NGUYỄN KHÔI * TẾT Ở ĐÌNH BẢNG

TẾT Ở ĐÌNH BẢNG XƯA

Ấy là vào thời trước năm 1945...

Sắp đến tết,bọn trẻ con chúng tôi thích lắm.cứ ngóng đợi từng ngày:thích tết là vì được nghỉ học,tha hồ chạy nhảy vui đùa không bị ai trông nom đe nẹt.Thích tết vì được Mẹ may cho quần áo mới,được theo Mẹ về chúc tết bên ngoại và chắc mẩm là được ông bà ngoại,các dì các cậu "mừng tuổi thằng Cò" những đồng xu đồng kẽm xâu đầy nặng trĩu 2 đầu giải rút quần,còn những đồng hào bằng kền thì phải buộc thắt nút trong một miềng lụa giấu nhờ vào trong cạp váy hay hầu bao của Mẹ.Tiền xu thì để đánh đáo ,ăn quà dần và mua quà cho em,mua bánh đa cho ông nội nhắm rượu;. tiền hào thì để mua giấy bút mực đi học.

Thích tết nữa là vì sáng mùng một ,ăn mặc chỉnh tề,sau một tràng pháo chuột khai xuân nổ đì đẹt,khói mù ở giữa sân,tôi theo Thầy tôi-2 bố con lên nhà trên thắp hương trên bàn thờ lễ gia tiên (mà bàn thờ bao giờ cũng hướng ra đường) rồi xuống nhà ngang chúc tết ông bà nội...xong,Thầy tôi bưng mâm cỗ,tôi xách cút rượu lũn cũn chạy theo lên đền Đô dâng "ngự thiện" cúng các bậc tiên Vương (8 vị Vua nhà Lý).

Ở nhà...ông nội tôi,sau mấy tuần trà,ông dạo bước trước hiên nhà ngắm dò lan,dò huệ,dò thủy tiên,trông chậu quất,gốc đào mà Bác trưởng mua từ Hà Nội về biếu ông từ hôm 23 tháng chạp.Khi con yểng kêu lên"nhà có khách" là bố con tôi đã đi lễ về. Mâm cỗ dược Thầy tôi hạ xuống đúng cái vòng tròn giữa chiếu cạp điều trải trên phản gỗ.

Bà nội tôi đi lấy thêm mấy thứđồ ăn ,chai rượu Làng Vân do bác rể gửi tết...Vào mâm,ông nội tôi ngồi trên đúng vị trí số 1 ,số 2 bên phải là Thầy tôi,rồi tới tôi,bà nội ngồi bên trái phía ngoài đầu nồi.Thầy tôi rót rượu mời ông bà rồi mới rót cho mình.Ông tôi nâng chén chúc bà và các con cháu một năm mới mọi điều tốt lành,hanh thông...Riêng thằng Cò-cháu nội (con của con trai út),ngồi cạnh ông đây thì được "hớp" theo ông một ngụm rượu cay,thơm ngào ngạt bừng nóng cả mặt.Ông tôi trân trọng xem (bói) đôi chân gà,đồng thời giảng giải cho Thầy tôi thế nào là "cát","hung",là "xái"...và hứng khởi ngâm một câu thơ chữ Hán "tiền lộ định tri thiên hữu nhãn"...rồi rung đùi cùng cả nhà nâng chén mừng xuân mới.

Tết ở Đình Bảng xưa nay không phải là tết để ăn (vì cả năm trong làng có trên 200 ngày cỗ đám khao vọng linh đình.Sự ăn uống của dân làng hàng ngày cơm thịt cá giò chả là chuyện thường).Tết ở Đình Bảng là tết thăm viếng,đi lễ cầu may,cầu tài lộc...Dân Đình Bảng,phải có đến non nửa là đi buôn bán kinh doanh lập nghiệp khăp nơi (kể cả sang Âu Mỹ...) Gia đình và Tổ quốc là rất thiêng liêng...Do vậy,tết là dịp về thăm quê,lễ các Vua nhà Lý.Người Đình Bảng xưa ,ngày tết gặp nhau,câu cửa miệng là chào rồi chúc : năm mới...làm ăn phát tài bằng mười năm ngoái. Trời ren rét ,nhưng không khí thì đầm ấm vui vẻ...

Ăn tết ở Đình Bảng ngoài các món cổ truyền: giò, nem, ninh, mọc, thịt gà lá chanh, cá chép kho khô, chân giò nấu măng, thịt quấn (mỡ),dưa hành...Phong phú nhất là các món bánh:xu xuê, bánh gio, bánh chưng, bánh gai, bánh mật...rồi chè lam, kẹo lạc, xôi vò chè đường, chè kho, hạt dưa ,các loại mứt ...tùy đối tượng khách đến chúc tết mà gia chủ bày ra tiếp.

Về sinh hoạt văn hóa:ban ngày ở bãi sân đình,sân chùa có đánh đu,đánh cờ người,chọi gà,kéo co,đá cầu..có múa rối trên hồ bán nguyệt ở cửa đền Đô,.tối có hát tuồng,chèo,diễn kịch ở rạp,sân đình đông vui không khác gì ngày hội -thật là vui như tết là vậy...

Nguyễn Khôi

CHIỀU30 TẾT Ở ĐÌNH BẢNG XƯA

Vào thời điểm trước năm 1945...

Cụ Tú Xương xưa đã từng viết:"đêm 30 công nợ rối Canh tân..." Thật vậy!Nếu ở làng quê thuần Việt thì ngày này cũng yên ả thôi;Còn ở Làng buôn như Đình Bảng(Phủ Từ Sơn) thì là rối rít tít mù,cái ngày thiêng liêng...sướng vui đỉnh điểm hoặc buồn tủi thất vọng cực độ cũng "kết" lại ở ngày này với một con người,một gia đình ở làng. Đóa là ngày "tập kết" của các nhà giầu sang,quyền thế (của trôi vào nhà) để khoe tài,khoe sướng...Còn cánh nhà nghèo(ở đâu mà chả có người nghèo,dù rằng tỷ lệ này ở Đình Bảng không cao so các nơi)thì:

Đêm 30,tết lại 30...

Bánh Chưng không gạo,vợ trông chồng

Tranh pháo không tiền,con cấu bố...

Đó là chiều và tối của những con "nặc nô" ,những thằng"Chí Phèo" đi đòi nợ thuê tha hồ mà dọa dẫm,gào thét ầm ầm ngõ xóm. Chiều 30 tết cũng là dịp các chàng rể sang "gửi tết" bố mẹ vợ.Đó l à con gà sống thiến "mào thâm như cục tiết",hai cặp bánh Xu Xuê,một chai rượu tăm,ít tiền mặt(tùy khả năng)...đồng thời cũng không quên"bánh pháo chuột",bức tranh Đông Hồ(sang là tranh Tàu),con lợn đất để đựng tiền mừng tuổi cho Thằng Cò em vợ.

Chiều 30 tết,nhà nhà ở Đình Bảng cứ như ngày hội.

Ông chủ nhà đang loay hoay đặt bày mấy chậu hoa cây cảnh hoặc đang thả bút làm bài Đường thi "tống cựu" tổng vịnh một năm đã qua...Bà chủ nhà thì còn đang đi thanh toán công nợ chỗ nọ chỗ kia hoặc đang lên Chợ Giầu (Phù Lưu) bán bán mua mua nốt những món hàng cuối năm.
Bữa chiều 30 là làm cỗ thịt Vịt để cúng tất niên.Nó có ý nghĩa ( như ăn thịt chó cuối tháng)nhằm tẩy xóa đi tất cả những gì xui xẻo,không may trong năm qua-coi như xóa đi những vận hạn một năm (niên hạn) của cái kiếp người ! đồng thời là mừng Ông Táo từ Trời về cùng đón một năm mới an khang thịnh vượng.

Chiều 30 tết xưa,với tôi...sướng nhất là cùng Thầy tôi dọn dẹp nhà cửa,trồng một cây Nêu cao ở trước sân nhà để trừ ma quỷ không được về quấy nhiễu;được cùng em bé gái ra vườn nhẩn nha nhặt hoa bưởi rụng về ngâm làm nước hoa để bôi lên đầu nhau cho thơm;được chạy lăng xăng bám váy mẹ nhõng nhẽo xin tiền đi đánh đáo.Đêm 30,trời tối đen như mực .

Nhà nhà kín cổng cao tường.Ngoài ngõ vẫn tiếng chân người đi rình rịch gấp gáp. Tiếng chó sủa.Tiếng lợn kêu. Trong màn đêm ,phải chăng là các cuộc lùng sục,rượt đuổi của các tay Tuần đinh cùng các tên Đạo Chích tài ba chưa biết mèo nào cắn mèo nào ?Và đêm 30, cả nhà xum họp quây quần quanh nồi bánh chưng,được đun bằng củi gốc tre già phơi nỏ...bén lửa thật đượm,"xình xịch,xình xịch" từ từ như chuyến tầu hỏa chở mọi người đi đón giao thừa giữa thời khắc chuyển giao của đất trời mịt mùng bao la kỳ lạ.Ôi,mấy chục năm trời mà trôi qua như mộng.Bây giờ đến lượt các con tôi cùng các cháu lại diễn lại cái vòng sinh trưởng"tân trần đại tạ":ngày 30 tết thiêng liêng trong hồn người Việt Nam ta-lũ con cháu Lạc Hồng đời đời sung mãn.