TT
- Bản phục chế cuộn thư họa Trúc Lâm đại sĩ xuất sơn đồ đã được mua với
giá bất ngờ: 1,8 triệu USD. Nhân vật chính trong tranh chính là sơ
tổ phái thiền Trúc Lâm Việt Nam, Phật Hoàng Trần Nhân Tông
xuống núi, khởi sự giáo hóa chúng sinh.
 |
| Một tiết đoạn từ họa phẩm Trúc Lâm đại sĩ xuất sơn đồ |
Một cuộc đấu giá xôn xao dư luận
Trên Khắc Lạp Mã Y nhật báo (nhật báo của thành phố
Karamay, Tân Cương) số ra ngày 18-7-2012 có bài “Tiên phẩm thưởng -
Tái thu tàng” phỏng vấn ông Lý Bách Lâm, phó viện trưởng Viện
Nghiên cứu thư - họa Trung Quốc. Trong bài, ông Lý nói đến việc
đại chúng hóa, xã hội hóa công tác sưu tầm tác phẩm nghệ
thuật, thực chất là đấu giá để có thể mua bán, trao đổi trong
công chúng. Ông đề cập đến “hiện tượng phi lý tính”, đấu được
giá rất cao ngoài dự liệu đối với một số tác phẩm, cụ thể
là: “Tháng 4 năm nay, ở hội đấu giá tinh phẩm thư họa, Công ty
đấu giá Bảo Lợi, Bắc Kinh đưa ra đấu giá bức Trúc Lâm đại sĩ
xuất sơn đồ của họa gia đời Nguyên Trần
Giám Như. Trong lịch sử hội họa Trung Quốc không có ghi chép
gì về Trần Giám Như. Họa phẩm này đấu giá với mức giá khởi
điểm là 1.000 nhân dân tệ (khoảng 160 USD), không ngờ qua nhiều
vòng tranh giá, một khách mua đã kết thúc cuộc đấu giá với
mức 10 triệu nhân dân tệ (khoảng 1,6 triệu USD), cộng thêm tiền môi
giới, giá cuối cùng giao nhận tranh là 11,5 triệu nhân dân tệ
(khoảng 1,8 triệu USD)”.
Cuộc đấu giá nói trên mang tên “Trung Quốc thư họa” do Công
ty đấu giá quốc tế Poly (Bảo Lợi, Bắc Kinh) tổ chức ngày 23-4.
Tác phẩm Trúc Lâm đại sĩ đã được Trung Quốc xếp hạng quốc
bảo bậc nhất lẽ nào lại được đưa ra phát mãi như thế? Được
biết năm 2006, một công ty ở Bắc Kinh phối hợp với Bảo tàng
Liêu Ninh dùng kỹ thuật cao phục chế những kiệt tác mỹ thuật
từng lưu giữ trong Thanh cung, đưa ra triển lãm. Trúc Lâm đại sĩ
là một trong số đó, và cuộn tranh được đấu giá trong tháng 4
vừa qua chỉ là bản phục chế cao cấp đã được triển lãm năm
2006. Thông tin về người mua không được công bố nhưng khi một bản
phục chế đã được mua với giá cao bất thường như
vậy, bản gốc “quốc bảo” đang được lưu giữ ở Bảo tàng Liêu
Ninh hẳn nhiên là vô giá.
Số phận chìm nổi
Trúc Lâm đại sĩ xuất sơn đồ được họa sư Trần Giám Như
hoàn thành năm 1363, sau lại được các danh sĩ đời Minh viết nối
thêm lời bình dẫn, tôn vinh Trúc Lâm đại sĩ. Thư pháp đặc sắc
của họ hợp cùng họa phẩm tạo nên một chỉnh thể nghệ thuật
thư - họa, có tổng chiều dài lên đến 3m. Bài dẫn của Dư Đỉnh
viết năm 1420 cho biết: “Nay bức họa miêu tả lúc ông (Trần Nhân Tông)
từ động Vũ Lâm xuất du. Đại sĩ ngồi trên cáng, còn các tùy tùng đều
khoác áo tăng. Voi trắng chở kinh đi ở sau cùng. Phía trước voi có người
đội mũ vàng, cưỡi trâu, ấy hẳn là đạo sĩ Lâm Thời Vũ. Cung nghênh trên
đường chính là con của đại sĩ, người nối ngôi, thay cha trị nước”. Sự
hiện diện của đạo sĩ Trung Hoa Lâm
Thời Vũ trong tranh là dấu tích giao lưu văn hóa Việt - Trung,
và cũng là chứng tích hòa đồng Tam giáo thời Trần. Đến đời
Thanh, bức thư - họa này được sưu tập, bảo tồn trong hoàng cung.
Năm 1922, hoàng đế cuối cùng nhà Thanh là Phổ Nghi tuy đã
thoái vị nhưng vẫn ở trong Tử cấm thành, nhân đó bí mật
“tuồn” ra ngoài hơn 1.300 bảo vật, trong đó có cả bức thư họa
nói trên. Lưu lạc trong chiến cuộc, đến năm 1949, số báu vật
này mới được đưa vào Bảo tàng Đông Bắc (nay là Bảo tàng Liêu
Ninh) lưu giữ, công chúng không mấy dịp được chiêm ngưỡng. Bức
Trúc Lâm đại sĩ cũng vì thế mà biệt tích.
Năm 1998, người viết có nhờ liên lạc với Bảo tàng Liêu Ninh
xin sao chụp tác phẩm trân quý này nhưng rất tiếc không được
đáp ứng. Khi ấy, những gì thu thập được vẫn thuần là văn bản,
bức họa chỉ dựa vào tài liệu ghi chép mà hiển thị trong
tưởng tượng. Vì vậy, trong bài “Diện mạo Trần Nhân Tông qua
Trúc Lâm đại sĩ xuất sơn đồ” (Tạp chí Hán Nôm, 2-1999) đành
ngậm ngùi hi vọng một ngày nào đó sẽ tìm lại được Trúc Lâm
đại sĩ (dù chỉ là phiên bản). Năm 2004, Bảo tàng Liêu Ninh triển
lãm và công bố các báu vật bị thất tán thời Phổ Nghi, nhưng
phải đợi đến cuộc đấu giá ấn tượng tháng 4-2012, công chúng
mới được thấy hình ảnh của Trúc Lâm đại sĩ đăng tải
rộng rãi trên Internet.
 |
Di ảnh Trần Nhân Tông lưu giữ đến nay chỉ còn đôi ba bức họa và tôn tượng. Với Trúc Lâm đại sĩ xuất sơn đồ, lần đầu tiên người xem được diện kiến ảnh tượng Phật Hoàng (ngồi cáng) an nhiên mà sinh động xuống núi khởi sự giáo hóa chúng sinh |
Trúc Lâm đại sĩ và tâm thức Việt
Hoàn cảnh và nguyên nhân sáng tác của bức thư - họa là
những vấn đề cần nghiên cứu: Họa sư Trần Giám Như nguyên tịch
ở đâu? Vì sao lại lấy Trúc Lâm đại sĩ làm chủ đề cho tác
phẩm của mình? Bức thư - họa này còn có khả năng liên quan đến
một cộng đồng người Việt họ Trần lưu lạc sang Trung nguyên
thời ấy. Nhân truy tìm bóng hình của Phật Hoàng mà người viết
nhận ra sức sống bền lâu của sự kiện “Trúc Lâm đại sĩ xuất
sơn”: nghệ nhân trứ danh thời Minh Trình Quân Phòng còn lưu lại
một nghiên mực chạm khắc công phu sáu mặt dựa theo cảnh tượng
trong Trúc Lâm đại sĩ xuất sơn đồ; nghệ nhân đời Thanh tiếp tục
mô phỏng tuyệt tác của họ Trình để làm nghiên mực gốm
sứ. Câu hỏi vì sao lại có hiện tượng này cũng đang chờ lời
giải đáp.
Sự việc bức thư - họa Trúc Lâm đại sĩ xuất sơn đồ cho
thấy nhiều tư liệu phản ánh lịch sử, giao lưu văn hóa của dân
tộc vẫn còn lưu tán ngoài nước. Nhận biết và sưu tầm kịp
thời các mảnh vỡ này, góp phần phục dựng bức tranh quá khứ
của đất nước là trách nhiệm của những người hôm nay. May mắn
có được phiên bản trọn vẹn của tác phẩm trân quý này, chúng
tôi hi vọng sẽ sớm có dịp chia sẻ với công chúng cùng với một
nghiên cứu mới và bản dịch toàn bộ tư liệu văn chương phụ
đính trong cuộn thư - họa.
Bức Trúc Lâm đại sĩ xuất sơn đồ
(竹 林 大 士 出 山 圖) do họa sư đời Nguyên Trần Giám Như (陳鑑如) sáng tác vào
năm 1363. Nhân vật trung tâm trong bức vẽ là đại sĩ Trúc Lâm, tức vua
Trần Nhân Tông (1258-1309), người đã hai lần chặn đứng vó ngựa Nguyên
Mông vào năm 1285 và 1288, nhường ngôi cho con vào năm 1293, hoàn toàn
dứt bỏ cả gia tư lẫn triều chính để tu Phật từ năm 1299, đại giác và trở
thành đệ nhất tổ của thiền phái Trúc Lâm ở Việt Nam. Họa phẩm của Trần
Giám Như thật đáng chú ý vì lẽ nó là tác phẩm của một danh họa sống dưới
một vương triều từng bị đánh bại đôi lần bởi vị hoàng đế trong tranh,
và chủ nhân của bức thư họa, Trần Quang Chỉ (陳 光 祇), có thể là một hậu
duệ nhà Trần, chưa rõ vì lẽ gì đã lưu lạc
đến Hoa Hạ và định cư tại đây. Bức tranh không chỉ khắc họa một sự kiện
lịch sử - đại sĩ Trúc Lâm xuống núi sau khi giác ngộ, mà còn hé lộ chân
dung của Thượng hoàng Trần Nhân Tông và cả con của ngài, Hoàng đế Trần
Anh Tông (1267-1320), những chân dung vốn rất hiếm hoi trong di sản nghệ
thuật còn bảo tồn được ở Việt Nam.
Bức họa được hoàn thành vào đầu thập niên 60 của thế kỷ 14, một
thập niên đánh dấu sự suy sụp của nhà Nguyên và sự khởi đầu của Minh
triều. Dù rằng các bài bình dẫn trong cuộn thư họa không hề nhắc đến
những chiến tích hào hùng của Trần Nhân Tông, ngay trong lớp áo tăng
già, hình ảnh của vị hoàng đế nước Nam này vẫn gợi lên những năm tháng
hào hùng, bất khuất, không thể nào phai trong tâm não người dân Việt.
Các lời bình tán trong cuộn tranh hầu hết được viết trong khoảng
1420-1423, những năm đầu thập niên 20 của thế kỷ 15 khi nhà Minh đã xác
lập xong ách thống trị ở Việt Nam, nhưng cũng chính là lúc nghĩa quân
Lam Sơn gian khổ, kiên cường chống quân xâm lược.
|
NGUYỄN NAM
No comments:
Post a Comment