TƯỞNG NĂNG TIẾN = TRUYỆN KIỀU

TƯỞNG NĂNG TIẾN * GIÁO GIỞ

Có ngờ đâu giáo giở đã lên đường.
Nguyễn Chí Thiện


Tôi chào đời tại Sài Gòn, và vô cùng hãnh diện về nơi sinh trưởng của mình. Chính Từ thành phố này Người đã ra đi.
Nói thế nghe (chừng) hơi nịnh. Không dám nịnh đâu. Thường dân cỡ tôi làm sao mà bợ cao dữ vậy được. Hơn nữa, trong “zụ” này, ở môi trường XHCN thì đâu có bao giờ thiếu những thiên tài. Không tin, và nếu rảnh xin (ghé qua wikipedia) đọc chơi vài câu cho biết:

Khi tôi còn là hạt bụi
Người đã lên tàu đi xa

Hay:

Ôi sáng xuân nay, Xuân 41
Trắng rừng biên giới nở hoa mơ
Bác về… Im lặng. Con chim hót
Thánh thót bờ lau, vui ngẩn ngơ…

Chuyện xưa (như thế) đã đành nhưng hai phần ba thế kỷ sau vẫn còn có người “ngơ ngẩn” về chuyến xuất dương (tìm đường cứu nước) của Bác:

Đó là cuộc ra đi một mình, giữa bốn biển năm châu, giữa đại dương sóng cả… Sau sáu năm trên khắp các lục địa anh mới về Paris… Ở Paris, kể từ 1919, khi trình Hội Quốc Liên (tức Liên Hiệp Quốc bây giờ) bản Yêu sách tám điểm của nhân dân Việt Nam, dưới tên ký Nguyễn Ái Quốc, Nguyễn đã bắt đầu một sự nghiệp viết nhằm lên án chủ nghĩa thực dân, cảnh tỉnh thế giới phương Tây, thức tỉnh thế giới thuộc địa. Một sự nghiệp viết gắn bó và phục vụ cho sự nghiệp cách mạng của dân tộc kể từ Bản yêu sách tám điểm – 1919, qua Tuyên ngôn độc lập – 1945, đến Di chúc – 1969 có độ dài 50 năm.

GS Phong Lê viết những dòng chữ (hơi lủng củng) ghi trên, tại Huế, vào hôm 26 tháng 5 năm 2011. Hai năm sau, vào hôm 26 tháng 9 năm 2013, từ Luân Đôn, BBC loan tin:

Việt Nam vẫn còn thiếu nhiều tư liệu về cố lãnh tụ Hồ Chí Minh, nhất là trong thời kỳ ông hoạt động ở hải ngoại… Trao đổi với BBC hôm 23/9/2013 từ Hà Nội, ông Hiển (phó giáo sư sử học Vũ Quang Hiển – ghi chú của tnt) cho rằng nhiều tư liệu có thể đang được lưu trữ ở các trung tâm lưu trữ hải ngoại, hoặc cần tới sự hợp tác của giới học giả quốc tế như ở Pháp, Nga, Trung Quốc.

Giời ạ, đâu có “cần tới sự hợp tác của giới học giả quốc tế như ở Pháp, Nga, Trung Quốc…” làm chi cho thêm phiền. Giới học giả Việt Nam (Trần Quốc Vượng, Nguyễn Thế Anh, Vũ Ngự Chiêu…) đã trưng dẫn “nhiều tư liệu về cố lãnh tụ Hồ Chí Minh, nhất là trong thời kỳ ông hoạt động ở hải ngoại…” – từ lâu – nhưng nó không “khớp” với sử (riêng) của Đảng và tự truyện của Bác nên đều bị phớt lờ hết ráo.
Cái kim (nhỏ xíu) trong bọc còn giấu không được hoài thì nói chi đến tiểu sử của một con người (vỹ đại) cỡ bác Hồ. Và nói đâu xa xôi, ngay trên một trang web rất bình thường (Sức khoẻ và Đời sống – Cơ quan ngôn luận của Bộ Y tế) ở trong nước cũng đã có người “khẳng định” – một cách rất tế nhị, từ năm 2007 – rằng Bác không có dính dáng gì (nhiều) đến bản “Yêu sách của nhân dân Việt Nam”:

… Phan Văn Trường là người soạn thảo Yêu sách và trên thực tế văn bản này mang đậm dấu ấn của ông với nhãn quan của một nhà luật học. Thực vậy, Điểm 2 nêu rõ: ‘Cải cách nền pháp lý ở Đông Dương bằng cách cho người bản xứ cũng được quyền hưởng những đảm bảo về mặt pháp luật như người Âu châu; xóa bỏ hoàn toàn các tòa án đặc biệt dùng làm công cụ để khủng bố và áp bức bộ phận trung thực nhất trong nhân dân An Nam’; hay Điểm 7 ‘Thay chế độ ra các sắc lệnh bằng chế độ ra các đạo luật’. Như vậy có đủ cơ sở để khẳng định rằng tiến sĩ luật học Phan Văn Trường là kiến trúc sư của Yêu sách của nhân dân Việt Nam, một sự kiện tạo nên bước ngoặt trong lịch sử đấu tranh giành độc lập của dân tộc Việt Nam trong thế kỷ 20.

Tế nhị là một đức tính mà rất ít người sở đắc. Tác giả những dòng chữ sau đây – rõ ràng – không có được cái đức tính (dễ thương) này:

Tiểu sử Hồ Chí Minh là một bí mật. Chỗ nào ông muốn viết (hoặc sai người viết), chỗ nào giấu đi hoặc thêm thắt vào, đều có chủ đích rõ ràng. Và ông không hề ngần ngại nhận mình là tác giả những bài viết và những công trình không phải của ông. Trong phạm vi khảo luận này… chỉ chú ý đến thời kỳ Nguyễn Tất Thành ở Pháp, từ 1919 đến1923. Thời gian này, ông tự nhận mình là Nguyễn Ái Quốc và chính những bài báo ký tên Nguyễn Ái Quấc/Quốc đã xây dựng nên huyền thoại Hồ Chí Minh…
Tất Thành chỉ là người được nhóm An Nam Yêu Nước chỉ định đem bản Thỉnh nguyện thư của người An Nam đến Hội nghị Hoà bình Versaillles. (Thụy Khuê. Nhân văn Giai phẩm & Vấn đề Nguyễn Ái Quốc. Tiếng Quê Hương: Virginia 2012, 458 – 470)

Những vụ trộm cắp (lặt vặt) cỡ này, nói nào ngay, không hiếm trong cuộc đời hoạt động của bác Hồ hay bác Tôn nên đâu có chi quan trọng lắm để mà phải làm rầm rĩ. Ông Hà Sĩ Phu nghĩ một cách khoáng đạt hơn rằng: “… điều quan trọng đối với xã hội không phải ở chỗ quan điểm ấy là của ai, mà ở chỗ quan điểm tiến bộ ấy được thực hiện như thế nào.”
Ý niệm rất mới này cũng được GS Vũ Quang Hiển nhiệt liệt tán đồng – theo như bản tin (thượng dẫn) của BBC:

Nguồn gốc ở đâu, chuyện đời tư, chuyện cá nhân không quan trọng, mà cái quan trọng là ở sự nghiệp, mỗi con người đều có những nét riêng, thậm chí nét khuất trong đời tư, nhưng điểm quan trọng nhất là sự nghiệp mà họ theo đuổi.

Thôi thì cứ bỏ qua vài “nét khuất trong đời tư” của Bác, cứ giả dụ chính ổng (chớ còn ai nữa) là tác giả bản Thỉnh nguyện thư của người An Nam đi. Vậy thử nhìn xem: Bác, và các đồng chí lãnh đạo (từ khi giành được chính quyền về tay nhân dân đến nay) đã thực hiện 8 điểm yêu sách này ra sao?

• Tổng ân xá tất cả những người bản xứ bị án tù chính trị;
• Cải cách nền pháp lí Đông Dương bằng cách để người bản xứ cũng được quyền hưởng những bảo đảm pháp lí như người châu Âu. Xóa bỏ hoàn toàn những tòa án đặc biệt dùng làm công cụ để khủng bố và áp bức bộ phận trung thực nhất trong nhân dân An Nam;
• Tự do báo chí và tự do ngôn luận;
• Tự do lập hội và hội họp;
• Tự do cư trú ở nước ngoài và tự do xuất dương;
• Tự do họp tập, thành lập các trường kĩ thuật tại tất cả các tỉnh cho người bản xứ;
• Thay chế độ ra các sắc lệnh bằng chế độ ra các đạo luật;
• Có đại biểu thường trực của người bản xứ do người bản xứ bầu ra tại Nghị viện Pháp để giúp cho Nghị viện biết được nguyện vọng của người bản xứ.

Tuần tự xét hết tám điểm kể trên chắc phải tới Tết, hay không chừng (dám) tới chết luôn. Xin chỉ xem qua một điểm – điểm thứ nhất thôi – cho nó lẹ rồi đi ngủ: Tổng ân xá tất cả những người bản xứ bị án tù chính trị.
Không dám ân xá đâu. Từ ngữ này (e) không có trong tự điển của nước VNDCCH hay CHXHCNVN, nơi mà trại lính trại tù người đi không ngớt (người về thưa thớt năm ba) và mọi công dân đều có thể là một người tù ngoại trú, hay dự khuyết.
Coi: chỉ trong một tuần lễ, tuần thứ ba của tháng 10 năm 2013 thôi, công luận đã ghi nhận những sự kiện (dồn dập) như sau – xin ghi lại theo thứ tự thời gian:
Ngày 13 tháng 10 blogger Phạm Thanh Nghiên gửi đi một bức thư ngăn ngắn:

Kính gửi quý vị lá đơn của bà Nguyễn Thị Nga gửi trại giam số 6, Nghệ An, đề nghị cho chồng bà là nhà văn Nguyễn Xuân Nghĩa được đi chữa bệnh. Nhưng thay vì giải quyết yêu cầu chính đáng của bà thì chính quyền đã bí mật chuyển nhà văn NXN đến trại An Điềm, Đà Nẵng. Đây là một hành động rất không minh bạch và có thể coi như một tội ác. Không chỉ đối với nhà văn mà đối với gia đình, việc thăm nuôi sẽ rất khó khăn, tốn kém về tài chính cũng như về sức khỏe. Theo mong muốn của bà Nga, là phổ biến lá đơn (đã gửi ngay cho trại 6 khi viết) rộng rãi trên mạng. Bà cũng bày tỏ mong muốn được công luận, các tổ chức nhân quyền quan tâm đến trường hợp của chồng bà, nhà văn Nguyễn Xuân Nghĩa, nhất là kể từ khi khi ông bất chấp nguy hiểm, báo tin chuyện ông Điếu Cày tuyệt thực ra ngoài, ông luôn bị trù dập. Xin thay mặt bà Nguyễn Thị Nga, gửi lời cảm ơn tới quý vị.

Ngày 17 tháng 10, RFA loan tin: Mục sư Nguyễn Công Chính thường xuyên bị đánh đập trong tù. Mục sư Tin lành Lutheran Nguyễn Công Chính, người bị kết án 11 năm tù giam với cáo buộc có những hoạt động chia rẽ sự đoàn kết dân tội, nói xấu chính quyền, thường xuyên bị đánh đập trong tù vì không chịu nhận tội.
Cùng ngày, theo FB của An Đỗ Nguyễn:

Sáng nay, 17/10/2013, tại bệnh viện 30/4 Bộ Công an đã xảy ra một cuộc trấn áp của lực lượng an ninh, công an, dân phòng đối với gia đình thầy giáo Đinh Đăng Định. Phía lực lượng an ninh viện lý do là cô con gái của thầy Định chụp hình, quay phim để bắt vợ con thầy về đồn công an làm việc. Tuy nhiên, vợ con thầy đã chứng minh cho lực lượng an ninh thấy rằng điện thoại của họ chỉ có chức năng nghe gọi, nhắn tin, không có khả năng quay phim, chụp hình. Sau đó, phía an ninh yêu cầu gia đình thầy xuất trình giấy CMND và một mực cưỡng ép về gia đình về đồn làm việc.

Ngày 18 tháng 10, blogger Nguyễn Bắc Truyển viết trên facebook: Tù nhân chính trị tuyệt thực.

Tin từ gia đình cho biết, hai tù nhân chính trị, Đoàn Huy Chương và Sơn Nguyễn Thanh Điền đã tuyệt thực 3 ngày nay để phản đối chính sách giam giữ khắc nghiệt của trại giam Xuân Lộc (Đồng Nai).
Sơn Nguyễn Thanh Điền, bị bắt năm 2000, án 17 năm. Đoàn Huy Chương bị bắt năm 2010, án 7 năm. Cả hai tù nhân chính trị đang bị giam tại phân trại số 2, trại giam Xuân Lộc.
Trại giam Xuân Lộc, nơi giam giữ hàng trăm tù nhân chính trị. Vừa qua trại giam Xuân Lộc đã chuyển 05 tù nhân chính trị đi trại giam Xuyên Mộc (Bà Rịa – Vũng Tàu) vì cho rằng 05 tù nhân chính trị có liên quan đến vụ nổi loạn tại phân trại số 1, trại giam Xuân Lộc vào sáng ngày 30/6/2013. 05 tù nhân chính trị là Trần Huỳnh Duy Thức, Nguyễn Hoàng Quốc Hùng, Phan Ngọc Tuấn, Huỳnh Anh Trí và Nguyễn Ngọc Cường. Mặc dù, lãnh đạo Tổng cục Trại giam và trại giam Xuân Lộc khẳng định trên báo chí rằng các tù nhân chính trị không có liên quan vụ nổi loạn của tù thường phạm. Tuy nhiên, tối ngày 30/6/2013, 05 tù nhân bị chuyển trại, sau đó họ bị biệt giam, cùm chân tại trại giam Xuyên Mộc.
Đầu tháng 10/2013, hai nữ tù nhân chính trị đang trong mang trọng bệnh là Mai Thị Dung và Đỗ Thị Minh Hạnh đã bị chuyển đi bằng xe tù trên quãng đường dài gần 2.000 km đến trại giam Thanh Xuân (Hà Nội), tay chân bị còng, bà Dung đang tuyệt thực. Chuyến đi dài đã làm hai nữ tù nhân kiệt sức và ngất xỉu nhiều lần.
Việc giam giữ khắc nghiệt, giam xa gia đình… là biện pháp vô nhân đạo mà trong Tuyên ngôn quốc tế Nhân quyền, công ước quốc tế về quyền Dân sự và Chính trị đã cấm áp dụng. Việt Nam đã tham gia hai công ước này và chuẩn bị ký công ước chống tra tấn tù nhân vào cuối năm 2013.

Nhiêu đó thôi đủ thấy sự nghiệp của Bác (nói riêng) và của cả Đảng (nói chung) không chỉ là một con số không, mà là một con số trừ âm không nhỏ:

Ôi, thằng Tây mà trước kia người dân không tiếc máu xương đánh đuổi
Nay họ xót xa luyến tiếc vô chừng
Nhờ vuốt nanh của lũ thú rừng
Mà bàn tay tên cai trị thực dân hóa ra êm ả!

Nguyễn Chí Thiện

Tưởng Năng Tiền

TƯỞNG NĂNG TIẾN

Kẻ Ở Miền Xuôi

“Tô Hoài luôn hướng ngòi bút về phía người cùng khổ… bằng tất cả sự đồng cảm của trái tim. Đọc Truyện Tây Bắc của ông để hiểu thêm về cuộc sống của miền núi, với những mặt trái như những nỗi đau. Tập truyện có một chủ đề rất tập trung: những người dân miền núi vừa là nạn nhân của thực dân Pháp, của chế độ phong kiến, của chính những phong tục, tập quán lạc hậu, mê tín dị đoan của mình. Họ đã đứng lên đấu tranh, giải phóng…”
Nhà Xuất Bản Trẻ


Nhiều tác phẩm của Tô Hoài được trích dẫn, và giảng dậy trong chương trình học ở miền Nam. Ông cũng rất được yêu quí và được ghi nhận, với tất cả sự trân trọng, như là một nhà văn của tuổi thơ:

Một ngày phiên chợ, u tôi mua về đôi gà nhỏ. Hai con gà: một trống, một mái, dáng còn bé tí teo, như vừa mới lìa đàn. Suốt ngày chúng cứ rúc vào một góc sân và kêu chim chíp bằng một giọng ai oán, thảm thương!

Ðoạn văn ngắn này, trong tập truyện O Chuột, tôi đã được cô giáo đọc cho nghe – đôi lần – khi còn thơ ấu. Dù rất nhiều năm đã trôi qua, tôi vẫn tin rằng mình vừa ghi lại đúng nguyên văn, nếu không hoàn toàn đúng thì chắc cũng gần đúng (y) như thế. Sao tôi cứ thương mãi đôi gà nhỏ côi cút “dáng còn bé tí teo,” và có cảm tình hoài với người viết những dòng chữ ghi trên.

Sau khi đất nước thống nhất, Nam/Bắc hòa lời ca, tôi mới biết thêm là có một Tô Hoài khác – khác hẳn trong trí tưởng ấu thơ của mình – qua lời của nhà văn Nhật Tuấn:

Hội nhà văn Việt Nam hồi đó có hơn 150 Hội viên mà hàng năm chỉ có dăm bảy suất , bởi vậy đó là cuộc đấu tranh sinh tử, giành giật âm thầm và quyết liệt chẳng thua gì vũ đài quyền Anh...
Ấy thế mà riêng Tô Hoài, tổng kết lại trong thời bao cấp ông đã xuất ngoại tới cả trăm lượt, đủ  các nước Á, Âu, Mỹ , Úc, Phi…. Các bác Hội viên “cả đời chưa một lần đặt đít lên ghế  tàu bay” phải ca cẩm:“cái thằng ranh ma thế , có mỗi con dế mèn mà bay khắp thế gian.”

Tô Hoài không chỉ “bay” khắp năm Châu mà còn đi khắp nước. Ông tìm đến những nơi xa xôi để ghi lại những cảnh tình, và những mảnh đời (cơ cực) của người dân miền núi.
Năm 1956, Hội Văn Nghệ Việt Nam đã trao giải thưởng (hạng nhất) cho tập Truyện Tây Bắc của Tô Hoài. Tuyển tập này gồm ba truyện ngắn: “Cứu Đất Cứu Mường,” “Mường Giơn” và “Vợ Chồng A Phủ.” Cả ba đều được coi là có giá trị cao vì “đã thấm nhuần đường lối của Đảng” và “đã nói lên một cách đau xót nỗi thống khổ bao đời của các dân tộc anh em ở vùng cao dưới ách chiếm đóng của thực dân Pháp và bè lũ tay sai là bọn quan bang, quan châu, phìa tạo, thống lý …” theo như bình phẩm của giáo sư Phan Cự Đệ.
Đường lối của Đảng (xem ra) cũng chả tốt lành hay tử tế gì. Bởi vậy, một tác phẩm nghệ thuật mà “thấm nhuần” thì e khó tránh khỏi ít nhiều khiên cưỡng hay cường điệu – theo như nhận xét của nhà văn Nhật Tuấn và nhà văn Phạm Thị Hoài:

Có lẽ tôi không ưa “Vợ chồng A Phủ” cũng vì trong phần lớn các tác phẩm có mầu sắc folklore miền ngược, viết từ hình dung của người miền xuôi, các nhân vật đều được gán cho những cách nghĩ, cách nói, đặc biệt là cách xưng hô, có phần ngồ ngộ, ngu ngơ, sơ đẳng, ít nhiều bán khai...

Tôi còn e ngại rằng chính vì cái khuôn mẫu “có mầu sắc folklore miền ngược” của những cây viết tiên phong và cổ thụ (kiểu Tô Hoài) đã khiến những tác giả thuộc thế hệ sau vẫn cứ tiếp tục nhắm mắt gán cho tất cả sắc dân bản địa ở Việt Nam “những cách nghĩ, cách nói, đặc biệt là cách xưng hô, có phần ngồ ngộ, ngu ngơ, sơ đẳng, ít nhiều bán khai…” –  y hệt như nhau. Coi:

 Tham gia du kích xã từ năm 1962, đã hơn 70 mùa rẫy nhưng Ngút vẫn còn đủ sức làm hơn 1ha lúa nước. Nghe nhắc chuyện “dép Bác Hồ”, Đinh Ngút lục tìm trong gùi lấy ra một đôi dép đã mòn trơ cả bố. “Dép Bác Hồ mình làm hồi Bác mất đấy. Chẳng biết đã theo mình bao nhiêu trận đánh, bao nhiêu lần cõng đạn cho bộ đội nữa”.
Ngừng một thoáng, vẻ mặt ông lão chợt nghiêm trang:
 - “Không dối lòng đâu, mỗi lần đi “dép Bác Hồ” là thấy bụng không nghĩ điều trái, chân không đi hai đường. Chẳng riêng mình, cả làng này ai cũng vậy...
Chiến tranh khỏi nói, hòa bình rồi có biết bao chuyện khó… Bông Rẫy hồi chiến tranh chỉ có 50 hộ, bây giờ đã lớn lên gần 120 hộ mà không còn ai đói, chỉ còn 10 hộ nghèo. Ai cũng có xe máy, hơn một nửa đã làm được nhà xây. Không ai nghe lời kẻ xấu vượt biên trái phép… Không nhờ phép lạ “dép Bác Hồ” sao được thế? Có “dép Bác Hồ” là thắng tất! (Lê Quang Hồi. “Làng Bông Rẫy Mang Dép Bác Hồ.” Quân Đội Nhân Dân 1 June 2009).

Nhân dịp tái bản tập Truyện Tây Bắc, vào năm 2004, Tô Hoài có đôi lời tâm sự:

Năm 1952, tôi theo bộ đội chủ lực, tiến quân vào miền Tây, tham dự chiến dịch giải phóng Tây Bắc... Cái kết quả lớn nhất và trước nhất của chuyến đi tám tháng ấy là đất nước và người miền Tây đã để thương để nhớ cho tôi nhiều, không thể bao giờ quên. Không thể bao giờ quên được lúc vợ chồng A Phủ tiễn tôi ra khỏi dốc núi Tà Sùa rồi cũng vẫy tay gọi theo: “ Chéo lù! Chéo lù!’’ ( Trở lại! Trở lại! ). Không bao giờ quên được vợ chồng Lý Nủ Chu đưa chúng tôi dưới chân núi Cao Phạ, cùng vẫy tay kêu: Chéo lù! Chéo lù! Hai tiếng “trở lại, trở lại’’ chẳng những nhắc tôi có ngày trở lại mà tôi phải đem trở lại cho những người thương ấy một kỷ niệm tấm lòng mình, một cái gì làm hiển hiện lại cuộc đời người HMông trung thực, chí tình, dù gian nan đến thế nào, bao giờ cũng đợi cán bộ, đợi bộ đội, bao giờ cũng mong anh em trở lại. Chéo lù! Trở lại! Trở lại! Chéo lù!

Sáu thập niên đã qua, Tô Hoài vẫn chưa có dịp “chéo lù” thì “những “người Hmông trung thực chí tình”  năm xưa đã “đổ về Hà Nội”, theo như tường thuật của blogger Trần Thị Cẩm Thanh:

Trong mấy ngày qua, trời Hà Nội mưa và gió lạnh, thông tin về những người H’Mông bị công an quận Đống Đa đuổi ra khỏi nhà thờ trong đêm giá lạnh đã khiến cộng đồng không thể bàng hoàng, bàng hoàng vì tại sao con em nhân dân sau khi được tuyển vào ngành công an, ngành công an đã đào tạo họ như thế nào, môi trường sống và làm việc ra sao mà chúng nó lại trở nên tàn nhẫn như vậy…
Theo trình bày của người dân H’Mông tại vườn hoa Mai Xuân Thưởng thì tất cả dân tộc H’Mông sống trong 4 tỉnh phía Bắc là Cao Bằng, Bắc Cạn, Thái Nguyên, Tuyên Quang đều bị đàn áp tàn nhẫn, cấm không cho sống đời sống văn minh mà bắt trở về với các thủ tục lạc hậu của dân tộc H’Mông.

Người H’Mông biểu tình ở Hà Nội. Ảnh: Trần Thị Cẩm Thanh

Khác hẳn với gam “mầu sắc folklore miền ngược” (đậm nét trong truyện “Vợ Chồng A Phủ”) cách ăn mặc cũng như ăn nói gẫy gọn, chững chạc, tự tín của những thanh niên H’Mông – nghe và thấy được qua youtube – khiến tôi hết sức ngạc ngạc nhiên và vô cùng xúc động:

“Chính quyền từ trung ương đến địa phương đều cùng một duộc… chỉ nói vu vơ ngoài pháp luật… không giải quyết gì, tôi đến chỗ Hà Nội này tôi mới biết được rằng có rất nhiều người dân oan như chúng tôi cũng đang phải gánh chịu những hậu quả mà đảng và nhà nước đã gây cho mọi dân tộc… chúng em cũng cảm thấy là có lẽ chúng tôi cần phải đứng lên để vạch trần, và đứng lên dũng cảm… để kiên nhẫn vượt qua khó khăn đó… để chúng tôi được sống và quyền làm người như các dân tộc khác.”

Ma Pá – Phát Ngôn Viên của đoàn người H’Mông biểu tình tại Hà Nội.
Ảnh: Trần Thị Cẩm Thanh

Hoặc:

 “Trên đấy nó cứ bắt cóc người dân tộc H Mông… bắt người vô cớ, không có 1 lý do gì, bà con rất hoang mang lo sợ, nên bà con bây giờ phải xuống đây để cho chính phủ giải quyết, phải có một văn bản để cho bà con yên tâm mà làm ăn thì bà con mới quay về, còn không có thì chúng tôi cứ ở đây thôi. Cho đến khi nào chính phủ công nhận, nhà nước bảo không bắt dân tộc này nữa, và không làm cho dân tộc này phải hoang mang lo sợ nữa thì chúng tôi sẽ về… không phải ở đây làm gì. Chúng tôi có nhà có cửa, có cuộc sống của chúng tôi, chẳng qua là do không công bằng nên chúng tôi phải đi đòi hỏi”.

Không cần phải là thầy bói người ta cũng có thể đoán được “chính phủ” đã “giải quyết” sự việc “không công bằng” này ra ra sao. Từ Bangkok, hôm 24 tháng 10 năm 2013, biên tập viên Gia Minh RFA có bài tường thuật:

Thông tin truyền tải trên mạng Internet trong những ngày qua cho biết có một nhóm đồng bào người H’mông mấy chục người từ 4 tỉnh phía Bắc gồm Cao Bằng, Bắc Kạn, Thái Nguyên, Tuyên Quang xuống Hà Nội khiếu kiện phải sống vật vạ tại Vườn hoa Mai Xuân Thưởng như những dân oan các tỉnh khác lâu nay phải bám trụ tại đó để tiếp tục khiếu kiện.
Một số người hảo tâm tại Hà Nội đã đến giúp đỡ cho họ trong suốt những ngày qua.
Thế nhưng đến đêm 23 tháng 10, lực lượng chức năng đã đến và đưa họ đi.
Một phụ nữ trong đoàn khi đang trên xe mà không biết bị đưa đi đâu, trả lời qua điện thoại kể lại chuyện bị bắt đưa đi như sau:
Người ta đến đánh, dùng roi điện giật bà con. Họ là công an thành phố kết hợp với công an trên tỉnh, họ có người mặc sắc phục, có người không. Bà con cầm tay nhau, những người bên trong thoát, nhưng phía ngoài lăn ra đất hết. Họ lôi ra xe buýt, đưa về đàn áp tại chỗ tiếp công dân. Sau đó đưa lên xe về Cao Bằng, có ba xe. Khi lên xe, tôi thấy một người nằm tại đống rác là các chiếu mà bà con Hà Nội cho dùng tạm, người đó không còn tính mạng nữa rồi!

Tô Hoài, nay, đã bước qua tuổi 90. Chưa chắc ông đã đến được vườn hoa Mai Xuân Thưởng để an ủi những người H’mông trong những đêm mưa giá lạnh. Tôi chỉ hy vọng (mỏng manh) rằng nay mai ông sẽ lên tiếng, ít nhất thì cũng là một lời ai điếu, cho những người H’Mông vừa bị đánh chết tại Hà Nội tuần qua. Đây là con cháu của những người được chính Tô Hoài mô tả là “trung thực, chí tình” mà hơn nửa thế kỷ trước khi ông bước “ra khỏi dốc núi Tà Sùa rồi” mà họ “vẫy tay gọi theo: ‘Chéo lù! Chéo lù!’ (Trở lại! Trở lại!)”
Tuy nhiên, tưởng cũng cần phải nói thêm rằng “trung thực” và “chí tình” là những đức tính không dễ tìm nơi (rất nhiều) những kẻ ở miền xuôi.

NGUYỄN THIÊN THỤ * CHÁNH BẢN TRUYỆN KIỀU

ĐI TÌM CHÁNH BẢN TRUYỆN KIỀU 

của NGUYỄN DU (1765-1820 )

Từ khi có máy in và nhà in, và luật về tác quyền, các tác phẩm mới giữ được tính chất nguyên thủy của nó.Còn trước đó, việc phóng tác, sửa chữa là một hành động phổ biến trong văn chương chữ nghĩa. Sự thực, các tác phẩm ngày nay cũng đã biến thái, dù nhiều dù ít. Các ông sắp chữ, những người sửa bản in, và những người xuất bản một số đã vô tình hay cố ý sữa chữa trái  với nguyên bản của tác giả. Những thi tập của Tản Đà, những tác phẩm của Tự Lực Văn Đoàn đã không còn nguyên trạng như khi còn nằm trên báo, hay trong ấn bản đầu tiên. Nhất là trong xã hội chủ nghĩa, nhà xuất bản đã sửa chữa những tác phẩm mới và cũ để phù hợp với chủ trương, đường lối đảng.

Trải qua bao cuộc chiến tranh và thay đổi, nay ta không còn có được những thủ bút của Nguyễn Du, Phạm Đình Hổ, Phan Thanh Giản, Nguyễn Khuyến, Trần Tế Xương. Ngay cả những tác giả hiện đại cũng không còn những ấn bản đầu tiên của mình. Người ta may ra có thể tìm thấy những thủ bản, những ấn bản Việt Nam tại thư việân La Mã, Paris và Đông Kinh, hoặc tại thư viện tư nhân tại Việt Nam.

            Sau khi Nguyễn Du viết xong truyện Kiều, người ta chuyền tay nhau đọc rồi đem khắc bản gỗ và bán tại các cửa hàng sách.Một số trong đó có vua Tự Đức tự động sửa chữa truyện Kiều . Phong trào cùng đọc, cùng sửa chữa này càng lan rộng, khiến truyện Kiều không còn giữ nguyên trạng thái đầu tiên khi ra khỏi nhà Nguyễn Du. Người ta thêm, bớt, sửa chữa và đem khắc in. Kết quả ngày nay chúng ta đã thu lượm được nhiều bản gỗ truyện Kiều và nhiều bản quốc ngữ khác nhau.

 Chưa kể sự khác nhau là do phiên âm chữ nôm khác nhau. Về quốc ngữ, chúng ta thấy có bản của Trương Vĩnh Ký, Nguyễn Văn Vĩnh, BùØi Kỷ và Trần Trọng Kim. .  . Một nhà văn tiền chiến đã cho rằng bản Bùi Kỷ và Tản Đà chú thích là hay nhất. Ở đây, chúng tôi không chú ý việc tìm hiểu và phê phán bản nào hay nhất, mà chỉ đi tìm nguyên bản truyện Kiều, nghĩa là đi tìm bản gốc của Nguyễn Du. Sau khi tìm được bản này, chúng tôi sẽ giới thiệu sơ lược vài nét.

            Trong văn học, nghệ thuật cũng như trong lịch sử, người ta chú trọng những ấn bản đầu tiên, những tác phẩm thật vì nó là chân diện mục của tác giả, nó có giá trị của sự thực, còn các ấn bản khác thường là bị thay đổi, hay bị giả mạo. Trong phạm vi tôn giáo và triết học cũng vậy. Đâu là những lời thuyết giảng của đức Phật thời tại thế? Những Kinh Thánh đã được sửa chữa nhiều lúc và nhiều nơi, vậy đâu là chân lý? Công việc phục nguyên rất 
 khó khăn.

        
 Tại Việt Nam, người ta đã đem bản Trần Trọng Kim ra giảng dạy vì Trần Trọng Kim, Bùi Kỷ là những nhà văn, nhà giáo nghiêm túc. Hơn nữa, Trần Trọng Kim lúc bấy giờ có địa vị và uy tín lớn trong ngành giáo dục.Và lý do thứ ba, có lẽ lúc này bản của Trần Trọng Kim được nhiều người đọc nhất. Bây giờ, theo đúng nguyên tắc khảo cứu, chúng ta thử tìm đâu là bản chính của truyện Kiều nghĩa là đi tìm đứa con đẻ của Nguyễn Du , dù nó xấu xí, quê mùa, chứ không phải những đứa lai tạo rất đẹp, rất xinh. Sau, các nhà biên khảo, chú thích, gặp bản nào là làm việc với bản ấy, dường như chẳng ai quan tâm đi tìm chân bản của Nguyễn Du.

Trần Trọng Kim, Bùi Kỷ trong lời Tựa Truyện Thúy Kiều viết rằng:

Hiện nay tập nguyên văn của tác giả làm ra thì không tìm thấy nữa, chỉ thấy hai bản khác nhau ít nhiều,là bản Phường, in ở phố hàng Gai, Hà Nội, và bản Kinh của vua Dực Tông bản triều đã chữa lại.Bản Phường là bản của ông Phạm Quý Thích đem khắc in ra trước hết cả.Oâng hiệu là Lập Trai, người làng Huê Đường ( nay đổi là làng Lương Đường),phủ Bình Giang, tỉnh Hải Dương, đỗ tiến sĩ về cuối đời Lê, cùng với tác giả là bạn đồng thanh đồng khí, cho nên khi quyển truyện này làm xong thì tác giả đưa cho ông xem.Chắc cũng có sửa đổi lại một vài câu, nhưng xem lời văn thì chỗ nào cũng một giọng cả. 

Vì vậy chúng tôi thiết tưởng rằng lấy bản Phường làm cốt, thì có lẽ không sai lầm là mấy. Còn những chỗ mà bản kinh đổi khác đi, hoặc những câu mà về sau người ta sửa lại thì chúng tôi phu lục cả ở dưới, để độc giả có thể xem mà cân nhắc hơn kém.Lại có một vài chữ người ta muốn đổi đi, nhưng không đúng với các bản nôm cũ, thì chúng tôi cũng thích xuống dưới, chứ không tự tiện mà đổi nguyên văn đi. Chủ ý của chúng tôi là muốn giữ cho đúng như các bản cũ, chứ không phải muốn cho hay hơn (vi).

Theo Trần Trọng Kim, như vậy là khoảng 1925

( lúc Trần Trọng Kim viết bài tựa này cho ấn bản thứ nhất, Việt văn thư xã, Vĩnh Hưng Long thư quán, Hà Nội, 1925)   có hai bản Kinh và bản Phường. Nhiều nhà nghiên cứu ngày nay cũng nói như vậy.

            Theo Trần Văn Giáp trong Tìm Hiểu Kho Sách Hán Nôm II, có 28 văn bản thuộc 6 loại như sau:           

            1. Kim Vân Kiều : văn nôm

            2. Kim Vân Kiều, văn nôm , có chú giải và phê bình.

            3.Kim Vân Kiều, dịch nguyên văn chữ nôm ra chữ Hán.

            4.Các sáng tác lấy truyện Kiều làm đề tài.

            5.Các thơ văn đề vịnh các nhân vật truyện Kiều

            6. Các bản truyện Kiều viết bằng văn xuôi chữ Hán.

Riêng các bản truyện Kiều chữ nôm ( loại 1 và 2), chúng ta có đến 12 bản, trong đó có một bàn viết tay, và một bản nôm in năm 1963. Tình trạng những quyển này khá bi đát vì một số rách nát, mất đầu mất đuôi.   

Tên truyện cũng khác nhau:

- 6 bản mang tên Kim Vân Kiều truyện,

- 2 bản mang tên Kim Vân Kiều tân truyện

- 1 bản Kim Vân Kiều Quảng Tập Truyện

- 1 bản Kim Vân Kiều Hợp Tập.

- 1 bản mang tên Đoạn Trường Tân Thanh.

- 1 bản Kim Vân Kiều truyện chú.

            Về bản Kiều của Phạm Quý Thích (1760-1825) khắc in thì ý kiến quần chúng và các nhà biên khảo truyện Kiều đều đồng ý rằng bản này là ra đời sớùm nhấùt nhưng tiếc rằng nay đã tuyệt bản. Chúng ta phỏng đoán quyển này phải ra đời trước 1825 là năm Phạm Quý Thích từ trần, cho nên năm 1830, Nguyễn Văn Thắngở trong tù đã đọc truyện Kiều và viết Kim Vân Kiều án. Sau Phạm Quý Thích, tại Hàng Gai có bốn năm truyện Kiều được khắc in và phổ biến trong quần chúng ( Trần Văn Giáp, 136). Các nhà Liễu Văn Đường, Thịnh Mỹ Đường, Quan Văn Đường, Phúc Văn Đường là những nhà khắc mộc bản nổi tiếng. Tất cà bản Kiều tại Hàng Gai, Hà Nội đều gọi chung là bản Phường. Theo bài Tổng từ của vua Tự Đức, bản Kiều của Hoa Đường  ( Phạm Quý Thích) đã tuyệt bản trước 1871. 

            Trong tài liệu củaTrần Văn Giáp kể trên, các bản in cũ, thuộc loại 2 ( chú giải và phê bình), chúng ta nhận thấy những chi tiết và tên tuổi:

- Kim Vân Kiều tân truyện, ký hiệu VNB8, do Phúc Văn Đường tàng bản, in năm Khải Định mậu ngọ (1918).

- Kim Vân Kiều Quảng Tập Truyện, Ký hiệu VNV71; VNV 147; VNV208, do Liễu văn đường tàng bản, khắc in đời Khải Định (1924)

- Đoạn Trường Tân Thanh, ký danh AB 12, do Kiều Oánh Mậu in, sau khi tham khảo bản Kinh và bản Phường, có thơ vịnh Kiều của Phạm Quý Thích, có khảo dị giữa bản kinh và bản phường, có Vũ Trinh và Nguyễn Lượng phê bình, Kiều Oánh Mậu chú thích, in đời Thành Thái (1902) và bài tựa viết năm1898 của Đào Nguyên Phổ. Nguyên năm 1895, Đào Nguyên Phổ vào Huế học Quốc Tử Giám, được một người họ ngoại nhà vua tặng một bản Kiều, nhan đề Đoạn Trường Tân Thanh,  sau ông mang bản này ra Hà Nội giao cho Kiều Oánh Mậu  ( Trần Văn Giáp,133-138).

Theo Tân Khắc lệ ngôn trong Đoạn Trường Tân Thanh của Kiều Oánh Mậu, trước đó đã có bốn năm bản do Hàng Gai khắc, và được gọi là bản Phường (136).và Kiều Oánh Mậu tham khảo bản Kinh và bản Phường (Trần Văn Giáp,135), như vậy trước Kiều Oánh Mậu đã có nhiều bản Phường.

Theo địa phương, chúng ta gọi là bản Kinh và bản Phường, và các nhà biên khảo cũng ghi chú như vậy, song  ít nhất có bốn năm bản Phường,  vàlúc bấy giơ ít nhất có hai bản kinh là bản của Đào Nguyên Phổ và bản của Kiều Oánh Mậu.

Sau khi Kiều Oánh Mậu in truyện Kiều, đã có một bản Kiều nhan đề Kim Vân Kiều truyện chú, do vô danh chú, in năm ất tị Thành Thái (1905)  tại huyện Chương Mỹ, Hà Đông, và bản Kim Vân Kiều tân truyện, ký hiệu VNB8, do Phúc Văn Đường tàng bản, in năm Khải Định mậu ngọ (1918). Vậy đầu thế kỷ XX, tại đất Bắc có it nhất 7 bản Kiều.

Bản Kim Vân Kiều của Phạm Quý Thích có trước, sau đó mới truyền vào Huế, các bậc đế vương và văn nhân tài tử sinh lòng yêu thích và cho khắc in.

Có lẽ năm 1830 người ta đã in truyện Kiều tại Huế vì lúc này vua Minh Mạng có bài Tổng thuyết. Đến năm 1871, vua Tự Đức viết bài Tổng từ, sửa chữa truyện Kiều và cho khắc in. Phải chăng bản này đã đưọc đem tặng Đào Nguyên Phổ? Hoặc bản Đào Nguyên Phổ là một bản khác? Vậy ít nhất, tại Huế ta thấy có hai bản Kinh.

 Bản liệt kê của Trần Văn Giáp chỉ có một số , chứ không có nhiều các bản Kinh và bản Phường bởi vì trong thư viện không có, hoặc đã tuyệt bản. Theo nhiều nhà nghiên cứu, bản Hoa Đường, và bản Kinh của Đào Nguyên Phổ đã mất tích.Nhưng trong Truyện Kiều, Trần Trọng Kim đã dùng bản Kinh và bản Phường để làm khảo dị. Vậy là trong tủ sách dân chúng và các nhà trí thức, vẫn còn bản Kinh và bản Phường, Kiều   Oánh Mậu và Trần Trọng Kim tỏ ra rất khoa học khi làm khảo dị, và không tự ý thêm bớt sủa chữa. Nhưng hai ông cũng như những nhà biên khảo về sau không nói rõ bản Phường nào, bản kinh nào vì có nhiều bản Phường và nhiều bản Kinh.

Và qua sự tìm hiểu này, chúng ta thấy những bản trên đều đã được sửa chữa, và cùng mang một kiếp giang hồ trôi nổi của Thúy Kiều bạc mệnh, và đó cũng là số phận long đong, và sự  hóa thân của truyện Kiều:

1.         Nguyễn Du sáng tạo: nguyên bản.

2.         Phạm Quý Thích theo nguyên bản, rồi sửa chữa: bản Phường

3.         Các vua Nguyễn theo bản Phạm Quý Thích, sửa chữa và ấn hành: bản Kinh.

Trong các bản truyện Kiều, theo thiển kiến, quyển Kim Túy Tình Từ là nguyên bản của truyện Kiều. Quyển này do Phạm Kim Chi sưu tập và chú thích, Nguyễn Thành Điểm xuất bản tại Sài gòn năm 1917. Sau này, giáo sư Thuần Phong Ngô Văn Phát tức thi sĩ Tố Phang đã tái bản khoảng1970 - 1973, có lẽ đó là tài liệu giảng dạy của ông tại Đại Học Cần Thơ. Cùng một lúc, Phủ Quốc VụÏ Khanh, Sài gòn được sự giúp đỡ của bác sĩ Phạm Kim Lương, thứ nam của ông Phạm Kim Chi đã ấn hành năm 1972 trong tủ sách Văn Hóa Tùng Thư . 

Quyển này ra đời rất sớm vào bình minh của văn chương quốc ngữ song không được chú ý vì cái tên Kim Túy Tình Từ nghe lạ hoắc. Và có lẽ cũng vì cái tâm lý kỳ thị mà các sĩ phu đất Bắc trước 1945 đã không để ý đến các tác phẩm xuất bản tại Nam Kỳ cho dù tác giả của nó là người của đất Thăng Long ngàn năm văn vật!  Buồn cười nhất làkhoảng cuối 1974, trên tạp chí Bách Khoa, một người ( tôi đã quên bút hiệu) có lẽ  có ân oán giang hồ với Thuần Phong đã viết bài mạt sát Thuần Phong và quyển này, cho rằng Thuần Phong là kẻ ăn chơi trác táng, và quyển này là sách khiêu dâm ( Vành ngoài bảy chữ, vành trong tám nghề). Người đó không biết rằng Thuần Phong là người tái bản, ông chỉ sao y bản chánh của người xuất bản là Phạm Kim Chi và những chú thích là chính của Nguyễn Du.

Người ta đã không xem kỹ, dù chỉ là xem trang bìa, lại hung dữ hồ đồ kết tội Thuần Phong, mà tờ báo Bách Khoa cũng thuộc loại khá lại đăng những bài như vậy!

            Chúng tôi cho rằng quyển Kim Túy Tình Từ  là chân bản vì quyển này vốùn ở trong tủ sách của gia đình Nguyễn Du.

            Trong Lời báo dẫn, Phạm Kim Chi viết:

Tôi nhân vì việc quan, có ra ở ba năm tại Hà Tịnh, là quê quán ông Nguyễn Du Đức hầu.May gặp dịp  đươc làm quen với cháu nhà ông ấy, là ông tấn sĩ Mai, mượn đặng bổn chánh '' Kim Túy Tình  Từ'' có chú dẫn điển tích rõ ràng''

            Phạm Kim Chi được tiến sĩ Nguyễn Mai là cháu của Nguyễn Du cho mượn sách, và cho phép in sách. Cụ Nghè còn vui vẻ viết bài tựa bằng chữ Hán vào tháng giêng năm Duy Tân thứ 9 ( 1915 ) cho quyển truyện Kiều của Phạm Kim Chi. Lời tựa này sau được Huỳnh Thúc Mậu dịch quốc ngữ đặt vào đầu sách. Trong bài tựa này, mở đầu, cụ Nghè viềt về tiểu sử Nguyễn Du, và việc viết truyện Kiều, sau nói về ông Phạm Kim Chi là phán sự toà muốn khắc in truyện Kiều, và đây là bản ''gia truyền'' mà ông thường đọc hằng ngày (11). Ta thấy quyển Kim Túy Tình Từ đã được gia đình Nguyễn Du gọi là'' bổûøn gia truyền'', còn ông Phạm Kim Chi gọi là ''bổn chánh''.

Bản này có điểm đặc biệt nữa là do Nguyễn Du chú thích bằng Hán văn, sau đó Phạm Kim Chi chú thích thêm và dịch những chú thích của Nguyễn Du  như lời giới thiệu của Phạm Kim Chi  bổn chánh '' Kim Túy Tình  Từ'' có chú dẫn điển tích rõ ràng''.

Như trên đã trình bày, truyện Kiều của Nguyễn Du được thế nhân sửa chữa và khắc in tự do. Ngay tên sách cũng khác nhau.:

Kim Vân Kiều truyện

Kim Vân Kiều Tân Truyện

Đoạn Trường Tân Thanh

 Xem bản liệt kê trên, ta thấy phần lớn đều ghi là Kim Vân Kiều truyện, Ngay quyển DTTT ký danh AB12 của Kiều Oánh Mậu hàng cuối cùng cũng ghi  Kim Vân Kiều chung, cộng 1628 liên (Trần Văn Giáp, 136). 

Bản Kim Vân Kiều truyện ký hiệu VNB60 trên trang sách có ghi bút lông hàng chữ:

Kim Vân Kiều truyện, bản Bắùc Quốc Thanh Tâm Tài Nhân Lục. Tiên Điền diễn xuất quốc âm danh Kim Vân Kiều Truyện, phụng Minh Mạng ngự lãm, cải vi Đoạn Trường Tân Thanh (Trần Văn Giáp, tr.135). Như vậy, lúc đầu tên truyện là Kim Vân Kiều, sau cải là Đoạn Trường Tân Thanh, do lệnh của vua Minh Mạng và các bản Kinh đều theo đóø màgọi là Đoạn Trường Tân Thanh .

Trong khi đó, Trần Trọng Kim viết ngược lại:

Truyện Thúy Kiều này nguyên lúc đầu tác giả nhan lả ''Đoạn Trường Tân Thanh''. Sau nghe đâu ông Phạm Quý Thích đổi lại là ''Kim Vân Kiều  Tân Truyện''(vi).

Phải chăng Trần Trọng Kim sai lầm?

CòØn tên Kim Túy Tình Từ ? Tại sao xưa nay không nghe ai nói đến Kim Túy Tình Từ ? Phải chăng do Phạm Kim Chi đặt ra? Trong tài liệu này, ta không thấy Nguyễn Mai nói đến bốn chữ Kim Túy Tình Từ,  mà chỉ nói truyện Kim Trọng và Thúy Kiều.

            Nguyễn Thạch Giang đã nghiên cứu Kim TuÙy Tình TừØ, và cho biết có bản chép tay của gia đình cụ Nghè Mai, mà ông gọi là bản Tiên Điền. Trong Truyện Kiều do ông khảo đính và chú thích, Hà Huy Giáp đề tựa, ông đã cho biết tháng 10 năm 1962, ông đã vào Tiên Điền, gặp hậu duệ của Nguyễn Du. Lúc này cụ Nghè Mai đã mất, cụ Lê Liêu ở chung cùng nhà đã cho mượn bản Kiều chép tay. Theo ông Nguyễn Châu, cháu xa đời của Nguyễn Du, thì sinh thời cụ Nghè Mai hay đọc quyển này (96-97). Như vậy, quyển này và quyển Phạm Kim Chi cùng một gốc. Rất tiếc là ông Nguyễn Thạch Giang không nói đến cái tên Kim Túy Tình Từ là do Nguyễn Du đặt hay Phạm Kim Chi sáng tạo. Theo sự khảo cứu của Nguyễn Thạch Giang, quyển của Phạm Kim Chi và bản chép tay Tiên Điền rất giống nhau.

 Ông viết:

            Đối chiếu, so sánh giữa hai bản, kết quả như sau:

1.Cả hai bản đều có 3.256 câu. Những câu của bản Kinh và những câu khác hẳn các bản Kiều khác chép ở trong bản Phạm Kim Chi, thì ở bản Tiên Điền cũng ghi đúng như thế. Giữa hai bản có 12 câu là khác nhau một đôi chỗ về cách phiên âm hay cách nhận nhầm mặt chữ, nhưng đều có nghĩa cả.

2. Phần chú thích, bản Phạm Kim Chi đã phiên âm và dịch ra đầy đủ, không bỏ sót một chi tiết nào của bản Tiên Điền

3. Đáng chú ý hơn cả là 563 chữ của Nguyễn hầu liệt truyện, cả hai bản hoàn toàn giống nhau (96-98).

Việc so sánh của Nguyễn Thạch Giang cho ta tin chắc bản quốc ngữ của Phạm Kim Chi cùng với bản nôm chép tay Tiên Điền là chung một nguồn gốc. Dẫu sao, bản này cũng như bản Tiên Điền cũng là bản chép lại sau này chứ không phải là thủ bản của Nguyễn Du vì có thêm phần Nguyễn hầu liệt truyện của Đại Nam Chánh Biên Liệt Truyện. Mà Chánh Biên Liệt Truyện Sơ Tập, quyển 20, mục 17 trong đó có tiểu sử Nguyễn Du được viết xong năm Thành Thái nguyên niên 1889 ( chưa rõ năm khắc in), tức sau khi Nguyễn Du mất khoảng 69 năm. So sánh Nguyễn hầu liệt truyện với tiểu sử Nguyễn Du trong Đại Nam Chánh Biên Liệt Truyện thì giống nhau 90%. Có thể người nhà Nguyễn Du đã tham khảo Liệt Truyện mà viết ra. Trong khi chờ đợi những kết quả mới, chúng ta tạm xem bản Tiên Điền và bản Phạm Kim Chi là gần nguyên tác của Nguyễn Du nhất.

            Theo Nguyễn Thạch Giang, sự khác biệt giữa các bản quốc ngữ và bản nôm không là bao nhiêu. Sự khác biệt chính yếu là khác biệt giữa bản Kinh và bản Phường.Ông viết:

Vậy theo đó giữa bản Kinh và bản Phường có gì khác nhau? Sự khác nhau chủ yếu là về mặt chữ nghĩa hàm ý tu từ. Có chỗ chỉ khác nhau một hai chữ, có chỗ khác nhau cả câu và có chỗ khác nhau cả một đoạn. Do đó mà số câu không đồng đều nhau; Tổng số câu của bản Kinh theo lời chú đã nói là 3.258 câu, và tổng số câu của bản Phường tiêu biểu là 3.254 câu(89).

Trần Trọng Kim khi so sánh bản Phường vànguyên bản của Nguyễn Du đã nhận định:

Chắc cũng có sửa đổi lại một vài câu, nhưng xem lời văn thì chỗ nào cũng một giọng cả. Vì vậy chúng tôi thiết tưởng rằng lấy bản Phường làm cốt, thì có lẽ không sai lầm là mấy.

Sau đây, chúng tôi thử nghiên cứu bản Phạm Kim Chi và bản Trần Trọng Kim qua một ngàn câu thơ phần đầu để xem xétsự khác biệt của hai bản này.

Bỏ qua những khác biệt nhỏ nhặt về cách đọc chữ Hán và phát âm địa phương  như  lạc/nhạc; chưn/chơn/chân; tính/tánh; tỏa/ khóa; vưng/ vâng; phũ phàng/ phụ phàng; kim thoa/kim xoa; rời/ dời; vưng/ vâng; xa xôi/xa xuôi  v. v.. chúng ta có kết quả như sau:

TRÂN TRỌNG KIM   -     PHẠM KIM CHI

1.  Số câu 3524   - 3526

2. Khác một vài chữ

SỐCHỮ         Câu     TTK    PKC   

2          37        Êm đềm         Yêm niềm     

1          50        vàng vó rắc    bủa rắc          

1          77        nếp tử nhiếp tử         

3          78        Vùi nông một nấm    Bụi hồng một nắm   

1          95        khấn khứa     khấn vái        

2          96        Sụp ngồi đặt cỏ        Sụp ngồi vài gật      

2          102     Lại càng đứng lặng  Lại còn đứng sững  

1          160     Đố lá   Đỏ lá  

1          178     rộn      dồn    

2          186     Tựa ngồi        Dựa nương   

1          195     mái      mé      

1          272     dẫy      đầy     

2          319     Bậc mây dón bước   Thang mây nhơn bước       

1          321     Giữ ý   Dỡ ý   

1          325     Rũ mòn          gầy mòn        

2          351     Thỉ chung      Năm trong     

2          359     gắn bó            vừa gắn         

1          365     nông sờ          nông trờ         

3          374     biện dâng, xa đem   cần dưng, quỳ đem 

2          497     Hoa hương    Ngọc lan       

1          502     Dẽ cho           Để cho          

1          529     Cửa sài          Cửa ngoài    

3          582     Giọt liễu, gối mai      Khung cửi, gói mai. 

1          585     Ai buộc           Bay buộc      

2          586     Đàn dập         Đan rậm        

1          614     dặn     nhủ    

2          616     Vạ gió             họa bốc         

1          633     Thêm tức       Đương tức    

2          651     Búa rìu           Phủ cân        

2          782     Thấm áo, tơ chia       Thấm đá, tóc chia    

2          803     Đêm thu         Điểm sầu      

1          818     chọn   soạn  

2          863     Nỗi mình        Đánh liều      

1          872     Mở tiệc           Gánh tiệc      

1          911     Dặm khách    Cõi khách     

2          925     Lơi lả  Bả lả  

1          938     Đổi hoa          Đũa hoa        

2          945     Vẩn, bài         Vượt, bày      

1          948     Như màu        Những màu  

1          952     sang lạy         thì lạy 

1          967     Vô nghĩa        Vô sỉ  

2          972     Nhập gia        Vào nhà        

1          995     Rỉ rằng           Biểu rằng      

66 chữ

3. Khác nhau một câu.

CÂU   TTK    PKC   

357     Sẵn tay khăn gấm quạt quỳ            Quạt vàng, khăn gấm,sẵn khi        

414     Có người tướngsĩ đoán ngay một lời         Cứ trông tướng pháp lắm thầy chê bai.   

4. Khác nhau nhiều câu (khác một đoạn).

TTK

351.    Đem tin thúc phụ từ đường

Bơ vơ lữ thấn, tha hương đề huề

Liêu Dương cách trở sơn khê,

Xuân đường kíp gọi sinh về hộ tang.

PKC

            Mở xem thủ bút nghiêm đường,

            Nhắn rằng: thúc phụ xa đàng mạng chung.

            Hãy còn ký táng Liêu Đông,

            Cố hương khơi diễn ngàn trùng sơn khê.

            Rày đưa linh sấn về quê,

            Thế nào con cũng phải về hộ tang.

TỔNG KẾT:

Toàn quyển: Bản TTK ít hơn 2 câu.

Số chữ khác biệt trong 1000 câu: 108/7.000;  tỷ lệ  1,2%

Khác nhau toàn câu : 6/1000; tỷ lệ  0,6%

Công cuộc tìm kiếm cho thấy bản Phạm Kim Chi và bản chép tay của gia đình Nguyễn Du ở Tiên Điền là một. Và qua sự khảo sát số câu, số chữ giữa bản Phạm Kim Chi và Trần Trọng Kim- Bùi Kỷ, ta thấy giữa hai bản sự khác biệt rất nhỏ, khoảng 1% Suy rộng ra, nguyên tác và các bản khác cũng không có sự khác biệt là bao. Sự khác biệt chính là từ ngữ, là do phiên âm khác nhau, cách đọc tiếng Việt và tiếng Hán khác nhau và do lỗi chính tả trong bản quốc ngữ. Cũng có thể là do chép sai, đọc sai bản nôm. Việc sửa chữa các câu, các đoạn nếu có cũng rất it. 

Dẫu sao, sự sửa chữa từng chữ, tùng câu cũng chỉ là cách hành văn, cách tu từ có mục đích làm cho rõ hơn, đẹp hơn. Như đoạn trên, nguyên bản 6 câu sửa thành bốn câu và lời lẽ hay hơn nguyên bảøn. Có thể nói rằngø giá trị của các bản vẫn một chín, một mười. Một điều đáng chú ý là các chữ khác nhau của bản này có thể giống với bản khác. TấÁt cả như có một sự liên lạc và thân thuộc.

                                                                                                                                   

TÀI LIỆU THAM KHẢO:

Đào Duy Anh. Khảo Luận về Kim Vân Kiều.Quan Hải

            Tùng Thư, Huế, 1943.

Nguyễn Du. Truyện Thúy Kiều. Bùi Kỷ, Trần Trọng

            Kim hiệu đính. Tân Việt, Sàigòn, 1973.

Nguyễn Du. Truyện Kiều. Nguyễn Thạch Giang hiệu

            đính. ĐH&THCN, Hà Nội, 1973.

Nguyễn Du Kim Túy Tình Từ. Phạm Kim Chi chú

            thích. Nguyễn Thành Điểm, Sàigòn,         1917.

Nguyễn Du. Kim Túy Tình Từ. Thuần Phong xuất bản,

            Saigon. 1971?.

Nguyễn Du. Kim Túy Tình Từ. Phủ QVK, Saigon,

            1972.

Trần Văn Giáp. Tìm Hiểu Kho Sách Hán Nôm 2

            quyển, KHXH, Hà NộÄi, 1984-1990.

Trần Văn Giáp. Lược Truyện Các Tác Gia Việt Nam,

            2quyển. KHXH, Hànội, 1971

(DÒNG VIỆT # 18, 2005, CALIFORNIA, .206-220)