NGUYỄN THIÊN THỤ * TỰ DO TRONG ĐẠO PHẬT

T¿ do trong Çåo PhÆt

NguyÍn Thiên Thø

PhÆt giáo là m¶t tôn giáo t¿ do. So v§i các tôn giáo khác, các tín ÇÒ Çåo PhÆt có rÃt nhiŠu t¿ do. Và t¿ do nghïa là có quyŠn làm gì thì làm, không bÎ ai ki‹m soát, ngæn cän, cÃm Çoán. Lë dï nhiên ta có t¿ do cûa ta mà không vi phåm t¿ do cûa ngÜ©i khác.Ta có t¿ do hành Ƕng, và suy nghï, không bÎ áp bÙc, ngæn trª ho¥c phäi làm nô lŒ cho m¶t th‰ l¿c nào. Nói ljn t¿ do là nói ljn quyŠn l¿a ch†n, và quyŠn t¿ quän . Chúng ta së xét các Çi‹m sau: gi§i ÇiŠu, giáo ÇiŠu, và t° chÙc cûa PhÆt giáo.

I. gi§I ÇiŠu

Tôn giáo nào cÛng có cÃm kÎ. PhÆt giáo cÛng có nh»ng cÃm kÎ nhÜ gi§i sát, gi§i s¡c và gi§i tºu. Các cÜ sï thì ít qui t¡c nhÜng nh»ng tu sï thì phäi tuân thû rÃt nhiŠu qui t¡c. Nh»ng gi§i này do các tín ÇÒ l¿a ch†n cách th‰ Ç‹ th¿c hành. Có phái chû trÜÖng æn chay nhÜ PhÆt giáo B¡c phÜÖng hay B¡c tông, có phái chû trÜÖng không æn chay, PhÆt tº cúng dÜ©ng gì thì tu sï æn nÃy. ñó là PhÆt giáo Nam tông hay Nam phÜÖng. VŠ æn chay cÛng có nhiŠu cách. ñ‹ th¿c hiŒn Çåo tØ bi, kiêng sát sanh, B¡c tông PhÆt giáo chû trÜÖng æn chay. ñây là m¶t truyŠn thÓng trong Çåo Ba La Môn cûa ƒn ñ¶. ˆn chay cÛng có nhiŠu l¿a ch†n. Có ngÜ©i æn chay cä Ç©i g†i là trÜ©ng trai. Có ngÜ©i m‡i tháng æn chay mÜ©i ngày g†i là thÆp trai. Có ngÜ©i chÌ æn chay mÒng m¶t và ngày r¢m. Có ngÜ©i không æn chay vì h† cho r¢ng ‘æn m¥n nói ngay hÖn æn chay nói dÓi’. VÃn ÇŠ tu hành cÛng vÆy. Th©i ÇÙc PhÆt tåi th‰, Ngài chia ra hai loåi tín dÒ. M¶t là sa môn ( tu sï) hai là cÜ sï. Sa môn là nh»ng thÀy tu, còn cÜ sï là nh»ng tín ÇÒ bình thÜ©ng, lÃy v® lÃy chÒng, làm viŒc trong các công tÜ sª hay theo nghiŒp công nông thÜÖng nhÜng dÓc lòng th© PhÆt. NgÜ©i PhÆt tº có th‹ l¿a ch†n m¶t trong hai ÇÜ©ng: ho¥c tu tåi gia, ho¥c tu tåi chùa. Ngày nay, m¶t sÓ tu sï låi theo phái Tân tæng NhÆt b°n mà lÃy v®, Çó cÛng là m¶t t¿ do trong Çåo PhÆt. Có m¶t sÓ tu sï nºa chØng xin hoàn tøc, h† cÛng ÇÜ®c t¿ do theo š muÓn, không hŠ có s¿ trØng phåt hay cÃm Çoán nào.

II. GIÁO ñI“U

Tinh thÀn t¿ do Çã ÇÜ®c th‹ hiŒn trong nh»ng ngày ÇÀu tiên ÇÙc PhÆt chuy‹n Pháp Luân. Ngài chû trÜÖng xóa bÕ giai cÃp, Çó là m¶t s¿ t¿ do xã h¶i và chính trÎ. Trong khi tu hành, Ngài tØ bÕ con ÇÜ©ng kh° hånh và chû trÜÖng trung Çåo, tránh kh° hånh và døc låc vì hai con ÇÜ©ng này không ÇÜa ljn chÙng ng¶. ñó là m¶t s¿ t¿ do trong tôn giáo, thoát khÕi änh hܪng cûa truyŠn thÓng kh° hånh cûa Ba La Môn. Và sau khi lÆp tæng già( giáo h¶i), các tu sï không chi‰m m¶t Üu th‰ nào trong xã h¶i nhÜ các vÎ Ba La Môn trong Bà La Môn giáo cûa ƒn ñ¶. Các vÎ tu sï ÇŠu ngang hàng nhau, không có nh»ng vÎ giáo chû, và nh»ng hàng giáo phÄm cao cÃp nhÜ các tôn giáo khác. N‰u có s¿ khác biŒt là s¿ khác biŒt gi»a thÀy trò, gi»a th‰ hŒ này và th‰ hŒ khác, gi»a qun Çi‹m này và quan Çi‹mn khác. Kinh Hoa Nghiêm và kinh Duy Ma CÆt còn Çi xa hÖn khi chû trÜÖng cÜ sï có nhiŠu khä næng hÖn là các tu sï. Løc t° HuŒ Næng nói:

‘N‰u muÓn tu hành thì ª nhà cÛng ÇÜ®c, hà tÃt lên chùa’ (Pháp Bºu ñàn Kinh, 105).

Nh»ng ÇiŠu này cho thÃy ngÜ©i PhÆt tº có nhiŠu t¿ do khi l¿a ch†n con ÇÜ©ng tu hành.

Trong khi PhÆt thuy‰t pháp, Ngài ÇÜa ra nhiŠu phÜÖng pháp tu tÆp nhÜ bÓn niŒm xÙ, bÓn chánh cÀn, bÓn thÀn túc, næm cæn, næm l¿c, bäy BÒ ñŠ phÀn, Tám Thánh ñåo phÀn.. . và các pháp khác nhÜ niŒm PhÆt, niŒm Pháp, niŒm hÖi thª, niŒm xanh, niŒm ÇÕ, niŒm vàng, quán tº thi v. v.. .Sau này, các ÇŒ tº cûa ÇÙc PhÆt Çã ÇÜa ra nhiŠu con ÇÜ©ng Ç‹ chúng ta có nhiŠu t¿ do trong viŒc l¿a ch†n nhÜ Pháp hoa tông, Hoa Nghiêm tông, TÎnh ñ¶ tông, ThiŠn tôngv. v. Kinh Hoa Nghiêm còn ÇÜa ra mÜòi pháp tu hành nhÜ:

tín tång: tin tܪng vào ÇÙc PhÆt

gi§i tång: gìn gi» gi§i luÆt.

Tàm tång: bi‰t xÃu h° khi làm sai.

Quš tång: bi‰t thËn khi làm sai.

Væn tång: nghe giäng dåy PhÆt pháp, h†c kinh Çi‹n

Thí tång: bÓ thí.

ñaÎ huŒ: tu thiŠn Ç‹ dåt trí tuŒ.

NiŒm tång; tøng kinh, niŒm PhÆt, niŒm chú.

Trì tång: trì chú.

BiŒn tång: giäng giäi, thuy‰t pháp.

Hoàn thành m¶t trong nh»ng pháp trên là Çã thành công trên ÇÜ©ng tu tÆp.

NhÜ vÆy, ngÜ©i PhÆt tº có rÃt nhiŠu t¿ do trong viŒc l¿a ch†n pháp môn tu tÆp.

ñåo PhÆt là m¶t tôn giáo t¿ do vì Çåo PhÆt không dùng binh binh l¿c Ç‹ chi‰m ÇÃt và b¡t ngÜ©i theo mình. ñåo PhÆt cÛng không dùng th‰ l¿c, tiŠn båc, viŒc làm, nhà cºa ho¥c hôn nhân Ç‹ ràng bu¶c ho¥c ép bu¶c ngÜ©i theo Çåo. Ai muÓn theo thì theo, không muÓn thì thôi. ñåo PhÆt cÛng không b¡t bu¶c các tín ÇÒ theo Çåo PhÆt phäi hành Ƕng m¶t cách thô båo và tàn nhÅn nhÜ khinh bÌ thÀy cÛ, ÇÓt kinh, ÇÆp phá bàn th© và Çem tÜ®ng änh quæng xuÓng giòng sông. Ai muÓn bÕ Çåo PhÆt, PhÆt giáo không hŠ Ç¥t ra nh»ng biŒn pháp trØng phåt nhÜ Çánh ÇÆp, bao vây kinh t‰, c¡t ÇÙt liên hŒ tình cäm.

Trong khi thuy‰t pháp, ÇÙc PhÆt nói r¢ng các ÇÒng bào có quyŠn t¿ do l¿a ch†n, không hŠ có m¶t quy‰n rû hay Çe d†a nào:

Ta nói vÆy không phäi vì muÓn có ÇŒ tº. Ta nói vÆy không phäi vì muÓn khi‰n các ngÜÖi tØ bÕ kinh tøng. Ta nói vÆy không phäi vì muÓn các ngÜÖi tØ bÕ

nghŠ sÓng. . . .Ta nói nhÜ vÆy không phäi vì muÓn cho các ngÜÖi tØ bÕ nh»ng thiŒn pháp mà truyŠn thÓng t° sÜ Çã xem là thiŒn pháp ( TrÜ©ng B¶ Kinh IV, Kinh Ba Lê).

Tôn giáo nào cÛng tôn th© m¶t hay nhiŠu vÎ thÀn linh. VÎ thÀn linh tÓi cao Çó có nhiŠu tên g†i khác nhau nhÜ là ThÜ®ng lj, ông Tr©i, Chúa Tr©i, Tåo Hóa, Hóa công. .. Có tôn giáo coi vÎ thÀn này là vÎ Chúa cÙu r‡i. Có tôn giáo coi vÎ thÀn này là hung ác, phäi th© cúng m§i khÕi bÎ trØng phåt. CÛng có tôn giáo coi vÎ thÀn này nºa nhân tØ, nºa ác Ƕc. Phäi cung kính tôn th©, không Çu®c nghÎch š Ngài, n‰u không së bÎ trØng phåt. Trong các tôn giáo này, tín ÇÒ coi Ngài nhÜ vÎ thÀn linh tÓi cao có uy quyŠn tÓi thÜ®ng, tín ÇÒ phäi cÀu khÄn van låy Ç‹ ÇÜ®c ban ân phܧc. ñåo PhÆt quan niŒm r¢ng vÛ trø bao la vï Çåi, có nhiŠu th‰ gi§i, có nhiŠu cõi tr©i. ThÜ®ng lj chÌ là thÀn linh trong m¶t cõi tr©i. ThÜ®ng lj có sinh có diŒt vì thÜ®ng lj cÛng ª trong luân hÒi. Th©i PhÆt tåi th‰, Bà La Môn là tôn giáo th© thÜ®ng lj. Sau khi bÕ nhà ra Çi, ñÙc PhÆt Çã tu theo hai vÎ thÀy ÇÀu tiên nhÜng Ngài phäi bÕ Çi vì Ngài thÃy pháp môn cûa hai vÎ này không ÇÜa ljn giäi thoát khÕi luân hÒi. Møc Çích cûa Çåo PhÆt là thoát khÕi ách luân hÒi. Ngài dåy giáo ÇÒ làm viŒc thiŒn, tÆp thiŠn Ç‹ thoát khÕi luân hÒi. Muôn Çåt ÇÜ®c nhÜ vÆy, chúng ta phäi tin vào mình, phäi Çåt tr†n niŠm tin vào t¿ l¿c chÙ không phäi cÀu tha l¿c. ñåo PhÆt khác các tôn giáo khác vì Çåo PhÆt lÃy t¿ l¿c làm Ƕng l¿c còn các tôn giáo khác trông vào tha l¿c. T¿ Ƕ nghïa là ta t¿ do trong viŒc mÜu cÀu giäi thoát, lÃy t¿ giác giác tha làm ÇÜ©ng lÓi, không cÀu vào tha l¿c. CÀu tha l¿c túc là lŒ thu¶c thÜ®ng lj, lŒ thu¶c thÀn linh, chúng ta phäi làm nô lŒ cho thÀn linh, chúng ta không còn t¿ do.

Trܧc khi nhÆp Ni‰t Bàn, ÇÙc PhÆt dåy các ÇŒ tº phäi tin tܪng vào chính mình:

-Này Ananda, các ngÜÖi hãy n‡ l¿c, hãy tinh thÃn hܧng vŠ t¿ Ƕ, sÓng

Không phónmg dÆt, cÀn mÅn, chuyên hܧng t¿ Ƕ’ (TrÜ©ng B¶ Kinh ,

Kinh ñåi bát Ni‰t Bàn)

-Này các tÿ kheo, hãy sÓng t¿ mình là ng†n Çèn cho chính mình, t¿ mình nÜÖng t¿a mình, không nÜÖng t¿a m¶t ai khác, lÃy chánh pháp làm ng†n Çèn. nÜÖng t¿a nÖi chánh pháp, không nÜÖng t¿a m¶t ai khác (TrÜ©ng B¶ Kinh 3, Kinh ñåi Bát Ni‰t Bàn).

III. T˜ CHỨ­C

PhÆt giáo là m¶t giáo h¶i mang tính cách t¿ do. ñây là m¶t giáo h¶i không bao gi© lây uy quyŠn Ç‹ cai quän ÇÒ chúng, áp bÙc nhân loåi, gây chi‰n tranh Ç‹ bành trܧng th‰ l¿c và mÜu l®i. Mãi ljn th‰ k› XX, chúng ta m§i có h¶i PhÆt giáo th‰ gi§i. H¶i PhÆt giáo th‰ gi§i là m¶t t° chÙc dân chû, tåi Çây PhÆt giáo các nu§c tø h†p Ç‹ trao Ç°i PhÆt s¿. PhÆt giáo các nܧc có th‹ có nh»ng vÎ lãnh Çåo nhÜng nói chung là t¿ do, không có m¶t t° chÙc hành chánh, chánh trÎ ho¥c quân s¿ Ç‹ trói ch¥t các tín ÇÒ và khûng bÓ các tôn giáo khác. ñåo PhÆt không hŠ Ç¥t ra giáo quyŠn và nâng ÇÎa vÎ cûa các tu sï. Áp døng ÇÜ©ng lÓi t¿ Ƕ, m‡i cá nhân có th‹ lÆp am, lÆp chùa mà tu. M‡i vÎ sÜ có th‹ phát tri‹n m¶t giáo Çoàn. NhiŠu vÎ sÜ có th‹ lÆp giáo h¶i, tÃt cä thuÀn túy là tu tÆp, không Ç¥t ra giáo quyŠn và liên hŒ ljn th‰ quyŠn.

Ÿ th‰ k› XVII, tåi Âu Châu, Thiên Chúa giáo La mã suy ÇÒi vì các giáo hoàng dâm døc, các tæng l» lÃy quÏ phܧc thiŒn bÕ túi và làm nhiŠu ÇiŠu sai lÀm tŒ håi. NhÃt là lúc này khoa h†c phát tri‹n, ngÜ©i ta nhÆn thÃy giáo ÇiŠu phän khoa h†c nhÜ viŒc ÇÙc mË ÇÒng trinh mà sinh con, cho nên nhiŠu tri‰t gia lên ti‰ng phän ÇÓi vŠ t° chÙc låc hÆu và thÓi nát cûa giáo h¶i và nh»ng Çi‹m phän khoa h†c cûa kinh thánh. Khªi ÇÀu là các tri‰t gia nhÜ Martin Luther ( 1483-1546) và John Calvin (1509-1564) Çã liên ti‰p công kích giáo h¶i La Mã,và sau Çó các tân giáo ra Ç©i nhÜ Protestan (Tin Lành) , Anglican (Anh quÓc giáo), Puritan ( Thanh giáo) tách r©i khÕi giáo h¶i La Mã.

Trong lúc các tân giáo ra Ç©i, h† không bi‰t nên theo mô thÙc nào. Milton (1608-1674), tác giä Paradise Lost, và Paradise Regained, Çã ÇÜa ra š ki‰n xây d¿ng m¶t tôn giáo m§i gÒm nh»ng Çi‹m sau:

Bãi bÕ hŒ thÓng quân chû trong giáo h¶i. Paradise Lost là m¶t bän cáo trång s¿ Ƕc tài tàn båo cûa thÜ®ng lj và cûa giáo h¶i Thiên Chúa giáo La Mã.

Bãi bÕ chÙc vÎ Giáo hoàng.

DËp bÕ các giáo sï, Milton g†i h† là b†n æn bám, b†n làm thuê (hirelings).

Nên chia giáo h¶i thành tØng nhóm nhÕ, bãi bÕ trung ÜÖng tÆp quyŠn.

Milton tin tܪng m‡i tín h»u Thiên Chúa giáo là m¶t giáo h¶i cho chính mình, không cÀn m¶t t° chÙc nào kìm kËp tín ÇÒ ( Sparknotes).

Quan Çi‹m cûa ông không ÇÜ®c các giáo phái ûng h¶ vì h† vÅn thích có m¶t giáo h¶i månh. DÅu sao, quan niŒm cûa Milton cÛng có nhiŠu Çi‹m tÜÖng ÇÒng v§i PhÆt giáo nhÃt là quan niŒn t¿ do, t° chÙc t¿ do, không ÇÜa giáo h¶i thành m¶t hŒ thÓng kìm kËp và khûng bÓ.

PhÆt giáo là m¶t tôn giáo t¿ do. Các tín ÇÒ Ç‰n chùa hay không ljn chùa cÛng ÇÜ®c bªi vì PhÆt tåi tâm. PhÆt giáo không chú tr†ng hình thÙc bên ngoài mà chú tr†ng ª tâm. PhÆt giáo không Ç¥t ra viŒc cai quän ch¥t chë các tín ÇÒ. Các PhÆt tº có quyŠn ljn chùa này ho¥c chùa khác, không có s¿ b¡t bu¶c. H† có th‹ tôn kính nhiŠu vÎ tæng, ho¥c theo vÎ này, ho¥c theo vÎ kia, ho¥c không theo ai cä. Nói tóm låi, PhÆt tº không bÎ hŒ thÓng giáo quyŠn kìm kËp, quän thúc. H† cÛng không phäi b¡t bu¶c Çóng góp, viŒc Çóng góp ít nhiŠu là do t¿ nguyŒn.

PhÆt giáo là m¶t tôn giáo t¿ do trong m†i ÇiŠu, nhÃt là trong cÃm ÇiŠu, giáo ÇiŠu và trong t° chÙc. ñó là m¶t ÇiŠu tÓt ÇËp cho PhÆt giáo và con ngÜ©i.