NGUYỄN THIÊN THỤ * THƠ PHÙNG CUNG

ThÖ Phùng Cung
(1928-1997 )

TÆp thÖ này do NguyÍn H»u ñang và Phùng Quán vÆn Ƕng tài chánh Ç‹ Ãn hành, låi ÇÜ®c s¿ bênh v¿c trong khâu ki‹m duyŒt cûa nhà thÖ Quang Huy cÛng là nhà xuÃt bän cho nên quy‹n thÖ Xem ñêm gÒm 200 bài thÖ Çã ÇÜ®c Ãn hành næm 1995 tåi ViŒt Nam. TÆp thÖ này tuy‹n ch†n nh»ng bài thÖ sáng tác vào nh»ng th©i Çi‹m khác nhau, trong Çó có cä th©i gian ª trong tù. Làn tái bän tåi Montreal næm 2004, gÒm 73 bài thÖ.

Nh»ng bài thÖ trong tÆp này phÀn l§n ÇÜ®c vi‰t sau khi ông ra tù. Ý tܪng các bài thÖ hÀu h‰t là kín Çáo và bình thÜ©ng Ç‹ qua ÇÜ®c khâu ki‹m duyŒt. Xem ñêm là vi‰t vŠ làng xóm cûa tác giä và tâm tÜ cûa tác giä khi Çêm vŠ.

Xem ñêm trܧc tiên là cäm xúc cûa tác gÌä khi Çi tù vŠ. Ban ÇÀu tác giä có ít nhiŠu b« ng« nhÜng dÀn dÀn, ông cÛng tìm låi ÇÜ®c nh»ng mÓi thân thi‰t ngày xÜa:

Båc tóc trª vŠ quê

B« ng« tìm b‰n Çò m§i

Nhìn dáng låt bó rau

NhÆn ÇÜ®c ngÜ©i làng

(NgÜ©i làng)

Sau bao næm

Tôi m§i ÇÜ®c vŠ quê

Tên cây cÕ cÛng Çã quên nhiŠu ít

Con sông quê càm Çi

Bao dÃu tìch

VÅn ca khúc chìm trôi

Trong n¡ng -phÖi- rÖm

( N¡ng phÖi rÖm)

Ra khÕi tù, Phùng Cung cÛng vÅn e ngåi nh»ng sóng gió bÃt kÿ :

M¡t trܧc, m¡t sau

Kinh hoàng di løy

(tím cÖ hàn)

Trª vŠ v§i gia Çình, ông bÎ c¶ng sän bao vây kinh t‰ và bao vây hành chánh, ông trª thành m¶t kÈ sÓng thØa, cûa ki‰p ‘’ gà què æn quÄn cÓi xay’’ :

QuÏ Çåo tôi

ThÜ thái lo¢ng ngo¢ng

Xó b‰p b© ao.

Cäm Ön cao r¶ng

Tôi may m¡n

ñÜ®c dìu vŠ bän quán

Thanh thän tháng ngày

B© ao xó b‰p

(thanh thän)

Ông Çã nói ljn n‡i khÓn kh° cûa ông vŠ cÖm áo gåo tiŠn :

Thân phÆn tôi

TrÀy tråt lÜng cÖm, dži cháo

Tôi råp Çàu

Båc tóc råp Çàu

Låy håt gåo thiêng

(håt gåo)

Nºa Ç©i

Nܧc thäi

HÜu non

Vã mÒ hôi - son

Täo tÀn chiŠu s§m

QuÓc lûi lÜng vÖi

NgÃm câu thành ng»

M¡t trܧc m¡t sau

Kinh hoàng di løy

Tóc båc - vào - mùa

Ræng hÖi bÎ ÇuÓi

TrŒu tråo trái sung

Ru¶t tím cÖ hàn

( tím cÖ hàn)

ñi‹m thÙ hai, Xem ñêm là quan sát cänh vÆt ban Çêm, là vi‰t vŠ quang cänh ban Çêm cûa quê hÜÖng tác giä :

ñêm vŠ khuya

Træng ngä màu hoa lš

Ti‰ng g†i Çò

Cæng chÌ ngang sông

( Çò khuya)

Lúp xúp quê xanh

Giäi y‰m b¡c cÀu m¶t thuª

Gió båc cánh

ChÜa h‰t vòng kim c°

Làng cách làng

TØng quãng phong dao

(quê xanh)

Trª giÃc xem Çêm

CuÓi tr©i træng - mÕi

Trái gÃc chín - ngÆp ngØng

Tóc røng tråt lÓi Çi

Trª giÃc xem Çêm

Thiên hà ng†c vøn

Gió th°i m¶t mình

M¥t ÇÃt tròng trành

Ma hoa nhäy múa

(xem Çêm)

TuyXem ñêm vi‰t vŠ cänh ban Çêm nhÜng cÛng có nh»ng cänh ban ngày :

N¡ng hÄy gió lên

Hoa bÀu røng

Lèo tèo tóp m«

Pháo ÇÃt ‘’bÓp!’’ b© ao

Con cò cái giÆt mình ‘’ giÛ løa!’’

Bóng râm rë n¡ng sang sông

( n¡ng gió)

ñuôi n¡ng u‹ oäi

VÜ©n °i chín - Çùa

Bò rÓng v®i - chiŠu

LÛy tre xóa bóng

(chiŠu xuÓng)

Là thi sï, ông Çã xúc Ƕngtrܧc nh»ng cái ÇËp cûa quê hÜÖng, dù là nh»ng nét rÃt ÇÖn sÖ và bình thÜ©ng nhÜ mùi °i chín, ao bèo, gi‰ng Çình, b‰n Çò, dàn bÀu, con ong:

Trª dÆy g¥p thu

Không gian ngÆp mùi °i chín

Mùi - næm ngoái

ñáy nܧc ao bèo

Mây tr¡ng lênh Çênh

Bâng khuâng mình t¿ hÕi mình

Tr©i thu thä - n¡ng

Gi‰ng Çình v¡ng ai.

(g¥p thu)

Sông Çëp dòng

ñò vui b‰n

Cô lái vÜon mình

Trôi dáng - nhån

Gió ng« buÒm quen. . .

Våt áo nâu non khép v¶i tà

( dáng nhån)

Gió søc dàn bÀu

Con ong xanh lång cánh

Ch°i mo ngÆt ÇÀu hè ngáng lÓi

Sào phÖi tÃm áo s¡p rÖi

(gió ÇËp)

ñi‹m cuÓi cùng, Xem ñêm vi‰t vŠ ÇÃt nܧc, vŠ ch‰ Ƕ. Xem ñêm có khá nhiŠu bài vi‰t vŠ n‡i kh°, cänh Çen tÓi cûa ÇÃt nܧc, và cûa tác giä. Xem ñêm tÙc là quan sát cu¶c sÓng kh° äi cûa nhân dân, là vi‰t vŠ hiŒn th¿c Çen tÓi cûa ÇÃt nܧc ViŒt Nam. ViŒt Minh cܧp chính quyŠn, c¶ng sän n°i lên là cÖn dông bão l§n Çã tàn phá ViŒt Nam :

Giông bão trÄy qua xóm nhÕ

DÆp gãy h‰t rÒi

Ngô Ƕn chuÓi xanh

Xì x¢ng qua b»a

Kèng thúc ngÛ liên

Sæn lùng Çào ngÛ

ChÅu m¡t mù

Nhìn - Çóng - c†c vào Çêm

(dÆp gãy )

Dܧi ch‰ Ƕ c¶ng sän, dÃt nܧc ViŒt Nam không có t¿ do cÛng nhÜ hoa Çào héo úa, mùa xuân không nª hoa :

ThÜÖng cây Çào Óm

Xuân vŠ ch£ng nø hoa

Lá gÀy run gió lånh

Cây cÛng có th©i vÆn Ü?

( cây Çào)

Cänh vÆt ÇŠu nhu¶m màu tang tóc :

Chång vång chiŠu - rÖi

Trên xóm nhÕ

Con chó hoang

Ngoåm vành khæn tang

VÜ®t theo lòng xóm

T§i ngã ba nh§n nhác

Låi c¡m ÇÀu rÜ®t ti‰p

Phía trܧc m¥t tr©i Çang t¡t

Vàng træng Çang m†c phía sau

( chång vång)

Dân t¶c này khao khát t¿ do cÛng nhÜ con ngÜ©i khát nܧc ‘’ khát muÓn ch‰t! ’’

( Khát). Dù Çäng hÙa hËn và ÇÜa ra bao chính sách, dân t¶c này nhÜ lÛ cua ÇÒng lao Ƕng suÓt Ç©i vÅn không Çû æn :

PhÆn - lÃm

Tói ngày Çào khoáy

LÜng n¡ng - vë

Hoa væn tiŠn sº

Chài chãi Çòng chiêm

Mãy ki‰p rÒi

( cua ÇÒng)

TÃt cä m†i ngÜ©i ÇŠu kh° trong Çó có v® ông và bän thân ông :

Em vÃt vä

Tói ngày tÃt tä

LÜng áo em

Ngoang vôi tr¡ng xóa

Cái tr¡ng này

V¡t tÆn trong xÜÖng

( mÒ hôi xÜÖng)

Ông thÜÖng Ç©i, ông thÜÖng gia Çình ông và ông thÜÖng ông. Trong ÇÎa ngøc, tÃt cä là màu Çen tÓi cûa Çêm Çen, loài vÆt cây cÕ cÛng Çau kh° trong cái sÓ phÆn chung cûa ÇÎa cÀu, cûa ÇÃt nܧc. Ông thÜÖng cánh bèo dåt, ông xót cánh Çào Óm, cánh buÒm say, phÆn chó gÀy, cái våc æn ngày, phÆn cua Çòng tÓi ngày Çào khoáy. . .

Nh»ng n‡i Çau kh° trong Ç©i Çã làm ông suy tÜ và nhiŠu Çêm mÃt ngû ljn n‡i røng tóc båc ÇÀu :

Trª giÃc xem Çêm

CuÓi tr©i træng - mÕi

Trái gÃc chín - ngÆp ngØng

Tóc røng tråt lÓi Çi. . . .

(xem Çêm)

ñêm ch®t nghe

Trong gÓi v†ng ti‰ng ru

L¡ng tai m§i rõ

Ti‰ng tóc mình chuy‹n båc

( nghe Çêm)

Xem ñêm là vi‰t vŠ cu¶c Ç©i và con ngÜ©i, mang tính cách tri‰t lš. ñ©i ngÜ©i trong cõi th‰ cÛng nhÜ cu¶c Ç©i Phùng Cung là cu¶c Ç©i bèo trôi nܧc chäy :

Lênh Çênh muôn d¥m nܧc non

Dåt vào ao cån

VÅn còn lênh Çênh

(bèo)

Ông quan niŒm Ç©i là m¶t trò chÖi, sÓng hay ch‰t ÇŠu rÃt khó :

Sóng quá khó khæn

Ch‰t ch£ng dÍ dàng

Tôi phäi sÓng

H£n tôi còn Ç܆c ch‰t

Ch‰t là chÖi nÓt

M¶t trò chÖi

Mãn khóa h‡n sinh

(trò chÖi)

NguyÍn H»u ñang Çã gi§i thiŒu Xem ñêm b¢ng nh»ng l©i sau :

Ngoài nguÒn cäm hÙng thÙ nhÃt ( vŠ thÄm mÏ) cûa Xem ñêm là nh»ng vÈ ÇËp nông thôn, m¶t nguÒn cäm hÙng n»a ( vŠ tÜ tܪng) là tình thÜÖng cao cä trong con ngÜ©i Phùng Cung. Không phäi ông chÌ thÜÖng sÓ phÆn bÃt hånh cûa nh»nmg con ngÜ©i mà thÜÖng cä sÓ phÆn bÃt hånh cûa nh»ng loài vÆt, cÕ cây là nh»ng sinh vÆt (373).

III. TRˆNG NGøC

Xem ñêm là thÖ công khai, còn Træng Ngøc là thÖ bí mÆt. Xem ñêm ghi th©i gian nhÜng không ghi ÇÎa Çi‹m. M¶t sÓ bài trongTr¥ng Ngøc ghi th©i gian và không gian sáng tác. Th©i gian là khoäng 1961( Bi‹n cä ) ljn 1974 ( ñêm vó ng¿a), hÖn mÜ©i næm tr©i. Và không gian ª Çây là nh»ng tråi tù nhÜ BÃt Båt (1961), Yên Bái (1965), và Lào cai (1971).

Trܧc tiên, Træng Ngøc là cänh tù, là tâm trång Çau kh° cûa m¶t tù nhân lÜÖng tâm :

Ta m¶t con ngÜ©i

Nån nhân Çang vòng tù ngøc

ñêm ngày chân rÌ máu cùm lim.

( xuÓng ÇÜ©ng)
... Cùng tr©i trái - hút

Còng s¡t cùm lim ngÃy máu tù
VÀng dÜÖng mãi bÕ quên ta ( cùng tr©i)

Ông Çã cho ta thÃy m¶t vài nét vŠ cänh tù :

Còi giám thÎ

Nºa Çêm Çæp dÆy

LoÈng xoÈng xích xiŠng

Quát lŒnh - Çi!

Bܧc vô Çînh

VØa mÜa vØa tÓi. . .

( bܧc vô ÇÎnh)

Cu¶c Ç©i ông trong tù cÛng nhÜ cu¶c Ç©i con chích chòe bÃt hånh :

T° tan

TrÙng mÃt

Có tr©i bi‰t vì sao

BÕ hót

ChÌ kêu

MÕ run run r§m máu

ThÜÖng con chích chòe

Làm t° v¶i

Trên cành - gài bÅy

(chim chích chòe)

Sau khi ra khÕi tù, cänh tù Çày vÅn ám änh ông:

Thánh thÀn Öi

Phäi Çâu

NhÆt th¿c triŠn miên

Ngày tÓi hÖn Çêm

ñêm vó ng¿a

Quÿ gÓi chÓng tay

VÅn còn s® ngã

M¥t ÇÃt quá cheo leo

( Çêm vó ng¿a)

CÛng nhÜ NguyÍn Chí ThiŒn, ông là m¶t chi‰n sï bÃt khuÃt :

Linh hÒn bÃt khuÃt

Trên ÇÀu là thÜ®ng lj

Dܧi chân là m¥t ÇÃt hi‰u sinh

( xuÓng ÇÜ©ng)

Ông tôn tr†ng chân lš và Çåo ÇÙc, ông cÛng nhÜ NguyÍn ñình Chi‹u ghét cay ghét Ç¡ng b†n gian tà:

Trên ÇÀu tôi ngÜ«ng v†ng

M¶t bàn tay

Quy‰t không chÃp nhÆn

Nh»ng bàn tay hôi bÄn

Nh»ng bàn tay rình ‘’ mÜ®n gió’’

( mÜa)

Ông cÛng nhÜ Phùng Quán là ngÜ©i ngay th£ng, thûy chung :

Chim không Ç°i gi†ng. . .

. . . Hoa dÅu tàn, hoa vÅn là hoa.

( dòng sông)

Ông muÓn ÇÜa lÜng làm m¶t tÃm thäm, tÃm thäm rÃt Ç¥c biŒt :

Quy‰t khܧc tØ bܧc chân c¶ng sän

L¶i máu dân lành

Hàng th‰ k› chÜa nguôi

(ÇËp)

Ông Çã Çi kháng chi‰n, và ông là nhà væn, nhà thÖ có lš tܪng. Ông cho r¢ng ngÜ©i cÀm bút có sÙ mŒnh cao cä :

... Nhà thÖ chân ÇÃt
ñãy väi - gió ÇÜa
Kiêm tìm sÙ mŒnh
M‡i š nghï trong ta
ñŠu träi qua l¥n l¶i
NhÜ phÆn chi‰c cò
L¥n l¶i trong phong dao ...

. . . . . . .

SÙ mŒnh thÖ Öi !
Trong sáng tuyŒt v©i !

(giòng sông)

Ông kêu g†i nhân dân và væn nghŒ sï phäi xuÓng ÇÜ©ng, phäi tích c¿c Çãu tranh chÓng c¶ng:

... Phäi xuÓng ÇÜ©ng
Tìm sinh trong tº
Nܧc m¡t mài gÜÖm
GÜÖm bén dân lành
Ta ch¡p tay ng»a m¥t
CÀu xin các ÇÃng linh thÀn
Cho ta sÙc månh phi trÀn
ñû tung hoành, xông xáo
TÆn cùng hang °
Bæm xä vào ÇÀu con r¡n ÇÕ
Cây cÕ vÜÖn reo
MÜ®n gió nh¡n bÓ phÜÖng
Con r¡n ÇÕ tº thÜÖng - rãy giøa
Nó lí nhí van xin chôn cÃt ...

( xuÓng ÇÜ©ng)

Ông là ngÜ©i yêu nܧc, ông rÃt Çau kh° khi nhìn thÃy dân chúng Çói kh°, ÇÃt nܧc Çiêu tàn :

ñÃt nu§c Öi
Tôi m‰n ngÜ©i
NhÜ khi nhìn em bé ngû
Tôi thÜÖng ngÜ©i
NhÜ thÜÖng mË Óm
Vì Çâu
NgÜ©i khoác manh áo ÇÕ
ThØa sai - cÛn c«n
Tûi nhøc tháng ngày
Long Çong chiŠu s§m
Ôi ! có bao gi©
NgÜ©i Çau ǧn nhÜ th‰ này không.

(ÇÃt nu§c)

Ông nhÆn ÇÎnh r¢ng chính c¶ng sän là thû phåm Çã gây ra bao Çau kh° cho gia Çình ông và cho nhân dân ViŒt Nam:

T° quÓc kính yêu Öi !

Væn hi‰n - thuÀn phong - mÏ tøc

phút chÓc bàn tay c¶ng sän dÆp vùi.

ñÎnh nghïa - tên ngÜ©i

tôi không nói ÇÜ®c.

N‰u bÎ dÒn hÕi

tôi chÌ có th‹ trä l©i

b¢ng hai hàng nܧc m¡t.

TÒ quÓc kính yêu Öi!

(TÒ quÓc)

Ông tÓ cáo c¶ngsän ngu dÓt, chuyên phá hoåi ÇÃt nܧc, tàn sát nhân dân:

ñÃt nܧc tôi

triŠn miên bÃt hånh.

Tim r¡n - l©i cØu

væn hóa l§p hai

ñiŠu hành cu¶c sÓng

Tránh làm sao

khÕi nát ng†c nhân quyŠn .

(vay nóng)

C¶ng sän dùng chi‰n tranh Ç‹ bành trܧng th‰ l¿c, gây Çau thÜÖng kh¡p nÖi. Trong thÖ Træng Ngøc, ông không nói quanh co, bóng bäy. CÛng nhÜ NguyÍn Chí ThiŒn , ông nói th£ng, ông kêu Çích danh c¶ng sän Ç‹ tÓ cáo. Ông nh¡m th£ng vào c¶ng sän mà n° súng. Ông k‰t t¶i c¶ng sän làm tay sai cho lj quÓc Nga, Hoa, gây chi‰n tranh khi‰n dân ta Çau kh°, còn b†n chúng hܪng l®i l¶c. Ông våch rõ các t¶i ác cûa c¶ng sän, trong Çó có t¶i gây chi‰n tranh, tåo nên cänh núi xÜÖng sông máu, con xa cha v® xa chÒng:

... Chính chúng nó
PhÜ©ng c¶ng sän
Lái buôn binh lºa
Ôi ! Binh lºa triŠn miên
Tu°i trÈ gái - trai
BÎ lôi Çi - Çi h‰t ...
( gãi ÇÃt)

Muôn phÜÖng

B†n ÇÕ Çê hèn

Xui xi‹m - mÜu toan

Cung tên tåo hình thánh giá

(tº thÜÖng)

... Quan hà l¶ng gió chinh phu
RØng thu t¡m máu
Máu thu g¶i chiŠu
T© vàng nhÕ gi†t lŒ ÇiŠu
ñæm Çæm tay vÅn chiŠu chiŠu quay xa ...

(thu xa)
... Khe Sanh - DÓc mi‰u là Çâu
V¡ng con nh§ ljn båc ÇÀu cô ÇÖn
Máu chiŠu g¶i ÇÕ hoàng hôn
Nghïa trang mÒ giä, n¡m xÜÖng không mÒ
ñÒng chiŠu gió tím mÃp mô
Nén hÜÖng ÇËn khói, mây mùa khóc vay.

(vay tu°i)
... Tôi bi‰t em khóc nhiŠu
Vì chÒng em tº trÆn
Em khóc lúc hØng Çông
Nܧc m¡t cº hành
M¡t nå tay hèn
LÈn vào Çong ljm ...

... Em khóc lúc hoàng hôn
Thì quanh em
L¶ng gió cô ÇÖn
TØng gi†t r¿c sáng
Trong nhiŠu th‰ gi§i ...

( nܧc m¡t)

... Não lòng thay !
Mänh ÇÃt bán khai
Tình nguyŒn tiŠn ÇÒn
ñæng cai binh lºa ...

( trÆn cuÓi cùng)

C¶ng sän luôn dùng thû Çoån gian manh lØa gåt và bóc l¶t dân chúng:

÷i! quê hÜÖng

H«i nh»ng ngày xÜa!

Thûy chung - nhân ái

TÃt cä chìm nghïm

Trong lØa dÓi cuÒng Çiên!

( quê hÜÖng)

Tàn båo lên ngôi

MÜu toan bÄn thÌu

SÃp m¥t bùn

Nghêng ngáo quÓc huy

Dây këm gai b†c løa

Giä hiŒu k‰t Çoàn. . . .

( dòng sông)

C¶ng sän luôn khoe khoang yêu nܧc nhÜng s¿ thÆt là h† phän quÓc, bán nܧc cho Nga Hoa, Ç¥t ViŒt Nam dܧi ách thÓng trÎ cûa c¶ng sän quÓc t‰:

. . .Thiên triŠu ti‰p sÙc

¾ng Ëo ÜÖng ca

Må màu mao-it

Ma thuÆt ngoan tay

Tåt Ƕc dÜ®c vào tâm vào não

( xuÓng ÇÜ©ng

... T° quÓc kính yêu Öi !
Khói lºa ngút tr©i
Cháy gia phä
Cháy tình b¢ng h»u
Cháy cÖi trÀu bách niên giai lão
Cháy tia træng thÖm
Trên làn tóc trÈ thÖ
Hi‰u chi‰n thØa sai
Ru°i c© dÅn l¶
Giàn cÀu lºa
Di læn - bách håi
NgÆp máu !

( trÆn cuÓi cùng)

Ông tÓ cáo h†c thuy‰t Marx là m¶t loåi rÃn rÃt Ƕc, và rÃt xäo quyŒt:

Thò lò muôn m¥t Lê mác mác lê

LÀm than bu¶c bøng vác c©

Tung hô bÕng h†ng

. . . . . . .

H†c thuy‰t King-cô-bra
ñ¶i lÓt công nông - rình rÆp
TØ tr©i tây Æp t§i
Lúc thoát thai
Nó v© xin rºa t¶i
Tr¶m c¡p ánh tà dÜÖng
Trܧc m†i ngÜ©i
Nó khoanh tay - quÿ gÓi - cúi ÇÀu
Tình nguyŒn Ç©i Ç©i
Làm ng¿a làm trâu
Khi gÃp khúc nó ngoan ngoãn
Giành hoàn thiŒn chÙc næng gia cÄu
HÀu hå phÃn son
Len lÕi trong l¤ng hoa
Trong ÇÒ chÖi em bé ...

Mong hiŒn nguyên hình
NhÜ dܧi vòm tr©i bÃt hånh - hôm Çây
Bän chÃt nó là cuÒng båo
Huênh hoang lÃp bi‹n vá tr©i
"Ki‰n tåo ÇÎa Çàng - hånh phúc"

( xuÓng ÇÜ©ng )

Ông tÓ cáo c¶ng sän tôn sùng Mao Tråch ñông, lÃy viŒc gi‰t ngÜ©i làm quÓc ca , b¡t dân chúng, nhÃt là gi§i væn nghŒ sï phäi luôn quÿ låy, tung hô:

... C© máu ng®p tr©i
L®m gió !
Ti‰ng quÓc thiŠu
Tæng âm c¿c Çåi thét gào

... "ThŠ phanh thây uÓng máu !..."
Ta lùng trong kho nh§
NhÄm biên niên sº
Xin hÕi loài ngÜ©i
Có quÓc thiŠu nào man r® thế không
Trܧc m¥t sau lÜng
Ngàn trùng khóc lóc
Ôi ! m‡i ti‰ng chim kêu
ñ‰m tØng dži máu
Sóng máu ào ào
Tràn b© thế k› ...

( xuÓng ÇÜ©ng )

Ông xót thÜÖng nh»ng væn nghŒ sï cam tâm làm tay sai cho c¶ng sän, tung hô c¶ng sän, k‹ cä nh»ng ngÜ©i nay chÓng Çäng mai låi hoan hô Çäng.

T¶i nghiŒp nh»ng nhà thÖ

H®m mình

LÀm låc

Bªi không bi‰t sÓng

Nên không bi‰t ch‰t

Nºa th‰ k› bÎ lÜu Çày

Trong cõi tung hô!

(T¶i nghiŒp)

Quan l¶ ngÀm Ç¥t hÀm chông

Gài bÅy vàng son

Giây phút mÖ hÒ

Sa chân gøc ngã

Úp m¥t - hôn mê - li‰m l¶c

Ngóc ÇÀu thóa må tâm linh

Cu«ng bÙc ng» ngôn

Ng®i ca t¶i ác

Tình nguyŒn tr†n ki‰p bút nô. .. .

( dòng sông)

H† nhÜ lÛ ma trành, quy‰n rÛ thêm ngÜ©i khác cho bÀy qu› thêm Çông vui:

Ng¶ Ƕc rÒi. . . .

ñ‹ rÒi låi chuÓc Ƕc lÅn nhau. . .

( xuÓng ÇÜ©ng)

ThÖ Phùng Cung là thÖ nói vŠ phÆn mình, phÆn ngÜ©i, nhÜng cay Ç¡ng nhÃt là phÆn mình. ThÜÖng em cÛng là m¶t bài thÖ xuÃt s¡c. Nhân vÆt chính trong bài này là ngÜ©i yêu cûa ông, vì ông tù t¶i mà biŒt ly, hay v® ông Çã vì ông mà kh° Çau, hay cä dân t¶c này. m¶t dân t¶c Çã khóc rÃt nhiŠu non nºa th‰ k› dܧi båo quyŠn?

ñê tiŠn triŠu gãy khúc

ñÒng ngÆp tr¡ng

Con lŠnh ÇŠnh cõng - v¡ng-bÖi- suông

ThÜÖng em ÇÙng gi»a mùa nܧc m¡t.

Phùng Cung là con ngÜ©i hào hùng, bÃt khuÃt nhÜng trái tim ông không phäi s¡t Çá. Ông vi‰t nhiŠu vŠ nܧc m¡t và Ç¡ng cay:

Này em

Cây kh‰ gãy rÒi

N‡i chua vÅn hÕi thæm

NgÜ©i trÒng cây

( Cây kh‰)

CÛng nhÜ NguyÍn Khuy‰n, TrÀn T‰ XÜÖng, ông vi‰t vŠ mình. M¶t cái nhìn bi Çát cho ngÜ©i ngã ng¿a. Ông Çã chÎu tù Çày suÓt 20 næm. Ông không than thª, ông không k‹ l‹, ông chÌ diÍn tä vŠ ngÜ©i khác mà trong Çó ta thÃy rõ chân dung ông, tâm tÜ và cu¶c Ç©i ông. G¥p em là m¶t bài thÖ hay:

Lâu l¡m g¥p em

Em chÌ khóc quay Çi

Bܧc- héo

áo - gÀy

Gió - va - nón - cÛ

Tôi hi‹u em

Tôi ch£ng nói ÇÜ®c gì!

Ông cÛng giÓng các ông già b¡t ÇÀu suy nghï vŠ cu¶c Ç©i khi thÃy tóc mình ch§m båc:

Trong gÓi v†ng ti‰ng ru

L¡ng tai m§i rõ

Ti‰ng tóc mình chuy‹n båc

( ñêm ch®t nghe)

CÛng nhÜ thÖ TrÀn T‰ XÜÖng, thÖ Phùng Cung là thÖ nghèo, nhÜng thÖ h† Phùng khác thÖ h† TrÀn. ThÖ h† TrÀn là nói vŠ cái nghèo cûa cá nhân mình, còn thÖ h† Phùng nói vŠ cái nghèo cûa m¶t dân t¶c, vÓn Çã nghèo nay låi nghèo thêm, và Çó là cái nghèo tÆp th‹ trong xã h¶i chû nghïa:

Gió mÜa sùi søt

Lºa mÃt

B‰p còn

Âu r‡ng chu¶t rình khua khoáng

Ba vua B‰p già lo l¡ng lÜ©m nhau.

Trong khung tr©i nghèo kh° mênh mông, c¢n khô ho¥c lånh giá, n°i bÆt hình dáng nh»ng con ngÜ©i héo hon, tÃt bÆt trong tu°i thanh xuân. Trong khi nh»ng nhà thÖ khác ca tøng xã h¶i chû nghïa tÜÖi ÇËp, Phùng Cung tä nh»ng con ngÜ©i xã h¶i chû nghïa, nh»ng nông dân ª quê ông, nh»ng v® hiŠn áo rách, nh»ng mË già còm cõi:

Bܧc em xéo bóng

ñi vŠ hai bu°i

Càm c¡p queo hông

N¡m rau nón cûi

Se sém n‡i ong vàng

ñi‰ng n¡ng - hoa - ngâu

( N¡ng hoa ngâu)

. . . mÒ hôi MË

Tháng ngày Çæm Çæm nhÕ gi†t

Con níu gi†t mÒ hôi

ñÙng dÆy làm ngÜ©i

( MË)

CÛng nhÜ thÖ NguyÍn Khuy‰n, thÖ Phùng Cung là thÖ tä cänh. Cänh cûa NguyÍn Khuy‰n thì êm ÇŠm và có thi vÎ, còn cänh cûa Phùng Cung hoang v¡ng, lånh lëo vì Çó là cänh tù, và cänh quê lÜu Çày:

Træng qua song s¡t

Træng thæn ngøc

B‡ng ta ch®t tÌnh - s»ng s©

Trên vai áo tù

træng vá løa

Ngày xÜa Öi!

Xa mãi ljn bao gi©. . .

(Træng ngøc)

Lá súng lát m¥t ao

ÇÓm ng†c

Con s¶p phàm vÒ hão

Bóng hoa lay

Lá tre røng

Nhu¶m hoàng hôn ÇÕ gåch

Ti‰ng cuÓc bèo da di‰t

G†i Ngày Mai

DÜa héo sào phÖi

Em Çi Çâu

ChÌnh nܧc gÓc cau

Ôm khoanh - tr©i cÛ

Lá bܪi ÇÀu hÒi

Loáng thoáng phân chim

( V¡ng )

L¥ng nhÎp sÜÖng rÖi

ChiŠu - gåo - Ç°

D‰ gào chân m¶

Træng lên. . .

( Nghïa trang)

ThÖ cûa Phùng Cung là s¿ k‰t h®p gi»a m§i và cÛ. Nói là cÛ vì hÒn thÖ ông là mang hình änh quê hÜÖng, thân phÆn ViŒt Nam. Nó mang nét u buÒn uÃt hÆn cûa ñ¥ng Dung, cûa TrÀn T‰ XÜÖng, NguyÍn Khuy‰n. Và nó mang hình änh quê hÜÖng ViŒt Nam v§i hình änh cây kh‰, hoa bܪi, khói, lá tre. . .

ThÖ cûa Phùng Cung là s¿ hòa hài tuyŒt diŒu gi»a bóng bäy và th£ng th¡n. ñôi khi thÖ ông giÓng thÖ NguyÍn Chí ThiŒn g†i Çích danh ‘’chúng nó’’ mà tÓ cáo, không e dè, không s® hãi, quanh co. Ông g†i c¶ng sän là b†n lái buôn chi‰n tranh:

... Chính chúng nó
PhÜ©ng c¶ng sän
Lái buôn binh lºa
Ôi ! Binh lºa triŠn miên

( gãi ÇÃt)

T° quÓc kính yêu Öi!

Væn hi‰n - thuÀn phong - mÏ tøc

phút chÓc bàn tay c¶ng sän dÆp vùi.

( t° quÓc)

Ông cÛng dùng Än dø nhÜ con cua, con våc Ç‹ nói vŠ thân phÆn ngÜ©i dân quÀn quÆt suÓt ngày mà vÅn thi‰u æn:

PhÆn - lÃm

TÓi ngày Çào khoáy

LÜng n¡ng - vë

Hoa væn tiŠn sº

Chài chãi ÇÒng chiêm

Mãy ki‰p rÒi

( Cua ÇÒng)

N¡ng - Çåp cánh ÇÒng

xÖ xác

Bܧc liêu xiêu

Cái våc æn ngày

( Våc)

Ông cÛng dùng th‹ hÙng nhÜ ca dao, nhân viŒc này nói viŒc khác:

ñê tiŠn triŠu gãy khúc[.. .]

ThÜÖng em ÇÙng gi»a mùa nܧc m¡t

( Mùa nܧc m¡t)

Lúc ª tråi Phong Quang, Phùng Cung và NguyÍn Chí ThiŒn g¥p nhau lÀn ÇÀu và trª nên tâm Ç¡c vì câu hÕi sau đây cûa Nguyễn Chí ThiŒn :’’Anh có hÓi hÆn vì theo ñäng kháng chiến chÓng Pháp không ‘’? Phùng Cung trä l©i ngay lÆp tÙc :’’Theo ñäng thì hÓi hÆn, kháng chi‰n chÓng Pháp thì không’’. ñÓi v§i Phùng Cung, c¶ng sän là b†n phän dân, håi nܧc. Ÿ Çây, nét chính cûa væn chÜÖng Phùng Cung tØ thuª ÇÀu Nhân Væn Giai PhÄm cho ljn chót vÅn là thÖ tranh Çãu, không bao gi© cúi ÇÀu trܧc båo l¿c. .

ThÖ Phùng Cung cÛng là m¶t loåi thÖ m§i. Ông cÛng nhÜ TrÀn DÀn, Lê ñåt luôn tìm cách canh tân cho thÖ. ThÖ Phùng Cung là thÖ tÜ®ng trÜng nhÜ nhóm Imagism, và cÛng có phÀn giÓng hài cú NhÆt Bän dùng l©i súc tích, cô džng mà chú tr†ng ª hình änh và š nghïa. ñó là ti‰ng nói cûa n¶i tâm, cûa tiŠm thÙc. Sau ñoàn Phú TÙ, có lë Phùng Cung là m¶t trong nh»ng ngÜ©i hi‰m hoi Çã thành công vŠ lÓi thÖ này. TruyŒn cûa Phùng Cung nhÜ Con ng¿a già cûa chúa TrÎnh Çã Çi vào lÎch sº, nh»ng truyŒn khác cûa ông cÛng së Çi vào lÎch sº væn h†c ViŒt Nam. Ông là m¶t thi nhân tài hoa, m¶t chi‰n sï bÃt khuÃt cûa th‰ k› XX.