“Toâi Bieát
Sôï”
Töø Sôï Haõi Tôùi Mô
Öôùc
Nguyeãõn Höõu
Chi
Tieán Só Taâm Lyù
Chính Trò Hoïc
(profnchi@hotmail.com)
Baûn tính
toâi raát nhuùt nhaùt, neân ñoâi khi toâi thaáy hoå theïn trong loøng. Nhöng
gaàn ñaây, toâi caûm thaáy an uûi ñöôïc moät phaàn naøo khi nghe noùi coù moät
nhaân só Baéc Haø huøng duõng tuyeân boá moät caâu ñaùng ñeå ñôøi: “Toâi coøn
soáng ñeán ngaøy nay vì toâi bieát sôï”(Nguyeãn Tuaân). Toâi raát
thoâng caûm oâng naøy, vì ngaøy naøo cuõng phaûi nghe caâu ca “theà phanh
thaây uoáng maùu quaân thuø” thì quaû thaät laø khieáp ñaûm. Theá maø ngöôøi
ñôøi laïi nôõ leân aùn nhöõng ngöôøi chæ mô öôùc moät ñôøi soáng giaûn dò, duø
phaûi soáng trong caûnh ngheøo naøn vôùi baùt côm ñoän khoai lang vaø cuoäng rau
muoáng luoäc. Tieác thay, khen-cheâ laø chuyeän thöôøng tình ôû treân coõi ñôøi
oâ troïc naøy. Ta thöôøng cheâ nhöõng ngöôøi sôï cheát laø “heøn”, vì
nhöõng ngöôøi “heøn” naøy khoâng chòu hy sinh ñôøi soáng cuûa hoï ñeå
baûo veä quyeàn lôïi cuûa ta. Traùi laïi, ta ca tuïng nhöõng ngöôøi
“huøng” vì nhöõng ngöôøi naøy saün saøng cheát theá maïng cho ta. Baây
giôø, chuùng ta ñaõ “an cö laïc nghieäp” trong caùc nöôùc thanh bình vaø
giaàu coù, chuùng ta khoâng caàn moät ngöôøi naøo phaûi hy sinh cho chuùng ta
nöõa. Do ñoù, chuùng ta coù theå nhìn vaøo vaán ñeà “sôï haõi” moät caùch
khaùch quan hôn, nhaát laøø khoâng caàn phaûi phaùn xeùt nhöõng haønh ñoäng
“huøng” hay “heøn”.
1. “Sôï Vì Ñieân” Vaø “Ñieân Vì Sôï”
Thoâng
thöôøng chuùng ta sôï moãi khi chuùng ta phaûi ñöông ñaàu vôùi
moät moái nguy haïi cho baûn thaân chuùng ta hoaëc nhöõng ngöôøi thaân thích
cuûa chuùng ta. Tình traïng caøng nguy hieåm vaø caáp baùch bao nhieâu, thì
chuùng ta caøng sôï baáy nhieâu. Chuùng ta sôï haõi vì nhieàu lyù do thoâng
thöôøng, deã hieåu. Ngoaøi ra, coøn coù moät vaøi ngöôøi sôï haõi vì nhöõng lyù
do baát thöôøng, ít ai hieåu noåi. Nhöõng noãi sôï haõi baát thöôøng naøy
(phobic disorders) baét nguoàn töø moät traïng thaùi taâm thaàn roái loaïn, nhö
sôï choã ñoâng ngöôøi (aggrophobia), sôï bò tuø tuùng trong moät nôi chaät heïp
(claustrophobia), sôï bò ngöôøi khaùc aùm haïi mình (paranoia), hoaëc sôï haõi
moät caùch quaù ñaùng nhöõng sinh vaät nhoû beù, keå caû khi nhöõng sinh vaät
voâ haïi naøy ñaõ bò ñaäp cheát, v.v.. Nhöõng noãi sôï haõi taâm thaàn naøy
(“sôï vì ñieân”) ñaõ ñöôïc nhieàu baùc só taâm thaàn giaûi thích
[1], neân toâi thaáy khoâng caàn phaûi ñeà caäp tôùi.
ÔÛ ñaây,
toâi chæ coá tìm hieåu nhöõng noãi lo sôï thoâng thöôøng haøng ngaøy trong soá
nhöõng ngöôøi maø toâi taïm coi laø “tænh”. Toâi noùi vaäy thoâi, chöù
thöïc ra laøm sao toâi bieát chaéc ñöôïc “ngöôøi naøo tænh”, “ngöôøi
naøo ñieân”, ngoaïi tröø tröôøng hôïp ñieân cuoàng loaïn moät caùch
loä lieãu, nhö xeù quaàn xeù aùo, hoaëc chöûi bôùi om soøm, v.v..
Cuõng may coù hai oâng baùc só taâm thaàn teân laø H. J. Kaplan
vaø B. J. Sadock ñaõ ñöa ra moät baûng lieät keâ hôn moät traêm daáu hieäu khaùc
nhau veà beänh ñieân ñeå caùc baùc só khaùc coù theå döïa vaøo ñoù ñeå phaân
loaïi ngöôøi “ñieân” vaø ngöôøi “tænh” [2]. Sau khi ñoïc kyõ baûng
lieät keâ naøy, toâi thaáy taát caû moïi ngöôøi maø toâi bieát —
ngöôøi Vieät Nam cuõng nhö ngöôøi AÂu, Myõõ — ñeàu coù ít hay nhieàu daáu hieäu
“ñieân” trong ñôøi soáng haøng ngaøy. Vì theá, toâi khoâng ngaïc nhieân
khi ñoïc moät baøi baùo cho bieát raèng coù tôùi 3% lính Myõ bò khuûng hoaûng
taâm thaàn sau moät naêm trôøi chieán ñaáu ôû Irak, tuy raèng cuoäc chieán tranh
ôû Irak khoâng nghóa lyù gì khi so vôùi cuoäc chieán tranh ôû Vieät Nam (theo
toâi öôùc tính, trung bình moãi naêm, tyû soá lính Myõ bò töû thöông ôû Irak
khoâng baèng moät phaàn ba tyû soá lính Myõ bò töû thöông ôû Vieät Nam).
Coøn
ngöôøi Vieät Nam chuùng ta — keå caû phe thaéng traän cuõng nhö phe baïi traän —
ñaõ soáng trong sôï haõi, cheát trong maùu löûa, gaàn nöûa theá kyû. Vì theá,
tyû leä “ñieân” coù leõ coøn cao hôn 3%. Raát nhieàu ngöôøi trong soá
chuùng ta chæ hôi “maùt” moät chuùt, hoaëc “ñieân ngaám ñieân
ngaàm” vì chuùng ta coøn ñuû tænh taùo ñeå kieàm cheá nhöõng haønh ñoäng
baát bình thöôøng ôû nhöõng nôi coâng coäng. Thöïc ra, soáng trong caûnh
“maát nöôùc nhaø tan”, chæ nhöõng ngöôøi voâ löông tri môùi daùm töï coi
mình laø ngöôøi hoaøn toaøn “tænh” maø thoâi. Nhöng xeùt cho cuøng,
nhöõng ngöôøi voâ löông tri naøy töôûng raèng mình “tænh” nhöng thöïc ra
ñaõ rôi vaøo trong tình traïng “vong ngaõ” (neurotic alienation)
vì ñaõ maát heát khaû naêng duy trì daây lieân heä tình caûm vôùi taát caû moïi
ngöôøi trong xaõ hoäi; hoäi chöùng naøy coù theå ñöa ta tôùi nhöõng haønh ñoäng
baïo taøn, khoâng khaùc gì nhöõng haønh ñoäng dieät chuûng ôû Ñöùc döôùi thôøi
Hitler [3].
Nhaân
tieän ñaây, toâi xin trình baøy vaøi nhaän xeùt veà “chieán tranh”,
“sôï haõi” vaø “khuûng hoaûng tinh thaàn” (ñieân). Xin caùc baïn
ñoäc giaû boû qua vaø thöù loãi neáu thaáy nhöõng nhaän xeùt sau ñaây khoâng
hôïp vôùi baûn tính “kieâu huøng” cuûa caùc baïn. (Chuù yù: Neáu khoâng
“boû qua” ñöôïc, thì xin lieân laïc vôùi toâi ôû ñòa chæ
profnchi@hotmail.com)
(1)
Cuoäc chieán tranh caøng taøn
baïo bao nhieâu, thì caøng coù nhieàu anh huøng töû só baáy nhieâu,
vaø möùc ñoä sôï haõi trong ñaùm ngöôøi soáng soùt caøng leân cao baáy
nhieâu.
(2)
Möùc ñoä sôï haõi caøng
gia taêng bao nhieâu, thì tyû soá ñieân caøng leân cao baáy
nhieâu.
(3)
Xaõ hoäi naøo caøng ca tuïng
truyeàn thoáng kieâu huøng bao nhieâu, thì xaõ hoäi ñoù caøng quyeát taâm
uoáng maùu quaân thuø baáy nhieâu.
(4)
Xaõ hoäi naøo caøng quyeát
taâm uoáng maùu quaân thuø bao nhieâu, thì xaõ hoäi ñoù caøng coù nhieàu
anh huøng, töû só baáy nhieâu. (Chuù thích: Trong moät
traän chieán, neáu ta quyeát taâm “uoáng maùu quaân thuø”, thì ñòch cuõng
phaûi quyeát taâm “baûo veä maùu” cuûa hoï; theá laø caû hai beân ñeàu
cheát nhö raï. Soá töû xuaát coøn cao hôn nöõa neáu caû hai beân ñeàu quyeát
taâm “uoáng maùu” laãn nhau).
Sau ñaây laø hai nhaän xeùt ñuùc
keát töø nhöõng nhaän xeùt ñaõ trình baøy ôû treân.
(5)
Tyû soá ñieân trong xaõ
hoäi coù truyeàn thoáng kieâu huøng cao hôn tyû soá ñieân trong
xaõ hoäi khoâng haùm danh kieâu huøng.
(6)
Trong moät cuoäc chieán, tyû soá
ñieân trong ñaùm ngöôøi thích uoáng maùu quaân thuø cao hôn tyû
soá ñieân trong ñaùm ngöôøi khoâng thích uoáng maùu quaân
thuøø.
2. Sôï Quaù Thì Nuùp Trong Loøng
Meï
Khi noùi
ñeán sôï haõi thì moïi ngöôøi ñeàu bieát caûm giaùc sôï haõi nhö theá naøo, vì
khoâng moät ai coù theå traùnh khoûi ñoâi luùc sôï haõi trong cuoäc ñôøi cuûa
mình. Ngay luùc chaøo ñôøi, chuùng ta ñaõ caát tieáng khoùc sôï haõi vì boãng
nhieân phaûi rôøi khoûi moät nôi cöïc kyø an laïc,
khoâng khaùc gì caëp vôï choàng A-Dong vaø E-Vaø bò ñuoåi ra khoûi Vöôøn Ñòa
Ñaøng. Luùc ñoù, boä oùc sô sinh cuûa ñöùa treû chöa ñuû phaùt trieån ñeå
ghi nhaän ñöôïc daây phuùt sôï haõi naøy [4]. Tuy nhieân, theo söï nhaän xeùt
cuûa Bs. Michael Fordham, noãi khieáp ñaûm luùc ra ñôøi ñöôïc ghi saâu trong
tieàm thöùc cuûa chuùng ta, vaø ñöôïc coi nhö laø “maãu hình lo sôï”
(“prototypic anxiety”) vì noù tieáp tuïc aùm aûnh suoát caû cuoäc
ñôøi chuùng ta. Sau khi chuùng ta tröôûng thaønh, noãi aùm aûnh lo sôï naøy
khieán chuùng ta suy tö veà nhöõng chuyeän “hoang ñöôøng”
(“fantasy”) lieân quan tôùi vaán ñeà “sinh ñeû vaø taùi sinh”
[5]. (Chuù Thích: Caùc ñoäc giaû naøo tin vaøo giaùo thuyeát “Taùi
Sinh” (“Resurrection”) hoaëc “Luaân Hoài” (“Rebirth”) chaéc khoâng hai loøng
vôùi lôùi suy luaän cuûa Gs. Fordham. Thöïc ra, raát nhieàu chuyeân vieân veà
khoa taâm lyù vaø hoaëc taâm thaàn — nhaát laø nhöõng ngöôøi theo moân phaùi
cuûa Carl Jung — ñeàu nghó raèng taát caû moïi giaùo thuyeát veà caùc ñaáng
thaàn linh vaø caùc vaán ñeà sieâu hình baét nguoàn töø nhöõng aùm aûnh ñaõ naèm
saün trong tieàm thöùc cuûa taát caû moïi ngöôøi töø thôøi thöôïng coå ñeán giôø
[6]).
Sau khi
chuùng ta lôùn leân, bieát nhaän xeùt vaø suy nghó, chuùng ta môùi ghi nhôù
ñöôïc nhöõng caûnh sôï haõi maø chuùng ta ñaõ gaëp phaûi trong ñôøi. Laø ngöôøi
Vieät Nam coù truyeàn thoáng “oai huøng” cuøng vôùi “boán ngaøn naêm
vaên hieán”, chuùng ta ñaõ phaûi soáng trong caûnh sôï haõi trieàn mieân vì
chieán tranh, vì giam caàm, vì nhöõng haønh ñoäng voâ nhaân ñaïo, thieáu
“vaên hieán”. Chuùng ta ñaõ traûi qua giôø phuùt haõi huøng khi phaûi
chaïy khoûi vuøng maùu löûa ñeå ñeán nhöõng nôi töông ñoái an toaøn hôn, ít maùu
löûa hôn, ít baïo taøn hôn. Laøm sao chuùng ta coù theå queân ñöôïc nhöõng caûnh
haõi huøng ñoù? Vì theá, toâi cho raèng ngöôøi naøo khuyeân chuùng ta “Haõy
queân quaù khöù ñi” laø nhöõng ngöôøi khoâng coù khaû naêng thoâng
caûm (empathyÏ). Chuùng ta coù theå tha thöù nhöõng keû ñaõ phaïm
toäi aùc trong quaù khöù, nhöng chuùng ta khoâng theå queân ñöôïc, vaø cuõng
khoâng neân queân, nhöõng haønh ñoäng voâ nhaân ñaïo maø chuùng ta ñaõ laø naïn
nhaân hôn 30 hay 40 naêm tröôùc ñaây. Carl Jung cuõng nhö Freud — tuy ñoái
nghòch vôùi nhau [7] — cuõng ñeàu coi moïi coá gaéng ñeå “queân nhöõng caûnh
kinh hoaøng trong quaù khöù” laø moät haønh ñoäng doàn eùp vaøo tieàm
thöùc (repression), vaø söï doàn eùp taâm lyù naøy neáu khoâng ñöôïc
hoùa giaûi seõ ñöa ñeán tình traïng khuûng hoaûng tinh thaàn
(neurosis). Neáu vaäy, nhöõng ngöôøi tìm caùch queân nhöõng caûnh
kinh hoaøng trong ñôøi hoï laø nhöõng ngöôøi “maùt” roài hay sao?
Toâi xin daønh cho caùc baùc só taâm thaàn traû lôøi caâu hoûi naøy.
Toå tieân
loaøi ngöôøi cuõng ñaõ phaûi traûi qua nhieàu phuùt haõi huøng vì phaûi soáng
trong moät moâi tröôøng taøn baïo ñaày thieân tai vaø thuù döõ. Con ngöôøi phaûi
tieáp tuïc soáng trong sôï haõi haøng trieäu naêm ñaõ qua. Theo Carl Jung
[8], nhöõng caûm giaùc sôï haõi ñoù — cuøng vôùi caûm giaùc kinh hoaøng
luùc rôøi loøng meï — laø kinh nghieäm chung cuûa con ngöôøi, neân ñaõ ñöôïc ghi
saâu trong tieàm thöùc taäp theå cuûa taát caû moïi
ngöôøi (collective unconscious). Noãi lo sôï khi phaûi ñöùng tröôùc hieåm
ngheøo ñöông nhieân taïo ra söï mô öôùc ñöôïc soáng trong caûnh yeân laønh.
Nhöõng mô öôùc naøy cuõng laø thaønh phaàn quan troïng naèm trong tieàm thöùc
taäp theå maø Carl Jung goïi laø aûo hình (“imagos”) —
coù khi Carl Jung coøn goïi laø aán töôïng (“archeptypes”),
hoaëc bieåu töôïng (“symbols”), hoaëc hình
aûnh (“images”).
Theo lyù
thuyeát phaân taùch taâm lyù cuûa Carl Jung, tieàm thöùc taäp theå
taøng tröõ moät soá aûo hình khaùc nhau vaø ñoái nghòch nhau. Vaøi
aûo hình thöôøng ñöôïc nhaéc tôùi nhö sau ñaây:
·
aûo hình “Ngöôøi
Meï” töôïng
tröng ngöôøi meï yeâu thöông, hoaëc ngöôøi meï ñoäc aùc (“meï gheû”);
·
aûo hình “Ngöôøi
Huøng”,
“Sieâu Nhaân” (“Hero”, “Superman”) töôïng tröng söùc maïnh
xaây döïng, hoaëc söùc maïnh taøn phaù;
·
aûo hình “Thaàn Linh”
toaøn thieän
(“God”, “Spirit”), vaø ngöôïc laïi aûo hình “Ma
Quyû” toaøn aùc (“Demon”).
Nhöõng aûo hình naøy laø
keát tinh taát caû kinh nghieäm soáng cuûa con ngöôøi, vaø ñöôïc di truyeàn töø
ñôøi naøy sang ñôøi khaùc, trong moãi chuûng toäc, hay trong caû nhaân loaïi,
khoâng phaân bieät phong tuïc caù bieät cuûa vuøng naøo [9].
Ngoaøi
tieàm thöùc taäp theå, Carl Jung coøn phaân ñònh ra tieàm thöùc caù
nhaân (personal unconscious), thöïc ngaõ
(ego), vaø baûn ngaõ (self). Tieàm thöùc caù
nhaân chöùa ñöïng nhöõng maëc caûm (complex), nhöõng maåu kinh
nghieäm soáng trong ñôøi moãi ngöôøi, nhöõng hình aûnh, hoaëc nhöõng caûm xuùc
ñaëc bieät, v.v. Nhöõng döõ kieän taâm lyù naøy ñaõ bò doàn xuoáng tieàm
thöùc caù nhaân vì chuùng ta khoâng coøn nhôù, hoaëc chuùng ta muoáùn queân
ñi vì moät lyù do taâm lyù ñaëc bieät naøo ñoù. Tri thöùc chöùa ñöïng
nhöõng suy tö, nhöõng caûm xuùc, hoaëc nhöõng döõ kieän maø ta ñaõ tieáp nhaän
ñöôïc töø caûnh vaät xung quanh ta. Thöïc ngaõ giöõ vai troø quan troïng
trong ñôøi soáng chuùng ta. Bình thöôøng, thöïc ngaõ döïa vaøo tri
thöùc ñeå höôùng daãn chuùng ta soáng theo thöïc teá, khieán chuùng ta coù
moät loái nhìn thöïc tieãn vaø duy lyù khi ta tieáp xuùc vôùi caûnh vaät xung
quanh ta. Nhöng coù nhöõng luùc ñôøi soáng cuûa chuùng ta quaù khoù khaên,
chuùng ta bò ñaåy vaøo traïng thaùi hoang mang vaø lo sôï, laøm cho chuùng ta
khoâng muoán nhìn vaøo thöïc teá phuõ phaøng. Phaûn öùng gaàn nhö töï nhieân
cuûa con ngöôøi tröôùc caûnh haõi huøng laø vuøi ñaàu vaøo trong mô öôùc vieån
voâng naøo ñoù, thöôøng laø mô öôùc ñöôïc an vui trong moät khung caûnh thanh
bình vaø truø phuù.
Noùi theo
kieåu “Jungian”, trong nhöõng luùc chuùng ta lo sôï, thöïc ngaõ (töùc laø
con ngöôøi) coá döïa vaøo tri thöùc (döõ kieän thieát thöïc) ñeå tìm ra
moät giaûi phaùp thích öùng trong khi ñöông ñaàu vôùi moái nguy hieåm. Neáu
khoâng tìm ra ñöôïc giaûi phaùp naøo thoûa ñaùng, thöïc ngaõ tieán saâu
vaøo tieàm thöùc ñeå tìm moïi caùch chaán an noãi lo sôï. Ñoù laø tình
traïng tieàm thöùc laán aùp tri thöùc ñeå xaâm nhaäp vaøo thöïc
ngaõ. Vì theá, khi chuùng ta ñöùng tröôùc moät caûnh hieåm ngheøo, chuùng ta
coù khuynh höôùng haønh ñoäng theo tieàm thöùc hôn laø theo caùc ñieàu
kieän thöïc teá. Noùi moät caùch khaùc, khi chuùng ta khieáp sôï, moät soá
aûo hình (ñaõ naèm saün trong tieàm thöùc) xaâm nhaäp vaøo
thöïc ngaõ, roài ñieàu khieån taùc phong cuûa chuùng ta. Nhö Gs. Heùleøne
Kiener ñaõ vieát: “Nhöõng aûo hình laø cô söùc taïo thaønh linh hoàn
con ngöôøi. Nhöõng cô söùc naøy coù theå bò huy ñoäng baát kyø luùc naøo, thí
duï trong moät cuoäc xung ñoät [taâm lyù], [hoaëc] trong
luùc chuùng ta quaù xuùc caûm, [hoaëc] trong khi moät vaán ñeà
quan troïng cho ñôøi soáng chuùng ta phaùt hieän ra moät caùch gay
gaét.” (nhöõng chöõ neùt ñaäm, hoaëc ôû trong ngoaëc […] do toâi theâm
vaøo cho roõ nghóa).[10]
Moät trong
nhöõng aûo hình maø Carl Jung ñaõ nhaéc tôùi nhieàu laàn laø aûo hình
“Ngöôøi Meï”. AÛo hình naøy ñoùng moät vai troø quan troïng trong ñôøi soáng
moïi ngöôøi, ngay töø luùc caát tieáng khoùc chaøo ñôøi [11]. Khi con ngöôøi
laâm vaøo caûnh sôï haõi, aûo hình “Ngöôøi Meï” (coù theå cuøng
vôùi moät soá aûo hình khaùc) xaâm laán baûn ngaõ, vaø ñöôïc
baûn ngaõ toâ ñieåm theâm baèng nhöõng chi tieát cuï theå phaûn aûnh
thöïc teá. Do ñoù, aûo hình “Ngöôøi Meï” theå hieän ra ngoaøi
döôùi nhieàu hình daïng khaùc nhau, tuøy theo vaên hoùa ñöông thôøi cuûa moãi
daân toäc. AÛo hình “Ngöôøi Meï” coù theå gôïi trong ñaàu chuùng
ta loøng tin töôûng vaøo moät nöõ thaàn coù khaû naêng “cöùu khoå, cöùu
naïn”, chaúng haïn nhö “Ñöùc Meï Maria”, hoaëc “Ñöùc Phaät Baø
Quan AÂm”, hoaëc “Baø Coâ Toå” v.v.. maø chuùng ta thöôøng caàu khaån
khi gaëp moät tình traïng khieáp ñaûm. AÛo hình “Ngöôøi Meï” cuõng
coù theå laøm chuùng ta mô öôùc moät nôi yeân laønh, hoaëc theøm nhôù thôøi thô
aáu (“Queâ Meï”), nhaát laø nhöõng daây phuùt ñöôïc “Ngöôøi Meï”
oâm aáp trong loøng — toâi goïi nhöõng mô öôùc naøy laø mô öôùc
“Trôû Veà Vöôøn Ñòa Ñaøng”, hoaëc mô öôùc
“Laïc Vaøo Coõi Thieân Thai”.
AÛo
hình “Ngöôøi
Meï” cuõng laø nguoàn caûm höùng cuûa nhöõng vaên nhaân höôùng loøng veà
nhöõng mô öôùc caûnh thaùi hoøa [12]. Thí duï nhö caâu chuyeän “Thieân
Thai”, vôùi nhöõng naøng tieân sinh ñeïp ngaøy ñeâm ca haùt khuùc
Ngheâ Thöôøng, vaø saün saøng mang “hai traùi ñaøo thôm” ra ñoùn tieáp
nhöõng chaøng Töø Thöùc, Löu, Nguyeãn chaùn caûnh vaät loän nôi traàn tuïc, roài
ñi lang thang, laïc loái khoâng bieát ñöôøng veà. Khuùc Ngheâ Thöôøng eâm dòu
khoâng khaùc gì tieáng meï ru con laøm ñöùa con heát lo sôï ñeå yeân taâm nguû
moät giaác nguû eâm ñeàm trong loøng “Ngöôøi Meï”. Coøn “hai
traùi ñaøo thôm” roõ raøng töôïng tröng hình aûnh moät
ngöôøi meï mang maïch soáng cuûa mình ñeå nuoâi naáng ñöùa con thô. AÛo
hình “Ngöôøi Meï” quaû laø dòu hieàn vaø hieàn hoøa. Vì theá, trong
thôøi maùu löûa, nhöõng thanh nieân “troán vieäc quan” vì khoâng thích
“traán thuû löu ñoàn”, hoaëc chaùn caûnh “quaân dòch” hay
“nghóa vuï quaân söï” ñeàu mô öôùc ñöôïc loït vaøo caûnh Thieân Thai ñaày
thô moäng! Öôùc mô naøy laø nguoàn caûm höùng cuûa hai nhaïc só noåi tieáng
trong thôøi chieán khi saùng taùc baûn nhaïc Thieân Thai (Vaên
Cao) vaø baûn nhaïc Tieáng Saùo Thieân Thai (Phaïm
Duy). Hai baûn nhaïc naøy raát ñöôïc daân chuùng ngöôõng moä vì noù laøm chuùng
ta thoaùng queân thöïc teá ñaày lo sôï, vaø cho chuùng ta vaøi phuùt thaûnh
thôi, mô öôùc caûnh thanh bình, yeân aám.
ÔÛ beân
Anh, sau khi Theá Chieán I nghieàn naùt moät trieäu thanh nieân trong tuoåi
bieát yeâu vaø theøm yeâu, thì coù caâu chuyeän hoang ñöôøng veà moät chaøng
thanh nieân ñi laïc vaøo vuøng Shangri-La naèm giöõa moät thung luõng thanh bình
kyø laï, khoâng bò giôùi haïn bôûi khoâng gian vaø thôøi gian [13]. Cuõng nhö
Töø Thöùc, chaøng Conway trong caâu chuyeän naøy ñaõ tìm thaáy söï an vui tuyeät
vôøi ôû Shangri-La, nhöng roài sau ñoù laïi boû veà nôi traàn tuïc, ñeå roài
laïi hoái tieác, vaø cuoái cuøng thì maát tích trong khi tìm ñöôøng trôû laïi
vuøng tieân caûnh. Nhöõng ngöôøi soáng trong lo aâu vaø sôï haõi ñeàu caûm thaáy
tieác cho soá phaän nhöõng chaøng Töø Thöùc vaø Conway! (Chuù Thích: Söï
truøng hôïp giöõa chuyeän Thieân Thai vaø chuyeän Lost
Horizon cho ta thaáy lyù thuyeát cuûa Carl Jung veà tieàm thöùc taäp
theå vaø aûo hình “Ngöôøi Meï” ñaõ ñöôïc chöùng minh
moät caùch roõ raøng. Toâi daùm chaéc neáu chuùng ta chòu khoù tìm kieám trong
vaên hoùa khaép naêm chaâu, chuùng ta cuõng coù theå thu löôïm ñöôïc nhöõng maåu
chuyeän thaàn thoaïi töông töï).
Ñaëc bieät
trong vaên hoùa Vieät Nam, traûi qua nhöõng giai ñoaïn lòch söû khoù
khaên vaø ñaày lo sôï, “Ngöôøi Meï” noùi chung, vaø “ngöôøi ñaøn
baø” noùi rieâng luoân luoân ñöôïc ngöôøi Vieät Nam ca tuïng, vaø coi nhö
laø moät nguoàn an uûi voâ bieân, moät nôi truù aån hoaøn haûo. Trong caûnh göôm
ñao thôøi Trònh-Nguyeãn phaân tranh, thì coù Thuùy Kieàu baùn mình ñeå cöùu cha
khoûi caûnh tuø toäi; roài laïi coøn coù thieáu phuï Nam Söông oââm con chôø
ngaøy ngöôøi choàng ñöôïc giaûi nguõ, trôû veà ñoaøn tuï vôùi gia ñình. Trong
thôøi kinh teá khuûng hoaûng, khi naïn thaát nghieäp traøn lan laøm nhieàu
ngöôøi lo sôï, thì coù Leâ Vaên Tröông, Khaùi Höng, Nhaát Linh v.v.. ñua nhau ca
tuïng “Ngöôøi Meï” ñaõ cöùu vôùt nhöõng ngöôøi hoaïn naïn qua nhöõng taùc
phaåm, Toâi Laø Meï, Nöûa Chöøng Xuaân, Anh
Phaûi Soáng v.v.. Trong thôøi chieán tranh gaàn ñaây, möùc sôï
haõi ñaõ leân tôùi möùc kinh hoaøng khuûng khieáp, vöôït quaù khaû naêng cöùu
vôït cuûa “Ngöôøi Meï”, neân “Ngöôøi Meï” chæ coøn bieát ngoài
khoùc choàng, khoùc con trong nhöõng baøi “naõo ca” cuûa caùc nhaïc só noåi danh
nhö Phaïm Duy, Trònh Coâng Sôn. (Chuù Thích: Moät neùt ñaëc thuø cuûa
neàn vaên hoùa Vieät Nam laø chuùng ta luoân luoân ca tuïng “Ngöôøi Meï”.
Trong khi ñoù, “Ngöôøi Cha” laïi khoâng ñöôïc vaên nhaân, thi só ñoaùi
hoaøi tôùi. Theo loái suy luaän kieåu Jungian, “Ngöôøi Cha” töôïng tröng
söùc maïnh nghieâm khaéc, neân hình aûnh “Ngöôøi Cha” khoâng bao giôø
trôû neân moät nguoàn an uûi maàu nhieäm nhö hình aûnh “Ngöôøi Meï” trong
nhöõng giai ñoaïn lòch söû ñaãm maùu cuûa nöôùc ta).
Hieän nay
ôû Vieät Nam coù nhieàu ngöôøi soáng trong caûnh cô haøn, roài mô öôùc ñöôïc di
cö tôùi caùc nöôùc giaàu coù maø hoï thöôøng so saùnh vôùi “Thieân
Ñaøng”. Ñoù laø nhöõng mô öôùc ñöôïc vaøo coõi Thieân Thai cuûa ngöôøi cuøng
vaän, lo sôï cho böõa aên ngaøy mai. Nhöõng mô öôùc naøy quaû laø ñaùng thöông,
chöù khoâng ñaùng cheâ. Chæ nhöõng ngöôøi ñaõ tôùi “Thieân Ñaøng” vaø ñaõ
soáng chaät vaät ôû “Thieân Ñaøng” môùi thaáy söï so saùnh ñoù thieät laø
quaù haøm hoà. Nhieàu Vieät kieàu ñaõ phaûi soáng trong lo aâu vì caïnh tranh
ngheà nghieäp, vì coâng aên vieäc laøm baáp beânh, neân ñaõ thaáy roõ thöïc
traïng cuûa vuøng meänh danh laø “Thieân Ñaøng”. Nhieàu Vieät kieàu chaùn
chöôøng vôùi caûnh vaät hieän taïi, neân mô öôùc ñöôïc trôû veà “Queâ
Meï”. Tuy “Queâ Meï” khi xöa chæ laø moät vuøng buøn laày nöôùc
ñoïng, nhöng nay ñaõ ñöôïc hoï mang trí töôûng töôïng ra toâ ñieåm thaønh moät
vuøng thieân nhieân ñaày tình ngöôøi. Coù nhieàu ngöôøi ñaõ trôû veà “Queâ
Meï” ñeå roài thaát voïng, vì “Queâ Meï” khoâng gioáng nhö “Queâ
Meï” ngaøy xöa maø hoï ñaõ mô töôûng. Tuy vaäy, ngöôøi ñaõ “trôû
veà” vaãn thænh thoaûng coøn caûm thaáy buøi nguøi moãi khi nghe nhöõng caâu
ca “Queâ nhaø toâi chieàu khi naéng eâm ñeàm…”, hoaëc “Tröôøng laøng
toâi …”, vì hoï vaãn coøn mong öôùc ñöôïc tìm thaáy quaù khöù ñaàm aám nhö
hoï ñaõ mô.
3. Sôï Quaù Beøn Nuùp Sau Löng Ngöôøi
Huøng
Nhö ñaõ
trình baøy ôû treân, sôï haõi laøm cho chuùng ta nhìn ñôøi qua oáng kính cuûa
tieàm thöùc hôn laø tri thöùc. Neáu chuùng ta bieát kieàm cheá
noãi lo sôï trong möùc ñoä vöøa phaûi naøo ñoù, traïng thaùi lo sôï coù tính
caùch xaây döïng vì noù khuyeán khích khaû naêng caûm xuùc vaø saùng taïo cuûa
chuùng ta trong khi tìm caùch thích hôïp vôùi thôøi theá. Tuy nhieân, neáu
chuùng ta rôi vaøo trong tình traïng lo sôï quaù ñaùng, tieàm thöùc coù
theå hoaøn toaøn laán aùt tri thöùc, laøm cho chuùng ta maát heát tænh
taùo roài ñaâm ra suy nghó vaø haønh ñoäng moät caùch raát laø baát bình
thöôøng, nhieàu khi raát laø “khoù hieåu”. Cuõng may trong ñôøi soáng
haøng ngaøy, ít khi chuùng ta rôi vaøo caûnh ngoä ñoù, nhöng lo sôï vaãn coù
theå thuùc ñaåy chuùng ta haønh ñoäng voäi vaøng, thieáu suy nghó chín chaén.
Moät trong
nhöõng thí duï ñieån hình gaàn nhaát vôùi chuùng ta laø phaûn öùng cuûa moïi
ngöôøi sau vuï khuûng boá ngaøy 9 thaùng 11 ôû Myõ. Vuï khuûng boá khieáp ñaûm
naøy laøm xuùc ñoäng toaøn theå daân Myõ — töø chính quyeàn ñeán thöù daân. Caùc
vieân chöùc lo vieäc an ninh vaø phoøng thuû nhìn choã naøo cuõng thaáy ñòch
thuû laêm le taán coâng. Ñaëc bieät Toång Thoáng Bush tuy chöa naém chaéc ñöôïc
tình hình chính trò quoác teá ñaõ voäi vaõ coi Irak, Iran, vaø Baéc Haøn caáu
keát vôùi nhau thaønh moät khoái choáng Myõ, maø oâng goïi laø “Truïc Quyû
Quyeät” (“Axis of Evils”). Ñieàu naøy hoaøn toaøn khoâng ñuùng vì caû
ba nöôùc naøy khoâng theo ñuoåi chính saùch taán coâng nöôùc Myõ. Saddam Hussein
khoâng tröïc tieáp hay giaùn tieáp taøi trôï caùc vuï khuûng boá 9-11, vaø nöôùc
Irak chæ trôû thaønh nôi thu huùt löïc löôïng khuûng boá quoác teá sau khi T.T.
Bush ñaùnh tan löïc löôïng quaân söï cuûa Saddem Hussein. Ta cuõng neân bieát
sau khi Myõ taán coâng Irak, hai nöôùc Iran vaø Baéc Haøn môùi tieáp tuïc chöông
trình nghieân cöùu vaø saûn xuaát bom nguyeân töû maø hoï ñaõ chòu taïm ngöng
tröôùc kia.
Hôn nöõa,
T.T. Bush vaø caùc cô quan tình baùo nhaát ñònh cho raèng Saddam Hussein ñaõ
saûn xuaát vaø taøng tröõ nhöõng vuõ khí taän dieät taäp theå (weapons of mass
destruction), vaø coù theå cung caáp nhöõng vuõ khí ñoù cho caùc nhoùm khuûng
boá choáng ñoái quyeàn lôïi cuûa Myõ treân theá giôùi. Ñoù laø lyù do T.T. Bush
quyeát ñònh taán coâng Irak maëc daàu cuoäc khaùm xeùt cuûa phaùi ñoaøn Lieân
Hieäp Quoác taïi Irak chöa tìm thaáy moät chöùng côù cuï theå naøo veà vaán ñeà
naøy. Sau khi quaân ñoäi Myõ ñaõ tieáp thu taát caû cô sôû quaân söï cuõng nhö
kyõ ngheä ôû Irak, theá maø vaãn khoâng tìm thaáy moät veát tích gì chöùng toû
Saddam Husseein ñaõ thieát laäp moät chöông trình saûn xuaát caùc loaïi vuõ khí
vi truøng hay hôi ngaït. Noùi toùm laïi, quyeát ñònh môû moät chieán tuyeán ôû
Irak quaû döïa treân nhöõng lyù do khoâng chính ñaùng. Chính quyeàn Myõ vaø T.T.
Bush ñaõ quaù hoát hoaûng neân khoâng coøn saùng suoát khi phaûi laøm moät
quyeát ñònh ñoøi hoûi söï hy sinh cuûa haøng ngaøn lính Myõ vaø haøng traêm
ngaøn tín ñoà Hoài Giaùo ôû Trung Ñoâng.
Caâu hoûi
quan troïng ñaùng neâu ra ôû ñaây laø taïi sao T.T. Bush ñaõ quyeát ñònh mang
quaân ñi ñaùnh lung tung (töø Irak cho tôùi maáy hoøn ñaûo ôû phía nam Phi Luaät
Taân) trong khi cuoäc bình ñònh ôû Afghanistan vaãn chöa chaám röùt, vaø taäp
ñoaøn laõnh ñaïo Al Queada vaãn coøn hoaønh haønh ôû khaép vuøng Trung Ñoâng.
Taïi sao laïi voäi vaõ nhö vaäy? Muoán traû lôøi caâu hoûi naøy, ta phaûi
tìm hieåu ñoäng cô taâm lyù cuûa ba nhaân vaät chính trong vuï naøy: T.T. Bush,
nhaân daân Myõ, vaø nhoùm tín ñoà Hoài Giaùo quaù khích.
(a)
T.T. Bush
Döïa treân
lyù thuyeát cuûa Carl Jung, ta coù theå cho raèng T.T. Bush ñaõ quaù lo sôï cho
ñaát nöôùc, neân oâng ñaõ nhìn theá giôùi beân ngoaøi qua oáng kính tieàm
thöùc hôn laø tri thöùc. Noùi moät caùch cuï theå hôn, nhöõng söï
nhaän xeùt vaø haønh ñoäng cuûa oâng ñaõ bò ñieàu khieån bôûi moät soá aûo
hình naèm trong tieàm thöùc, ñaëc bieät hai aûo hình ñaùng ñeå
yù tôùi laø aûo hình “Ngöôøi Huøng” vaø aûo hình “Ma Quyû”.
Tröôùc
heát, T.T. Bush quen thoùi haønh ñoäng theo loái “Ngöôøi Huøng Texas”
neân khoâng ñeå yù tôùi giôùi haïn cuûa quyeàn löïc, duø laø quyeàn löïc trong
tay ngöôøi laõnh ñaïo moät sieâu cöôøng quoác ñoäc nhaát treân theá giôùi. Vì
lyù do ñoù, T.T. Bush deã bò loâi cuoán bôûi aûo hình “Ngöôøi
Huøng” khi taâm thaàn bò xaùo ñoäng. AÛo hình naøy laøm oâng töôûng mình laø
moät “vò sieâu nhaân” coù ñuû khaû naêng thieân phuù, coù theå caùng
ñaùng traùch nhieäm “Caûnh Saùt Theá Giôùi” maø khoâng caàn ñeán ai hoã
trôï. Veà taùc phong beà ngoaøi, ta ñaõ töøng thaáy vò toång thoáng naøy coù
nhöõng ñieäu boä raát “huøng” treân maøn aûnh TV. OÂng raát oai phong khi
ñaùp maùy bay chieán ñaáu xuoáng taøu haøng khoâng maãu haïm Myõ; roài vôùi veû
maët kieâu huøng, oâng tuyeân boá oâng ñaõ toaøn thaéng ôû Irak. Hình
aûnh oâng Bush luùc ñoù thaät laø oai phong laãm lieät, khoâng khaùc gì
“Superman” treân maøn aûnh Hollywood. Thöïc ra, luùc ñoù cuoäc chieán
tranh Irak môùi thöïc söï baét ñaàu vaøo giai ñoaïn gaây caán.
Ngoaøi ra,
T.T. Bush cuõng bò aùm aûnh bôûi aûo hình “AÙc Quyû”, neân nhöõng
nhaän xeùt thôøi cuoäc cuûa oâng ñöôïm maàu giaùo chieán. OÂng duøng chöõ
“crusade” ñeå chæ nhöõng cuoäc haønh quaân choáng khuûng boá ôû Trung
Ñoâng, laøm cho moïi ngöôøi lieân töôûng tôùi nhöõng cuoäc vieãn chinh Thaäp Töï
Giaùo (Crusaders) thôøi Trung Coå vôùi nhieäm vuï linh thieâng laø ñaùnh ñuoåi
daân Hoài Giaùo ra khoûi Thaùnh Ñòa Jerusalem. Hôn nöõa, nhöõng nöôùc
naøo xöa nay choáng ñoái chính saùch ngoaïi giao cuûa Myõ (nhö Irak, Iran, Baéc
Haøn) cuõng ñöôïc oâng xeáp vaøo haøng “Quyû Quyeät” luoân (“Axis of
Evils”). Vôùi loái nhìn ñôøi moät caùch traéng ñen nhö vaäy (Thieân
Thaàn tieâu dieät AÙc Quyû), ta khoâng ngaïc nhieân khi thaáy oâng
coi nöôùc naøo khoâng hôïp taùc vôùi Myõ trong cuoäc chieán tranh Irak laø keû
thuø cuûa Myõ, hoaëc ít ra cuõng khoâng phaûi laø baïn cuûa Myõ. Canada khoâng
chòu mang quaân sang Irak neân bò oâng Bush giaän laém, beøn leân aùn Canada laø
nôi chöùa chaáp quaân khuûng boá taán coâng Myõ, tuy raèng toaøn theå caùn boä
khoâng taëc trong vuï 9/11 ñeàu ñöôïc luaät phaùp Myõ cho pheùp cö nguï vaø hoïc
laùi maùy bay ngay trong nöôùc Myõ.
(b)
Nhaân Daân Myõ
Daân
chuùng Myõ laø naïn nhaân moät cuoäc khuûng boá taøn baïo cuõng raát xuùc ñoäng.
Nhöng roài sau ñoù, hoï caûm thaáy yeân loøng hôn vì hoï nghó theo tieàm
thöùc neân cho raèng hoï ñöôïc che chôû bôûi moät vò “Laõnh Ñaïo Anh
Minh” (aûo hình “Philosopher-King”) vaø coù khaû naêng moät “Sieâu
Nhaân” (aûo hình “Superman”). Vì vaäy, nhöõng thaùng tieáp sau vuï
9/11 — nhaát laø trong luùc Myõø vöøa môùi ñaùnh tan löïc löôïng chính quy cuûa
Saddam Hussein — ngöôøi ta chöa töøng bao giôø thaáy moät vò toång thoáng ñöôïc
daân Myõ yeâu meán vaø tin töôûng nhö vaäy. Nöôùc Phaùp cöïc löïc khuyeân caûn
nöôùc Myõ neân thuûng thaúng, ñöøng voäi taán coâng Saddam Hussein, thì bò daân
Myõ coi nhö keû thuø cuûa nöôùc Myõ vì Phaùp ñaõ khoâng phuïc toøng vò “Laõnh
Ñaïo Anh Minh” cuûa hoï. Ñeå tröøng phaït haønh ñoäng “phaïm thöôïng”
naøy, nhöõng haøng nhaäp caûng töø Phaùp vaøo Myõ — nhö nhöõng bình röôïu thôm
ngon, hoaëc nhöõng thoûi phoù-maùt naëng muøi — khoâng ñöôïc nhöõng
ngöôøi Myõ öa chuoäng nhö tröôùc nöõa. Roài laïi coøn coù moät oâng chuû tieäm
aên sang troïng ôû New York caêm thuø nöôùc Phaùp ñeán noãi oâng ta loâi heát
nhöõng chai röôïu Phaùp quyù giaù ra ñoå xuoáng coáng ñeå cho baø con loái xoùm
coù dòp haû côn phaãn noä. Ngay ñeán moùn khoai chieân maø daân Myõ goïi laø
“French Fries” (“Khoai Chieân Phaùp”) cuõng bò maáy oâng nghò só
Myõ ñoåi teân vì khoâng muoán moùn aên ñaëc bieät cuûa nöôùc Myõ mang danh hieäu
nöôùc Phaùp.
Nhöõng
haønh ñoäng thieáu duy lyù naøy cuõng deã hieåu vì daân Myõ vaø chính quyeàn Myõ
ñaõ bò xuùc ñoäng quaù vì sôï haõi — sôï haõi ñöa tôùi töùc giaän, töùc giaän
ñöa tôùi traû thuø, traû thuø khoâng ñöôïc thì theo chieán löôïc “giaän caù
cheùm thôùt” maø caùc nhaø taâm lyù hoïc goïi laø “haønh ñoäng theo
nghi thöùc” (ritualistic behaviour).
(d) Phe
Ñoái Laäp
Coøn phe
ñoái laäp ôû Myõ cuõng lo sôï khoâng keùm, vaø loái suy nghó cuûa hoï cuõng
khoâng khaù hôn phe chính quyeàn. Sau vuï 9/11, moïi ngöôøi (keå caû oâng John
Kerry) hoà hôûi uûng hoä T.T. Bush khi vò “Laõnh Ñaïo Anh Minh” naøy
quyeát ñònh mang quaân ñi tieãu tröø Saddam Hussein. Ñeán khi hoï thaáy haøng
ngaøy quaân nhaân Myõ bò gieát ñeàu ñeàu, vaø phí toån chieán tranh leân tôùi
hôn tæ Myõ kim moãi tuaàn, phe ñoái laäp laïi caøng lo sôï hôn nöõa, neân chæ
muoán ruùt quaân veà caøng sôùm caøng hay ñeå thöïc hieän mô öôùc “Tung Caùnh
Chim Tìm Veà Toå AÁm” töông töï nhö mô uôùc “Vöôøn Ñòa Ñaøng”. Ñaây
cuõng moät chính saùch thieáu chín chaén vì baét nguoàn töø söï sôï haõi quaù
ñaùng — hoaëc sôï cheát, hoaëc sôï maát danh döï vì thua. Ngöôøi sôï cheát thì
muoán ruùt lui tröôùc khi daán thaân vaøo choã cheát. Ngöôøi sôï thua thì muoán
“ruùt lui trong danh döï”, töùc laø “thua non”. Nguyeân taéc
“ruùt lui trong danh döï” nghe raát chöôùng tai vì khoâng bòp ñöôïc ai,
nhöng cuõng coù veû duy lyù theo loái lyù luaän kieåu “thí doã con niùt” nhö
sau:
·
neáu ta ruùt lui tröôùc khi ta
thua, thì ñòch khoâng coù dòp gieát ta vaø thaéng ta;
·
neáu ñòch khoâng thaéng ta, thì
ta ñaâu coù thua;
·
neáu ta khoâng thua, thì ta ñaâu
coù bò maát danh döï.
Tieác thay, cuoäc
chieán tranh choáng khuûng boá ôû Trung Ñoâng vaø Ñoâng Nam AÙ (Nam Döông, Phi
Luaät Taân, Maõ Lai, Thaùi Lan) khoâng gioáng nhö chieán tranh ôû Vieät Nam.
Hieän nay, chieán tranh ôû Irak ñaõ trôû thaønh moät thöù thaùnh chieán ñoái
vôùi nhoùm Hoài Giaùo quaù khích soáng raûi raéc khaép naêm chaâu. Do ñoù, cuoäc
chieán tranh naøy khaùc vôùi chieán tranh Vieät nam vì khoâng bò giôùi haïn bôûi
bieân giôùi, vaên hoùa, ngoân ngöõ. Do ñoù, Myõ khoâng theå ruùt quaân veà maø
khoâng gaây ra nhieàu haäu quaû tai haïi khoù maø löôøng ñöôïc (nhaát laø nhöõng
gieáng daàu hoûa laïi naèm trong vuøng Hoài Giaùo). Tuy raèng taán coâng Irak
laø moät quyeát ñònh voäi vaõ vaø thieáu suy tính kyõ caøng, nhöng traän chieán
chöa ngaõ nguõ ra sao maø ñaõ phaûi ruùt lui, thì khoâng khaùc gì mang daàu hoûa
ñoå theâm vaøo loøng cuoàng tín cuûa nhöõng tín ñoà saün saøng hy sinh cho ñaïo
phaùp.
(d) Phe
Hoài Giaùo Qua Khích
Nhöõng tín
ñoà Hoài Giaùo quaù khích cuõng khoâng traùnh khoûi noãi lo sôï. Hoï sôï toân
giaùo vaø vaên hoùa cuûa hoï seõ bò tieâu dieät bôûi nhöõng daân “ngoaïi
ñaïo” (“infidels”). Söï sôï haõi quaù ñaùng naøy ñaõ ñöa hoï tôùi
chính saùch phi lyù döïa treân cuoàng voïng: töï coi mình coù khaû naêng
“Sieâu Nhaân” baûo veä ñaïo phaùp, vaø coi nhöõng keû ngoaïi ñaïo nhö
ñaùm “AÙc Quyû” caàn phaûi tieâu dieät. Vì theá, hoï nghó raèng hoï coù
theå ñaùnh baïi caùc cöôøng quoác treân theá giôùi baèng chieán löôïc “chaâu
chaáu ñaù voi”, töùc laø gaây ra nhöõng cuoäc khuûng boá leû teû trong caùc
thaønh phoá lôùn, hoaëc caùc trung taâm kyõ ngheä, thöông maïi. Vuõ khí cuûa hoï
laø nhöõng tín ñoà cuoàng tín saün saøng oâm bom nhaøo vaøo ñòch ñeå cheát cuøng
vôùi ñòch, roài sau ñoù seõ ñöôïc “Baåy Coâ Gaùi Trinh” ñoùn tieáp ôû coång
Thieân Ñaøng.
Tröôùc khi
cheâ bai loøng mô öôùc “Baåy Coâ Gaùi Trinh” laø moät thöù cuoàng daâm
ngu xuaån, ta phaûi trôû laïi lyù thuyeát Carl Jung thì môùi hieåu noåi taâm
traïng nhöõng teân Kinh Kha taân thôøi naøy. Tröôùc heát, teân khuûng boá cuõng
laø con ngöôøi, cuõng phaûi haønh ñoäng theo baûn naêng töï toàn cuûa con
ngöôøi, neân haén cuõng raát sôï haõi khi nghó tôùi quaû bom seõ noå tung trong
loøng ngöïc cuûa haén. Tuy kinh haõi cuøng cöïc nhö vaäy, haén vaãn ñeo bom
tieán tôùi muïc tieâu “nhö moät ngöôøi maát hoàn” (theo lôøi nhaän xeùt
cuûa moät nhaân chöùng ñaêng treân baùo chí Myõ). Thöïc ra, haén khoâng
“maát hoàn”, nhöng haén ñaõ maát heát moïi tieáp xuùc vôùi thöïc taïi vì
haén ñaõ hoaøn toaøn bò chi phoái bôûi tieàm thöùc. Caùc aûo hình
töø tieàm thöùc baét ñaàu xuaát hieän, vaø laøm cho haén khoâng yù thöùc ñöôïc
nhöõng chuyeän cheát choùc seõ xaûy ra cho haén. Coù leõ haén chuù taâm ñeán
Thöôïng Ñeá. Coù leõ haén tin saép ñöôïc Thöôïng Ñeá ban thöôûng neân haén ñeå
taâm vaøo nhöõng hình aûnh vui töôi, nhöõng mô öôùc ñaày laïc thuù doàn daäp
trong ñaàu haén. Laø moät tín ñoà cuoàng tín, taát nhieân laø haén mô öôùc ñöôïc
leân “Thieàn Ñaøng” — moät phaàn thöôûng ñích ñaùng cho moät tín ñoà “töû
vi ñaïo”. Ñeå quyeán duõ hôn, hình aûnh “Thieân Ñaøng” phaûi ñöôïc toâ
ñieåm theo maàu saéc ñòa phöông, ñeå cuoái cuøng trôû thaønh hình aûnh “Baåy
Coâ Gaùi Trinh” chaïy ra tieáp ñoùn moät tín ñoà anh duõng. Hình aûnh naøy
raát phuø hôïp vôùi vaên hoùa Hoài Giaùo vôùi troïng taâm ñaët vaøo (i) phong
tuïc ña theâ, (ii) truyeàn thoáng “troïng nam khinh nöõ”, vaø (iii) quan
nieäm “chöõ trinh ñaùng giaù ngaøn vaøng”.
Ta cuõng
neân bieát, aûo hình “Ñòa Ñaøng” hoaëc “Thieân Ñaøng” laø moät
bieán theå cuûa aûo hình “Ngöôøi Meï”. Ñoái vôùi moät thanh nieân Hoài
giaùo ñaõ ñöôïc giaùo huaán trong vaên hoùa coå truyeàn, hình aûnh “Ngöôøi
Meï” trong ñôøi soáng haøng ngaøy chæ laø moät ngöôøi ñaøn baø bí aån (khaên
chuøm kín maët) laãn loän trong moät soá ñaøn baø khaùc cuõng bí aån khoâng
keùm. Nhöõng “Ngöôøi Meï” naøy coù moät nhieäm vuï thieâng lieâng
duy nhaát laø haàu haï ngöôøi choàng vaø cuøng nhau nuoâi taát caû moïi
ñöùa con cuûa choàng. Noùi toùm laïi, “Baåy Coâ Gaùi Trinh” laø
hình aûnh nhöõng “Ngöôøi Meï” soáng trong haäu cung (Harem), ñaày
tình thöông vaø saün saøng ñoùn nhaän vaøo loøng ñöùa con laïc loõng, bô vô, vaø
sôï haõi.
Neáu
chuùng ta chaáp nhaän loái suy luaän theo kieåu “Jungian” nhö ñaõ trình baøy ôû
ñaây, toâi chaéc chuùng ta seõ khoâng coøn cheâ cöôøi thanh nieân Hoài Giaùo laø
loaïi ngöôøi cuoàng daâm, khoâng ngaïi töï saùt vaø phaïm toäi coá saùt ñeå
ñöôïc aân aùi vôùi “baåy coâ gaùi trinh”!
4. Cöù Bình Tónh Maø Run
Lo sôï
chöa chaéc ñaõ phaûi laø moät ñieàu xaáu maø ta khoâng caàn phaûi traùnh (nhöng
traùnh laøm sao ñöôïc?). Tuy vaäy ta ñöøng coù “sôï quaù hoùa khuøng”.
Vuï chieán tranh Irak cho ta thaáy raèng lo sôï thöôøng laøm cho ta maát bónh
tónh, vaø thuùc ñaåy ta laøm nhöõng haønh ñoäng thieáu suy xeùt chín chaén. Vì
theá, ta caøng lo sôï bao nhieâu, ta caøng phaûi bình tónh baáy nhieâu. Laøm nhö
vaäy, môùi coøn giöõ ñöôïc minh maãn (do tri thöùc) ñeå huy ñoäng khaû
naêng saùng taïo (do tieàm thöùc) ñeå tìm caùch ñoái phoù vôùi nhöõng
yeáu toá ñaõ laøm cho ta lo sôï. Hôn nöõa, ta cuõng khoâng caàn phaûi troán
traùnh sôï haõi, vaø cuõng khoâng neân leân aùn söï sôï haõi. Ñöøng nghó
raèng “chæ coù ngöôøi heøn nhaùt môùi sôï” (vaán ñeà “heøn nhaùt” vaø
“can ñaûm” seõ ñöôïc ñeà caäp tôùi trong soá baùo sau). Duø sao ñi chaêng
nöõa, caûm giaùc sôï haõi gaén lieàn vôùi thaân phaän con ngöôøi. Chæ nhöõng
ngöôøi töï doái loøng mình vì lyù do thaàm kín naøo ñoù môùi daùm noùi raèng
“toâi khoâng bieát sôï”. Theá maø laïi coøn coù nhieàu ngöôøi tìm ñuû
moïi caùch daáu dieám söï sôï haõi ñang daøy voø loøng mình, chæ vì sôï bò moïi
ngöôøi bieát raèng mình ñang run sôï. Thieät laø quaù khoå: chöa heát caùi sôï
naøy laïi coøn ñeøo theâm caùi sôï khaùc. Coù bieát ñaâu chính nhöõng ngöôøi
töôûng raèng mình khoâng sôï môùi taïo ra nhöõng caûnh sôï haõi laøm cho thieân
haï ñieâu linh (vaán ñeà naøy seõ ñöôïc ñeà caäp tôùi trong soá baùo sau).
Thöïc ra,
nhieàu böôùc tieán boä cuûa loaøi ngöôøi baét nguoán töø caûm giaùc sôï haõi, vì
sôï haõi ñaõ thuùc ñaåy con ngöôøi tìm moïi caùch giaûi quyeát nhöõng vaán ñeà
gaây ra sôï haõi. Nhö ñaõ trình baøy ôû treân, ôû trong traïng thaùi sôï haõi,
ta suy tö theo tieàm thöùc, nhöng tieàm thöùc laïi laø nguoàn caûm
höùng ngheä thuaät, vaø cuõng laø nôi phaùt xuaát ra nhöõng saùng kieán taân kyø
raát caàn thieát trong caùc cuoäc nghieân cöùu khoa hoïc vaø kyõ thuaät. Nhö
Carl Jung ñaõ vieát: “nhieàu ngheä só, trieát gia, keå caû khoa hoïc gia ñaït
ñöôïc moät soá tö töôûng cao sieâu ñeàu laø nhôø caûm höùng, nhöõng caûm höùng
naøy phaùt xuaát baát thình lình töø tieàm thöùc maø ra. Caùi ñaëc tính maø
ngöôøi ta thöôøng goïi laø thieân taøi chính laø khaû naêng ñaøo saâu tôùi maïch
[tieàm thöùc] ñaày thöù chaát lieäu [caûm höùng], vaø bieán cheá
chaát lieäu [caûm höùng] ñoù thaønh trieát lyù, vaên chöông, aâm nhaïc,
hoaëc phaùt minh khoa hoïc.” (nhöõng chöõ trong ngoaëc […] do toâi theâm cho
roõ nghóa). [14]
Ta cöù
thöû xeùt laïi thôøi kyø Chieán Tranh Laïnh thì seõ thaáy ngay. Trong giai ñoaïn
lòch söû naøy, caùc cöôøng quoác ñeàu lo sôï bò ñoái thuû tieâu dieät. Vì theá,
Myõ vaø Lieân Soâ ñaõ phaûi thi ñua voõ trang ñeå phoøng ngöøa söï taán coâng
baát ngôø cuûa ñòch. Muïc ñích cuûa chính saùch thi ñua voõ trang laø laøm cho
ñòch khieáp sôï ñeán möùc khoâng coøn daùm nghó ñeán chuyeän thoân tính hoaøn
caàu. Chính saùch naøy döïa treân khieáp ñaûm cuøng cöïc maø toâi xin pheùp
ñöôïc trình baøy moät caùch noâm na nhö sau [15]:
Ñòch
töôùi bom nguyeân töû leân ñaàu ta (first strike), ta seõ mang bom nguyeân töû
töôùi leân ñaàu ñòch (counter strike). Keát quaû laø ñòch vaø ta seõ cuøng
cheát, vaø toaøn theå nhaân loaïi cuõng cheát theo luoân. Vaäy, neáu ñòch khoâng
muoán caû ta laãn ñòch cuøng bò tieâu dieät trong moät nhaùy maët, thì ñòch
khoâng daùm taán coâng ta.
Vôùi
chieán löôïc khieáp ñaûm naøy, caû Myõ laãn Lieân Soâ ñeàu sôï bò taän dieät,
nhôø vaäy theá giôùi môùi ñöôïc soáng trong hoøa bình töø Ñeä Nhò Theá Chieán
ñeán giôø. (Chuù thích: Chieán löôïc “töôùi bom nguyeân töû leân ñaàu
nhau” cuõng töông töï nhö chieán löôïc “oâm bom ñi noå xöù ngöôøi” do
nhoùm Hoài Giaùo quaù khích saùng taùc ra. Cuõng may, chieán löôïc
“oâm bom ñi noå xöù ngöôøi” chæ laøm moïi ngöôøi gheâ tôûm, chöù khoâng
laøm theá giôùi khieáp ñaûm, vì söï thieät haïi do vaøi kyù thuoác noå gaây ra
raát laø haïn heïp khi so vôùi moät quaû bom haïnh nhaân coù söùc taøn phaù
haøng trieäu taán thuoác noå).
Ngoaøi ra,
nhôø cuoäc thi ñua voõ trang naøy, nhaân loaïi môùi ñöôïc höôûng nhöõng tieán
boä kyõ thuaät ngaøy nay. Thí duï nhö nhöõng hoûa tieãn mang ñaàu ñaïn nguyeân
töû, tuy laø moät loaïi vuõ khí taän dieät nhaân loaïi, nhöng noù ñaõ cho chuùng
ta nhöõng veä tinh nhaân taïo ñeå cho chuùng ta lieân laïc vôùi nhau deã daøng
hôn tröôùc (TV, ñieän thoaïi, v.v.). Thöïc ra, chuùng ta cuõng khoâng caàn phaûi
nhìn leân trôøi môùi thaáy nhöõng tieän nghi do cuûa cuoäc thi ñua voõ trang
mang tôùi cho chuùng ta. Vaøo trong beáp moãi nhaø, chuùng ta seõ thaáy ngay loø
microwave do caùc kyõ sö Boä Quoác Phoøng Myõ ñaõ phaùt minh ra trong khi tìm
caùch caûi tieán maùy radar duøng ñeå phaùt giaùc aâm möu ñaùnh leùn cuûa ñòch
thuû. Kyõ ngheä chieán tranh coøn taïo ra raát nhieàu tieän nghi khaùc nöõa,
laøm sao maø keå heát ra ñaây ñöôïc!
Nhìn moät
caùch toång quaùt hôn, chuùng ta ñeàu thaáy raèng thi ñua voõ trang baét nguoàn
töø sôï haõi, vaø ñaõ taïo ra kyõ ngheä chieán tranh. Kyõ ngheä chieán tranh ôû
Myõ ñaõ giuùp cheá ñoä tö baûn Myõ phaùt trieån maïnh meõ. Traùi laïi, kyõ ngheä
chieán tranh ôû Lieân Soâ ñaõ laøm tan naùt cheá ñoä naøy. Lyù do chính laø
Lieân Soâ ñaõ quaù lo sôï cho söï soáng coøn cuûa cheá ñoä, trong khi khaû naêng
taøi chaùnh laïi quaù eo heïp. Ngaân saùch quoác phoøng cuûa Lieân Soâ nuoát
moät phaàn lôùn taøi nguyeân caàn thieát ñeå xaây döïng ñaát nöôùc, laøm cho
moïi ngöôøi (töø thaønh phaàn laõnh ñaïo tôùi thöôøng daân) ñeàu maát heát tin
töôûng vaøo cheá ñoä kinh teá quoác doanh vaø ñoäc taøi ñaûng trò. Cuoái cuøng,
taát caû cheá ñoä coäng saûn naèm trong vuøng Ñoâng AÂu laàn löôït trôû thaønh
cheá ñoä tö baûn. Thaät laø oaùi aêm: chæ vì taäp ñoaøn laõnh ñaïo Lieân Soâ ñaõ
quaù sôï haõi cho söï soáng coøn cuûa cheá ñoä, neân cuoái
cuøng cheá ñoä Lieân Soâ ñaõ bò trieät tieâu. Ñoù laø moät ñieàu nghòch lyù
(paradox) trong cuoäc Chieán Tranh Laïnh maø toâi xin toùm taét nhö
sau:
·
Caøng lo sôï cho cheá ñoä bao
nhieâu, thì caøng phaûi tieâu tieàn vaøo phoøng thuû baáy
nhieâu.
·
Caøng tieâu tieàn vaøo phoøng
thuû bao nhieâu, thì cheá ñoä caøng sôùm tan raõ baáy nhieâu.
Ñieàu
nghòch lyù naøy hieän ñang aùm aûnh chính quyeàn Myõ. Vì quaù sôï khuûng boá,
chính quyeàn Myõ phaûi ñoå haøng traêm tæ vaøo chieán tranh Irak. Ruùt lui cuõng
keït, maø ôû laïi ñeå ñaùnh tôùi thaéng thì toán phí taøi nguyeân vaø nhaân
löïc. Keát quaû laø coâng quyõ bò thieáu huït, khoâng coøn ñuû tieàn ñeå taøi
trôï nhöõng chöông trình caàn thieát cho daân (giaùo duïc, y teá, cöùu teá xaõ
hoäi, baûo veä moâi tröôøng, v.v.). Trong khi ñoù thì naïn thaát nghieäp gia
taêng, caùn caân thöông maïi thieáu huït ñeàu ñeàu laøm cho ñoàng Myõ Kim baét
ñaàu xuoáng giaù… Neáu Toång Thoáng Bush doác toaøn nhaân löïc vaø taøi löïc
vaøo chieán tranh choáng khuûng boá (theá keït khoâng ruùt ra ñöôïc), thì lieäu
daân Myõ coøn chòu ñöïng ñöôïc ñeán bao laâu? Neáu khoâng kheùo leùo, oâng Bush
coù theå sa vaøo tình traïng “sôï quaù hoùa thaát
baïi”.
Ñoái vôùi
chuùng ta, trong khi ñöông ñaàu vôùi nhöõng noãi lo sôï haøng ngaøy, leõ dó
nhieân chuùng ta khoâng muoán rôi vaøo tình traïng “sôï quaù hoùa roà”,
hoaëc “sôï quaù hoùa thaát baïi”. Vì vaäy, toâi xin trình baøy vaøi
nguyeân taéc haønh ñoäng trong caûnh sôï haõi nhö sau:
(1)
Neáu lo sôï thì phaûi ñeà
phoøng.
(2)
Neáu lo sôï nhöng khoâng coù
khaû naêng ñeà phoøng, thì khoâng neân lo sôï. Ñoù laø nhöõng noãi “lo sôï
voâ ích” nhö tröôøng hôïp “sôï trôøi suïp”, hoaëc “sôï sau
khi cheát con chaùu khoâng cuùng gioã”, v.v..
(3)
Neáu lo sôï vaø coù khaû naêng
ñeà phoøng nhöng khoâng ñeà phoøng. Ñoù laø nhöõng noãi lo sôï
khoâng ñaùng ñeà phoøng, noâm na goïi laø tröôøng hôïp “lo sôï vôù
vaån, vaån vô” khoâng khaùc gì moät nhaïc só laõng maïn thoát ra moät caâu
lo sôï: “Em ôi, neáu moäng khoâng thaønh thì sao”.
(4)
Möùc ñoä lo sôï phaûi töông
xöùng vôùi möùc ñoä ñeà phoøng. Thí duï nhö ngöôøi ngheøo khoâng
sôï maát cuûa, neân khoâng caàn phaûi mua keùt saét baûo veä tieàn baïc.
Hôn nöõa, ñeà phoøng khoâng ñuùng möùc lo sôï coù theå ñöa tôùi nhöõng tai haïi
khoâng ñoaùn tröôùc ñöôïc, keát quaû chæ laøm taêng tröôûng möùc lo sôï. Traùi
laïi, ñeà phoøng quaù möùc lo sôï vì lo xa quaù ñaùng chæ laøm hao toån thì
giôø, tieàn baïc, vaø nguy haïi ñeán söùc khoeû (ñau bao töû chaúng haïn).
(5)
Möùc ñoä ñeà phoøng töông xöùng
vôùi khaû naêng. Ngöôøi baàn cuøng khoâng coù
khaû naêng ñeà phoøng, neân khoâng nghó ñeán ñeà phoøng duø ôû trong tình traïng
raát nguy hieåm ñeán tính maïng. Ñoù laø tröôøng hôïp “thí maïng
cuøi”.
Muoán aùp
duïng nguyeân taéc xöû theá treân, ngöôøi lo sôï phaûi bình tónh môùi coù ñuû
saùng suoát ñeå bieát öôùc löôïng möïc ñoä lo sôï vaø tìm kieám phöông thöùc ñeà
phoøng töông xöùng. Vieát ñeán ñaây laøm toâi nhôù moät oâng baïn ñaõ khuyeân
toâi: “Cöù bình tónh maø run”. Chaéc oâng naøy muoán aùm chæ “phaûi
bình tónh ñeå tìm caùch hoùa giaûi noãi sôï haõi”. Thöïc ra coù hieåu roõ
söï sôï haõi, thì ta môùi bieát ñöông ñaàu vôùi sôï haõi, haàu traùnh ñöôïc
nhöõng phaûn öùng hoà ñoà phi lyù. Ngoaøi ra, coøn nhieàu caâu hoûi ñaùng ñöôïc
neâu ra, chaúng haïn nhö: “Taïi sao ta sôï?”, “Caùc ngöôøi can ñaûm
ñaõ laøm theá naøo ñeå cho ñôõ sôï?”, “Caùc cheá ñoä ñoäc taøi ñaõ duøng
phöông phaùp gì ñeå laøm cho toaøn daân phaûi run sôï?”. Nhöõng caâu hoûi
naøy toâi seõ laàn löôït trình baày trong caùc soá baùo tôùi. (Toâi chæ
sôï oâng Chuû Buùt khoù tính khoâng cho pheùp toâi
tieáp tuïc thoå loä heát noãi sôï haõi ñaõ naèm saün trong
ñaàu toâi).
______________________
Taøi Lieäu Tham Khaûo Vaø Chuù
Thích
[1] I. M. Marks, Fear and
Phobias (nxb: Heinemann ôû London, 1969); R. Pasnau, Diagnosis and
Treatment of Anxiety Disorders (nxb: Ameraican Psychiatric Press,
Washington D.C., 1983).
[2] H. J. Kaplan vaø B. J.
Sadock, “Typtical Signs and Symptoms of Psychiatric Illness”trong
Comprehensive Textbook of Psychiatry/V do H.I. Kaplan, vaø B.J.
Sadock bieân soaïn (nxb: Williams & Wilkins ôû Baltimore, 1985), trang
499-501.
[3]Ï Veà vaán ñeà “vong ngaõ”,
xin ñoïc hai cuoán saùch noåi tieáng cuûa E. Fromm, Escape from
Freedom (nxb: Rinehart, New York, 1941) vaø The Sane
Society (nxb: Rinehart, New York, 1955).
[4] Theo giaùo sö R. A. Spitz,
ñöùa beù luùc môùi ra ñôøi chöa ñuû khaû naêng nhaïân xeùt, cho tôùi 3 thaùng
sau môùi lô mô nhaän ra ñöoïc nhöõng söï vaät xung quanh mình. Nhöõng hình aûnh
lô mô trong ñaàu ñöùa treû ñöôïc Spitz goïi laø “pre-objects”. The
First Year of Life (nxb: International University Press, New York,
1965).
[5] Nhö Gs. M. Fordham ñaõ
vieáât, “Birth violently interrupts the protected quatic life of the infant.
It is widely held that the event gives rise to prototypic anxiety reflected
later in birth and rebirth themes of archetypical fantasy.” Children
as Individuals (nxb: Hodder and Stoughton, London, 1969), trang 112.
[6] Lyù thuyeát phaân taùch taâm
lyù cuûa Carl Jung raát phong phuù. Ñaëc bieät veà vaán ñeà tín ngöôõng töø
Ñoâng sang Taây, xin ñoïc vaøi cuoán saùch sau ñaây: C. Jung, Psychology
of Religion (nxb: Yale University Press, New Haven, 1938); C. Jung,
Psychology of Western Religion (nxb: Princeton University Press,
Princeton, N. J. 1984); R. Hostie, Du Mythe aø la Religion dans la
psychologie analytique de Carl Jung (nxb: Descleùe de Brouwer, Paris,
1968); R. N. Bella, “Father and Son in Christianity and Confucianism”
trong cuoán Personality and Religion: The Role of Religion in Personality
Development do W. A. Sadler Jr. bieân soaïn (nxb: Harper & Row, New
York, 1970); R. Aziz, Carl Jung’s Psychology of Religion and
Synchronicity (nxb: State University Of New York Press, Albany, 1990);
H. G. Coward, Jung and Eastern Thought (nxb: State University Of
New York Press, Albany, 1985); W. G. Rollins, Jung and the Bible
(nxb: J. Knox Press, Atlanta, 1983).
[7] Thuyeát phaân taùch taâm
lyù (analytical psychology) cuûa Carl Jung khaùc haún lyù thuyeát
phaân taâm (psychoanalysis) cuûa Freud. Xin ñoïc Jef Dehing,
“Deux modes de penseùe, Freud et Jung” ñaêng trong cuoán töïa ñeà laø
Carl Gustav Jung do Michael Cazenave bieân soaïn (nxb: Les Cahiers
de l’Herne, Paris, 1984) trang 19-31.
[8] Saùch veà lyù thuyeát Carl
Jung raàt nhieàu do oâng vieát ra (haøng ngaøn trang) hoaëc caùc moân ñoà cuûa
phaùi “Jungian” phaùt trieån ra (cuõng ñeán haøng traêm cuoán). Moät trong
nhöõng saùch ñaùng neân ñoïc vì töông ñoái deã hieåu laø cuoán Analytical
Psychology, Its theory and Practice do Carl Jung vieát (nxb: Pantheon
Books, Random House, New York,1968), ñaëc bieät tr. 1-113 ; vaø Man and
His Symbols (nxb: Doubleday, New York, 1964), ñaëc bieät Phaàn 1-3, tr.
1-229 (taùc giaû laø Carl Jung vaø 5 moân ñoà cuûa oâng). Ngoaøi ra, Bs. Michael
Fordham aùp duïng lyù thuyeát cuûa Carl Jung ñeå tìm hieåu taâm lyù treû em
trong cuoán Children as Individuals (op.cit.) cuõng ñaùng neân
ñoïc qua. Veà vaán ñeà chaån beänh taâm thaàn, quyeån ngaén goïn nhaát laø cuoán
do Bs. Murray Stein bieân soaïn (editor), Jungian Analysis (nxb:
Open Court, The Reality of the Psychic Series, London, 1982).
[9] Nhieàu moân phaùi taâm lyù
hoïc khoâng chaáp nhaän quan nieäm taâm lyù di truyeàn, roài cho raèng Carl Jung
ñaõ ñöa ra moät lyù thuyeát uûng hoä cheá ñoä Ñöùc Quoác Xaõ. Sau naøy, nhieàu
nhaø taâm lyù hoïc, nhö Gs. Edmund D. Cohen, ñaõ minh oan cho C. Jung, vaø
chöùng minh raèng Carl Jung ñaõ vieát nhieàu baøi ñaû kích lyù thuyeát kyø thò
chuûng toäc, vaø leân aùn nhoùm ngöôøi theo Hitler. Edmond G. Cohen, C. J.
Jung and the Scientific Attitude (nxb: Philosophy Library, New York,
1975), trang 99-111.
[10] Heùleøne Kiener, “Les
archeùtypes sont les forces formatrices de l’aâme humaine, forces qui peuvent
eâtre activeùes aø tout moment, par exemple aø l’occasion d’un conflict, lorsque
nous somes en proie aø une vive eùmotion, lorsqu’un probleøme important de notre
vie se pose pour nous de facon particulieørement aigue.”) Chöông “Le
Probleøme religieux dans l’oeuvre de Jung”, trong cuoán Carl Gustav
Jung (op. cit.), trang 250.
[11] “Psychological Aspects of
the Mother Archetype” trong cuoán The Collected Works of Carl Jung
(nxb: Princeton University Press, Princeton, 1953-1959), taäp 9i, ñoaïn
158.
[12] Sibylle Birkhauser-Oeri,
The Mother, Archetypal Image in Fairy Tales, do Marie-Louise Von
Franz bieân soaïn, vaø do Michael Mitchell dòch töø tieáng Ñöùc (nxb: Inner ity
Book, Toronto, 1988). Coù raát nhieàu saùch vieát veà aûnh höôûng cuûa tieàm
thöùc (aûo hình) trong vaên chöông vaø ngheä thuaät. Cuoán saùch ñaùng neân ñoïc
laø cuoán A Jungian Approach to Literature cuûa Bettina L. Knapp
(nxb: Southern Illinois University Carbondale, Illinois, 1984). Baïn naøo ñaõ
töøng bieát coå tích Phaùp veà Tristan vaø Iseut seõ roõ bieát theâm veà lyù
thuyeát phaân taùch taâm lyù trong cuoán La Subversion de l’AÂme
(nxb: Seghers, Paris, 1981) do Michael Cazenave saùng
taùc.
[13] James Hamilton, Lost
Horizon (nxb: Macmillan, New York, 1933).
[14] Carl Jung, “Many
artists, philosophers, and even scientists owe some of their best ideas to
inspirations that appear suddenly from the unconscious. The ability to reach a
rich vein of such material and to translate it effectively into philosophy,
literature, music, or scientific discovery is one of the hallmarks of what is
commonly called genius”. Chöông “Approaching the Unconscious”, trong
cuoán Man and His Symbols (op.cit.), tr. 38.
[15] Coù raát nhieàu saùch vieát
veà vaán ñeà hai cöôøng quoác mang bom ra huø nhau. Toâi thaáy ñoïc moät trong 3
cuoán saùch sau cuõng ñuû ñeå bieát veà vaán ñeà naøy: Robert Powell,
Nuclear Deterrence Theory: The Search for Credibility (nxb:
Cambridge University Press, Cambridge, 1990); Wolfgant Heisenberg,
Strategic Stability and Nuclear Deterrence in East-West Relations
(nxb: Institute for East-West Security Studies, Boulder, Colorado, 1989); Steven
E. Miller, Strategy and Nuclear Deterrence: an International Security
Reader (nxb: Princeton University Press, Princeton, New Jersey,
1984).
No comments:
Post a Comment