NGUYEÃN BAÙCH KHOA
PHEÂ BÌNH NGUYEÃN DU VAØ TRUYEÄN
KIEÀU
Nguyeãn Thieân
–Thuï
Nguyeãn Baùch Khoa teân
thaät laø Tröông Töûu, queâ ôû Boà Ñeà, tænh Baéc Ninh, laø moät
vuøng ngoai oâ Gia Laâm, caùch saân bay Gia Laâm moät caây soá, meï maát sôm,
cha laø moät nhaø nho. Nguyeãn Baùch Khoa khoâng coù anh em trai, chæ coù moät
ngöôøi chò laáy choàng thôï baïc. OÂng hoïc heát tieåu hoïc (1930), roài vaøo
tröôøng Baùch Ngheä Haûi phoøng, laø moät tröôøng nhö trung hoïc Kyõ Thuaät Cao
Thaéng taïi Saøi goøn tröôùc 1975. OÂng hoïc ngheà tieän sau boû hoïc ñi laøm
baùo, töï hoïc, thích ñoïc Nguyeãn Vaên VÓnh, Phaïm Quyønh, Nguyeãn Vaên Toá,
Ñaøo Duy Anh, tham gia ñeä töù quoác teá, baïn cuûa Nguyeãn Vyõ vaø Leâ Vaên
Sieâu, coäng taùc vôùi taïp chí Ñoâng Taây cuûa Hoaøng Tích Chu, tuaàn baùo Le
Cygne ( Baïch Nga) cuûa Nguyeãn Vyõ, Loa, Phoå Thoâng BaùÙn Nguyeät San, Tao
Ñaøn ôû Haø Noäi. OÂâng laõnh ñaïo nhoùm Haøn Thuyeân , quy tuï caùc nhaø vaên
ñeä töù, ñeä tam quoác teá vaø khoâng ñaûng phaùi nhö Phaïm Ngoïc
Khueâ, Nguyeãn Haûi AÂu, Löông Ñöùc Thieäp, Ñaëng Thai Mai, Nguyeãn Teá MYÕ,
Nguyeãn Ñöùc Quyønh, Leâ Vaên Sieâu, Nguyeãn Ñoång Chi, Ñoà Phoàn, Vy Huyeàn
Ñaéc vaø Nguyeãn Tuaân (Nguyeãn Vyõ, 187-199). OÂng ñaõ vieát nhieàu tieåu
thuyeát, vaø nhieàu saùch pheâ bình vaên hoïc nhö Kinh Thi Vieät Nam, Nguyeãn
CoâÂng Tröù, maø daëc bieät laø hai quyeån Nguyeãn Du vaø Truyeän Kieàu vaø Vaên
Chöông Truyeän Kieàu
OÂng voán laø moät
nhaø Mac xit ñeä töù, nhöng sau 1945 oâng theo coäng saûn ñeä tam phuïc vuï
trong haøng nguõ coäng saûn Vieät Nam neân khoâng bò gieát nhö Phan Vaên HuøØm, Taï
Thu Thaâu. Sau 1954, oâng veà Haø Noäi, ñöôïc laøm giaùo sö ñaïi hoïc, nhöng sau
ñoù oâng theo nhoùm Nhaân Vaên Giai Phaåm, bò ñuoåi ra khoûi ñaïi hoïc vaø chòu
moïi thuø haän khaùc cuûa chuû nghóa maø oâng say meâ toân thôø. OÂng phaûi
soáng baèng ngheà ñoâng y chaâm cöùu taïi soá 53 HaøØng Gaø, Haø Noäi, maát
ngaøy 17-12-1999, thoï 86 tuoåi. Trong thôøi gian naøy, oâng chòu bao nhoïïc
nhaèn nhö Traàn Ñöùc Thaûo, Nguyeãn Maïnh Töôøng, tuy gian khoå maø ñaøy töï
haøo, khoâng van xin quøy laïy nhö Ñaøo Duy Anh vaø nhöõng ngöôøi khaùc. OÂng
laø moät tay pheâ bình vaên hoïc kheùt tieáng thôøi tieàn chieán, ñaêc bieät laø
pheâ bình veà Nguyeãn Du vaø Truyeän Kieàu. VÌ vaäy, ôû ñaây, toâi muoán trình
baøy moät vaán ñeà maø ñaõ moät thôøi laøm chaán ñoäng vaên hoïc
giôùi.
Ñaây laø laàn ñaàu tieân,
moät nhaø nghieân cöùu vaên hoïc aùp duïng lyù thuyeát Mac xít vaøo vieäc
nghieân cöùu vaên hoïc Vieät nam. OÂng ñoàng thôøi vôùi Ñaëng Thai Mai, caùi
khaùc bieät laø hoï Ñaëng nghieân cöùu lyù luaän Mac xít trong van hoc, coøn
Nguyeãn Baùch Khoa pheâ bình taùc giaû vaø taùc phaåm. OÂng ñi tröôùc caû
Tröôøng Chinh vaø Toá Höõu trong vieäc pheâ bình theo ñöôøng loái Maùc
xit.
Trong khi pheâ bình Nguyeãn
Du vaø truyeän Kieàu, Nguyeãn Baùch Khoa xaây döïng cô sôû treân lyù
luaän Marxist, ñeà caäp nhieàu laõnh vöïc trieát hoïc, khoa hoïc,
kinh teá, xaõ hoäi vaø chính trò, nhöng ôû ñaây, toâi chæ chuù troïng ñeán
nhöõng gì lieân quan ñeán Nguyeãn Du vaø truyeän Kieàu., ñoù laø ba yeáu toá
chính cuûa chuû nghóa Marx: giai caáp, xaõ hoäi vaø duy vaät bieän chöùng
phaùp.
Quyeån Nguyeãn Du vaø
Truyeän Kieàu vieát xong naêm 1941, Haøn Thuyeân xuaát baûn naêm 1941, nhaø
xuaát baûn Theá giôùi , Haø NoÄi in laàn thöù hai naêm 1951, 243 trang khoå boû
tuùi , noäi dung pheâ bình Nguyeãn Du. Quyeån Vaên Chöông Truyeän
Kieàu do Haøn Thuyeân xuaát baûn 1942 , Theá Giôùi, Haø Noäi, in
laàn thöù ba naêm 1953, daøy 166 trang khoå boû tuùi, chuû ñích pheâ bình
truyøeän Kieàu.. Trong caû hai quyeån, nhaát laø quyeån Vaên Chöông Truyeän
Kieàu, Nguyeãn Baùch Khoa mang haøo khí ngaát trôøi, töï haøo raèng treân trôøi
döôùi ñaát chæ rieâng oâng ñaõ naém troïn veïn vuõ khí trieát hoïc Marx ñeå pheâ
bình truyeän KIeàu moät caùch khoa hoïc, trong khi caùc haøo kieät ñöông thôøi
nhö Ñaøo Duy Anh, Hoaøi Thanh, Löu Troïng Lö, Hoaøng Xuaân Haõn, Nguyeãn Maïnh
Töôøng, Döông Quaûng Haøm. . . ñeàu sai laàm ,
chaúng hieåu chaát thô laø caùi gì, ngheä só laø gì, ngheä thuaät
laø gì, luaân lyù laø gì (vìii,ix).
OÂng vieát:: ‘Caùc lôøi
pheâ bình Truyeän Kieàu töø tröôùc ñeán nay toá caùo caùi chuû quan laàm laãn
cuûa caùc ngöôøi pheâ bình hôn laø giaûi thích caùi tinh hoa cuûa cuûa taùc
phaåm bò pheâ bình (17).
I.
GIAI CAÁP .
Trong quyeån Nguyeãn Du vaø
truyeän Kieàu, Nguyeãn Baùch Khoa nhaém ñaû kích ‘’ñaúng caáp
nho só’’ (14) , ‘’ ñaúng caáp vaên thaân’’(22),
‘’ñaúng caáp só phu’’ (29) cuûa Nguyeãn Du. OÂng keát
luaän: ‘’ Ñaúng caáp Nguyeãn Du ñieâu taøn, huyeát toäc dieâu taøn’’(38).
Vaø ‘’Truyeän Thuùy Kieàu ñaõ keát tinh ñöôïc caù tính aáy moät
caùch myõ maõn cuõng nhö noù ñaõ keát tònh ñöôïc ñaúng caáp tính Nguyeãn Du vaø
phaûn chieáu xaõ hoäi ñöông thôøi vôùi Nguyeãn Du’’
(76)..
Maùc goïi laø giai caáp
(class) coøn Nguyeãn Baùch Khoa thì goïi laø ñaúng caáp. ( Chuùng ta khoâng roõ
thaâm yù cuûa oâng nhö theá naøo).
Tröôùc Maùc, giai caáp laø
moät töø ngöõ raát phoå bieán nhöng raát mô hoà. Töï ñieån Thanh Nghò ghi:
‘’Giai caáp laø baäc thöù cuûa con ngöôøi trong xaõ
hoäi’’.
Trong Haùn Vieät töø ñieån,
Ñaøo Duy Anh ñònh nghóa:’’Haïng ngöôøi trong xaõ hoäi (social classe)’’.
Quyeån Oxford
Advanced’ Learner’s Dictionary cuûa A.S. Hornby ñònh nghóa giai caáp ( class)
laø moät nhoùm ngöôøi cuøng ñòa vò xaõ hoäi vaøkinh
teá.
Ñònh nghóa naøy ñöôïc coi
laø ñuùng nhaát.
Tröôùc ñaây, Nguyeãn Coâng
Tröù vieát:
‘’Daân höõu töù só vi
chi tieân’. Lieät keâ naøy cuõng khoâng roõ raøng. Só noâng coâng thöông laø
boán ngheà, hay laø boán loaïi ngöôøi, hay boán giai caáp?
TaïÏi Aán Ñoä, tröôùc thôøi
Phaät ra ñôøi ñaõ coù boán giai caáp laø Baø La moân ( giaùo só), quyù toäc (
Saùt Ñeá Lôïi), bình daân (tyø xaù) vaø noâ leä ( Thuû Ñaø La) . Baø La moân vaø
SAÙt ñeá LôïÏi laø giai caáp thoáng trò coøn tyø xaù vaø thuû ñaø la la giai
caáp bò trò. Boán giai caáp naøy khoâng ngoài chung vôùi nhau, vaø ñôøi ñôøi
noái tieáp giai caáp cuûa mình. Söï thaät, boán giai caáp naøy laø do tín
ngöôõng hoaëc do truyeàn thoáng, vì nhöõng ngöôøi giaøu coù vaø chöùc töôùc cao
vaãn bò khinh mieät vì giai caáp thaáp heøn. SöÏ cao thaáp cuûa giai caáp ôû
ñaây laø do thieän quaû hay aùc baùo cuûa ñôøi tröôùc chöù khoâng phaûi do tieàn
baïc, ñòa vò xaõ hoäi.
Taïi Anh quoác, sau ñeä nhò
theá chieán naûy sinh nhieàu giai caáp nhö laø giai caáp thöôïng löu, trung löu
vaø vaø haï löu, giai caáp thôï thuyeàn coù kyõ xaõo, thôï thuyeàn
khoâng kyõ xaõo cuøng giai caáp noâng daân. Roài coøn haïng treû con lao ñoäng
khoaûng 14 tuoåi, rôøi gheá nhaø tröôøng ñeå möu sinh, vaø treû con thöôïng löu,
ñöôïc ñi hoïc, vaø vaøo ñaïi hoïc. Xe coä, tröôøng hoïc, caùc raïp haùt ñeàu coù
nhöõng phaân bieät giai caáp. Nhöng chính phuû Anh ñaõ coù nhöõng bieän phaùp
laøm giaûm hoá ngaên caùch trong xaõ hoäi nhö laø coâng baèng veà y teá, giaùo
duïc, thueá maù. . .
Ngaøy nay, ngöôøi ta chia
ra taùm giai caáp trong xaõ hoäi coâng nghieäp, vaø sau ñaây laø boán giai caáp
ñaàu:
1.
Thöôïng löu baäc
nhaát:
Nhöõng giaùm ñoác vaø nhaân vieân chuyeân
nghieäp, trong ñoù coù caùc giaùm ñoác, caùc nhaân vieân haønh chaùnh vaø só
quan cao caáp quaân ñoäi vaø caûnh saùt, caùc baùc só, giaùo sö,
luaät sö. . .
2.
Thöôïng löu baäc hai
Goàm nhöõng ngöôøi thuoäc ngaønh ngheà chuyeân
moân nhö y taù, kyù giaû, ngheä só, nhaïc só, só quan quaân ñoäi vaø caûnh saùt
baäc trung.
3.
Ngheà nghieäp trung gian: thö kyù, taøi xeá xe
vaän taûi.
4.
Nhaân vieân thöôøng: noâng daân, nhaø xuaát baûn,
taøi xeá taxi, ngöôøi lau cöûa, thôï sôn, ngöôøi trang trí nhaø cöûa. .
.
Trong Vaên Chöông Truyeän
Kieàu, Nguyeãn Baùch Khoa ñaõ phaân chia xaõ hoäi Vieät
Nam thaønh nhieàu giai caáp:
-phong kieán - tö saûn -
tieåu tö saûn.(17)
Trong Kinh Thi Vieät
Nam, oâng cho só noâng, coâng thöông laø boán ñaúng
caáp (101). Chöa coù moät taøi lieäu naøo cho bieát coù bao nhieâu tieàn baïc
thì goïi laø tö saûn, vaø tieåu tö saûn. Taïi Vieät
Nam, nhöõng ngöôøi biï goïi laø trí thöùc tieåu tö
saûn phaàn ñoâng laø ngöôøi ngheøo, vaø nhöõng ngöôøi cha oâng laøm ñaïi thaàn
trong trieàu nhöng ñeán ñôøi hoï thì ngheøo xaùc xô. Vaäy hoï laø giai caáp
thoáng trò hay giai caáp bò trò?
Noùi toùm laïi, giai caáp,
giaøu, ngheøo, xaáu ñeïp laø nhöõng töø ngöõ raát mô hoà, phöùc taïp, chuùng ta
vieát tieåu thuyeát, laøm thô thì ñuôïc nhöng ñem aùp duïng vaøo chính trò ñeå
phaân bieät baïn thuø thì raát nguy hieåm, hoaëc ñem vaøo pheâ bình vaên hoïc
laïi caøng sai laïc vì baûn chaát khoâng roõ raøng cuûa giai caáp. Chính
Nguiyeãn Baùch Khoa ñaõ luùng tuùng vaø laàm laãn khi xeáùp haïng tö saûn vaø
tieåu tö saûn. Chaúng haïn oâng xeâp loaïi Phaïm Quyønh, Traàn Troïng Kim, Vuõ
Ñình Long, Nguyeãn Trieäu L:uaät, Nguyeãn Töôøng Tam . . . laø tö saûn (42),
Ñaøo Duy Anh, Hoaøi Thanh, Löu Troïng Lö, Xuaân Dieäu. . . laø tieåu tö saûn
(48). Chuùng ta khoâng hieåu oâng caên cöù vaøo ñaâu ñeå laøm vieäc phaân loaïi
naøy? Trong giai caáp phong kieán, vua laø giai caáp thoáng trò, baùch quan laø
giai caáp bò trò. Trong moät huyeän, quan huyeän laø giai caáp thoáng trò, coøn
caùc thaày thöøa thì thuoäc giai caáp bò trò, nhöng khi ra ngoaøi quaàn chuùng,
caùc thaày ñeà laïi laø giai caáp thoáng trò. Ngöôøi coù moät trieäu thì giaøu
hôn ngöôøi coù möôøi vaïn, nhöng ngöôøi coù moät ngaøn laïi ñöôïc coi laø giaøu
hôn keû chæ coù moät xu. Vaäy ai giaøu? Ai ngheøo, ai tu saûn, ai voâ
saûn?
Hôn nöõa, giai caáp nhieàu
khi chæ laø moät hình aûnh, moät danh töø, moät löïc löôïng khoâng thöïc. Marx
ñeà cao giai caáp voâ saûn , giai caáp coâng nhaân laø löïc löoïng caùch maïng
tieân tieán, laø giai caáp laõnh ñaïo.
Taïi Vieät
Nam, trong thôøi khaùng chieán, hoï keâu goïi caùc
coâng nhaân, noâng daân tham gia löïc löôïng chieán ñaáu. Nhöõng baùc thôï moäc,
thôï reøn, thôï hoà ñeàu cho mình thuoäc veà giai caáp laõnh ñaïo cho neân raáùt
phaán khôûi ñem thaân tranh ñaáùu. Nhöng khi thaønh coâng, saép laïi coã baøn,
môùi bieát mình chæ laø coâng nhaân laøm aên caù theå. Theo Marx, chæ nhöõng
coâng nhaân laøm vieäc trong nhöõng nhaø maùy lôùn cuûa tö baûn thì môùi goïi
laø coâng nhaân, laø giai caáp coâng nhaân, laø giai caáp voâ saûn. Ngaøy
tröôùc, hoï duøng nhöõng teân ñaàu troäm ñuoâi cöôp nhö Traàn Quoác Hoaøn, nay
thì nhöõng ngöôøi nhö vaäy ñöôïc goïi laø voâ saûn löu manh, bò toáng vaøo traïi
giam. Lenin cöôùp chính quyeàn taïi Nga, laäp neân ñaûng coäng saûn nhöng taïi
Nga luùc naøy, giai caáp voâ saûn cuõng khoâng ñöôïc laø bao, ña soá laø noâng
daân. Taïi Trung Hoa, Vieät Nam giai caáp thôï thuyeàn raát ít, gaàn nhö laø
khoâng coù. Thaønh thöû löïc löôïng voâ saûn laø khoâng coù nhöng vì nhu caàu
chính trò, ngöôøi ta cöù hoâ haøo giai caáp coâng nhaân laõnh ñaïo, coâng nhaân
tieân tieán trong khi thöïc teá khoâng coù giai caáp coâng nhaân hay raát ít
coâng nhaân thuoäc haïng voâ saûn theo quan dieåm cuûqa Marx. Giai caáp coát
caùn laø giai caáp voâ saûn ñaõ khoâng coù thì giai caáp tö baûn, tieåu tö saûn
ñeàu laø nhöõng danh töø khoâng thöïc ôû taïi nhieåu quoáùc gia. Mao Traïch
Ñoâng ngay thaúng vaø thoâng minh hôn HoàÀ Chí Minh, ñaõ caõi laïi Marx vaø
Lenin vaø cho raèng noâng daân môùi laø löïc löôïng caùch
maïng.
Moät khi ñaõ khoâng coù giai
caáp voâ saûn, giai caáp tö saûn vaø tieåu tö saûn thì nhöõng khaùi nieäm yù
thöùc heä phong kieán, yù thöùc heä tö saûn , yù thöùc heä tieåu tö saûn laø
khoâng coù thöïc, laø hoà ño, saùo roãng, voâ yù thöùc vaø mô hoà khi aùp duïng
cho vaên hoïc Vieät Nam , nhaát laø khi pheâ bình, nghieân cöùu Nguyeãn Du vaø
truyeän Kieàu. Nguyeãn Baùch Khoa chæ laø con veït khi duøng caùc khaùi nieäm yù
thöùc heä vaø ñaúng caáp theo Marxism.
Marx ñeà cao giai caáp voâ
saûn vaø heát söùc ca tuïng giai caáp naøy vaø keátá toäi tö baûn laø boùc loät.
Giai caâùp tieåu tö saûn, phong kieán cuõng bò ñoàng hoùa laø keû thuø cuûa voâ
saûn.Vì thieáu coâng minh, vì thieân leäch chuû quan, Marx ñaõ toång quaùt hoùa
giai caáp . Taát caû moïi ngöôøi thuoäc giai caáp phong kieán, tö saûn, tieåu tö
saûn laø laïc haäu, phaûn ñoäng coøn moïi ngöôøi thuoäc giai caáp voâ saûn laø
tieân tieán, laø trí tueä ñænh cao.. Nhaän ñònh naøy ñöa ñeán söï choân soáng
taäp theå nhaân loaïi, vaø boû tuø haøng ngaøn, haøng vaïn con ngöôøi voâ toäi.
Ñaây laø moät nhaän ñònh sai laàm vì raát nhieàu tröôøng hôïp, caù nhaân ñoùng
moät vai troø quan troïng, caù nhaân khoâng chòu traùch nhieäm veà caùc ‘’toäi
toå toâng’’. Vì nhaän ñònh naøy, Nguyeãn Baùch Khoa ñi ñeán vieäc keát toäi giai
caáp phong kieán, ñaúng caáp quyù toäc vaø con ngöôøi Nguyeãn Du ñeàu xaáu.
Nguyeãn Baùch Khoa keát toäi Nguyeãn Du vaø ñaúng caáp quyù toäc luùc
naøy’’thôø vua thôø chuùa, boû nöôùc gheùt daân’’ (55) khi Nguyeãn Khaûn
dieät tröø kieâu binh, vaø moät soá trung thaàn nhaø Leâ trong ñoù coù Nguyeãn
Du toân phuø Leâ Chieâu Thoáng.OÂng cho kieâu binh laø nhaân daân vaäy thì khi
daân chuùng vaây baét kieâu binh, hoï laø nhaân daân hay ai? OÂng beânh vöïc
Quang Trung, keát toäi Nguyeãn Du choáng Taây sôn. Söï thöïc thì Nguyeãn Hueä
cuõng nhö Nguyeãn Nhaïc khi leân ngoâi vua laø ñaõ giaõ töø giai caáp noâng daân
vaø ñaõ trôû thaønh giai caáp phong kieán! Trong Vaên Chöông Truyeän Kieàu,
Nguyeãn Baùch Khoa cho raèng Nguyeãn Du thuoäc giai caáp thaát baïi, ñieàu naøy
cuõng sai. Trieàu ñaïi naøo cuõng coù nhöõng thaønh coâng vaø thaát baïi. Ta
khoâng theå noùi phong kieán ñôøi Leâ thaát baïi vì Leâ LôïÏi ñaõ thaønh coâng
trong cuoäc khaùng chieán choáng quaân Minh, vaø caùc vua qua trieàu ñaïi sau
nhö Leâ Thaùnh Toâng, Ngoâ Só Lieân ñaõ xaây döïng moät xaõ hoäi vaø moät neàn
vaên hoùa toáp ñeïp. Caùc trieàu ñaïi sau suy ñoài cuõng laø leõ taát nhieân
cuûa quy luaät thònh suy bæ thaùi, nhöng nhaø Leâ khoâng boùc loät daân chuùng,
khoâng gaây ra caûnh nuùi xöông soâng maùu nhö caùc trieàu ñaïi ôû theá kyû
XX.
Laïi nöõa,
Nguyeãn Du ñaõ ñöùng trong trieàu Nguyeãn, ñöùng veà phe Gia Long
neân khoâng theå noùi Nguyeãn Du thaát baïi vaø giai caáp só phu thaát baïi. Duø
Nguyeãn Du mang maëc caûm haøng thaàn lô laùo, so vôùi nhieàu ngöôøi, oâng vaãn
laø keû ñöôïc öu ñaõi. Vaû laïi ta khoâng theå noùi giai caáp quyù toäc luùùc
naøy thaát baïi, vì coù ba lôùp quyù toäc, ba lôùp só phu. Lôùp theo Taây sôn dó
nhieân bò thaát baïi, bò tieâu dieät, nhöng daãu sao hoï ñaõ chieán thaéng quaân
Thaùi vaø quaân Thanh. Vaø lôùp cöïu thaàn nhaø Leâ cuõng ñuôïc taân chuùa voã
veà, khoâng vinh hoa phuù quyù thì cuõng khoâng bò haønh haï nhuïc nhaõ.Phe quyù
toäc theo Nguyeãn AÙnh taát nhieân laø ñaïi thaéng lôïi! Xaõ hoäi cuûa vua Gia
Long laø moät thaønh coâng veà khai môû giang sôn mieàn Nam, laø moät veát son
lôùn trong lòch söû maø nhöõng tay Marxit vìõ thieân kieán ñaø phuû nhaän, nhöng
sau naøy ngöôøi Nga ñaõ heát söùc ca tuïng Nguyeãn AÙnh. ? Truyeän Kieàu
ra ñôøi vaøo trieàu Nguyeãn theá maø Nguyeãn Baùch Khoa laïi cöù coät vaøo
trieàu Leâ laø moät trieàu ñaïi coù nhieàu bieán coá ñeå buoäc toäi Nguyeãn Du
vaø giai caáp quyù toäc, keû thuø giai caáp voâ saûn! Hôn nöõa, Nguyeãn Baùch
Khoa luoân noùi ñeán yù thöùc heä phong kieán, yù thöùc heä tö saûn, vaø yù
thöùc heä tieåu tö saûn nhöng yù thöùc heä ñoù chæ laø moät môù
danh töø troáng roãng vì ñaúng caáp naøo thì cuõng chæ coù hai con ñöôøng laø
yeâu hay gheùt truyeän Kieàu. Chöù khoâng heà boäc loä yù thöùc heä
naøo.
Noùi toùm laïi. Nguyeãn Baùch Khoa luoân töï haøo laø phöông phaùp khoa
hoïc nhöng söï thöïc phöông phaùp cuûa oâng chuû quan, thieân kieán, tuyø tieän
vaø khoâng khoa hoïc.
II. XAÕ HOÄI
Ngöôøi coäng saûn quan
nieäm con ngöôøi laø saûn phaåm cuûa xaõ hoäi. Nguyeãn Baùch Khoa vieát: ‘’
Caùi goïi laø baûn theå cuûa con ngöôøi chæ laø nhöõngaûn vaät cuûa nhöõng töông
quan xaõ hoäi (69).
Nguyeãn Baùch Khoa cuõng
nhö nhöõng nhaø Marxist cho raèng xaõ hoäi aûnh höôûng ñeán caù nhaân con
ngöôøi. OÂng vieát: ‘’taát caû tình caûm, tö töôûng naêng
khieáu saùng taùc cuûa caù nhaân ñeàu do xaõ hoäi, do ñaúng caáp cung cho
caû’’ (162). Vaø duø taøi naêng xuaát chuùng ñeán ñaâu, moät ngheä só
cuõng khoâng vöôït ra ngoaøi ñöôïc thôøi ñaïi (162). Töø ñoù, hoï keát toäi
nhöõng ai soáng trong xaõ hoäi phong kieán, tö baûn ñeàu laø nhöõng con ngöôøi
xaáu laø keû thuø cuûa giai caáp voâ saûn. Nguyeãn Du thuoäc ñaúng
caáp só phu cho neân Nguyeãn Baùch Khoa cheâ bai oâng ñuû ñieåu. Coù raát nhieàu
vaán ñeà veà quan ñieåm naøy.
Chuùng ta cuõng ñoàng yù
xaõ hoäi coù aûnh höôûng ñeán con ngöôøi nhöng ñoâi khi con ngöôøi taïo ra xaõ
hoäi, chính anh huøng taïo thôøi cuoäc. Chính caùc nhaø tö töôûng nhö J.J
Rousseau, Montesquieu taïo ra caùch maïng Phaùp 1789 vaø xaây döïng theå cheá
daân chuû taïi nhieàu nöôùc. Chính Marx, Engels, Lenin taïo ra chuû nghóa coäng
saûn vaø ñem laïi khuûng boá vaø cheát choùc cho toaøn
caàu.
Con ngöôøi thoaùt khoûi
caùi voû giai caáp cuûa mình vaø vöôït ra ngoaøi thôøi ñaïi vaø giai caáp cuûa
mình. Marx, Engels, Lenin, Mao Traïch Ñoâng , HOÀ Chí Minh, Phaïm Vaên Ñoàng,
Voõ Nguyeân Giaùp xuaát thaân giai caáp tö baûn vaø phong kieán ñaõ theo chuû
nghóa coäng saûn. Con ngöôøi laø vaät theå xaõ hoäi, mang tính xaõ hoäi nhöng
noù cuõng mang ñaëc tính caù nhaân, nhaát laø trong sinh hoaït vaên hoïc ngheä
thuaät. Chính caùi caù nhaân naøy ñöa tôùi höùng khôûi vaø oùc saùng taïo trong
khi taäp theå hay xaõ hoäi boùp ngheït saùng taïo. Trong vaên ngheä Vieät Nam,
Nhaát Linh khaùc Khaùi Höng, Vuõ Troïng Phuïng khaùc Nguyeãn COÂng Hoan, Xuaân
Dieäu khaùc Quaùch Taán, Traàn Daàn khaùc Toá HöõÕu. Trong chính trò cuõng vaäy.
Trotsky khaùc Stalin; Ñaëng Tieåu Bình, Chu Aân Lai khaùc Mao Traïch
Ñoâng
Neáu cho raèng thieân taøi
do xaõ hoäi coáng hieán thì taïi sao xaõ hoäi coù nhieàu ngöôøi maø moät mình
Nguyeãn Du thaønh coâng veà truyeän Kieàu?
Hôn nöõa, con ngöôøi coù
töï do, coù tinh thaàn ñoäc laäp vaø tö chaát rieâng, khoâng lieân heä ñeán
ñaúng caáp hay xaõ hoäi. Vaø xaõ hoäi laø moät thöïc traïng ña nguyeân, khoâng
theå laáy caùi aùo xaõ hoäi, toân giaùo, ñaúng caáp ñeå ñaùnh giaù moät ngöôøi
hay moät taäp theå. Trong haøng vaïn só phu ôû theá kyû 19, taïi sao moät mình
Nguyeãn Du noåi baät moät vaên taøi maø Truyeän Kieàu laø moät tuyeät taùc qua
bao theá heä? Khoâng theå baûo giai caáp phong kieán cuûa trieàu Nguyeãn ñaàu
haøng ,baùn nöôùc vì Haøm Nghi, Thaønh Thaùi, Duy TAÂn ñaõ anh duõng chieán
ñaáu. Trong khi haøng trieäu tö baûn lo laøm giaøu, taïi sao Marx,
Engels laïi uûng hoä giai caáp voâ saûn? Nhö vaäy coù phaûi vieäc keát toäi
toaøn theå phong kieán, tö baûn laø moät ñieân roà, taøn baïo hay khoâng? Nhö
vaäy vieäc duøng ñaúng caáp ñeå pheâ phaùn Nguyeãn Du laø moät sai laàm, duøng
quan ñieåm xaõ hoäi ñeå beâu xaáu con ngöôøi cuõng laø moät ñieàu quaù
ñaùng..
Tuy nhieân, trong lyù
luaän, ñoâi khi oâng maâu thuaãn, oâng cho raèng caù nhaân cuõng coù nhöõng yeáu
toá quyeát ñònh. Trong coâng trình saùng taùc ngheä thuaät ,oâng ñeà caäp ñeán
boán nguyeân nhaân chính maø trong ñoù coù heä thoáng bieåu töoäng cuûa xaõ hoäi
vaø caù theå taâm lyù cuûa ngheä só (110).. OÂng cuõng noùi ñeán’’ bieät taøi
cuûa caù nhaân ngheä só ‘’(114) trong vieäc hình thaønh taùc phaåm. Nhö
vaäy, nhöõng quan ñieåm xaõ hoäi, giai caáp nhieàu khi chæ laø phuø phieám, laø
dao to buùa lôùn khoâng caàn thieát.
Moät ñieàu ñaùng neâu leân
laø caùc nhaø pheâ bình Marxistø cho raèng vaên chöông phaûn aùnh xaõ hoäi, hoï
luoân duøng taùc phaåm ñeå chöùng minh xaõ hoäi phong kieán vaø tö baûn laø
thoái naùt, suy taøn, phaûi nhöôøng choã cho chuû nghóa coäng saûn,. Söï thöïc
vaên chöông laø moät taùc phaåm töiôûng töôïng, khoâng phaûi laø nhöõng trang
söû coù giaù trò. Nhöõng hình aûnh trong phim cowboys laø töôûng töôïng, khoâng
phaûi xaõ hoäi Myõ laø baén gieát nhö theá. Khoâng theå ñem nhöõng truyeän gaõ
baùn tô, quan huyeän tham oâ, vaø ñem truyeän Thuùc sinh chôi bôøi, vaø caùc oå
nheàn nheän cuûa Tuù Baø, Baïc Baø ñeå cho raèng trieàu Leâ, trieàu Nguyeãn
phong kieán thoái naùt. Maët khaùc, nhieàu khi xaõ hoäi vaø chính trò hoaøn
toaøn khaùc nhau. Xaõ hoäi naøo maø chaúng coù tham oâ, huû hoùa, troäm cöôùp
vaø maõi daâm? Nöôùc Myõ huøng maïnh nhaát theá giôùi nhöng vaãn coù nhieàu teä
naïn xaõ hoäi. Khoâng phaûi vì nhöõng vuï baét coùc, gieát ngöôøi vaø haõm hieáp
maø maø baûo nöôùc Myõ ñang daãy cheát!
III. BIEÄN CHÖÙNG PHAÙP
Trong VAÊn Chöông Truyeän
Kieàu, Nguyeãn Baùch Khoa ñeà cao Bieän Chöùng Phaùp, cho raèng ñaây laø phöông
phaùp tuyeät dieäu ñeå phaân tích, pheâ bình vaên hoïc. ‘’Nhöõng vieäc moå
xeû, giaûi thích, phaân tích aáy, ta chæ coù theå laøm ñöôïc myõ
maõn. . . khi naøo ta lónh hoäi vaø kheùo bieát aùp duïng bieän chöùng phaùp duy
vaät. Chæ coù duøng bieän chöùng phaùp duy vaät môùi coù theå hieåu ñöôïc chaát
thô kia,thöôûng thöùc ñöôïc caùi ñeïp kia, caûm thoâng ñöôïc linh hoàn kia ñaùnh
giaù ñöôïc thieân taøi kia (83).
OÂng khaúng ñònh:
Khoâng coâng nhaän nhöõng keát quaû
röïc rôõ cuûa khoa hoïc hieän taïi , khoâng taùn thaønh vaø aùp
duïng bieän chöùng phaùp duy vaät, cöù khö khö coá chaáp oâm laáy nhöõng quan
nieäm ñaõ loãi thôøi veà linh hoàn, veà thieân taøi veà caùi ñeïp, veà ngheä
thuaät: ñoù laø thaùi ñoä cuûa nhöõng ngöôøi phaûn ñoäng
(81).
Thöïc rabieän chöùng phaùp
(dialectic) chæ laø moät trong nhöõng phöông phaùp lyù luaän, phöông phaùp tìm
hieåu vaø thöû nghieäm chaân lyù . Bieän chöùng phaùp coù töø thôøi Socrate. qua
Heùgel roài ñeán Marx. Marx ñaët teân cho moân lyù luaän cuûa oâng laø Duy vaät
bieän chöùng phaùp (dialectical mateùrialism) . Duy vaät bieän chöùng phaùp laø
phöông caùch tìm hieåu thöïc taïi nhö laø tö töôûng, caûm xuùc vaø theá giôùi
vaät chaát. Duy vaät bieän chöùng phaùp laø moät noái keát cuûahai töø
ngöõ duy vaät vaø bieän chöùng phaùp, vaø ñaây laø lyù thuyeát cô
baûn cuûa hoïc thuyeát Marx. Thuyeát naøy cho raèng caùc söï kieän
chính trò vaø lòch söû sinh ra laø do nhöõng maâu thuaãn cuûa caùc löïc löôïng
xaõ hoäi taïo ra bôûi nhu caàu cuûa con ngöôøi.
Phan Vaên HuøØm tröôùc ñaây
ñaõ vieát veà bieän chöùøng phaùp, oâng ñem thí duïï quaû tröùng vaø haït thoùc
ñeå noùi veà söï dieãn bieán cuûa caùc vaät trong quaù trình hình thaønh vaø
maâu thuaãn. Nhöng quaû tröùng vaø haït thoùc thì quaù trình phaùt trieån vaø
chu kyø hoaït ñoäng cuûa noù quaù roõ reät, coøn hieän töôïng xaõ hoäi vaø chính
trò thì khoâng nhö theá. Neáu bieän chöùng phaùp quaû thaàn saàu quyû khoác nhö
lôøi quaûng caùo, Marx ñaõ khoâng thaát baïi khi nhaän
ñònh:
-
tö
baûn ñang daãy cheát, giai caáp voâ saûn ñaøo moà choân tö baûn. Söï thaät nay
coäng saûn ñaõ cheát vaø moät soá ñang toàn taïi baèng ñoàng tieàn tö
baûn.
-
Xaõ hoäi coäng saûn giaøu maïnh gaáp möôøi tö
baûn. Söï thaät nôi naøo coù coäng saûn laø maát töï do vaø ngheøo
ñoùi.
-
Xaõ hoäi chuû nghóa thaønh coâng ôû Ñöùùc vaø
phaùt trieån toaøn theá giôùi. Söï thöùc nöôùc Nga laø moät nöôùc kyõ ngheä laïc
haäu ñaõ laøm baù chuû theá giôùi coäng saûn, vaø coäng saûn chæ maïnh ôû caùc
nöôùc thuoäc ñòa vaø ngheøo.
Bieän chöùng phaùp ñaõ chöùng toû nhieàu sai laàm
khuûng khieáp, e coøn teä hôn nhöõng moân töû vi, chæ tay hay
nhaân töôùng hoïc. Moân boùi toaùn chæ laøm cho chuû nhaân maát vaøi traêm baïc
Vieät Nam hay moät con gaø trong khi bieän chöùng phaùp
vaø trieát hoïc Marx gaây ra soâng maùu nuùi xöông .
Marx laïi cho raèng xaõ hoäi
môùi toát hôn xaõ hoäi cuõ nhöng thöïc teá xaõ hoäi cuõ nhieàu khi laïi toát hôn
xaõ hoäi môùi, vaø caùi môùi khoâng thay theá caùi cuõ, traùi laïi caùi môùi non
yeåu, cheát tröôùc caùi cuõ. Xaõ hoäi vaø cuoäc ñôøi laø nhöõng
söï keá tieáp khoâng ngöøng. Xaõ hoäi ñi tröôùc ñaët neàn taûng cho xaõ hoäi
sau. Heùgel ñaët neàn taûng cho Marx, vaø Marx thöøa keá Heùgel chöù khoâng huûy
dieätt Heùgel. Khoâng phaûi tö baûn gieát phong kieán, vaø coäng saûn choân
soáng tö baûn nhö Marx nhaän ñònh. Tö baûn ra ñôøi töø phong kieán vì tieàn
baïc, voán lieáng vaø khoa hoïc cuûa buoåi ñaàu tö baûn laø cuûa nhöõng nhaø
giaøu cuûa cheá ñoä phong kieán. Chính con caùi cuûa nhöõng tö baûn hoaëc phong
kieán ñaõ taïo ra coäng saûn coøn giai caáp coâng nhaân khoâng coù moät vai troø
tích cöïc trong lòch söû ngoaïi tröø vieäc caàm suùng vaø xoâng vaøo choã cheát.
CaùÙc giai caáp ra ñôøi khoâng phaûi laø ñieàu taát yeáu vì trong khi coäng saûn
daáy leân vaø chinh phuïc moät nöûa theá giôùi, phong kieán vaø tö baûn vaãn
toàn taïi. Phong kieán khoâng ngaên caûn söï phaùt trieån cuûa tö baûn vì taïi
Anh quoác vaø Nhaät baûn, cheá ñoä daân chuû vaãn coøn vaø hai nöôùc vaãn laø
hai quoác gia tö baûn huøng maïnh. Vaäy chuùng ta khoâng caàn phaûi maït saùt
phong kieán, keát toäi ñaúng caáp quan laïi, phong kieán hay só phu cuûa Nguyeãn
Du.
Quan ñieåm giai
caáp ñaáu tranh chæ taïo theâm haän thuø, ngheøo ñoùi vaø maát töï do.. Truyeän
Kieàu ñöôïc quaàn chuùng öa thích vì Nguyeãn Du laø moät thieân taøi ñaõ saùng
taùc neân nhöõng vaàn thô traùc tuyeät laøm rung ñoäng loøng ngöôøi. Giai caáp
coù aûnh höôûng ñeán thieân taøi nhöng cuõng coù theå laø khoâng vì giai caáp
quyù toäc vaø só phu thì raát nhieàu nhöng coù maáy Nguyeãn Du. Moãi khoa hoïc
coù moät phöông phaùp rieâng. Ñöøng ñem thuaät laõnh ñaïo chính trò vaøo vaên
hoïc. Ñöøng muôïn oai huøm cuûa khoa hoïc maø run nhaùt khæ. Ñöøng cao ngaïo maø
cho raèng ta coù theå ñaët ra nguyeân taéc, ñònh luaät cho moïi khoa hoïc, hoaëc
laø ta ñaõ thoâng suoát moïi quy luaät xaõ hoäi vaø töï nhieân! Nguyeãn Baùch
Khoa coå voõ cho thuyeát Mac xit vaø duy vaät bieän chöùng phaùp nhöng khi aùp
duïng vaøo vaên hoïc, oâng ñaõ thaát baïi. Nguyeãn Baùch
Khoa noùi voøng vo, lyù thuyeát oàn aøo maø thöïc teá oâng noùi raát ít veà vaên
chöông truyeän Kieàu. Quyeån Vaên CHöông Truyeän KIeàu daøy 166 trang nhöng chæ
ôû phaàn thöù ba goàm 40 trang cuoái môùi thöïc söï noùi ñeán vaên chöông
truyeän Kieàu.
Baøn veà caùi hay cuûa
truyeän Kieàu, Nguyeãn Baùch Khoa vieát: ‘’Truyeän Kieàu laø
moät aán töôïng.ñaäm ñaø veà söïï bò thua.’’(129), .. . Moät xaõ hoäi nhö
theá, moät ñaúng caáp nhö theá,. . .cuõng kyù sinh, cuõng thaát baïi, cuõng ñaàu
haøng cheá ñoä, cuõng haän meânh moâng, saàu meânh moâng- laøm gì maø khoâng
saûn ra ñöoäc moät taäp thô nhö taäp Ñoaïn Tröôøng Taân Thanh
(145)
Baøn veà chaát thô, trong Vaên
Chöông Truyeän Kieàu, oâng cuõng cho raèng thô Kieàu hay laø do giai caáp phong
kieán laø suy ñoài, buoàn thaûm. OÂng vieát:
‘’Toùm laïi, chaát thô laø
yù thöùc keát tinh cuûa moät cô caáu sinh lyù vaø taâm lyù ñang ôû vaøo traïng
huoáng suy ñoài. noÙ laø söï traàm muoän theâ thaûm
(87)
Ñieàu naøy cuõng noùi leân moät Nguyeãn Baùch
Khoa luùng tuùng. Teù ra xaõ hoäi xaáu xa laïi ñeû ra nhöõng tuyeät phaåm hay
sao? Nguyeãn Baùch Khoa cuõng khoâng giaûi thích taïi sao moät xaõ hoäi thaät
baïi, suy ñoài, traàm buoàn laïi sinh ra nhöõng taùc phaåm coù giaù
tri?
Nguyeãn Baùch Khoa laïi maâu thuaãn khi noùi veà
thô Ñoïan Tröôøng Taân Thanh. OÂâng cho raèng caùi hay cuûa Kieàu chính laø luïc
baùt, nhöng oâng laïi baûo raèng ‘’ ta phaûi nhaän thaáy ngay caùi coát caùch
oám yeáu cuûa noù. . . Ñoaïn thô luïc baùt naøo tuyeät dieäu laø ñoaïn thô
tieáng baèng hôn haún tieáng traéc moät daàu moät vôùi. CAÂu thô luïc baùt naøo
maø du döông thaùnh thoùt aáy laø tieáng baèng ñaõ uy hieáp haún tieáng traéc –
neáu khoâng phaûi laø quaân bình (154). Nhaän ñònh naøy cho
thaáy Nguyeãn Baùch Khoa chaúng hieåu gì veà thô vaø aâm nhaïc. Caùc thi só
khoâng duøng nhieàu vaàn traéc vì khoå ñoäc. Hôn nöõa, trong
quyeån Kinh Thi Vieät
Nam, oâng vieát:’’ Haún ai cuõng thöøa bieát caùi
ñieäu thô thích duïng nhaát cho ngöôøi Vieät
Nam ta laø loái luïc baùt. Loái naøy ñöôïc coi nhö
hình thöùc thi ca thieân baåm rieâng cuûa daân Vieät
Nam ñaõ coù saün töø khi laäp quoác
( 212). Ñieàu naøy cho thaáy
Nguyeãn Baùch Khoa luùc muoán ñeà cao noâng daân thì ca tuïng ca dao laø taøi
hoa, haøo huøng, luùc muoán keát toäi thi só tö saûn hay phong kieán thì cho
raèng luïc baùt laõng maïn, yeáu keùm, ru nguû, reân ræ. .
.
Neáu cho raèng truyeän
Kieàu laø saûn phaåm cuûa xaõ hoäi phong kieán thaát baïi, thoái naùt taïi sao
laïi ñöôïc ña soá quaàn chuùng yeâu thích? Coøn noùi truyeän Kieàu hay laø nhôø
theå dieäu luïc baùt nhöng nhieàu taùc giaû laøm thô luïc baùt maø khoâng hay
baèng KIeàu nhö caùc truyeän Hoaøng Tröøu, Lyù COÂng Cuùc Hoa, Phaïm Coâng CUÙc
Hoa, Thaïch Sanh Lyù Thoâng?
(5)
The National Statistics
Socio-economic Classifications.
<
http://www.hewett.norfolk.sch.uk/curric/soc/class/NS.htm
>
(6) Vuõ Ngoïc Phan. Nhaø
Vaên Hieän Ñaïi.III, Soáng
Môùi. SG, 1959.
No comments:
Post a Comment