NGUYỄN THIÊN THỤ * PHAN BỘI CHÂU

*

THI CA PHAN BỘI CHÂU

Nguyễn Thiên Thụ

Phan Bội Châu biệt hiệu Sào Nam, sinh ngày mồng một, tháng chạp năm đinh mão (26-12-1867), tại làng Sa Nam, xã Đông Liệt, huyện Nam Đàn, tỉnh Nghệ An. Thân phụ là Phan Văn Phổ, một nhà nho. Năm Phan Bội Châu lên ba, cả nhà trở về làng tổ làm nhà ở núi, thuộc làng Đan Nhiệm, tổng Xuân Liễu, huyện Nam Đàn, tỉnh Nghệ An. Ông đậu giải nguyên tại trường Nghệ An khoa canh tí (1900). Khi trẻ, ông đã hưởng ứng phong trào cần vương. Năm quý tị (1883), ông 17 tuổi viết bài Bình Tây thu bắc. Năm ất dậu (1885), 19 tuổi, ông lập Thí sinh quân chống Pháp. Năm 1900, ông cùng Đặng Thái Thân, Nguyễn Hàm lập kế hoạch liên lạc với các lực lượng cần vương. Phan Bội Châu đã liên lạc với Đào Tấn, tổng đốc Nghệ An, Hoàng Hoa Thám. Sau ông vào học trường Quốc tử giám ở Huế, liên lạc tìm đồng chí. Năm ất tị (19005), ông sang Quảng Đông, rồi gặp Lương Khải Siêu, sang Nhật Bản gặp chính giới Nhật. Tháng 6 năm này, ông trở về nước, mời hoàng thân Cường Để sang Nhật và đem du học sinh sang Nhật. Ông trở lại Trung quốc lập Duy Tân Hội. Cuối năm này, ông trở lại Việt Nam gặp Hoàng Hoa Thám. Năm nhâm tý (1912), ông lập Việt Nam Quang Phục hội, tôn Cường Để làm hội trưởng, ông làm phó hội trưởng.

Năm quý sửu (1913), Cường Để bị Anh bắt; Phan Bội Châu, Mai Lão Bạng bị Pháp bắt, phong trào du học sinh bị khủng bố, it lâu sau các nhà cách mạng Việt Nam được tự do. Nguyễn Ái Quốc tức Hồ Chí Minh, tức Lý Thụy đã mời Phan Bội Châu đi Nga song Phan Bội Châu thấy rõ dã tâm của người Nga và đảng cộng sản nên từ chốì. Năm ất sửu (1925), Nguyễn Ái Quốc bán Phan Bội Châu cho Pháp để lấy tiền và tiêu diệt phe quốc gia. Đó là cái tội bán nước hại dân, lừa thầy phản bạn của Hồ Chí Minh, một tên đại gian ác trong lịch sử Việt Nam. Trước tinh thần tranh đấu của dân Việt, Pháp nhượng bộ, đem an trí Phan Bội Châu tại Huế. Ông mất ngày 29 tháng chín năm canh thìn (29-10-1940) tại Huế, thọ 74 tuổi.
Tác phẩm:
Tác phẩm của Phan Bội Châu rất nhiều, chúng ta có thể phân chia ra các loại chính như sau:

(1). Vận động cách mạng:
-Bình Tây Thu Bắc (1883)
-Song Tuất lục (1886)
-Lưu Cầu Huyết Lệ Tân Thư (1903).
-Khuyến Quốc Dân Du Học Văn (1905).
-Hải Ngoại Huyết Thư (1906).
-Ai Cáo Nam Kỳ (1907)
-Bình Tây Kiến Quốc Hịch

(2). Tranh đấu sử:
-Việt Nam Vong Quốc Sử (1905).
-Việt Nam Nghĩa Liệt Sử (1907)
-Ngư Hải Tiên Sinh Biệt Truyện
-Tiểu La Tiên Sinh Biệt Truyện.
-Hoàng Yên Thế Tướng Quân Truyện
-Hà Thành Liệt Sĩ Truyện

(3). Hồi ký -Ngục Trung Thư -Tự Phán

Phan Bội Châu
(Họa sĩ Hiếu Đệ )

(4). Truyện:
-Trùng Quang Tâm Sử

( 5). Biên khảo:
-Chu Dịch
-Khổng Học Đăng.

Phan tiên sinh dùng văn chương để tranh đấu cho độc lập Việt Nam. Trong các tài liệu chính trị, hay tài liệu sử, thỉnh thoảng có những bài thơ kêu gọi tranh đấu và bày tỏ tâm chí của tác giả. Bài thơ sau đây sáng tác ngày mồng 2 tháng giêng Ất tị (1905) khi tiên sinh giã từ bạn hữu xuống tàu tại Hải Phòng sang Nhật Bản:


出洋留別
生爲男子要希奇
肯許乾坤自轉移
於百年中須有我
有千載下更無誰
江山死矣 生圖汭
賢聖寥然誦亦痴
願欲長風東海去
千重白浪一齊飛


Xuất dương lưu biệt

Sinh vi nam tử yếu hy kỳ,
Khẳng hứa càn khôn tự chuyển di.
Ư bách niên trung tu hữu ngã,
Hữu thiên tải hạ cánh vô thùy.
Giang sơn tử hỷ sanh đồ nhuế
Hiền thánh liêu nhiên tụng diệc si.
Nguyện dục trường phong Đông hải khứ,
Thiên trùng bạch lãng nhất tề phi.

Từ biệt bạn hữu để xuất dương
Khác thường bay nhảy mới là trai,
Chẳng chịu vần xoay mặc ý trời.
Trong cuộc trăm năm đành có tớ,
Rồi sau muôn thuở há không ai!
Non sông đã mất, mình khôn sống,
Hiền thánh đâu còn học cũng hoài.
Đông hải xông pha nưong cánh gió,
Nghìn làn sóng bạc múa ngoài khơi!
( Ngục Trung Thư, Đào Trinh Nhất dịch)

Năm 1913, Phan Bội Châu và Mai Lão Bạng bị Long Tế Quang bắt giam tại Quảng Đông. Trong tù, Phan tiên sinh làm bài thơ an ủi Mai lão:

漂蓬我輩各他鄕
辛苦偏君分外常
性命幾回瀕死 地
鬚眉三度入囹堂
經綸事業天陶鑄
撥世風云帝主張
假使前途盡輿坦
英雄豪傑者庸常

Phiêu bồng ngã bối các tha hương,
Tân khổ thiên quân phận ngoại thường.
Tính mạng ký hồi tần tử địa,
Tu mi tam độ nhập linh đường[1]

Kinh luân sự nghiệp thiên đào chú
Bát thế phong vân đế chủ trương.
Giả sử tiền đồ tận dư thản,
Anh hùng hào kiệt giả dung thương.

Bơ vơ đất khách bác cùng tôi,
Riêng bác cay chua nếm đủ mùi.
Tính mạng bao phen gần chết hụt
Mày râu bao lượt bị giam rồi.
Trời toan đại dụng nên rèn chí,
Chúa giúp thành công tất có hồi.
Nếu phải đường đời bằng phẳng hết,
Anh hùng, hào kiệt tất hơn ai!
( Ngục Trung Thư, Đào Trinh Nhất dịch)

Trong Hải Ngoại Huyết Thư, Phan Bội Châu làm nhiều bài văn thơ kêu gọi canh tân và chống Pháp:腥風馥鼻唉劍挾之無忴
忿氣闐胸罔棍雄而交屬
皇天后土其監予心不乎
會黨昆徒其聽予言 不乎

Tinh phong phốc tị, ai kiếm hiệp chi vô linh,
Phẫn khí điền hung, võng côn hùng chi giao chúc.
Hoàng thiên hậu thổ kỳ giám dư tâm phủ hồ?
Hội đảng côn đồ, kỳ thính dư ngôn phủ hồ?

Gió tanh sống mũi khó ưa,
Gươm sao cắp nách mà ngơ cho đành.
Hòn máu uất, chất quanh đầy ruột,
Anh em ôi, xin tuốt gưom ra.
Có trời, có đất, có ta,
Đồng tâm thế ấy mới là đồng tâm.
( Lê Đại dịch)

Sau 1908, nghe tin phong trào Duy Tân tan rã, các chí sĩ phải hy sinh hoặc ngồi tù Côn Đảo, Phan Bội Châu đau đớn vô cùng. Ông khóc Thái Phiên:

頭恨不先朋背斷
心難並與國家亡
江 山乘我之殘局
魂夢隨君涉遠洋

Đầu hận bất tiên bằng bối đoạn,
Tâm nan tịnh dữ quốc gia vong.
Giang sơn thặng ngã chi tàn cuộc,
Hồn mộng tùy quân thiệp viễn dương

Lòng chả nỡ cùng nhà nườc mất,
Đầu hiềm không trước bạn bè rơi.
Non sông lựa tớ nâng cơ đổ,
Hồn phách theo người vượt biển khơi.
( Phan Bội Châu Niên Biểu, Huỳnh Thúc Kháng dịch)

Khi bị Pháp bắt, ông làm thơ bày tỏ tâm trạng. Bài thơ này khá dài, mở đầu:

奔 馳二十年結果近一死
唉哉亡國人性命.等螻蟻
嗟余遘陽九國亡正芻雉
生與奴隷群俛仰自慙愧
所恨羽毛泊一戟容易弒

Bôn trì nhị thập niên, kết quả cận nhất tử,
Ai tai! Vong quốc nhân, tính mệnh đẳng lâu nghị.
Ta dư cấu dương cửu, quốc vong chính sô trĩ.
Sinh dữ nô lệ quần, phủ ngưỡng tự tàm quý.
Sở hận vũ mao bạc, nhất kích dung dị thí.

Chạy vạy hai mươi năm,
Rút đùng đến cái chết,
Tính mạng có ra chi,
Than ôi, người mất nước!
Ta sinh hồi loạn lạc,
Thân thể có ra gì.
Đem thân làm nô lệ,
Cúi mặt kiếp nô tỳ.
Xem mình nhẹ tày lông,
Tiêm cừu thề quyết chí. . . .
( Phan Bội Châu Niên Biểu)

Phan Bội Châu viết nhiều thơ văn bằng Hán tự, đã được dịch ra quốc ngữ. Phan Bội Châu cũng đã viết nghị luận, truyện ký và biên khảo. Ông là một văn hào, một nhà cách mệnh , một nhà cách mệnh thực sự, một nhà ái quốc thật sự của Việt Nam ta trong thời cận đại.

(Trích Văn Học Cổ Điển của Nguyễn Thiên Thụ
Chưa xuất bản)

---

[1] Phan Bội Châu ngồi tù lần thứ nhất Mai Lão Bạng ba lần.

*