HỒ DZẾNH
(1916-1991)
NGUYEN THIÊN THU
NGUYEN THIÊN THU
HÒ Dz‰nh cha Trung Hoa mË ViŒt, h†c trung h†c, næm
1931 dåy tÜ, vi‰t væn tåi Hà N¶i. Sau 1945 hoåt Ƕng væn hóa tåi Thanh Hóa. Næm
1950 v® ch‰t con bŒnh , næm 1952 vŠ thành. Næm 1953 vào Sài gòn vi‰t væn, làm
báo. Næm 1954, trong khi dân chúng bÕ vào Nam, ông trª vŠ Hà N¶i. Næm 1956, ông
vi‰t bài tܪng niŒm tܧng NguyÍn SÖn trong khi nhóm nhóm Nhân Væn cÛng ra d¥c
san tܪng niŒm tܧng NguyÍn SÖn cho nên ông bÎ nghi là có liên hŒ v§i nhóm này.
Ông bÎ khûng bÓ và trØng phåt, không ÇÜ®c dåy h†c, phäi Çi làm công nhân Ç‹
sÓng, và coi nhÜ chÃm dÙt nghiŒp væn chÜÖng. Ông mÃt næm 1991 trong cänh cùng
kh°. Næm 1993, di cäo cûa ông ÇÜ®c gûi qua MÏ, Thanh Vân xuÃt bän tÆp thÖ
Quê Ngoåi II, tÙc Ti‰ng Hát Thiên Nga và tÆp hÒi kš Quy‹n TruyŒn Không Tên.
\
I.TH÷ TUYÊN
TRUY“N
Loåi thÖ này Çæng trên báo, sau ÇÜ®c
nhà xuÃt bän Væn H†c, Hà Nôi xuÃt bän næm 1988 , nhan ÇŠ là HÒ
Dz‰nh, Tác PhÄm Ch†n L†c. Tác phÄm này gÒm m¶t sÓ bài thÖ làm sau
1945, phÀn l§n là ca tøng kháng chi‰n, và m¶t sÓ thÖ trong Quê Ngoåi và truyŒn
ng¡n trong Chân Tr©i CÛ trܧc 1945 .
Sau vø Nhân Væn, và sau nh»ng ÇÀy äi
cûa Çäng, ông vÅn ca tøng ñäng, vÅn làm thÖ theo chiŠu hܧng ‘’ hiŒn th¿c xã h¶i
chû nghïa’’. Có lë do áp l¿c cûa c¶ng sän mà ông phäi cúi ÇÀu tuân
lŒnh. Hay t¿ ông, phäi xin xÕ, næn nÌ theo ki‹u ‘’ lòn trôn’’ Ç‹ ÇÜ®c sÓng? Tuy
nhiên, thÖ ông nhË nhàng, Çôi khi bay bܧm, chÙ không s¡t máu nhÜ
TÓ H»u, Xuân DiŒu, ho¥c phän nghŒ thuÆt nhÜ LÜu Tr†ng LÜ :
BÊN NÐ÷C THANH TRµ
ñò em LJ b‰n
Thanh Trì,
B‰n vui nên
m¶t lÀn Çi nh§ hoài.
Tám næm bão
lºa sông dài,
Mái chèo em
vÅn khoan thai nhÎp nhàng.
Ai vào khu bÓn thì sang,
ñ‹ ngÜ©i Hà
N¶i quá giang khÕi ch©.
HÆu phÜÖng,
tiŠn tuy‰n hËn hò,
CÀu phao Hàm
Tº, b‰n Çò ChÜÖng DÜÖng.
Máu tim nÓi
måch máu ÇÜ©ng,
Sùc em ti‰p
sÙc cánh buÒm Çäm Çang.
S§m hôm b‰n
bãi r¶n ràng,
CÀu Long
Biên h¶i lºa hàn Çêm khuya.
HËn nhau tan
gi¥c ta vŠ,
B‰n vui låi
ghé Thanh Trì g¥p nhau.
Gió nào l¶ng
cánh buÒm nâu,
GiÆt mình
anh tܪng Çò chao em cÜ©i.
1-1971
KHÚC HÁT C„U PHAO
Hà N¶i xÓn
xang ngày giáp T‰t,
Tr©i sao Çèn ÇiŒn v¡t sông HÒng.
Sàn cÀu phao g‡ xe chao nhÎp,
Nܩm nܮp
ngÜ®c xuôi ngÜ©i hai dòng.
H¶i sông, h¶i b‰n nào vui
th‰,
M¶t tháng ba
mÜÖi Çêm hoa Çæng.
Ti‰ng B¡c,
ti‰ng Nam xen ti‰ng Hu‰,
Bܧc ngܩi
chen chúc bܧc xuân sang.
Tám næm bom gi¥c, ÇÜ©ng không
dÙt,
Tên lºa, xe
tæng vÅn vÜ®t cÀu.
ChuyŒn lå
bâng khuâng lòng bkhách lå,
-ñÃt này hoa nª gi»a chiêm bao?
ñÃt này Çâu chÌ ÇËp HÒ GÜÖm,
L§p l§p rêu phong n‰p
mi‰u ÇÜ©ng.
Hình tÜ®ng cÀu phao vào
lÎch sº
NhÜ lòng than
Çá hóa kim cÜÖng.
T° quÓc hành quân Çôi dép lÓp,
ñÜ©ng dài Nam B¡c nhÎp
cÀu phao.
Ba mÜÖi bäy triŒu tình
xuân th¡m,
Cùng Çón xuân chung m¶t
chi‰n hào.
1-1973
Khi miŠn
Nam bÎ c¶ng sän xâm chi‰m, ông Çã hân hoan chúc tøng. Bài thÖ sau Çây Çåt ÇÌnh
cao trong nghŒ thuÆt ca tøng:
NGàY ƒY XUÂN
V“
Khẩu súng trên vai vừa mới khoác
Tai bèo vành mũ gió rung rinh
Em vào tự vệ bao giờ
thế
Mà dáng còn tươi nét nữ
sinh.?
Thênh thanh xa lộ dài hun hút
Pháo lớn, tăng ta chiếm trọn
đường
Thành phố rạng đông hừng
trước mặt
Hãy còn lóng lánh triệu kim cương.
Xin mời em bước lên xe pháo
Tay chỉ giùm nhau những nẻo đường
Em biết nơi nào hang rắn độc
Nơi nào sào huyện lũ xâm lăng
Quên hÕi
tên em, hÕi phÓ em.
- Dạ, Trương Minh Giảng, Nguyễn Trung Kiên
Nhìn em, pháo thủ cười tươi tắn
Tên ngỡ con trai hoá gái hiền
Tất cả dường như có phép thần
Trăm năm khát vọng một ngày Xuân!
Chao ôi bông điệp xôn xao quá
Và cánh hoa mai nở trắng ngần.
Giải phóng đã qua hai độ Tết
Thơ mừng thống nhất chẵn hai năm
Em vào bộ đội bao giờ thế
Mà dáng còn nguyên nét trẻ măng?
Xuân
1977
II.TH÷ LãNG MAN:
QUÊ
NGO[1]I II
gÒm m¶t sÓ bài thÖ cÛ, và m¶t sÓ bài thÖ m§i. PhÀn l§n là thÖ sáng
tác tØ 1945 cho ljn 1990-1991.Ông cÛng nhÜ nh»ng væn nghŒ sï sÓng dܧi ch‰ Ƕ
c¶ng sän phäi ca tøng lãnh tø, hoan hô Çäng và c° võ chính sách cûa nhà nܧc.
ñiŠu này không tránh khÕi vì ông Çã vi‰t: thay cho con trai ông trong Quy‹n
TruyŒn Không Tên:
‘’ Một nhà văn như
cha tôi không khác gì cô gái điếm: Cô gái chiều khách hàng,
nhà văn chiều thời đại.’’
Trong tÆp Quê Ngoåi II, loåi
thÖ hoan hô, ca tøng Çäng theo ki‹u TÓ H»u, Xuân DiŒu, Huy CÆn,
Ch‰ Lan Viên dÜ©ng nhÜ không có, có lë ông Çã loåi bÕ thÙ væn chÜÖng này không
muÓn Çem ra cho ÇÒng bào, nhÃt là ÇÒng bào ViŒt Nam häi ngoåi thܪng thÙc mùi
væn chÜÖng con thuyŠn xÙ NghŒ! Và loåi thÖ tranh Çãu nhÜ thÖ TrÀn DÀn, H»u Loan,
Phùng Quán cÛng không thÃy có. Ông quá kín Çáo, không bày tÕ quan Çi‹m chính trÎ
cûa mình. Có lë ông Çã s® tai bay vå gió cho nên phäi ‘’thû khÄu nhÜ bình,
phòng š nhÜ thành’’trong m¶t ch‰ Ƕ mà trí thÙc, væn nghŒ sï Çu®c coi là kÈ
thù sÓ m¶t cûa cái Çäng chuyên ch‰!
Tình cäm thông suÓt tÆp thÖ là n‡i buÒn. N‡i buÒn ng¿ trÎ suÓt
chiŠu dài cu¶c Ç©i tác giä cÛng nhÜ bao cu¶c Ç©i ngÜ©i dân sÓng dܧi ng†n c© ÇÕ.
Ông chÌ nói b¢ng ti‰ng thª dài uât nghËn và Çau ǧn. HÒng Phúc vÅn là m¶t hình
bóng nh§ thÜÖng vïnh c»u trong trái tim HÒ Dz‰nh:
Có M¶t Bài Th÷
Phúc ơi! có một bài thơ,
Mà anh viết đến bây giờ chưa xong
ñèn nhòa, giấy trắng mênh mông
Mười năm tâm sự một dòng chửa thôi.
1947
Lãng mån
là bän chÃt cÓ h»u cûa HÒ Dz‰nh. SÓng trong ch‰ Ƕ c¶ng sän, con
ngÜ©i thi sï, tính chÃt lãng mån cûa ông vÅn tÒn tåi trong vùng sâu kín cûa tâm
thÙc. Trong tâm tÜ cûa ông, luôn có hình ành cûa ngÜ©i yêu xÜa, ngÜ©i v® cÛ. Næm
1952 ª Sài gòn, vào ngày xuân, ông vi‰t:
VÔ
ñ“
Xuân nÀy ta
nh§ ngÜ©i Kinh B¡c,
MÜa bøi rÖi
vào ly rÜ®u thÖm.
T© báo cuÓi
næm màu vÅn g¡t,
NhÜ màu áo m§i
cûa giai nhân.
TÖ tóc th©i gian vÜÖng kë
tay,
Lâu rÒi
không vi‰t n»a. Ô hay
C§ sao
thÜÖng nh§ vŠ trên má
Tâm s¿ mênh
mang, sÀu vÅn ÇÀy.
Hà N¶i ngày nay có khác xÜa?
Hoa Çào vÅn
nª, tr©i còn mÜa?
ñÒng Nai cÕ
bi‰c, phÖi mây tr¡ng
Xuân ljn, khôn
nguôi buÒn trái mùa!
Sãy låi vÀn thÖ, ÇÓt nén
nhang,
Mänh buÒn
tan tác gi»a nhân gian.
Câu væn ly
hÆn ngoài quê B¡c,
‘’H© h»ng ai xui thi‰p phø chàng?’’
(Quy‹n TruyŒn Không
Tên)
HÒ Dz‰nh
có hai bài Vô ÇŠ. M¶t bài ÇÜ®c gi§i thiŒu trong Quy‹n TruyŒn Không Tên,
vàm¶t bài trong Quê Ngoåi II. Trong m¶t Çêm trØ tÎch, HÒ Dz‰nh Çã nh§ ljn
ngÜ©i xÜa:
VÔ ñ“
(nhân đêm
trừ tịch, thân tặng
Hồng Phúc, Phương Hương)
Tỉnh dậy - mặt trời chưa thức giấc
Năm canh còn lại một canh năm
Trà sen trừ tịch hương còn ngát
Thoảng Pháp-hoa-kinh
giọng
rất
trầm
Có phải lời em tự chốn xa
Vọng về trong bóng khói,
sương
hoa
Cùng nhau tuy
chẳng bào thai
mẹ
Nhưng khác gì chung
một mái
nhà?
"Hoa lưu động khẩu ưng trường tại
Thủy đáo nhân gian định bất hồi"
Hoa thơm cửa động còn thơm mãi
Nước chảy vòng trần luống chảy xuôi...
1980
ñÓi v§i v®, ông cÛng rÃt chí tình:
BàI TH÷ T¥NG V®
Gửi Nguyễn Thị Hồng Nhật
Mình
vừa là
chị là
em
Tấm lòng người mẹ, trái tim bạn đời
Mai này tới phút chia đôi
Hai ta ai sẽ là người tiễn nhau?
Xót mình đã lắm thương đau
Tôi xin làm kẻ đi sau đỡ mình
Cuộc đời đâu phải phù sinh
Nước non chan chứa nghĩa tình mình ơi!
1986
<>
NGܧi V®
TÔI KHI C¼N S–NG
Tặng em vì biết yêu em,
Em còn tin tưởng ít nhiều ở anh
Mùa đời rụng hết vàng xanh
Nỗi đau thương cũ nay thành máu
thơ.
Em ơi, giữa tiệc sông hồ,
Lại đây, sống lại mấy giờ bên nhau!
Mất, còn có nghĩa gì đâu
Trong vui cao
cả, trong
sầu mênh
mông...
1950
Trong m¶t
vài bài thÖ khác, k‹ cä bài thÖ t¥ng v®, ta thÃy tràn ngÆp n‡i Çau d§n và n‡i
chán chÜ©ng, bÃt mãn. ñó là phän Ùng tiêu c¿c ÇÓi v§i xã h¶i. Máu và thÖ trong
tình yêu và trong cu¶c sÓng cûa ngÜ©i væn nghŒ sï cûa ch‰ Ƕ nghiŒt ngã:
Mùa đời rụng hết vàng xanh
Nỗi đau thương cũ nay thành máu
thơ.
Nh»ng tÜ
tܪng y‰m th‰ trܧc 1945 cÛng trª låi v§i tác giä nhÃt là vào lúc bÎ cu¶c Ç©i
hành hå và trØng phåt m¶t cách nghiŒt ngã vô lš:
‘’ñời là quán khách, tôi là
giấc
mơ
. . .
. . .
.
Có tôi, tàu vẫn đông thừa
ñÜ®c tin
m¶t phø n» vào chùa qui y, ông xót thÜÖng. ThÜÖng ngØ©i phø n» này tÙc là ông t¿
thÜÖng ông phäi khép mình trong cô tÎch cûa ch‰ Ƕ chuyên chính cay
nghiŒt
Chim
tự lao vào gai
sắc
Tiếng ca mình đẫm máu mình!
Em ạ, đời thơ cũng vậy
ñau thương - sự nghiệp vinh quanh
Gạn chất bùn đen tự đáy
Trăm năm luyện được chút vàng!
Chỉ tiếc đầu xanh một mái
Từng thơm trang sách năm xưa
Nay
bỗng
vắng
niềm
ưu
ái
III.TI”U
THUY���ÊT TUYÊN TRUY“N
Bên cånh
thÖ, HÒ Dz‰nh cÛng Çã vi‰t truyŒn theo ÇÜ©ng lÓi ‘’hiŒn th¿c xã h¶i chû
nghïa’’. Ti‰ng båc cuÓi cùng vi‰t tháng 6-1957, nh¢m tÓ cáo xã h¶i miŠn Nam c©
båc, Çï Çi‰m mà cø th‹ là ñåi Th‰ gi§i, Sài gòn trܧc 1954 ( Tác PhÄm Ch†n L†c, 125-134); truyŒnTài Ngôn
vi‰t 3-1957 nh¢m ÇŠ cao viŒc täi vÛ khí vào Nam chÓng MÏ (135-144). Ông vi‰t
theo phong thái ‘’ Chân Tr©i CÛ’’. Ông chÌ bÕ vào nÒi canh rau muÓng m¶t mu‡ng
n¡m tôm nhÜng th¿c khách cûa ông låi muÓn Ç° vào cä bát m¡m tôm cho m¥n mà nên
h† không thích ông l¡m. Vì vÆy mà ông cÛng nhÜ VÛ ñình Liên, ñoàn Phú TÙ chÌ
chìm Çi vào hàng vô danh.
IV. TI”U THUY�T ñ–I KHÁNG : QUY”N TRUY N KHÔNG
TÊN
N‰u trong thÖ, HÒ Dz‰nh không cho ta bi‰t rõ cu¶c Ç©i
và tÜ tܪng ông, thì trong Quy‹n TruyŒn Không Tên (Thanh Væn, Hoa Kÿ,
1993, dày 103 trang),.tác giä Çã nói rÃt nhiŠu. Ông cÛng nhÜ Ch‰ Lan Viên có hai
khuôn m¥t cûa Thúy KiŠu ª chÓn thanh lâu. Có khi bܧm lä ong lÖi, cÜ©i Çùa cùng
nhân th‰; còn khi tÌnh rÜ®u, lúc tàn canh, låi Çau ǧn xót xa. Ông mÜ®n l©i con
trai ông vi‰t vŠ cu¶c Ç©i ông ª dܧi ng†n c© máu.Ông vi‰t vŠ chi‰n tranh, nh»ng
ngÜ©i lãnh Çåo chi‰n tranh tåi miŠn B¡c, cùng các chính sách vÜ©n
không nhà trÓng, phá cÀu Çào ÇÜ©ng, cäi tåo tÜ tܪng và cäi cách ru¶ng ÇÃt tåi
miŠn B¡c là nÖi ông Çã tìm vŠ nÜÖng náu, ngÜ®c v§i dòng chäy cûa dân
t¶c:
"Tôi sinh ra giữa một kỷ nguyên khác lạ, kỷ nguyên của những con đường thênh thang bị phá vỡ, cầu đổ sụp, nhà cửa tiêu tan, xe cộ mất lối. Người đô thị tản mạn lên rừng xanh, những cô gái xinh tươi của cuộc đời nhung lụa biến thành những cô hàng nước, những bèo bọt phong trần. Cuộc đổi đời đó thật là vĩ đại và kinh khủng, lay chuyển hết mọi từng lớp, giai cấp, san phẳng hết mọi chênh lệch sang giàu. Nếu chỉ có một trạng thái biến đổi đó thì chưa đến nỗi gay gắt. ñằng này, buồn thế hệ gặm nhắm vào từng lòng người, cái phẫn uất, cay chua nhào thành một loại cảm giác kỳ dị, gán lên cuộc sống một hình thức sượng sần khó tả. Cái gì dở, trái, đều được văn chương mới mạng danh bằng những tiếng kêu ròn: tiểu tư sản, phong kiến. Muốn vào trong cái thế giới vừa tân tạo hôm qua, con người bắt buộc phải qua một lượt lột xác, hay ít nhất, cũng phải có š thức lột xác (19). .
Ông Çã lên án cái chû thuy‰t ÇÃu tranh giai cÃp,
chû trÜÖng gây cæm thù và chém gi‰t cûa Çäng vô
sän.
Tôi nghï nhân loåi gÒm
nh»ng thành phÀn Çiên quá l¡m.. Trên quä ÇÃt nhân sinh chÜa cÀn ljn m¶t giäi
pháp nào cä, mÃy ngàn næm nay cu¶c tuÀn hoàn cûa vÛ trø vÅn ti‰n ÇŠu.
Sao cứ
phải lấy máu để dựng một sự nghiệp, lịch sử cổ kim chưa bao giờ thấy nói đến dòng máu ác đổ ra mà làm nên truyện được. Nước Trung Hoa không sống vì Vạn Lš Trường Thành mà sống vì Khổng Tử. Dân tộc Pháp được nhắc đến thiên thu bởi vì nền văn hoá tinh anh mà không phải vì Nã Phá Luân hiếu thắng. . . ." ( 48).
Ông mÜ®n l©i cha dæn con Ç‹ phê phán xã h¶i ông
sÓng và ch‰ Ƕ ông phøc vø:
Con g¡ng mà hi‹u
r¢ng cái thời
đại bố sống là một thứ thời đại tác quái, thời đại bít hết nẻo thông và lương tâm nhiều khi rẫy chết. Lúc con đọc những dòng chữ này, chắc loài người đã nguôi cơn điên loạn, thế hệ đã chôn cất những khổ đau một thời [...] Bố muốn rằng, đọc lại nó, con nên có cái tâm niệm này trước hết: đừng bao giờ cổ võ, dầu chỉ bằng một lời nói vô tình, cái š thức chém giết hằng rền vang trong mạch máu động vật [...]. Cái thời đại bố sống, anh em thù nhau, ñông Tây ghét nhau,
quả đất hừng hực những căm hờn bất mãn. Lẽ sống dệt bằng khói lửa, người ta không biết gì hơn là thủ tiêu nhau để hòng thoát ngõ bí. Nhân loåi cÀn phäi hûy
diŒt, dÅu ljn cä m¶t cây cÕ non, n‰u cÀn phäi mª lÓi. Mª m¶t lÓi Çi qua xÜÖng
máu, tang tóc, con ngÜ©i ngày mai Ç¡c th¡ng dung måo và hình thÙc srë ra sao?(
75-76).
Ÿ m¶t Çoan khác, ông vi‰t ti‰p vŠ th©i Çåi
ông:
. Trong
cuộc xáo
trộn Nam
Bắc, có cái gì còn nguyên
được giá
trị cố hữu đâu. Cái quš nhất là con người lại không còn gì quš nữa, nếu nó không là thứ xuất phẩm được rèn đúc theo khuôn khổ của thời đại (87).
Ông cho chúng ta bi‰t cäm tܪng cûa ông khi cÀm
bút vi‰t theo lÓi ‘’hiŒn th¿c xã h¶i chû nghïa’’. Ông cho r¢ng c¶ng sän là m¶t
lò sát sinh, nó gi‰t ch‰t væn nghŒ và con ngÜ©i væn nghŒ. Theo ông chÌ có væn
chÜÖng và con ngÜ©i væn chÜÖng là s¿ sÓng cûa th‰ gi§i, là hy v†ng cûa nhân loåi
ngày mai, còn c¶ng sän là b†n sát nhân:
ñiŠu làm tôi hÓt hoäng nhÃt là væn phÄm cûa tôi
lâu nay vi‰t ra, cÙ giá bæng và c¢n c‡i. Tôi cÛng chua xót, Çau kh°, nhÜng tåi
sao, cÛng v§i giÃy này bút n†, tôi khong ghi ÇÜ®c h‰t l©i? Mà n‰u ghi, l©i tôi
låi trŒch khÕi š. NghŒ thuÆt ch¡c có bÃt mãn ch‡ nào, nên nghŒ sï không trä lên
ÇÜ®c ÇÀy Çû bän s¡c.[. . .] .Con m¡t th©i Çåi Çã khác..Nó s¡c và to, không có
rèm mi nào làm dÎu.. Tôi, tôi Üa nhìn th¿c tåi v§i chút bóng dÎu dàng, dÅu là
chút bóng mÖ m¶ng [. . .]. Chúng ta là nh»ng kÈ Çáp con tàu tÓc hành phän l¿c.
Chúng ta bÎn rÎn nhiŠu thÙ cûa chúng ta: nào hành lš v® con, nào quÀn áo, tÜ
tܪng.M¡t ta Çã m©. Lë dï nhiên là tÓc l¿c con tàu không bi‰t ljn s¿ ngåi ngÀn
cûa hành khách, vÅn phóng chåy qua bÙc tÜ©ng siêu âm [. ] Gi»a nh»ng phÙc
tåp ng°n ngang nhÜ kia, v§i nh»ng mâu thuÅn ch†i v§i mâu thuÅn, con ngÜ©i væn
nghŒ ngÆm kín n‡i Çau lòng. Và gi»a lúc cu¶c Ç©i dÀn bi‰n là m¶t lò sát sinh
l§n, ti‰ng nói væn chÜÖng sau này n‰u ÇÜ®c cÃt lên, së là nh»ng ti‰ng trong såch
nhÃt. Nó im lìm lúc này Ç‹ hàm dÜ«ng, xúc tích, và mai Çây, nó së tr°i lên thành
m¶t bän khäi hoàn Ç¡c th¡ng. Bªi vì chÌ có væn chÜÖng là thành thÆt, chÌ có nghŒ
sï là nhân Çåo, nh»ng y‰u tÓ Çó së xây d¿ng ngày mai v§i nh»ng nét sáng trong
lÎch sº (20-22).
Ông cÛng cho ta bi‰t quan Çi‹m cûa ông vŠ væn nghŒ
c¶ng sän. C¶ng sän nh¡m tiêu diŒt t¿ do cá nhân nhÜng h† låi sän sinh ra tŒ nån
‘’ sùng bái cá nhân’’, b¡t væn h†c nghŒ thuÆt làm nô lŒ cho chính trÎ, bi‰n væn
nghŒ sï thành væn nô suÓt ngày Çêm ca tøng lãnh tø và Çäng m¥c dÀu Çäng và lãnh
tø là nh»ng t¶i phåm diŒt chûng:
Văn nghệ biến ra một š
nghĩa khác: ai cũng làm văn nghệ được HÀu nhÜ
làm væn không còn h£n là viŒc cÀm bút n»a: Çi phát Ƕng m¶t tiŠm thÙc trong Ç©i
sÓng cÀn phäi khua dÆy, m¶t phong trào cÀn phäi c° võ, gieo r¡c m¶t tÜ tܪng h®p
th©i, Çó làm væn nghŒ.Và tác phẩm của một cá nhân, tuy
được mang tên mình, phải có xen vào công trình tập
thể.
Trong cái biển đại chúng, bản sắc
của một cá nhân bị đánh tan ra thành bọt.
Văn nghệ không nhận ai là thiên tài cũng như
cõi đời không biết có người nào là xuất
chúng.
Một nhà văn như cha tôi không khác gì cô
gái điếm: Cô gái chiều khách hàng, nhà văn
chiều thời đại..NhÜng nh»ng Çêm mái tranh mÜa d¶t, ng†n Çèn
tÕ nhÕ tâm tình, nhà væn hay cô gái kia nghe não lòng trong cÖn chua xót, không
ngæn n°i nh»ng ti‰ng nÙc nª ÇÜa vŠ. Lš luÆn già d¥n vì ÇÜ®c nhào kÏ, chÌ nhÜ
nh»ng ÇÜ©ng roi quât lên ti‰ng khóc hÒn hÆu: ti‰ng khóc có im, nhung n‡i Çau còn
mãi (31-32).
Bàn vŠ nghŒ thuÆt, ông cho r¢ng c¶ng
sän l®i døng nghŒ thuÆt v§i tà tâm, và lš thuy‰t cûa c¶ng sän vŠ væn nghŒ chÌ là
ngøy thuy‰t:
Nghệ thuật không thể
lừa được ai, và cũng không có gì lừa được
nghệ thuật. Những tà tâm, lợi dụng
nhất thời làm nổi tiếng, hay đúng hơn,
làm xôn xao, sẽ chìm ngập khi con người không còn có
mặt để kêu rộn những nguỵ
thuyết của mình." (55).
Ông cho
chúng ta bi‰t vŠ viŒc ông bÎ trØng phåt. ViŒc ông ra khÕi trÜ©ng ÇÜ®c nh¡c Çi
nh¡c låi nhÜ m®t ÇiŒp khúc:
Cha tôi không ÇÜ®c dåy h†c n»a vì sÙc y‰u .[ ..}
NgØÖi ta không cho bÓ mày dåy h†c n»a.(14-15)
Bªi vì cha tôi không còn được dạy học
nữa vì lš do sức khoẻ và nhất là vì giáo khoa không
thực tế. Học trò bây giờ quy tất cả
các môn học về chính trị.ñÀu ÇŠ m¶t bài toán cuÛg phäi có
vài ch» m¡c vào th©i Çåi. HuÓng chi m¶t thiên giäng væn, m¶t trang luÆn, nh»ng
cái nó phäi chan chÜa nguÒn nhân sinh.... Chỉ tội nghiệp
cho cô Kiều, cho Nguyệt Nga, lạc lõng từ mấy
thế kỷ xa lại, thốt nhiên được người
ta phê bình mổ xẻ . . . (
30-31).
Ông vi‰t ÇiŒp khúc này và chuyŒn gia Çình ông nghèo kh° Ç‹ tÓ
cáo c¶ng sän dã man Çã Çày äi Ç©i ông, gi‰t mÃt m¶t v® và m¶t con
cûa ông!
ñ†c HÒ Dz‰nh, chúng ta xót thÜÖng cho ông, cho cä dân t¶c Çã
phäi tai ách c¶ng sän. DÅu sao, ông cÛng là nhà tiên tri, Çã nhìn thÃy cái giai
Çoån s¡t máu cûa c¶ng sän phäi tàn løi Çi, Ç‹ cho t¿ do dân chû
vùng lên. Lúc con đọc những dòng chữ này,
chắc loài người đã nguôi cơn điên
loạn, thế hệ đã chôn cất những
khổ đau một thời. Ông cÛng là ngÜ©i nhìn suÓt
chû trÜÖng lÓi sai lÀm cûa c¶ng sän. Ông là con ngÜ©i có š thÙc, và chân thÆt
không phäi nhÜ nh»ng tên hŠ giä dÓi Çã quay cuÒng múa may m¶t
th©i!
(bài thÖ bỏ quên)
Nhiều lần tôi nghĩ bao la:
ñời là quán khách, tôi là
giấc mơ
Trao duyên
rất đỗi tình cờ
Không mong ước hẹn, không ngờ gặp nhau.
Tôi sinh cách
mấy ngàn sau,
Vẫn bền thiên luật: lên tàu
xuống ga
ñường đời bóng núi sông
qua
Nay đang nắng mới, mai là cảnh xưa
Có tôi, tàu
vẫn đông thừa
Không tôi, tàu
vẫn chẳng thưa vẫn người
Mất còn có
nghĩa gì đâu
Tôi là chút ít
của đời chút
không
Dặm trần bụi cuốn, may dong
Tôi đem số phận gửi trong má đào
Từng phen gió
lạnh bay vào:
Ngẩn ngơ ta xuống ga nào hở em?
1937
(không nhớ nơi viết và tờ báo nào)
Tu Là Cội Phúc
Gửi một lòng em gái
phương xa
Ðược biết em vừa thí phát
Thời trang đổi lấy cà sa
Một sớm đi vào cõi
Phật
Bụi trần một sớm lìa xa...
Ôi nếu đúng vì Chân
lý
Xin mừng em bước sang sông
Phơi phới cánh buồm thoát tục
Xuôi dòng
thuận gió lâng
lâng.
Nhưng nếu tâm cơ định khác
Dây oan muốn dứt duyên
tình
Chim tự lao vào gai
sắc
Tiếng ca mình đẫm máu mình!
Em ạ, đời thơ cũng vậy
ñau thương - sự nghiệp vinh
quanh
Gạn chất bùn đen tự đáy
Trăm năm luyện được chút
vàng!
Chỉ tiếc đầu xanh một mái
Từng thơm trang sách
năm xưa
Nay bỗng vắng niềm ưu ái
Hồn thơ chợt thấy hoang vu!
8-1990
No comments:
Post a Comment