Nguyễn Quôc Lâp
Co
khi ngươi ta nhơ la vi muôn nhơ, quên la vi muôn quên. Nghi lai thơi la
hoc sinh Quôc Hoc (1962-64), tôi nhơ đên Thây Ngô Đôc Khanh, đên cai
ngô nghê cu lân cua hoc sinh ban Văn Chương—Anh Ngư, va nhơ thư viên cua
Phong Thông Tin Hoa Ky. Tôi muôn quên giơ hoc đâu tiên vơi Thây Hoang
Phu Ngoc Tương, va quên luôn chuyên hoc sinh nem đa săn lung giao sư sau
cuôc đao chanh 1/11/63.
Nhơ Thây Ngô Đôc Khanh
Thây Khanh day Phap văn cho lơp chung tôi suôt ba năm liên. Theo y nghi cua tôi ơ thơi đo va đên ca bây giơ, thi tư hinh dang, cư chi va ngôn ngư, Thây la biêu tương cho sư thanh lich cua môt chang công tư Ha Nôi, tưng môt thơi phong lưu va đa tinh.
Ơ trương lơp, hâu như luc nao Thây cung xuât hiên trong môt bô complet trăng, sach se, thăng thơm. Trang trong chăng khac gi y phuc ma Tông Thông Ngô Đinh Diêm va cac công chưc cao câp thương hay măt trong cac buôi lê, nhưng complet cua Thây thi không băng vai sharkskin trăng lang bong ma qui vi nay thich dung.
Thây giư voc dang thăng thơm khi bươc đi, dưng chân, hay ngôi xuông. Dương như thơi gian va sưc khoe cua tuôi gia đa không lam cho vai hay lưng cua Thây môi ngay môt cong đi đên đô mây đưa chung tôi thây đươc. Thây châm rai khoan thai, tư cai xoay lưng, lăc đâu, nâng tay. Tôi chưa bao giơ thây Thây lam môt đông tac gi đôt ngôt. Co thê răng, trong sư hiên diên cua Thây, chăng co sư kiên tư nhiên nao xay ra môt cach đôt ngôt, va bon hoc sinh chung tôi thi, khi co Thây chăng đưa nao muôn lam chuyên gi đôt ngôt. Thây Khanh noi tiêng Băc thuân tuy. Tư chư dung, cach phat âm tưng chư, cach lên bông xuông trâm trong môt câu, nhât nhât chăng môt ty anh hương nao cua Xư Huê. Tiêng noi cua Thây châm rai va nho nhe. Ngôi ơ dươi băng ghê khi nghe giang bai hay khi lên tra bai canh ban Thây, luc nao tôi cung nghe ro giong noi đo. Thây giang bai vê tiêng Phap, văn pham Phap, va cach hanh văn Phap. Thây noi cho chung tôi nghe vê ngươi Phap va nên văn minh Phap. Ky ưc tôi không ghi lai lân nao Thây noi vê môt hanh đông hay sư viêc sai trai cua môt ca nhân nao ngoai đơi hay cua môt hoc sinh nao trong lơp. Thêm vao sư ngương mô lâu dai danh cho con ngươi con la môt sư kinh nê sâu săc danh cho viêc dây dô cua Thây. Thây Khanh thich thu va ung dung day tiêng Phap cho hoc sinh ban Anh Ngư trong thơi điêm ma văn hoc nghê ̣thuât My đang tim cach đanh bat văn hoc nghê thuât Phap trong lơp hoc cung như ngoai đơi. ̣(Phim My, noi tiêng Phap, phu đê Viêt Ngư thinh hanh trong rap xi
nê vao thơi buôi ây co le la môt ngoai lê, biêu hiên cho môt sư lăp rap thương mai tam bơ cua ba thư văn hoa.) Thây đa truyên lai cho không it hoc sinh trong lơp Văn Chương–Anh Ngư cua tôi sư thich thu va ung dung đo ́khi hoc tiêng Phap. Không khi nao tôi thây Thây dung môt chư, noi môt câu, hay lam môt cư chi to ve, du chi môt chut thôi, sư nao nung hay nghi ngơ gi vê gia tri cua nhưng gi ma Thây đang day. Vi thê, trong tâm cam tôi đâm ra thich tiêng Phap như thich môn sinh ngư chinh cua minh. Tôi hoc tron hai cuôn Cours de Langue et de Civilisation Françaises
bia xanh chư đo cua Gaston Mauger, tư đâu đên cuôi môt cach thich thu va ung dung, co khi con thây thoai mai hơn la khi hoc mây cuôn sach giao khoa danh cho lơp Anh Ngư. (Thai đô khac biêt nay môt phân la do chuyên vao thơi gian đo sach giao khoa Anh Ngư con rât “hăm ba lăng”. Khi thi sach My “răt” như Practice Your English, ma tư chư dung cho tơi thi du lây thăng tư cuôc sông cua chi nươc My ma thôi, khi thi sach soan cho hoc sinh bên Phap, như L’Anglais par la Conversation va La Vie en Amerique, vơi bai giang va bai tâp toan băng tiêng Phap. Tinh chât “khi My, khi Tây, không bao giơ Viêt” cua sach giao khoa Anh Ngư đa lam hoc sinh chung tôi phân nao thơ ơ vơi nhưng lơi noi, viêc lam, va suy tư cua nhưng nhân vât xuât hiên trong sach. Nhưng ngươi nay, va xuyên qua ho, Anh Ngư, không mang đươc tinh sông đông ma
tôi tim găp trong cua gia đinh c̉ua Monsieur Vincent, phong viên cua tơ bao Le Courier de Montreal tai Paris, nhân vât hư câu trong cuôn sach giao khoa Phap ngư cua Gaston Mauger.) Bon hoc sinh chung tôi chi biêt sơ sai vê cuôc sông cua Thây Khanh bên ngoai trương. Nghe mây “ngươi lơn” cho biêt răng con gai Thây la môt trong nhưng hoa khôi cua trương Đông Khanh, va tuy chưa biêt măt mui “ngươi đep” ra sao, môt vai đưa chung tôi đa thinh thoang bơn cơt vơi nhau xin lam rê cua Thây. Chi bơn cơt va chi thinh thoang thôi, vi đâu oc chung tôi luc đo đang chưa nhiêu hinh anh va suy nghi con thich thu hơn nhiêu, va trong thâm tâm, chung tôi tư biêt răng hoa khôi Đông Khanh se không bao giơ lam quen vơi nhưng hoc sinh trung hoc ngô nghê.
Nhơ Cai Ngô Nghê Cua Hoc Sinh Ban Văn Chương—Anh Ngư
Chung tôi qua la ngô nghê thât. Goi la “cu lân” cung rât đung.
Chung tôi la nhưng câu be tuôi tư 16 đên 18 trong môt trương hoc hoan toan danh cho con trai. (Năm tôi vao lơp Đê Nhât cung la năm trương Đông Khanh thanh lâp lơp Đê Nhât riêng cua ho, không con gưi nư sinh qua hoc chung.) Nhưng câu be nay co thê đôi pho vơi mây bai hoc bai tâp môt cach tư nhiên va tư tin. Đa sô chung tôi biêt phai lam gi, tư bươc đâu tơi bươc cuôi. Nhưngke xuât săc trong đam lai nghi ra đươc nhưng cach thưc, bươc đi mơi đê giai quyêt vân đê. Nhưng ơ cuôc sông bên ngoai mây bai hoc bai tâp, ngay trong lơp hoc hay sân trương, chưa noi chi tơi cai xa hôi bên ngoai, chung tôi không co đươc sư tư nhiên va tư tin đo. Trong tinh huông tâp thê nay tinh huông xa hôi no, cu thê phai xư sư ra sao, lam điêu gi, noi cai chi cho phai cach, cho lich sư lich lam, thi trong trăm đưa chung tôi hoa hoăn lăm mơi co môt vai đưa biêt đươc. (Nhưng hoc sinh nay—tôi chơt nhơ đên anh Lê Xinh va anh Nguyên Phan Thinh—thương lơn hơn tuôi trung binh cua lơp, co thê tư 3 đên 4 năm. Ho tư đâu đên? Chung tôi không biêt măt ho trong thơi gian đê nhât câp tai cac trương ơ Huê. Xuât hiên trong lơp rât đôt ngôt, co măt trong lơp cung ngăn ngui, ho chơt đên, rôi chơt đi, va trong thơi gian co măt, ho chăng them tiêp xuc gi vơi bon tre con. Vi thê, bon tre con chung tôi chẳng hoc hoi đươc gi tư ho.) Mây bai hoc va bai tâp ơ trương không giup đươc gi trong chuyên xư sư sao cho lich sư lich lam. Qua nhưng ang văn chương cô Viêt Nam đê hoc thuôc va binh giang, chung tôi tim biêt đươc nhưng săc thai tông quat, môt vai cư chi cua mâu ngươi đan ông A Đông ly tương. Như, ngươi thi “khô dang trâm anh, nêt na chương phu,” ma ngôn ngư thi “khi khai thi thao Y Pho,” theo kiêu tai tư đa cung cua Cao Ba Quat. Hay, ngươi thi “đê huê lưng gio tui trăng” ma khi muôn nghe “ngươi đep” đan thi “vôi vang sinh đa tay nâng ngang may,” theo kiêu Kim Trong. Nhưng phai lam gi cho co tinh, co nghia khi môt ban hoc, môt sơm nao đo bông đên lơp rât trê, xuât hiên tai cưa lơp chi đê thông bao vơi moi ngươi răng anh phai thôi hoc va ngay mai anh lên đương nhâp ngu? Tai sao toan thê lơp Văn Chương—Anh Ngư chung tôi chi biêt ngôi yên tai chô, ngưng đâu lên rôi lai cui xuông sach vơ im lăng như tơ, trong khi anh ây măt tai xanh va giong noi thi run run? Tai sao không ai, kê ca trương lơp, nghi tơi chuyên xin phep thây đê thay măt cac ban noi vai lơi tư biêt? Hay, hơn thê nưa, cung đưng dây đên băt tay tư biêt ngươi ban hoc? Tai sao môt viêc đơn gian như vây ma không ai lam đươc? Co phai la ngô nghê cu lân không?
Cuôc sông trong gia đinh cung mây khi day cho chung tôi chuyên lich sư lich lam. Tôi nghi la chung tôi, mây đưa con trai Xư Huê tuôi 16 đên 18, guông nhau ơ rât nhiêu điêm, ma điêm quan trong nhât la cha me chung tôi xem thanh qua hoc hanh la thanh qua hang đâu, nêu không noi la thanh qua đôc nhât cần xet tơi. Moi thanh qua khac cua chung tôi, kê ca thê thao hay văn nghê, chi la thư yêu. Vi thê, “cu lân cung đươc” miên sao la “hoc gioi”! Hay, “nêu nho ma hoc gioi thi lơn lên tư nhiên se thanh lich lam”! (Co thê vi vây ma it ngươi trong đam chung tôi đanh gia cao nhưng lơi noi, viêc lam ma môt vai hoc sinh lơn tuôi cung lơp co khi phô diên va coi la biêu tương cho tinh chât lich sư lich lam cua ho. Đa vây, chung tôi đôi khi lai biên nhưng lơi noi viêc lam nay thanh tro cươi.)
Chung tôi cung con giông nhau ơ chô la hâu như
it co cơ hôi đê chu đông đê xương, xêp đăt, điêu hanh môt hoat đông tâp
thê hay xa hôi co tinh cach vui chơi, chi giưa ngươi cung trang cung lưa
ma thôi, không dinh dang gi đên bai đên vơ. Đê ma qua đo hoc cach xư sư
sao cho co tinh co ly co thuy co chung. Đê rôi trươc thi con xư sư “bai
ban” va vung vê nhưng đên sau thi tư nhiên va đâu vao đo. Đai sư trong
gia đinh, như quan, hôn, tang, tê, không phai la thư cơ hôi cân thiêt
đo.Nhơ Thây Ngô Đôc Khanh
Thây Khanh day Phap văn cho lơp chung tôi suôt ba năm liên. Theo y nghi cua tôi ơ thơi đo va đên ca bây giơ, thi tư hinh dang, cư chi va ngôn ngư, Thây la biêu tương cho sư thanh lich cua môt chang công tư Ha Nôi, tưng môt thơi phong lưu va đa tinh.
Ơ trương lơp, hâu như luc nao Thây cung xuât hiên trong môt bô complet trăng, sach se, thăng thơm. Trang trong chăng khac gi y phuc ma Tông Thông Ngô Đinh Diêm va cac công chưc cao câp thương hay măt trong cac buôi lê, nhưng complet cua Thây thi không băng vai sharkskin trăng lang bong ma qui vi nay thich dung.
Thây giư voc dang thăng thơm khi bươc đi, dưng chân, hay ngôi xuông. Dương như thơi gian va sưc khoe cua tuôi gia đa không lam cho vai hay lưng cua Thây môi ngay môt cong đi đên đô mây đưa chung tôi thây đươc. Thây châm rai khoan thai, tư cai xoay lưng, lăc đâu, nâng tay. Tôi chưa bao giơ thây Thây lam môt đông tac gi đôt ngôt. Co thê răng, trong sư hiên diên cua Thây, chăng co sư kiên tư nhiên nao xay ra môt cach đôt ngôt, va bon hoc sinh chung tôi thi, khi co Thây chăng đưa nao muôn lam chuyên gi đôt ngôt. Thây Khanh noi tiêng Băc thuân tuy. Tư chư dung, cach phat âm tưng chư, cach lên bông xuông trâm trong môt câu, nhât nhât chăng môt ty anh hương nao cua Xư Huê. Tiêng noi cua Thây châm rai va nho nhe. Ngôi ơ dươi băng ghê khi nghe giang bai hay khi lên tra bai canh ban Thây, luc nao tôi cung nghe ro giong noi đo. Thây giang bai vê tiêng Phap, văn pham Phap, va cach hanh văn Phap. Thây noi cho chung tôi nghe vê ngươi Phap va nên văn minh Phap. Ky ưc tôi không ghi lai lân nao Thây noi vê môt hanh đông hay sư viêc sai trai cua môt ca nhân nao ngoai đơi hay cua môt hoc sinh nao trong lơp. Thêm vao sư ngương mô lâu dai danh cho con ngươi con la môt sư kinh nê sâu săc danh cho viêc dây dô cua Thây. Thây Khanh thich thu va ung dung day tiêng Phap cho hoc sinh ban Anh Ngư trong thơi điêm ma văn hoc nghê ̣thuât My đang tim cach đanh bat văn hoc nghê thuât Phap trong lơp hoc cung như ngoai đơi. ̣(Phim My, noi tiêng Phap, phu đê Viêt Ngư thinh hanh trong rap xi
nê vao thơi buôi ây co le la môt ngoai lê, biêu hiên cho môt sư lăp rap thương mai tam bơ cua ba thư văn hoa.) Thây đa truyên lai cho không it hoc sinh trong lơp Văn Chương–Anh Ngư cua tôi sư thich thu va ung dung đo ́khi hoc tiêng Phap. Không khi nao tôi thây Thây dung môt chư, noi môt câu, hay lam môt cư chi to ve, du chi môt chut thôi, sư nao nung hay nghi ngơ gi vê gia tri cua nhưng gi ma Thây đang day. Vi thê, trong tâm cam tôi đâm ra thich tiêng Phap như thich môn sinh ngư chinh cua minh. Tôi hoc tron hai cuôn Cours de Langue et de Civilisation Françaises
bia xanh chư đo cua Gaston Mauger, tư đâu đên cuôi môt cach thich thu va ung dung, co khi con thây thoai mai hơn la khi hoc mây cuôn sach giao khoa danh cho lơp Anh Ngư. (Thai đô khac biêt nay môt phân la do chuyên vao thơi gian đo sach giao khoa Anh Ngư con rât “hăm ba lăng”. Khi thi sach My “răt” như Practice Your English, ma tư chư dung cho tơi thi du lây thăng tư cuôc sông cua chi nươc My ma thôi, khi thi sach soan cho hoc sinh bên Phap, như L’Anglais par la Conversation va La Vie en Amerique, vơi bai giang va bai tâp toan băng tiêng Phap. Tinh chât “khi My, khi Tây, không bao giơ Viêt” cua sach giao khoa Anh Ngư đa lam hoc sinh chung tôi phân nao thơ ơ vơi nhưng lơi noi, viêc lam, va suy tư cua nhưng nhân vât xuât hiên trong sach. Nhưng ngươi nay, va xuyên qua ho, Anh Ngư, không mang đươc tinh sông đông ma
tôi tim găp trong cua gia đinh c̉ua Monsieur Vincent, phong viên cua tơ bao Le Courier de Montreal tai Paris, nhân vât hư câu trong cuôn sach giao khoa Phap ngư cua Gaston Mauger.) Bon hoc sinh chung tôi chi biêt sơ sai vê cuôc sông cua Thây Khanh bên ngoai trương. Nghe mây “ngươi lơn” cho biêt răng con gai Thây la môt trong nhưng hoa khôi cua trương Đông Khanh, va tuy chưa biêt măt mui “ngươi đep” ra sao, môt vai đưa chung tôi đa thinh thoang bơn cơt vơi nhau xin lam rê cua Thây. Chi bơn cơt va chi thinh thoang thôi, vi đâu oc chung tôi luc đo đang chưa nhiêu hinh anh va suy nghi con thich thu hơn nhiêu, va trong thâm tâm, chung tôi tư biêt răng hoa khôi Đông Khanh se không bao giơ lam quen vơi nhưng hoc sinh trung hoc ngô nghê.
Nhơ Cai Ngô Nghê Cua Hoc Sinh Ban Văn Chương—Anh Ngư
Chung tôi qua la ngô nghê thât. Goi la “cu lân” cung rât đung.
Chung tôi la nhưng câu be tuôi tư 16 đên 18 trong môt trương hoc hoan toan danh cho con trai. (Năm tôi vao lơp Đê Nhât cung la năm trương Đông Khanh thanh lâp lơp Đê Nhât riêng cua ho, không con gưi nư sinh qua hoc chung.) Nhưng câu be nay co thê đôi pho vơi mây bai hoc bai tâp môt cach tư nhiên va tư tin. Đa sô chung tôi biêt phai lam gi, tư bươc đâu tơi bươc cuôi. Nhưngke xuât săc trong đam lai nghi ra đươc nhưng cach thưc, bươc đi mơi đê giai quyêt vân đê. Nhưng ơ cuôc sông bên ngoai mây bai hoc bai tâp, ngay trong lơp hoc hay sân trương, chưa noi chi tơi cai xa hôi bên ngoai, chung tôi không co đươc sư tư nhiên va tư tin đo. Trong tinh huông tâp thê nay tinh huông xa hôi no, cu thê phai xư sư ra sao, lam điêu gi, noi cai chi cho phai cach, cho lich sư lich lam, thi trong trăm đưa chung tôi hoa hoăn lăm mơi co môt vai đưa biêt đươc. (Nhưng hoc sinh nay—tôi chơt nhơ đên anh Lê Xinh va anh Nguyên Phan Thinh—thương lơn hơn tuôi trung binh cua lơp, co thê tư 3 đên 4 năm. Ho tư đâu đên? Chung tôi không biêt măt ho trong thơi gian đê nhât câp tai cac trương ơ Huê. Xuât hiên trong lơp rât đôt ngôt, co măt trong lơp cung ngăn ngui, ho chơt đên, rôi chơt đi, va trong thơi gian co măt, ho chăng them tiêp xuc gi vơi bon tre con. Vi thê, bon tre con chung tôi chẳng hoc hoi đươc gi tư ho.) Mây bai hoc va bai tâp ơ trương không giup đươc gi trong chuyên xư sư sao cho lich sư lich lam. Qua nhưng ang văn chương cô Viêt Nam đê hoc thuôc va binh giang, chung tôi tim biêt đươc nhưng săc thai tông quat, môt vai cư chi cua mâu ngươi đan ông A Đông ly tương. Như, ngươi thi “khô dang trâm anh, nêt na chương phu,” ma ngôn ngư thi “khi khai thi thao Y Pho,” theo kiêu tai tư đa cung cua Cao Ba Quat. Hay, ngươi thi “đê huê lưng gio tui trăng” ma khi muôn nghe “ngươi đep” đan thi “vôi vang sinh đa tay nâng ngang may,” theo kiêu Kim Trong. Nhưng phai lam gi cho co tinh, co nghia khi môt ban hoc, môt sơm nao đo bông đên lơp rât trê, xuât hiên tai cưa lơp chi đê thông bao vơi moi ngươi răng anh phai thôi hoc va ngay mai anh lên đương nhâp ngu? Tai sao toan thê lơp Văn Chương—Anh Ngư chung tôi chi biêt ngôi yên tai chô, ngưng đâu lên rôi lai cui xuông sach vơ im lăng như tơ, trong khi anh ây măt tai xanh va giong noi thi run run? Tai sao không ai, kê ca trương lơp, nghi tơi chuyên xin phep thây đê thay măt cac ban noi vai lơi tư biêt? Hay, hơn thê nưa, cung đưng dây đên băt tay tư biêt ngươi ban hoc? Tai sao môt viêc đơn gian như vây ma không ai lam đươc? Co phai la ngô nghê cu lân không?
Cuôc sông trong gia đinh cung mây khi day cho chung tôi chuyên lich sư lich lam. Tôi nghi la chung tôi, mây đưa con trai Xư Huê tuôi 16 đên 18, guông nhau ơ rât nhiêu điêm, ma điêm quan trong nhât la cha me chung tôi xem thanh qua hoc hanh la thanh qua hang đâu, nêu không noi la thanh qua đôc nhât cần xet tơi. Moi thanh qua khac cua chung tôi, kê ca thê thao hay văn nghê, chi la thư yêu. Vi thê, “cu lân cung đươc” miên sao la “hoc gioi”! Hay, “nêu nho ma hoc gioi thi lơn lên tư nhiên se thanh lich lam”! (Co thê vi vây ma it ngươi trong đam chung tôi đanh gia cao nhưng lơi noi, viêc lam ma môt vai hoc sinh lơn tuôi cung lơp co khi phô diên va coi la biêu tương cho tinh chât lich sư lich lam cua ho. Đa vây, chung tôi đôi khi lai biên nhưng lơi noi viêc lam nay thanh tro cươi.)
Trong dip đai sư gia đinh, chung tôi nhân công tac tư ngươi lơn (như chui nha, lau ban ghê, đanh bong lư hương, đi mua trâm tra vang bac, v.v.) va lâp đi lâp lai nhưng đông tac lê nghi (bôn layba vai, khân khưa...) ma chung tôi quan sat ơ ngươi lơn. Đo la môt vai tro thu đông va bang quang, ma đa la thu đông va bang quang thi không thê nao lich sư va lich lam đươc. Lich sư va lich lam thê nao đươc khi ma không biêt Cô Ha Thi Phong, giao sư Anh Văn, giao sư hương dân cua lơp minh săp lên xe hoa vê nha chông? Khi ma biêt rôi cung vây thôi, cung tinh bơ, không co đươc môt cư chi tâp thê gi (thiêp, qua, bo hoa...) đê chuc mưng Cô, đê Cô biêt răng toan ca lơp rât vui mưng? Khi ma đên luc Cô Liên (tưc Ba Pho) co lơi trach moc ca lơp vê sư sơ hơ đo, vân thêm môt lân nưa dưng dưng, như đang nghe chuyên vê môt ngươi nao đo ơ bên Phi Châu? Chơ đên bao giơ đây, dip nao đây mơi biêu lô tinh cam va sư kinh trong đôi vơi Cô Phong ma hoc sinh cua lơp Văn Chương—Anh Ngư ai ai cung co? Đơi đên khi “ngươi lơn” quyêt đinh rôi phân chia công tac? Sau nay cang nghi tơi nhưng chuyên nay tôi cang thây minh va ban hoc bung thi chưa tơi hai ba “bô chư” ma sao ngô nghê cu lân qua chưng. Nhưng đo la nhưng suy nghi vê sau, chư hôi đo thi chung tôi không y thưc đung mưc sư trâm trong cua cai ngô nghê va cu lân cua minh. Chung tôi
quan tâm hơn, lo lăng hơn vê chuyên lam sao nhôi nhet vao mây cai bô chư nay nhưng thông tin dư kiên văn chương khoa hoc nghê thuât tư bât cư nguôn côi nao trong tâm tay.
Nhơ Thư Viên Phong Thông Tin Hoa Ky
Đôi vơi môt hoc sinh trung hoc không đông xu dinh tui, thư viên cua Phong Thông Tin Hoa Ky
tai Thanh Phô Huê la nguôn côi trong tâm tay quan trong nhât vê nhưng thông tin dư kiên văn
chương khoa hoc nghê thuât.
Tôi nghe noi trương Quôc Hoc cung co môt thư viên, nhưng suôt ba năm liên tôi chưa khi nao
vao thư viên đo va cung không biêt no năm chô nao, nêu qua thưc trương co môt thư viên. Thơi buôi đo, khi nhăc đên chư thư viên tôi nghi ngay đên Phong Thông tin Hoa Ky. Đo la môt ngôi nha trêt hinh chư V quet vôi trăng đưng ơ goc đương Ly Thương Kiêt va Lê Thanh Tôn (nay la đương Ha Nôi) trông ra môt nga sau. Trong thơi Phap thuôc, ngôi nha nay la nha hang thưc phâm va lo banh mi Phap Chaffengeon. Tôi thăm viêng toa nha nay môi tuân it nhât môt lân, lăm khi vi oc đoi va môt đôi khi vi bung đoi. Lân nao tơi thăm rôi thi khi ra vê tôi đêu cam thây no nê. Tôi đên thư viên Phong Thông Tin Hoa Ky đê “nhiǹ” vao nươc My, đê tim biêt chuyên gi đang xay ra trong thê gian bên ngoai nươc Viêt Nam, va đê tim toi vê nghê thuât nươc My. Nhưng hoat đông nhin tim đo diên ra trong môt ngôi nha mat me sach se, nhơ sư hương dân tân tinh cua cac nhân viên thư viên, ma đang mên nhât la Ông Bosco, môt ngươi Viêt săc diên hông hao, phong thai hoa nha vui ve.
Qua nhưng tap chi nhiêu hinh hơn la chư tôi đa thây đươc măt mui, ao quân, nha cưa, xe cô, hang quan, va sinh hoat hăng ngay tư hêt đia phương nay đên đia phương khac trong nươc My. Nhưng điêu “nhin” nay sông đông hơn va thưc hơn nhưng cai gi tôi đa “hoc” đươc vê nươc My trong cac sach giao khoa Anh Ngư do ngươi My soan. Tap chi tôi đoc thương xuyên nhât la Arizona Highways ma nôi dung luc nao cung đây hinh anh sa mac, bui xương rông, trong vung đât hoang thi xe 4x4 chay tung bui, va ngoai đương lô thênh thang thi mây chang “cao bôi” thư thiêt hung dung trên cac con tuân ma thân nâu tuyên đuôi dai vang ong anh.
Tôi đoc cac tap chi thơi sư,̣ như Time va Life, theo kiêu “mo mâm”. Bai tương thuât hay phong sư dai môt trăm chư thi biêt đâu đươc ba chuc chư, bay chuc chư con lai thi đoan mo. Lây nôi dung cua bai ma phong chưng y nghia cua nhưng chư “kho”. Đoc xong vê nha nhơ mang man đươc chư “kho” nao thi lây tư điên ra tra nghia va cach phat âm. Dân da, môi tuân biêt thêm đươc chưng ba chư mơi. Luc đo thi không y thưc đươc, nhưng đoc riêt cac tap chi thơi sư My tôi đâm ra thich nhưng câu văn, Anh cung như Viêt, thiêt ngăn gon va trưc tiêp, va bưc minh vơi nhưng câu hai ba mênh đê chong cheo nhau.
Đoc cac tap chi thơi sư, tôi biêt đươc nhiêu chuyên “lâm câm” bên My ma chăc kê lai ban be
chăng ai muôn nghe. Vi thê biêt ma chi đê bung. Như chuyên Tony Boyle chu tich nghiêp đoan
thơ mo thuê ngươi am sat đôi thu chinh tri Jock Yablonski, hay chuyên William Buckley Jr. môt
sinh viên tai đai hoc Yale viêt cuôn “God and Man at Yale” đê đa kich thai đô vô thân cua thây
ban trong trương. Hoa ra Xư My thi tôi biêt ro dây mơ rê ma ma con ngươi va đât đai cua quê
nôi Triêu Phong Quang Tri thi hoan toan mu tit, dâu răng ca hai nơi nây tôi chưa lân nao đăt chân tơi.
Thu vi nhât trong thư viên cua Phong Thông Tin Hoa Ky la cac sach vê nghê thuât. Cuôn tư điên Larousse cua tôi tuy co nhiêu hinh tranh, điêu khăc, va kiên truc, nhưng hinh thi phân lơn đen trăng, nho ti xiu, va tâp trung vao nghê thuât cô Châu Âu. Găp lai nhưng hinh tranh, điêu khăc va kiên truc nay trong mây cuôn sach khô lơn nhiêu mâu thi chăng khac gi mơi găp lân đâu. Chi tiêt mơi, mâu săc mơi, nêu trươc năm như dep lep trong không gian hai chiêu thi nay như mang thêm chiêu sâu. Quan trong hơn thê nưa, nhưng cuôn sach nay cho tôi thây cai sô lương không lô va chât lương thiên hinh van trang xuât phat tư tri tương tương sang tao cua ngươi My. Nhưng cuôn sach đo không đinh nghia “đep” la cai gi, nhưng tôi tư y kêt luân răng my thuât không nhât thiêt phai la vê cai “đep”, va “đep” không nhât thiêt phai la mum mim, mau me, rưc rơ, hoanh trang như công trinh cua Michelangelo, Rubens, hay Tintoretto ma tôi đa băt găp trong cuôn Larousse.
Tôi đa thưc sư xuc đông bơi cai đep trong tranh thiên nhiên cua Georgia O’Keeffe, trong điêu
khăc di đông cua Alexander Calder, trong kiên truc phan qui ươc cua Frank Lloyd Wright. (Sau
nay tai nươc My, khi đưng trươc hay bên trong nhưng công trinh nghê thuât nay, tôi co cam
tương như đang chuyên tro vơi nhưng ngươi ban cô tri bao lâu xa cach.)
Đoi oc thi đên thư viên cua Phong Thông Tin Hoa Ky. Đoi bung thi đên lo banh mi năm trong
môt goc sau lưng thư viên. Măc du hiêu banh nay năm trong môt xo lup xup, không bao giơ co
bong môt ông tây “mui lo” nao, va chưa bao giơ no đươc xac đinh la “hâu duê” cua Chaffengeon ngay xưa, chung tôi vân co thoi quen goi no la hiêu banh mi Chaffengeon. Co thê răng hiêu banh san xuât đươc nhiêu măt hang, nhưng chung tôi đên đo la chi đê mua đôc nhât môt thư: Pâte chaud. Ngay trong thơi gian đo, tôi không thê khăng đinh răng pâte chaud cua Chaffengeon rât ngon. Tôi cung chăng biêt banh lam băng dâu gi, thit gi. Nhưng tôi biêt chăc răng tôi co đươc cai cam giac phơi phơi cua môt ngươi vưa thưc hiên đươc môt công trinh đang kê gi đo, môi khi tôi danh dum đươc đu tiên để theo anh Nguyên Đưc Hoa, ban cung lơp cung xom giêng, hay hai anh Nguyên Văn Đinh va Đoan Tư, đap xe đap đên hiêu mua môt cai pâte chaud. Mai mai sau nay, tôi không bao giơ so sanh pâte chaud do thân nhân, ban be, hay cac hiêu khac lam, vơi pâte chaud cua Chaffengeon. Tôi biêt không thê va không nên so sanh cai banh vơi môt ky niêm. Tôi đa viêt vê ba điêu tôi muôn nhơ: Thây Khanh, sư ngô nghê cua hoc sinh lơp Văn Chương—Anh Ngư, va thư viên cua Phong Thông Tin Hoa Ky. Tôi muôn quên đi giơ hoc đâu tiên vơi Thây
Hoang Phu Ngoc Tương va chuyên hoc sinh nem đa săn lung giao sư sau cuôc đao chanh
1/11/63. Ma đa muôn quên đi thi không thê nao muôn viêt đươc. Tôi danh hai đê tai nay cho
nhưng ngươi đa trai qua nhưng sư viêc nay va vân muôn nhơ. Tôi chơ đơi va se đoc ngâu nghiên
nhưng giong hôi ky cua ho.
♣
Nguyên Quôc Lâp: Sau Quôc Hoc, du hoc New Zealand; day kinh tê chinh tri tai đai hoc
Wellington, Huê va Đa Lat; sau 30/4/75, hoc tâp cai tao 7 năm; vươt biên, tôt nghiêp Ph.D. vê
kinh tê tai đai hoc Rutgers (New Jersey); day ơ Rutgers 3 năm; hiên lam viêc trong môt công ty
tai chinh ơ Washington, DC.
bong môt ông tây “mui lo” nao, va chưa bao giơ no đươc xac đinh la “hâu duê” cua Chaffengeon ngay xưa, chung tôi vân co thoi quen goi no la hiêu banh mi Chaffengeon. Co thê răng hiêu banh san xuât đươc nhiêu măt hang, nhưng chung tôi đên đo la chi đê mua đôc nhât môt thư: Pâte chaud. Ngay trong thơi gian đo, tôi không thê khăng đinh răng pâte chaud cua Chaffengeon rât ngon. Tôi cung chăng biêt banh lam băng dâu gi, thit gi. Nhưng tôi biêt chăc răng tôi co đươc cai cam giac phơi phơi cua môt ngươi vưa thưc hiên đươc môt công trinh đang kê gi đo, môi khi tôi danh dum đươc đu tiên để theo anh Nguyên Đưc Hoa, ban cung lơp cung xom giêng, hay hai anh Nguyên Văn Đinh va Đoan Tư, đap xe đap đên hiêu mua môt cai pâte chaud. Mai mai sau nay, tôi không bao giơ so sanh pâte chaud do thân nhân, ban be, hay cac hiêu khac lam, vơi pâte chaud cua Chaffengeon. Tôi biêt không thê va không nên so sanh cai banh vơi môt ky niêm. Tôi đa viêt vê ba điêu tôi muôn nhơ: Thây Khanh, sư ngô nghê cua hoc sinh lơp Văn Chương—Anh Ngư, va thư viên cua Phong Thông Tin Hoa Ky. Tôi muôn quên đi giơ hoc đâu tiên vơi Thây
Hoang Phu Ngoc Tương va chuyên hoc sinh nem đa săn lung giao sư sau cuôc đao chanh
1/11/63. Ma đa muôn quên đi thi không thê nao muôn viêt đươc. Tôi danh hai đê tai nay cho
nhưng ngươi đa trai qua nhưng sư viêc nay va vân muôn nhơ. Tôi chơ đơi va se đoc ngâu nghiên
nhưng giong hôi ky cua ho.
♣
Nguyên Quôc Lâp: Sau Quôc Hoc, du hoc New Zealand; day kinh tê chinh tri tai đai hoc
Wellington, Huê va Đa Lat; sau 30/4/75, hoc tâp cai tao 7 năm; vươt biên, tôt nghiêp Ph.D. vê
kinh tê tai đai hoc Rutgers (New Jersey); day ơ Rutgers 3 năm; hiên lam viêc trong môt công ty
tai chinh ơ Washington, DC.
No comments:
Post a Comment