Cập nhật: 04:42 GMT - thứ hai, 13 tháng 2, 2012
Chia sẻ
Gửi cho bạn bè
In trang này
Để mở rộng phạm vi tranh luận về vai trò của Trí thức và Đảng Cộng sản, BBC xin trích lược tư liệu từ nghiên cứu của tác giả Archie Brown về tác động của giới trí thức đến cải cách ở Liên Xô và Đông Âu trước đây:
Các lãnh tụ cộng sản Lenin, Engels, Marx trong hình vẽ từ thời Liên Xô
Sự phát triển của tư duy phê phán trong giới trí thức thuộc đảng cộng sản vào những năm dẫn tới cải cách ở Tiệp Khắc (thập niên 1960), và ở Liên Xô khoảng từ 1985 đến 1989 là quá tình tối quan trọng để ta hiểu cả về Mùa Xuân Praha và Perestroika.
Các bài liên quan
Lần lại định nghĩa "trí thức"
'Trí thức chỉ có con đường dấn thân'
Những việc Việt Nam 'cần làm trước hết'
Chủ đề liên quan
Đảng Cộng sản
…Trong các nước cộng sản nói chung, và nhất là tại Liên Xô, đại đa số chuyên gia hàng đầu trong khoa học xã hội – các luật gia làm nghiên cứu, nhà kinh tế, nhà xã hội học và phân tích gia chính trị – đều là đảng viên. Chính từ hàng ngũ của họ mà các ý tưởng phê phán có sức nặng nhất đã tỏa ra.
Tác động từ trong ra
Sự xuất hiện của tư duy phê phán và mới mẻ về hệ thống kinh tế và chính trị, đến từ chính bên trong đảng, có tầm quan trọng quyết định khi các cơ hội - chứ không phải sự lựa chọn có chủ ý - đưa ra sân khấu chính trị những nhà lãnh đạo của đảng có đầu óc cởi mở trước ý tưởng mới và trước chính sách sáng tạo.
Những nhà trí thức có đầu óc cải cách mà vẫn giữ chỗ hàng chục năm trong bộ máy của các đảng cộng sản cầm quyền, nơi cũng chỉ có đôi ba cải tổ yếu ớt xảy ra, thường bị người quyết định đứng hẳn ngoài hệ thống chê là những kẻ chờ thời.
Họ cũng có thể bị tố cáo là tự đánh lừa mình vì cố tin vào hy vọng tạo ra thay đổi bằng cải cách cấp tiến từ bên trong cấu trúc chính thống, hoặc vì tin rằng họ có thể tác động ít nhiều đến hướng đi của chính sách nhà nước.
Nhưng không có câu trả lời nào là duy nhất đúng khi ta nhìn vào toàn bộ hệ thống cộng sản và đặt câu hỏi rằng ‘các nhà cải cách từ bên trong’ - còn có tên là ‘bất đồng trong cơ chế’ (intrastructural dissenters) - đã đúng hay sai khi họ đánh giá cách thực tiễn nhất để tạo ra thay đổi chính là làm từ bên trong.
"Ở Liên Xô và Trung Quốc, cải tổ từ trong đảng có tính quyết định hơn hẳn sức ép từ bên ngoài hàng ngũ đảng"
GS Archie Brown
Trong hơn một nửa số nước cộng sản thì ít thấy có bằng chứng cho điều này. Nhưng ở Hungary cho tới một mức độ, và ở Tiệp Khắc cho tới trước khi phong trào cải cách bị xe tăng Liên Xô đè nát, và đặc biệt quan trọng là ở Liên Xô và Trung Quốc, cải tổ từ trong đảng (intra-party reform) có tính quyết định hơn hẳn sức ép từ bên ngoài hàng ngũ đảng trong việc làm thay đổi hệ thống một cách đáng kể.
Điều rõ ràng là thật ít có ai vào đảng cộng sản ngay từ đầu với ý tưởng để cải tổ nó từ bên trong.
Một trong số người khiến ta có thể tin là từng nghĩ như vậy khi bà ấy nói về điều đó chính là Ludmilla Alexeyeva, người sau trở thành một nhà bất đồng chính kiến có tiếng ở Liên Xô. Đến một lúc bà xác định rằng ‘niềm tin của tôi là Đảng có thể cải tổ được từ bên trong đã hóa ra chỉ là ảo tưởng không hơn không kém’.
Trí thức bên ngoài Đảng Vaclav Havel và Tổng bí thư Alexander Dubcek
Nhưng dù Đảng Cộng sản Liên Xô đã không tự cải tổ từ bên trong được một cách thành công – đa số quan chức cao cấp của đảng này ủng hộ cuộc đảo chính tháng 8/1991 nhằm quay ngược kim đồng hồ lịch sử về trước Perestroika – chính các Thay Đổi từ bên đảng mà ra khi được áp dụng đã biến đổi toàn bộ hệ thống chính trị…
Nếu chỉ có một thiểu số nhà cải cách cấp tiến trong nội bộ Đảng Cộng sản Liên Xô gia nhập đảng với ý muốn thay đổi hệ thống, thì câu hỏi sẽ là Điều Gì đã thay đổi trong tư duy của các nhà cải cách trong Đảng.
Chia tay từng gia đoạn
Nhưng để̀ thừa nhận rằng kinh tế yếu kém và sự thiếu vắng tự do chính trị là một thất bại (failure) cũng đòi hỏi một số tiêu chuẩn để so sánh.
Chính các trí thức trong tầng lớp trên hoặc các chuyên gia (của Đảng) trong nhiều lĩnh vực là những người có cơ hội đi sang Phương Tây nhiều hơn các công dân thường. Những gì họ chứng kiến và nghe thấy đã có tác động.
Tuy vậy, xúc tác ban đầu để thay đổi cách nghĩ lại thường đến từ các tác phẩm ‘viết từ bên trong ý thức hệ’ chứ không phải từ những người đối kháng.
Như Janos Kornai từng nêu khi ông nói về thời kỳ ông vẫn ‘là cộng sản một nửa hoặc ba phần tư’…thì các bài viết của lý thuyết gia cộng sản Nam Tư Edvard Kardelj và cuốn tiểu sử Stalin của Issac Deutscher mà ông đọc bằng tiếng Đức đã tác động đến ông nhiều nhất.
Cũng phải thấy rằng các nhà cải cách trong đảng cộng sản chia tay với ý thức hệ bảo thủ qua từng giai đoạn. Ban đầu, họ bác bỏ sự tàn bạo của hệ thống Stalinist nhưng vẫn tin rằng Đảng Cộng Sản cần nắm độc quyền chuyên chính, và chỉ cần quay lại với các ý tưởng của chủ nghĩa Lenin là mọi việc sẽ tốt đẹp.
Mikhail Gorbachev
Cả lãnh đạo Liên Xô như Mikhail Gorbachev cũng chia tay với chủ nghĩa Lenin qua từng giai đoạn chứ không đột ngột
Sau đó, như Kornai viết, “nhiều người hiểu rằng hệ thống hiện thực trước mắt được phát triển ở Liên Xô và các nước cộng sản khác đã đúng là bao gồm không chỉ tư tưởng của Stalin, và của cả Lenin và thậm chí một số tư tưởng cơ bản của Marx…”
Bước [chuyển biến] này thường không khiến các nhà cải cách bên trong đảng vội tung ra cuộc tấn công vào Lenin. Trái lại, họ thường bước vào cuộc chiến về trích dẫn, và chọn cách dùng những đoạn của Lenin thích hợp với mục tiêu của mình.
Vì Lenin, nhất là ở Liên Xô, luôn là nguồn của tính chính danh cho quan điểm chính trị cho đến hết thập niên 1980.
Chính Alexander Yakovlev, người vào thời hậu Liên Xô đã nhận ra Lenin với sự kinh hãi, còn từng trích dẫn Lenin cho tới năm 1989.
Gorbachev cũng kính trọng Lenin không chỉ trong thời kỳ cầm quyền mà còn sau khi đã từ bỏ quyền lực. Nhưng ông cũng bỏ chủ nghĩa Lenin từng bước và năm 1987 đã tuyên bố muốn thay ‘dân chủ tập trung’ bằng ‘đa nguyên xã hội chủ nghĩa’…
Điều quan trọng trên hết là cuối cùng Gorbachev đã 'chia tay' hẳn với Lenin qua việc công nhận phương tiện trong chính trị cũng quan trọng không kém gì mục tiêu, và các mục tiêu ảo tưởng sẽ chỉ là thứ quái vật nhiều đầu nếu được theo đuổi bằng các biện pháp bạo lực và phi dân chủ...
Các đoạn trích lấy từ cuốn 'The Rise and Fall of Communism' (2009) của Giáo sư Archie Brown, Đại học Oxford, Anh Quốc. Trong bài sau sẽ là các đoạn về 'Khủng hoảng và Cải cách' và vai trò của lãnh đạo cộng sản gia đoạn chuyển đổi.
http://www.bbc.co.uk/vietnamese/world/2012/02/120212_communist_intelligentsia.shtml
Những việc Việt Nam 'cần làm trước hết'Trả lời BBC, Tiến sỹ Lê Đăng Doanh nói về nhu cầu tái cấu trúc bộ máy nhà nước và cả hệ thống chính trị, mục tiêu của Đảng Cộng sản và sức mạnh của dân khi bước vào một năm mới đầy thách thức.
Tiến sỹ Lê Đăng Doanh đã phát biểu về nhiều vấn đề cải cách
Ông cho biết những việc cần làm ngay cho nền kinh tế Việt Nam trong năm 2012 là phải tái cơ cấu nền kinh tế, bao gồm là tái cấu trúc đầu tư công, tái cấu trúc thị trường tài chính, ngân hàng và tái cấu trúc doanh nghiệp nhà nước, trong đó trọng tâm là tái cấu trúc các tập đoàn kinh tế nhà nước và các công ty nhà nước.
Nhưng để làm những việc trên, việc đầu tiên mấu chốt cần phải làm ngay, theo Tiến sỹ Lê Đăng Doanh là: "tái cấu trúc bộ máy nhà nước và hệ thống chính trị".
Từ Hà Nội, Tiến sỹ Lê Đăng Doanh giải thích thêm: "Nếu muốn tái cấu trúc ba lĩnh vực trên mà không tái cấu trúc lại bộ máy nhà nước, cứ để bộ máy nhà nước như hiện nay làm đủ mọi thứ việc thì theo tôi có một sự nhầm lẫn rất lớn."
Liên hệ với vụ tranh chấp đất đai Bấm Tiên Lãng, TS Lê Đăng Doanh cho rằng nếu không có những cải cách rất mạnh bạo đối với vấn đề đất đai, không có sự công khai minh bạch, và không có sự mở rộng dân chủ để người dân nói lên tiếng nói thì các sự việc như vụ Tiên Lãng, như các vụ việc khác, sẽ rất khó tránh khỏi.
Theo ông, bộ máy nhà nước cần tập trung vào y tế, giáo dục, kết cấu hạ tầng, và chăm lo đời sống của người dân, phải đảm bảo cho tòa án xử luật pháp được nghiêm minh, phải bảo đảm việc điều tra được công khai minh bạch và công lý phải được bảo vệ.
Ngoài ra, ông nói, "những quyền lợi và quyền dân chủ, tự do của người dân phải được bảo đảm".
"Muốn sửa đổi hiến pháp phải đưa ra trưng cầu dân ý"
TS Lê Đăng Doanh
Năm 2012 khác hẳn 1986
TS Lê Đăng Doanh trích lời Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng khi ông tuyên bố rằng Đảng Cộng sản Việt Nam cần phải vượt qua tư duy nhiệm kỳ, và lợi ích nhóm. Tuy nhiên, ông Doanh nói ông Trọng "chưa xác định rõ những nội hàm của khái niệm 'tư duy nhiệm kỳ' bao gồm những gì, và 'lợi ích nhóm' là lợi ích của những nhóm nào, ở đâu, đến cấp nào."
Thế nên, để vượt qua được những rào cản trên, ông Doanh nói cần phải xác định rất rõ 'tư duy nhiệm kỳ' bao gồm những biểu hiện như thế nào, bản chất của nó là như thế nào và cách khắc phục được như thế nào. Còn 'lợi ích nhóm' thì lợi ích nhóm bắt đầu ở những đâu, đến cấp nào, và biểu hiện ra làm sao, và có những phương pháp gì để khắc phục được cái lợi ích nhóm đó.
Để làm được như vậy, theo lý giải của TS Doanh, thì phải phát huy sức mạnh của người dân, phải phát huy quyền tự do dân chủ của người dân, phát huy vai trò có trách nhiệm và xây dựng của hệ thống báo chí Việt Nam.
Theo ông, "đó là những điều rất quan trọng, và để làm được việc ấy, thì tôi nghĩ phải bắt đầu bằng đổi mới tư duy."
TS Lê Đăng Doanh tình hình nay khác hẳn giai đoạn Đổi Mới 1
Khác với đợt đổi mới tư duy năm 1986, lần này, 'đổi mới tư duy' sẽ đụng chạm tới một bộ phận đáng kể những người đang cầm quyền thuộc các nhóm lợi ích và đang có 'tư duy nhiệm kỳ'.
Cải cách, theo nhận định của TS Doanh, là nhằm bảo vệ và thực thi quyền lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam một cách chân chính.
Trích lời Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng về việc không khắc phục được những sự suy thoái ở trong Đảng và sự đe dọa đến sự tồn vong của chế độ, TS Doanh nói đó là nhận định hết sức cầu thị và thẳng thắn.
Theo ông, chính cải cách như vậy là bảo vệ lợi ích của dân tộc, bảo vệ lợi ích của đất nước, phát huy các động lực chân chính của nền dân chủ, phát huy sức mạnh, sự năng động, sáng tạo của người dân và bảo vệ được công lý, bảo vệ được pháp luật, tránh được, khắc phục được, ngăn chặn được các hành vi lạm dụng quyền lực, là lợi ích nhóm, là tư duy nhiệm kỳ.
TS Doanh liên hệ với việc dựa vào dân để phát huy dân chủ "như Chủ tịch Hồ Chí Minh trước đây đã làm năm 1946".
Sửa đổi Hiến pháp
Khi được hỏi về dự án sửa đổi Hiến pháp, TS Doanh nói, theo quy định muốn sửa đổi hiến pháp phải đưa ra trưng cầu dân ý. Bởi vì hiến pháp phải được toàn dân biểu quyết thì mới có hiệu lực.
Ông nhắc lại thời điểm đưa ra hiến pháp năm 1946:
"Lúc đó vì hoàn cảnh Việt Nam đang bị quân đội Pháp lăm le xâm chiếm, nên chưa thể thực hiện trưng cầu dân ý. Nhưng bây giờ thì tình hình đã khác."
Theo ông, điều rất quan trọng là phải đưa toàn bộ dự thảo hiến pháp ra để công khai và trưng cầu ý kiến của người dân. Nếu không trưng cầu được từng điểm thì cũng trưng cầu ý kiến, những nội dung cơ bản quan trọng nhất và cần phải công khai minh bạch quá trình chuẩn bị và đưa ra sửa đổi hiến pháp. Chỉ bằng cách đó thì mới phát huy được sức mạnh của người dân.
BBC sẽ tiếp tục đăng tải các bài viết, phỏng vấn liên quan đến giới Trí thức và quan hệ của họ với Đảng Cộng sản Việt Nam. Mời quý vị theo dõi.
VẠN MỘC CƯ SĨbình luận
Thời trước, bọn cộng sản hô hào cách mạng triệt để, chúng đả kích chủ trương cải lương. Nay thi chúng lại theo luận điệu cải lương. Căn nhà cũ rách nát, tàn tạ lắm rồi, phải phá đi để xây nhà mới!
No comments:
Post a Comment