Laâm Leã Trinh
Tuy chöa haún laø moät nöôùc thuaàn nhaát neáu saùnh vôùi caùch ñaây moät
phaàn tö theá kyû, Hoa kyø ngaøy nay vöôït leân vò theá sieâu cöôøng ñôn ñoäc ñöôïc theá giôùi
coâng nhaän. Lôïi töùc quoác gia taïi ñaây taêng ñeán 7,690 tyû myõ kim naêm 1998; phaàn
lôùn caùc coâng ty ña quoác chieám caùc thò tröôøng vaø coù lôïi töùc cao haøng ñaàu treân ñòa
caàu ñeàu ñaët truï sôû ôû Myõ; Hoa Thònh Ñoán giöït giaây nhieàu cô cheá nhö Lieân Hieäp
Quoác vaø Ngaân haøng Quoác teá; kyõ thuaät vaø vaên hoùa Myõ toûa roäng khaép naêm chaâu...
Moät quoác gia caàn thieát.
Phaàn coøn laïi cuûa ñòa caàu ñang phaûn ñoái hieän traïng naøy. Hoïc giaû Samuel P
Huntington ghi nhaän xeùt sau ñaây cuûa moät nhaø ngoaïi giao Anh: “ Chæ coù taïi Hoa kyø
ngöôøi ta môùi noùi ñeán vieäc theá giôùi ngöôõng moä söï laõnh ñaïo cuûa Myõ. ÔÛ nôi khaùc, dö
luaän than phieàn Hoa kyø haùch dòch vaø haønh ñoäng ñôn phöông “. Vaø phaân tích gia
Herbert I Schiller ñaët caâu hoûi: “Quoác gia naøy ñang aùp ñaët luaäït leä treân phaàn coøn
laïi cuûa nhaân loaïi. Caùc coâng daân taïi ñaây coù nhaän thöùc ñöôïc hay khoâng, trong ñôøi
soáng haèng ngaøy, gaùnh naëng maø hoï ñaët treân nhöõng keû khaùc vaø laém khi treân chính
caù nhaân hoï?” Caâu traõ lôøi coù theå laø: Khoâng.
Ñeå duy trì ngoâi baù chuû cuûa mình, ñaát nöôùc naøy phaûi döïa vaøo söï uûng hoä –
tieâu cöïc hay tích cöïc – cuûa treân 270 trieäu ngöôøi Myõ. Vieäc höôûng öùng cuûa hoï laø
thaønh quaû cuûa nhieàu taäp tuïc: moät hình thöùc taåy naõo töø luùc con ngöôøi coøn taám beù;
söï tuyeãn choïn vaø baûo toàn moät loaïi kieán thöùc coù taùc duïng cuûng coá ñöùc tin nôi
ngoâi vò thoáng trò cuûa Hoa kyø; moät loaït kyõ thuaät ñeå thuyeát phuïc töø trong tieàm
thöùc cho ñeán coâng khai; vieäc khai tröø nhöõng caên nguyeân ñoái khaùng tieàm taøng, vaø
nhieàu bieän phaùp aùp ñaûo, töø hình thöùc caûnh caùo cho ñeán vieäc toáng giam (1 trieäu 8
ngöôøi ñang bò giam giöõ, con soá kyû luïc treân theá giôùi).
Caùc kyõ thuaät noùi treân ñaõ taïo ra neáu khoâng phaûi moät tin töôûng nhieät thaønh vaøo
quyeàn kieåm soaùt cuûa Hoa kyø treân caùc vaán ñeà quoác teá thì ít nöõa cuõng moät thaùi ñoä
chaáp nhaän. Giôùi laõnh ñaïo Myõ thöôøng nhaéc nhôû coâng daân cuûa hoï vaø phaàn coøn laïi
ñòa caàu raèng Hoa kyø laø moät “aân trôøi” – a blessing - ban cho nhaân loaïi. Tính caùch vó
ñaïi cuûa Hoa kyø laø ñeà muïc khoâng ngôùt ñöôïc nhaéc nhôû trong dieãn vaên cuûa moãi
Toång thoáng Myõ töø sau Ñeä nhò Theá chieán. Trong baøi trình veà Tình traïng Lieân bang
ngaøy 4.2.1997, Bill Clinton goïi Hoa kyø laø “ Quoác gia caàn thieát – The indispensable
nation”. Vì theá, laøm theá naøo moät coâng daân khoâng nhaän thaáy “phuùc ñöùc “ cuûa
mình ñöôïc soáng ôû Myõ? Ñieàu khaù laï luøng laø coù vaøi ngöôøi Myõ khoâng ñoàng yù vôùi
quan ñieåm naøy. Bôûi theá, nhaø caàm quyeàn Hoa kyø caûm thaáy coù nhu caàu khaån thieát
ñeà ra nhöõng kyõ thuaät môùi vaø toång quaùt ñeå môû roäng vaø taêng cöôøng söï uûng hoä cuûa
quaàn chuùng.
Moät trong kyõ thuaät aáy laø kieåm soaùt vieäc ñònh nghóa moät soá danh töø xöû duïng ñeå
phaùt bieåu tö töôûng vaø dieãn taû thöïc teá vôùi muïc tieâu coå voõ cho nhöõng quyeàn lôïi cuûa
Hoa kyø, taïi ñòa phöông vaø treân toaøn vuõ. Heä thoáng giaùo duïc vaø truyeàn thoâng, kyõ
ngheä giaûi trí vaø moät soá cô cheá chính trò laø thaønh phaàn cuûa caáu truùc aáy vaø giuùp xaây
döïng söï ñoàng thuaän. Caùc tö töôûng vaø thoâng ñieäp vöøa keå ñöôïc daân haáp thuï khoâng
maáy khoù nhoïc vaø taïo thaønh moät phaàn löông tri Hoa kyø.
Ngheä thuaät noùi doái baèng sô suaát (the art of lying by omission)
A . Haûy laáy moät thí duï cuï theå: vieäc xöû duïng danh töø “khuûng boá, terrorisme”.
Naïn khuûng boá laø moái aùm aûnh cuûa nhieàu Chính phuû hieän duøng ngaân khoaûn lôùn
trong ngaân saùch ñeå ñoái phoù. Moãi khi xaûy ra nhöõng haønh ñoäng khaùng cöï caùc theå
cheá ñoäc taøi khaùt maùu treân theá giôùi thì haønh ñoäng vöøa noùi thöôøng bò gheùp vaøo loaïi
khuûng boá, ñaëc bieät trong tröôøng hôïp nhöõng theå cheá naøy thaân thieän vôùi Hoa Thònh
Ñoán. Vaøi thaäp nieân tröôùc ñaây, caùc thaønh phaàn hieáu ñoäng ôû Maõ lai, Keùnya, Angola,
Argentine vaø ngay caû Do thaùi (choáng Anh taïi Palestine) bò xem laø khuûng boá. Trong
khi aáy, Quaân ñoäi Hoa kyø ñaõ ngang nhieân can thieäp ôû Trieàu tieân, Coïng hoøa
Dominique, Nicaragua, Serbia, Afghanistan, Irak... Thaäp nieân 90, söï chieán ñaáu cuûa
caùc khaùng chieán quaân Iran, Libye, Palestine vaø Kurdes – chæ keå moät soá töôïng tröng
– bò pheâ bình gaét gao.
B . Vieäc kieåm soaùt tö töôûng coù theå ñoàng hoùa vôùi ngheä thuaät noùi laùo baèng sô
suaát. Laõnh vöïc truyeàn thoâng coá tình che daáu tin töùc veà hoaït ñoäng cuûa nhieàu coâng
ty ña quoác khoång loà Hoa kyø (multinationals) nhö General Motors, Coca Cola,
Exxon, Microsoft, Bechtel, Halliburton, Enron...Söï thoâng baùo cho quaàn chuùng bieát
chi tieát veà tröôøng hôïp thaønh laäp caùc coâng ty aáy, quyeát ñònh ñaàu tö, lyù lòch thaät söï
cuûa caùc coå ñoâng saùng laäp vieân, nhaân löïc xöõ duïng vaø haäu quaû ñoái vôùi ngöôøi
daân Myõ vaø theá giôùi, coù theå giuùp hieåu theâm veà tình traïng chia xeû quyeàn löïc bí
maät trong haäu tröôøng cuûa chính phuû. Loaïi tin töùc naøy chính laø nhöõng gì cheá ñoä
caûnh saùt tö töôûng tìm caùch ngaên chaän phoå bieán. Moät ñaïo binh phaân tích gia vaø nhaø
saûn xuaát thoâng tin giuùp tay vaøo keá hoaïch ñöa tin sai (misinformation) vôùi chuû
ñích ñaùnh laïc höôùng quaàn chuùng veà caùc trung taâm quyeàn löïc.
Moät soá vieän chuyeân moân vaø nhoùm tö töôûng gia khaùc (think tanks) ñöôïc coäïng
ñoàng thöông gia taøi trôï maïnh ñeå nghieân cöùu veà caùc vaán ñeà phaùp lyù, xaõ hoäi vaø kinh
teá. Heä thoáng truyeàn thanh vaø truyeàn hình - ñòa phöông vaø quoác gia - phoå bieán
roäng raûi caùc phuùc trình ñeå gaây tín nhieäm. Trong soá toå chöùc neâu treân, neân keå Vieän
Manhattan ôû New York, Vieän Brookings, The Heritage Foundation, caùc Vieän Cato
vaø the American Enterprise Institute. Hoï laø “tieáng noùi cuûa thöông giôùi, the voice of
business” beân caïnh giôùi truyeàn thoâng. Bôûi theá nguoàn goác cuûa tin töùc khoâng chaéc
coù tính caùch xaùc ñaùng.
C . Ít loä lieãu nhöng coù keát quaû hôn nhöõng cô caáu saûn xuaát vaø truyeàn baù vöøa
noùi laø caùc ñoäng löïc thò tröôøng, market dynamics. Ñoäng löïc naøy goùp phaàn kieåm soaùt
tö töôûng, ñaëc bieät veà vaên hoùa. Thaät vaäy, quyeàn löïc thò tröôøng ñang coâ laäp “quoác
gia caàn thieát” Hoa kyø ra khoûi phaàn coøn laïi cuûa ñòa caàu. 90% phim xi-neâ chieáu
taïi Gia Naõ Ñaïi ñeàu laø phim nhaäp caûng, ña soá töø Hollywood. 4 trong 5 taïpï chí
ngöôøi daân Canada ñoïc ñöôïc aán loaùt ngoaøi xöù. Söï kieän naøy gaây lo ngaïi khoâng ít taïi
Hoäi nghò Vaên hoùa Ottawa vaøo thaùng 7.1997. Trong khi ñoù, chæ coù loái töø 1 ñeán 2
phaàn traêm phim aûnh vaø baêng video ñöôïc daân chuùng xem ôû Hoa kyø laø thuoäc loaïi
nhaäp caûng. Lyù do chính cuûa tình traïng vöøa noùi laø Hollywood qua maët deã daøng taát
caû ñòch thuû ngoaïi quoác, nhôø moät thò tröôøng sung maõn vaø soá voán ñaàu tö voâ ñòch ñeå
saûn xuaát vaø quaûng caùo. Moät söï phaân tích cuoái cuøng cho thaáy daân chuùng bò thieät
thoøi vì bò buoäc phaûi theo giaù bieåu vaø ñieàu kieän cuûa caùc nhaø saûn xuaát ôû Hollywood.
Laõnh vöïc truyeàn hình vaø in aán baùo chí cuõng khoâng thoaùt khoûi traïng huoáng
cuûa phim xi-neâ. Moãi naêm, soá saùch dòch töø ngoaïi ngöõ qua tieáng Anh ôû Hoa kyø
khoâng quaù 250 quyeån. Taïi Phaùp, chæ trong naêm 1998, coù ít nöõa 1,636 taùc phaåm
dòch ra tieáng Phaùp. Ñoäc giaû Myõ, vì theá, khoâng theo doõi sít sao caùc traøo löu tö
töôûng lôùn ôû quoác ngoaïi.
D . Söï chuù taâm chaät heïp cuûa phaàn lôùn giôùi truyeàn thoâng Hoa kyø giaûi thích vì
sao daân taïi quoác gia naøy coù moät hieåu bieát giôùi haïn veà theá giôùi beân ngoaøi vaø caùc
vaán ñeà troïng yeáu treân ñòa caàu. Maïng löôùi internet laø moät bieät leä, coù theå taïm thôøi.
Tin töùc trình baøy vôùi quaàn chuùng ñöôïc choïn löïa tuøy theo tính caùch haáp daãn veà maët
thöông maõi. Johann Galtung, moät phaân tích gia chính trò Na uy, goïi hieän töôïng naøy
“television idiotization, söï ñaàn ñoän hoùa baèng phöông tieän truyeàn hình.” Quaàn
chuùng Myõ traõ moät giaù cao cho coâng vieäc ñoàng nhaát ngheà nghieäp naøy.
Naïn nhaân hay ngöôøi höôûngï lôïi cuûa chuû thuyeát tö baûn
Daân thieáu hieåu bieát veà theá giôùi khoâng phaûi chæ vì ñöôøng loái xem thöôøng vaø
keàm giöõ tin töùc maø thoâi. Coù nhöõng lyù do saâu xa hôn. Gaàn taát caû caùc cô quan truyeàn
thoâng ñeàu soáng nhôø tieàn ñoùng goùp cuûa nhöõng ngöôøi coù dö phöông tieän mua giôø
treân radoâ-tivi cuõng nhö thueâ trang baùo. Haäu quaû laø laøm cho vaên hoùa theâm ngheøo
naøn. Moät nhoùm nhoû ngöôøi coù thöïc taøi ñaõ thöû ñeà xöôùng, trong nhieàu thaäp nieân,
moät neàn vaên hoùa khoâng coù tính caùch thöông maõi – a non-commercial culture -
nhöng hoï thaát baïi vì khoâng choáng laïi noåi moät ngaân saùch 40 tæ myõ kim tung ra ñeå
quaûng caùo.
Ngöôøi daân Myõ bò traán aùp raát sôùm bôûi nghieäp vuï quaûng caùo khoâng buoâng tha
naøy nhöng hoï khoâng maáy löu yù ñeán haäu quaû tai haïi. Taïp chí Business Week – moät
tôø baùo coå voõ cho kinh teá thò tröôøng – keå laïi nhö sau trong soá ngaøy 30.6.1997: “
Luùc 01 giôø 55 hoâm nay, thöù tö, 1 thaùng baûy, moät keû tieâu thuï ra ñôøi. Ba hoâm sau,
khi em beù vöøa ñöôïc ñöa veà ñeán nhaø thì vaøi coâng ty lôùn nhaän ñaët haøng qua böu
ñieän taïi Hoa kyø ñaõ saên ñoùn gôûi taëng maåu haøng, phieáu mua vôùi giaù reû vaø vaûi voùc
quaûng caùo. Khaùc vôùi theá heä tröôùc, em beù ñaõ böôùc – khi vöøa môû maét chaøo ñôøi –
vaøo moät neàn vaên hoùa tieâu thuï bao vaây bôûi nhöõng bích chöông vaø hình aûnh rao
haøng. Luùc ñöôïc 20 thaùng . em beù seõ nhaän ra nhieàu nghìn nhaõn hieäu nhaáp nhaùy
ngaøy laãn ñeâm treân maøn aûnh tivi. Khi vöøa 7 tuoåi, em seõ thaáy haèng trieäu quaûng caùo
moãi naêm. Vaøo tuoåi 12, teân cuûa em seõ ñöôïc ghi vaøo tröõ lieäu cuûa caùc coâng ty maõi
dòch qua böu ñieän.”
Haäu quaû tích tuï cuûa söï buoân baùn töï do khoù theå löôøng ñöôïc nhöng laø chìa
khoùa giuùp khaùm phaù caùch soáng trong heä thoáng thöông maïi. Daân chuùng trong heä
thoáng khoâng chuaån bò ñeå hieåu theá giôùi beân ngoaøi vaø hoï cuõng khoâng maáy chuù
troïng ñeán ñieåm naøy. Caùnh baûo thuû höõu khuynh ñaõ xaây döïng treân phaàn ñaát truø phuù
vöøa noùi laäp thuyeát cuûa hoï vaø laàn hoài xaâm chieám caùc ñaøi phaùt thanh, roài ñeán ñaøi
truyeàn hình. Chính phuû laø moät trong nhöõng muïc tieâu ñaû kích cuûa caùc nhoùm naøy
maëc duø chính phuû phuïc vuï trung thaønh giai caáp caàm quyeàn vaø caùc toå hôïp laõnh
ñaïo. ï
Moät muïc tieâu öu tieân khaùc laø Lieân Hieäp Quoác, thöôøng bò chæ trích vaø cheá nhaïo
taïi ñòa phöông, trong xöù vaø treân dieãn ñaøn quoác teá, ngay caû bôûi giôùi truyeàn thoâng
khoâng quaù khích. Töø nhieàu thaäp nieân cho ñeán nay, Lieân Hieäp Quoác, cô quan
UNESCO vaø toå chöùc Y teá Quoác teá khoâng ngôùt bò Myõ taán coâng, khoâng phaûi vì
phöông caùch ñieàu haønh maø caên cöù vaøo söù maïng, chieáu theo caùc nguyeân taéc ñoaøn
keát quoác teá.
Maëc duø coù vaøi söï choáng ñoái, theá giôùi chaáp nhaän Hoa kyø nhö moät kieåu maãu
tieâu thuï vaø tö höõu hoùa. Söï traïng naøy cuûng coá tinh thaàn baù chuû ñang chieám uy theá
taïi Myõ. Nhöõng nieàm tin vaø giaù trò aáy chi phoái naëng taâm tö cuûa quaàn chuùng Hoa kyø
vaø chæ coù theå bò lay chuyeån khi neàn kinh teá quoác gia vaø quoác teá bò thaùch ñoá
nghieâm troïng
Chuû thuyeát Tö baûn choáng xu höôùng Daân chuû?
Ñoái vôùi phaàn lôùn dö luaän, toaøn caàu hoùa kinh teá ñöôïc ñoàng hoùa vôùi Hoa kyø vaø
heä thoáng tö baûn. Nhieàu ngöôøi tin chaéc raèng söï phaùt trieån kinh teá caên cöù treân töï do
maõi dòch seõ ñem laïi aám no vaø daân chuû. Quan nieäm nhö theá laø coù phaàn haáp taáp.
Thaät vaäy, chieáu theo baûn phuùc trình choùt cuûa Chöông trình Phaùt trieån Lieân Hieäp
Quoác, UN Development Program, hay UNDP, 1 tyû 3 daân chuùng – töùc laø moät phaàn
tö toång nhaân soá cuûa ñòa caàu – hieän soáng vôùi ít hôn moät ñoâ la moãi ngaøy. Naêm
1960, tröôùc khi coù hieän töôïng toaøn caàu hoùa, 20% daân giaøu nhaát treân theá giôùi ba
chuïc laàn giaøu hôn 20% soá daân ngheøo nhaát. Naêm 1997, khi phong traøo toaøn caàu hoùa
taêng ñeán toät ñænh, thaønh phaàn giaøu nhaát naøy 74 laàn giaøu hôn tröôùc. Khoaûng caùch
giaøu-ngheøo khoâng ngöng gia taêng moãi ngaøy. Hieän nay, toång soá lôïi töùc quoác gia
GNP cuûa taát caû khoái quoác gia môû mang (600 trieäu daân) vaãn khoâng ñuoåi theo kòp taøi
saûn coïng chung cuûa ba nöôùc phoàn thònh nhaát treân ñòa caàu. Trong 15 naêm choùt, lôïi
töùc theo ñaàu ngöôøi giaõm theâ thaûm taïi 80 xöù töùc laø hôn phaân nöõa soá quoác gia treân
theá giôùi. ÔÛ Nga, 150 trieäu daân (trong toång soá 200 trieäu) soáng trong caûnh cô cöïc vaø
baáp beânh. Tyû leä khieâm nhöôøng 1% cuûa toång taøi nguyeân theá giôùi coù theå giaûi quyeát
taän goác, trong voøng 20 naêm, naïn ngheøo ñoùi traàm troïng cuûa nhaân loaïi.
*****
Ignacio Ramonet, chuû bieân baùo Le Monde Diplomatique, nhaän xeùt raèng toaøn
caàu hoùa laø bieåu töôïng ñoaïn keát cuûa moät chu kyø. Chuùng ta hieän nay chaúng nhöõng ôû
vaøo giai ñoaïn choùt cuûa thôøi ñaïi kyõ ngheä (vôùi moät taân kyõ thuaät) vaø cuûa cuoäc caùch
maïng tö boån ñaàu tieân (ñi ñoâi vôùi caùch maïng taøi chính) maø coøn ôû cuoái chaëng ñöôøng
cuûa moät chu kyø trí tueä, meänh danh Thôøi ñaïi cuûa Lyù trí, the Age of Reason, theo
ñònh nghóa cuûa caùc trieát gia thuoäc theá kyõ 18. Töø thôøi ñaïi naøy ñaõ phaùt xuaát ngaønh
chính trò hoïc taân thôøi vaøù hai cuoäc caùch maïng Phaùp quoác vaø Hoa kyø.
Caâu hoûi hieän nay laø söï thaønh coâng cuûa phong traøo maõi dòch tö do vaø vieäc
thaéng theá cuûa xu höôùng toaøn caàu hoùa seõ ñöa ñeán moät cheá ñoä toaøn trò hay khoâng?
Laøm theá naøo ñeå traùnh moät söï xung ñoät giöõa chuû thuyeát tö boån vaø traøo löu daân
chuû?
Cheá ñoä tö boån taäp trung taøi nguyeân vaø quyeàn löïc kinh teá vaøo tay cuûa moät
thieåu soá. Söï kieän naøy neâu ra moät vaán ñeà caên baûn: Phaûi phaân phoái laïi bao nhieâu
ñeå bieán söï cheá ngöï cuûa thieåu soá ngöôøi giaøu thaønh moät thöïc teá coù theå chaáp nhaän
ñöôïc ñoái vôùi phaàn coøn laïi cuûa nhaân loaïi ? Thöông tröôøng khoâng theå moät mình
tìm ra giaûi phaùp cho vaán ñeà.
Laøm theá naøo chaän ñöôïc phaân nöõa ñòa caàu noåi loaïn vaø baïo haønh? Chính quyeàn
George W. Bush hieän tin töôûng coù theå aùp ñaët baèng voõ löïc maãu daân chuû Hoa kyø
treân theá giôùi noùi chung vaø taïi Trung Ñoâng noùi rieâng. Thí tröôøng Irak vaø
Afghanistan chöùng minh giaác mô naøy khoù thaønh söï thaät. neáu khoâng döïa vaøo söï
uûng hoä nhieät tình vaø trình ñoä phaùt trieån vaên hoùa, kinh teá cuûa daân ñòa phöông.
Hoïc giaû Karl Hess ñaõ ñuùc keát phaàn naøo yù nghó chung cuûa dö luaän baøng quan
khi oâng nhaän xeùt: “Nôi naøo ñoù doïc theo laèn ranh, yù thöùc raèng moät phaàn traêm toång
nhaân soá nhaân loaïi coù theå kieåm soaùt 99 phaàn traêm coøn laïi khoâng coøn laø moät ñieàu
hôïp lyù.”
Naêm 1879, khi ñöôïc bieát daân chuùng Baù Leâ xuoáng ñöôøng vaø ñoøi hoûi baùnh mì
(bread), Hoaøng haäu Marie Antoinette noùi: “Haûy ñeå cho hoï aên baùnh (veõ), Let them
eat cake!”.
Nhöõng lôøi höùa suoâng khoâng ñuû nuoâi soáng quaàn chuùng ñoùi khaùt.
THÖ TÒCH:
* Samuel Huntington, “The Lonely Superpower”, Foreign Affairs, NY March/
April 1999 – Hubert I. Schiller, “ La Fabrique des Maitres”, Le Monde
Diplomatique, August 1999.
* Serge Halimi, "The think tanks of the American Right", Le Monde Diplomatique,
May 2995.
* Debate on globalization between Thomas L. Friedman of The New York Times
and Ignacio Ramonet, editor of Le Monde Diplomatique: Globalization - A debate
between T. Friedman and I. Ramonet, Foreign Policy, Fall 1999, pages 110-127
Thuûy Hoa Trang
Taân Xuaân 2004
Californie
Ñoïc nhöõng baøi khaùc cuûa taùc giaû baèng tieáng Vieät, Anh vaø Phaùp treân maïng löôùi
http://www,centralstation.net/lamletrinh hay treân website Lam Le Trinh - Nhan
Quyen –Human Rights hay trong taïp chí Anh-Phaùp Human Rights / Droits de
l’Homme Quarterly.
No comments:
Post a Comment