BẢO TRÂM * LÊ MỘNG NGUYÊN

PhÕng VÃn Nhåc Sï Lê M¶ng Nguyên 2004
Bäo Trâm* th¿c hiŒn
1. Bäo Trâm (BT): ThÀy b¡t ÇÀu sáng tác vào næm mÃy tu°i? Trong trÜ©ng h®p, cänh huÓng nào?
Lê M¶ng Nguyên(LMN):
Xin Trâm cho tôi b¡t ÇÀu nói vŠ thi væn vì Çó là nguÒn gÓc cûa sáng tác nhåc trong trÜ©ng h®p riêng tôi.
Làm thÖ tØ 9 tuÓi và ÇÜ®c n°i ti‰ng giÕi ViŒt væn ngay tØ dåo Ãy ª Hu‰, tåi trÜ©ng cao Ç£ng ti‹u h†c
Chaigneau, tôi diÍn tä ‘’Cái ghen cûa Hoån ThÜ’’ trong m¶t bài thi lên l§p ÇÜ®c thÀy quá khen và Çã không
ngÀn ngåi cho Çi‹m 20 trên 20... và sau này trong tuy‹n thäi gi»a các thí sinh trÜ©ng trung h†c (concours
général) ª c¿u thû Çô lj quÓc An-Nam, tôi chi‰m Giäi NhÃt (Giäi Thܪng Bäo ñåi). Sª dï tôi b¡t ÇÀu b¢ng
thÖ và quÓc ng» vì hai Çi‹m này có dính dáng ljn s¿ nghiŒp sáng tác âm nhåc cûa tôi. Nguyên do: hÒi
Ãy, cånh nhà tôi ª Ch® CÓng (Phú Xuân) có anh TrÀn Kim Ng†c l§n hÖn tôi Ƕ ba bÓn tu°i, bi‰t ti‰ng tôi
vi‰t væn hay nên nh© tôi Ç¥t l©i cho vài bän nhåc cûa anh sáng tác qua cây Çàn mandoline. ñ‹ thuÆn
tiŒn, anh Ng†c dåy cho tôi Çàn mæng cÀm và bán rÈ cho tôi cây Çàn cûa anh vì anh quá thích l©i tôi vi‰t
cho nhåc cûa anh. TØ Çó, tôi tÆp Çàn và b¡t ÇÀu sáng tác trên mæng cÀm (sau này, qua løc huyŠn cÀm Y
pha nho và vï cÀm m¶t dåo) và m¥c dÀu chÜa džc m¶t sách nhåc lš nào cä, tôi tìm ki‰m m¶t mình và t¿
h†c qua nh»ng bän nhåc Çã xuÃt bän lúc bÃy gi© cûa LÜu H»u Phܧc, nhÜ Båch ñ¢ng Giang, Nam Ti‰n,
H¶i NghÎ Diên HÒng... ho¥c nhåc hܧng Çåo nhÜ Lên ñàng, G†i ñoàn... ho¥c nh»ng bän ca quÓc t‰ Ç¥t l©i
ViŒt nhÜ trong tÆp ‘’ñ©i Vui Sܧng ‘’ cûa Phåm Væn Xung, ‘’Ti‰ng Chim Ca’’ cûa LÜu Ng†c Væn và ñào
Væn Thi‰t... Bài Xuân TÜÖi là bài tôi sáng tác ÇÀu tiên næm 15 tu°i, tôi rÃt hãnh diŒn ÇÜ®c báo ‘’QuÓc
Gia’’ cho Çæng ngay trong ‘’ñ¥c San Mùa Xuân’’ (dܧi bút hiŒu Lan ñào là tên 2 ngÜ©i em gái cûa m¶t
ngÜ©i bån thân thi‰t, anh TrÀn ñình Bá): Xuân vŠ chào Ç©i, Ngàn th¡m tÜÖi, Xuân vŠ ÇÀy l©i tràn núi
sông, Hát vang trong bao nhiêu lòng, Chào QuÓc gia, mØng hát ca Ç©i th¡m hoa!... vân vân. L©i nhåc trong
sáng, vô tÜ, Çúng là hình änh cûa m¶t th©i êm ÇËp Çã qua!
Sau Çó tôi t¿ h†c (autodidacte) nhåc lš trong sách ‘’La deuxième année DE MUSIQUE Solfège et Chants’’
cûa A. MARMONTEL, Paris Armand Colin 1890, cä thäy 336 trang nhÜng rÃt ÇÀy Çû vì có rÃt nhiŠu tÌ dø
lÃy tØ nh»ng bài nhåc lØng danh. VŠ phÀn hòa âm, tác giä cho vài ‘’Notions élémentaires d’harmonie’’, vÕn
vËn 6 trang mà thÆt quá ích l®i cho bÃt cÙ ngÜ©i nào m§i b¡t ÇÀu trong lãnh v¿c. HiŒn gi©, tôi vÅn gi»
cuÓn sách cÛ kï này cûa ông Marmontel v§i nh»ng l©i mª ÇÀu do các nhåc sï Çåi tài thu¶c Bác sï H†c viŒn
Pháp (Institut de France) nhÜ Gounod, Massenet, Saint-Saens, Delibes... nhÜ m¶t k› vÆt Çáng tôn th©. TØ
nhåc vui månh ljn nhåc buÒn lãng mån (vì hoàn cänh chi‰n tranh và nh»ng cu¶c tình dang dª) và Ç‹ ti‰p
theo hÙng cäm cûa các tác giä tôi yêu chu¶ng nhÜ Væn Cao (SuÓi MÖ), ñ¥ng Th‰ Phong (Con ThuyŠn
Không B‰n), NguyÍn Væn ThÜÖng (ñêm ñông), Hoàng Giác (Ngày VŠ), Dzoãn MÅn (BiŒt Ly), Anh ViŒt
(B‰n CÛ)... tôi Çã làm trong nh»ng næm 1948, 49, 50 nh»ng bän nhåc mà hÖn nºa th‰ k› sau ngÜ©i ta
vÅn còn Üa thích, nhÜ Nh§ Hu‰, Bài ThÖ Hu‰, M¶t ChiŠu ThÜÖng Nh§, Mœ Châu Tr†ng Thûy, Træng M©
Bên SuÓi...
2. (BT): Trong th©i gian du h†c tåi Pháp, thÀy có sáng tác gì n»a không? N‰u có, thì nh»ng sáng tác Ãy
mang chû ÇŠ gì? N‰u không, xin thÀy cho bi‰t lš do tåi sao?
(LMN): Trong mÃy næm ÇÀu: 1951, 1952 và 1953... ª Paris, tôi ti‰p tøc sáng tác, hôm nay dª låi bän thäo,
thÃy có nhiŠu bài diÍn tä n‡i lòng cô quånh cûa m¶t ngÜ©i trai trÈ sÓng trên ÇÃt khách, xa nhà, quê hÜÖng
và ngÜ©i yêu dÃu. Nh§ nhà và ân nghïa sinh thành, tôi vi‰t bài Lá ThÜ Cho MË (xem HÒi kš ‘’M¶t Thoáng
HÜÖng XÜa’’ cûa Lê M¶ng Nguyên, ñ¥c san Bi‹n ñông Xuân Giáp Thân 2004) và sau khi ba tôi mÃt,
bài Tìm Låi Ngày XÜa Ç‹ t¥ng hÜÖng hÒn ngÜ©i thân phø quá cÓ. Tôi có k‹ chuyŒn này trong bài tùy
bút ‘’Nh»ng cái ch‰t Çã qua trong Ç©i tôi hay là nh»ng mänh Ç©i không tÜÖi sáng...’’ (xem NghŒ
ThuÆt-Montréal sÓ 86, th. 05-2001). VŠ phÀn tình cäm và lãng mån nh§ nhung, có bài Tha HÜÖng (vi‰t
Çêm 11-12-1950, 2 tháng sau khi tôi Ç¥t chân xuÓng phi trÜ©ng Orly-Paris ngày 05-10-1950, cung ré
mineur v§i (hành nhåc): Tempo di English Waltz), chÜa Ç¥t l©i... tôi cÛng không hi‹u tåi sao. ñ‰n lÜ®t
Xuân Tha HÜÖng rÃt thi‹u não, vân vân và tØ HiŒp ÇÎnh Genève (tháng 07-1954), m¶t sÓ bài tiêu bi‹u
nhÜ: Sông Seine, bao gi© ta vŠ nܧc Nam? Ki‰p Giang HÒ, Xuân VŠ Nh§ Mãi Quê HÜÖng, Bøi ñ©i (cäm
ÇŠ m do Lê M¶ng Hoàng Çåo diÍn), và gÀn Çây: Quê Tôi, ChiŠu Vàng Næm XÜa, ViŒt Nam Th¡m TÜÖi...
Çó là không k‹: Thu Trên Sông Seine, Giao Mùa, ThŠ Non Nܧc, Tình Vô V†ng, Thu SÀu... là nh»ng
bài thÖ cûa VÜÖng Thu Thûy, Phåm Ng†c, Tän ñà, Bích ThuÆn, LÜu HÒng Phúc... ÇÜ®c tôi ph° nhåc.
3. (BT): 30 tháng 4 næm 1975, thÀy Çã nghï gì và làm gì trong ngày hôm Ãy ?
(LMN) : Ngày 30 tháng tÜ næm 1975, tôi Çang có m¥t ª ñåi H†c Besançon cách Paris chØng 400 cây sÓ.
ThÆt ra , tôi ª låi Çây tØ thÙ hai 28 tây Ç‹ giäng dåy Droit fiscal và Institutions financières và chÃm thi khÄu
vÃn m¶t sÓ thí sinh, m¶t tuÀn trܧc tuÀn cuÓi cùng cûa niên h†c 1974-1975. Trong Agenda, tôi có ghi: 14
thí sinh ngày 28, 6 ngày 29 và 30 ngày 30-04-2001. Và du§i ngày 30: Chute de Saigon. Tôi lÃy tàu tÓi hôm
Ãy trª låi Paris mà lòng buÒn vô hån. Dåo Ãy, tôi thu¶c vŠ gi§i ‘’Turbo-Prof.’’ (ª Paris nhÜng lÃy tàu SNCF Çi
dåy ª tÌnh m‡i tuÀn m¶t hai lÀn). Lë dï nhiên lúc nghe tin Saigon thû Çô VNCH mÃt, tôi không cÀm ÇÜ®c
nܧc m¡t. NhÜng tôi không ngåc nhiên vì Çã ÇÜ®c sºa soån lâu trܧc vŠ thäm h†a này (HÆn Vong QuÓc) :
Ta mÃt nܧc nhÜ ngÜ©i mÃt quá khÙ
Tháng TÜ Ngàn Chín Træm Bäy MÜÖi Læm
Ngày Ba mÜÖi nhÜ cu¶c th‰ thæng trÀm
Muôn Ç©i hÆn nhÜ dân Chàm Çã ch‰t
Ta mÃt nܧc nhÜ ngÜ©i mÃt thÜÖng ti‰c
Tháng næm dài lang båt sÓng quê ngÜ©i
Luôn hܧng vŠ ÇÃt nܧc ViŒt xa xôi
ñ‹ sÓng låi cänh gia Çình yêu dÃu
Ta mÃt nܧc nhÜ ngÜ©i mÃt thÖ Ãu
M¥t tr©i ngày sao tÓi nhÜ ban Çêm
Xuân Çã vŠ sao vÅn lånh giá bæng
Hoàng hôn xóa bao tình trong kš Ùc
Ta mÃt nܧc nhÜ ngÜ©i mÃt hånh phúc
ñêm træng mài lÜ«i ki‰m núi sông h©n
Ta nguyŒn thŠ xin trä n® nܧc non
Cho ÇÃt ViŒt m¶t ngày mai tÜÖi sáng (ThÖ Lê M¶ng Nguyên)
Ngày 26-03-1975: Hu‰ thÃt thû : tôi nhÆn ÇÜ®c tin tØ Saigon cûa anh Lê M¶ng ñào (thÜ ÇŠ ngày
27-03-1975) : Må, gia Çình anh Tùng, chÎ ThØa Çã di tän tØ Hu‰ trên con ÇÜ©ng máu vào ñà N¤ng tØ hôm
20/03/1975. Xe bò ngót hÖn 24 ti‰ng trên Çoån ÇÜ©ng 100 cây sÓ. ñã vÆn Ƕng m†i cách, Må m§i vào
ÇÜ®c Saigon tÓi hôm qua, 26 tháng 03. ChÌ riêng m¶t mình må, còn hai gia Çình thân nhÃt là anh Tùng và
chÎ Sum (khoäng 25 ngÜ©i) còn kËt låi ñà N¤ng... Ngày 30-03-1975, ñà N£ng mÃt : trong thÜ ngày
27/03/1975 anh Lê M¶ng ñào cho bi‰t : ... Hôm nay låi nghe ñà N£ng phäi di tän Çây !!! Së có tàu thûy và
máy bay ngoåi quÓc ljn di tän. Không bi‰t gia Çình mình có di tän ÇÜ®c không. ñành phú cho sÓ
mŒnh... Ngày 17-03-1975 : Chute de Phnom-Penh ... và ngày 30-04-1975 : Saigon thÃt thû ! Tôi rÃt
buÒn vì tØ nay së không bao gi© g¥p m¥t låi gia Çình mà tôi vØa m§i vŠ thæm tåi Saigon và Hu‰ tØ ngày
12-12-1974 ljn ngày 07-01-1975. Lúc tôi còn ª thû Çô VNCH, Çã nghe tin Phܧc Long mÃt (ngày
03-01-1975).
4. (BT) : LÀn ÇÀu Trâm g¥p thÀy, trong giäng ÇÜ©ng Çåi h†c vào næm 1986, Trâm lên bøc giäng hÕi thÀy :
Phäi thÀy là tác giä cûa Træng M© Bên suÓi không ?... ThÀy Çã nghï gì ngay lúc Ãy ? Tâm trång th‰ nào ?
Ngåc nhiên ? Vui ? NgÆm ngùi ?
(LMN) : Trܧc h‰t, xin cäm Ön Trâm Çã k‹ låi cu¶c ‘’g¥p g«’’ này trên NET và gÀn Çây trên báo NghŒ
ThuÆt cûa nhåc sï Lê Dinh ª Montréal, qua bài tùy bút K› niŒm v§i tác giä cûa Træng M© Bên SuÓi rÃt dÎu
dàng và nhung nh§, Çã làm tôi xúc Ƕng vô cùng. Trâm vi‰t næm 1998 mà tôi chÌ m§i ÇÜ®c džc hÒi tháng
tÜ næm 2001 nghïa là tØ ngày tôi có Internet và gia nhÆp ‘’Nhóm Sáng Tác’’ cûa Trâm trên mång lܧi và m¶t
sÓ thân h»u chû trÜÖng. HÒi Ãy tôi chÌ thoáng nghe PhÜÖng Khanh nói là Trâm có vi‰t m¶t bài k› niŒm v§i
tôi rÃt hay nhÜng tôi chÜa vào Internet mà cÛng không bi‰t cách nào Ç‹ džc trên máy ngÜ©i khác. Lúc
Trâm ljn hÕi tôi næm 1986 sau bài h†c ‘’Science Politique’’ tôi dåy hôm Ãy cho sinh viên cûa Département
d’ Administration Économique et Sociale mà tôi ÇÜ®c hân hånh làm giám ÇÓc (directeur) ª ñåi h†c Paris VIII,
tôi hÖi ngåc nhiên trong khoänh kh¡c vì chuyŒn Çã xÜa rÒi mà nay vÅn còn có ngÜ©i (m¶t cô sinh viên nhÕ
nh¡n, xinh x¡n và e dè) nh¡c nhª trên ÇÃt khách, nhÜng lòng thÃy vui vui nhÜ m¶t hånh phúc mong manh Çã trª
låi sÜ«i Ãm m¶t quä tim lÜu låc. HÒi Ãy, tôi không liên låc nhiŠu v§i c¶ng ÇÒng VN, nhÜng m‡i lÀn g¥p m¶t
sinh viên VN nhÃt là phái n» ghi tên theo dõi nh»ng ‘’khoa quy‰t tuy‹n’’ (matières à option) cûa tôi, là m¶t
nguÒn hãnh diŒn m§i... Sau Çó, Trâm có t¥ng tôi m¶t tÆp thÖ (7 bài) v§i nhan ÇŠ ‘’Hoàng Hôn Tr¡ng’’ và
m¶t bæng cassette audio trong Çó Trâm t¿ hát và ghi âm (Çàn ÇŒm løc huyŠn cÀm) nh»ng bài ÇÜ®m tình
nhung nh§ (nhÜ tôi Çã k‹ låi trong ‘’TØ Mây Khúc ljn HËn Anh 15 Næm cûa Bäo Trâm - Trang Thanh Trúc
hay là Paris và Montréal trong tình Ç©i và tình ngÜ©i’’ : NghŒ ThuÆt-Montréal sÓ 64, th. 07-1999).
5. (BT) : Trâm xem låi m¶t sÓ sáng tác cûa thÀy, thÃy chû ÇŠ quê hÜÖng rÃt nhiŠu, ho¥c nh¡c vŠ m¶t tình
yêu nào Çó trong dï vãng và cái dï vãng Ãy luôn luôn ÇÜ®c lÒng trong khung cänh quê hÜÖng. Có Çúng nhÜ
vÆy không ? Và n‰u quê hÜÖng luôn luôn hiŒn diŒn trong nh»ng nhåc phÄm cûa thÀy, thÀy có bao gi©
trª låi quê quán chÜa ? Có ho¥c không, xin thÀy có th‹ cho bi‰t lš do ?
(LMN) : Xin Trâm bi‰t r¢ng không nh»ng chÌ trong m¶t sÓ sáng tác mà hÖn n»a - ngoài nh»ng bän nhåc
PhÆt Giáo nhÜ MØng Khánh ñän (1948) ho¥c Thành ñåo vân vân - tôi có th‹ nói là trong tÃt cä nh»ng sáng
tác cûa tôi, bÃt cÙ là nhåc hùng tØ Vó Ng¿a Giang HÒ (1948) ljn ViŒt Nam Th¡m TÜÖi (2001) hay nhåc
tình cäm tØ Træng M© Bên SuÓi (1949) hay Nh§ Hu‰ (1950), Bài ThÖ Hu‰ (1950) cho ljn ThŠ Non
Nܧc (2001) hay ChiŠu Vàng Næm XÜa (05/11/2001) ho¥c Thu SÀu (17/02/2004)... qua gÀn m¶t træm bän
nhåc mà tôi Çã cho in hay vi‰t ra, chû ÇŠ duy nhÃt là quê hÜÖng ÇÃt nܧc, hÙng cäm tÆn cùng là làng
måc, thôn xóm, sông HÜÖng, núi Ng¿ v§i m¶t dï vãng vØa êm dÎu vØa thÜÖng Çau, m¶t mÓi tình dang dª
nhÜng Çã trª thành bÃt diŒt qua bài Træng M© Bên SuÓi (1949) làm tåi quÓc n¶i (xin xem tùy bút ‘’TMBS
hay là cu¶c hành trình trong m¶t quá khÙ lãng mån và thÜÖng yêu’’ cûa Lê M¶ng Nguyên : NghŒ
ThuÆt-Montréal sÓ 72, th. 03-2000) hay Xuân Tha HÜÖng (ho¥c Ki‰p Tha hÜÖng) vi‰t tåi Paris (1952)
trong nh»ng ngày Çau kh° và cô quånh trên ÇÃt khách quê ngÜ©i ... : ChÌ thi‰u m¶t mình em chiŠu nay
phÜÖng tr©i Âu xa v©i. Mây kéo lê thê, tr©i nܧc bao la kìa dòng sông Seine lÖ lºng xuôi ngày tháng. Mùa
xuân ljn kh¡p tr©i, kh¡p nÖi ngÜ©i ta Çi lܧt thܧt. Riêng tôi ÇÙng nhìn, nh§ låi ngày qua cùng em sánh
vai bên dòng Ç©i âm thÀm ! Tôi nh§ sông HÜÖng v§i gi†ng hò cô lái. Khi thÃy sông Seine nܧc Çøc l©
không tình yêu ! VÜ©n hoa nÖi Çây låi g®i nh§ Væn Lâu. Sao lúc xuân vŠ mà nܧc non âu sÀu ? Xa cách
muôn trùng bªi vì Çâu còn lÜu luy‰n ? Ngày xÜa ti‰ng Çàn còn thi‰t tha tình duyên ! Bài này (do nhà xuÃt
bän An Phú phát hành ª Saigon) Çã ÇÜ®c Thái Thanh hát lÀn ÇÀu tiên tåi ñài phát thanh ViŒt Nam trong
næm 51-52 theo l©i yêu cÀu cûa ngÜ©i yêu cûa tôi hÒi Ãy còn ª låi bên nhà. ñÀu næm nay (2001), tôi có
vi‰t nhåc phÄm ‘’Ma Vie Sans Toi’’ (ñ©i Không Có Em), l©i b¢ng ti‰ng Pháp (mà cÛng là cä m¶t bài thÖ)
theo nhåc cûa TMBS :
Pourquoi ne viens-tu pas en France ?
Où il fait bon vivre, ensemble
Nous continuons notre amour
Au bord de la Seine du bonheur.
Sous le beau ciel bleu de Paris
Notre idylle le jour, la nuit
Reprend son cours et sa passion
En bravant le destin du monde
AMOUR ! Pour la vie ou pour un jour
Mon coeur bat pour toi mille fois encore
AMOUR ! de mes jeunes années passées
à travers champs, dans les prés
les nuits d’été
Je ne sais pas pourquoi la vie
nous lie et nous désunit
Ma vie depuis n’a aucun sens
Loin du pays de mon enfance
Souffrant, je vis au jour le jour
Dans cette vie sans ton amour
TØ ngày Saigon mÃt và Ç‹ trä l©i câu hÕi cûa Trâm, tôi không bao gi© có š ÇÎnh trª låi cÓ hÜÖng... VØa rÒi,
nhân dÎp ‘’ Ngày Giao Hoán Liên Tôn v§i các Tôn Giáo ViÍn ñông ‘’ (Journée d’Échanges Inter-
Religieuse avec des Religions d’Extrême-Orient) do Giáo XÙ Strasbourg (Pháp) t° chÙc hôm 20/03/2004
tåi Trung Tâm Væn Hóa St Thomas : Trong bài tôi làm thuy‰t trình vŠ ‘’ C¶ng ñÒng ViŒt Nam tåi Pháp’’
(bên cånh ngài T°ng Giám møc Joseph Doré, ñÙc Ông Chû tÎch Ñy Ban ÇÓi thoåi liên tôn Joseph
Gaschy và thÜ®ng T†a Thích Minh Tâm (Chùa Khánh Anh, Paris), và Ç‹ trä l©i câu hÕi ‘’ ñÒng bào chúng
ta có cÀn phäi c¡t ÇÙt v§i nguÒn gÓc quê hÜÖng Ç‹ hoàn toàn h¶i nhÆp xã h¶i nܧc ngÜ©i ?’’, tôi không
th‹ trä l©i th£ng nhÜng chÌ nêu lên nhÆn xét r¢ng : ‘’... N‰u thanh thi‰u niên VN ª Pháp (thu¶c vŠ nh»ng
kÈ di trú cûa th‰ hŒ thÙ hai trên ÇÃt ngÜ©i) không chÃp nhÆn ch‰ Ƕ Ƕc tài Çäng trÎ, nh»ng ngÜ©i thu¶c
vŠ th‰ hŒ thÙ nhÃt lúc nào cÛng bÎ ám änh bªi s¿ mong ܧc trª vŠ cÓ quÆn Ç‹ ...khi tå th‰ ÇÜ®c chôn cÃt
tåi nÖi an nghï cuÓi cùng cûa ông bà t° tiên ngày xÜa. Nhà thÖ Cao TÀn ch¡ng hån, sÓng ki‰p lÜu vong
tåi California (Hoa Kÿ), không m¶t ngày nào là không bܧc chân Çi trên bi‹n cát Ç‹ nhìn vŠ ÇÃt nܧc
ViŒt Nam n¢m ª bên kia Thái Bình DÜÖng. VŠ phÀn riêng tôi, tôi Çã nhiŠu lÀn nói lên - nhÜ nhà Çåi thi
væn hào và chính khách VICTOR HUGO trong š l¿c chÓng ÇÓi båo tàn : ‘’ Ngày nào t¿ do ÇÜ®c hÒi phøc,
ngày Ãy tôi së trª låi cÓ hÜÖng ‘’
N® nܧc chÜa xong ÇÀu Çã båc :
Mon devoir envers ma patrie
N’est pas entièrement rempli
Voilà que mes cheveux ont blanchi
Dans le fondu des couleurs de la vie ‘’.
6. (BT) : Trâm quen bi‰t thÀy tØ næm 1986, nhÜng không bao gi© thÃy thÀy có m¥t trong nh»ng bu°i sinh
hoåt væn nghŒ cûa c¶ng ÇÒng VN. Mà phäi ch© mãi ljn ÇÀu nh»ng næm 90, tình c© m§i ÇÜ®c g¥p
thÀy trong m¶t bu°i væn nghŒ cûa T°ng H¶i Sinh Viên VN tåi Paris t° chÙc. Xin thÀy cho bi‰t, trong cái
khoäng th©i gian Ãy, có nghïa là tØ lúc Trâm g¥p thÀy vào næm 1986 ljn1990, sinh hoåt thÜ©ng ngày cûa
thÀy là gì và nh»ng sáng tác vÅn ti‰p tøc ra Ç©i hay Çã bÎ gián Çoån ?
(LMN) : N‰u riêng Trâm lÀn ÇÀu thÃy tôi trong Çêm væn nghŒ T‰t cûa THSV Paris næm 1990, Çó không
phäi là lÀn ÇÀu tôi có m¥t trong m¶t bu°i væn nghŒ cûa ÇÒng bào mình t° chÙc. ThÆt ra, nh»ng næm
trܧc Çó, næm nào tôi cÛng có m¥t tåi Nhà Hát L§n Maubert-Mutualité Ç‹ ûng h¶ sinh viên quÓc gia (nhà tôi
cách Çó chØng næm phút Çi b¶ thôi). Trܧc 1990 và ngay tØ næm 1977-1978, tôi Çã thu¶c vào nhóm tranh
ÇÃu cho tái lÆp nhân quyŠn ª VN và cÙu tr® nån thuyŠn nhân vÜ®t bi‹n (boat people) do chû nhiŒm báo
Quê MË Võ Væn Ái cùng PhÜÖng Anh và ý Lan ÇŠ khªi, nh¡m møc Çích viŒc thuê chi‰c Tàu ‘’ñäo Ánh
Sáng’’ - île -de-Lumière (lúc Ãy Trâm m§i 12 tuÓi mà cÛng vØa m§i Ç¥t chân trên ÇÃt Pháp thành thº không
làm sao theo dõi ÇÜ®c) vào khoäng tháng 4-1979, v§i s¿ kêu g†i ûng h¶ cûa các nhóm trí thÙc ngÜ©i Pháp
không phân biŒt tä h»u, nhÜ Jean-Paul Sartre, Raymond Aron, Simone de Beauvoir, Maurice Clavel, Jean
Lacouture, André Glucksman, Yves Montand, Olivier Todd, Bernard Kouchner... TØ dåo Ãy tôi có vi‰t nhiŠu
bài báo phÀn Çông b¢ng ti‰ng Pháp vŠ vÃn ÇŠ ViŒt Nam, ngoài ra phäi lo giäng dåy ª Çåi h†c Besançon,
hÖn n»a (tÜÖng t¿ bÃt cÙ giäng sÜ Çåi h†c nào) phäi làm ‘’travaux scientifiques’’ rÃt nhiŠu (khäo cÙu vŠ
luÆt hi‰n pháp và khoa h†c chính trÎ, Çæng báo và xuÃt bän nhiŠu sách) Ç‹ ÇÜ®c thæng trÆt và thuyên
chuy‹n lên Çåi h†c Paris VIII tØ næm 1984-1985. Trong khoäng th©i gian tØ 1986 ljn 1990, tôi không có
nhiŠu thì gi© Ç‹ sáng tác nhåc m¥c dÀu hÙng cäm lúc nào cÛng dÒi dào (lâu lâu cho Çæng m¶t nhåc m§i
trên báo chí häi ngoåi và nhÃt là trên nh»ng Ç¥c san Mùa Xuân). Ngoài ra, b¡t ÇÀu 1993 tôi vi‰t thÜ©ng
xuyên nh»ng bài vŠ chính trÎ VN và quÓc t‰ (b¢ng Pháp ng») trên bán nguyŒt san ‘’L’Appel de la
Nation’’, và tØ 1995 trên nguyŒt san song ng» ‘’Tin TÙc’’ (chû trÜÖng NguyÍn ñình Nhân) cùng trên tåp
chí tam cá nguyŒt ‘’Human Rights’’ cûa luÆt sÜ Lâm LÍ Trinh (Huntington Beach) hay tØ tháng 12-
1998 nh»ng bài phê bình væn nghŒ, tùy bút, hÒi kš, thÖ và nhåc m¶t cách thÜ©ng xuyên trên nguyŒt san
NghŒ ThuÆt cûa nhåc sï Lê Dinh ª Montréal... và tØ næm 2000 trên hai tåp chí ñÓi L¿c & Khai Thác ThÎ
TrÜ©ng cûa TS NguyÍn Bá Long ª Toronto (Canada), tØ Hè 2001 trên tÆp san ñÎnh Hܧng cûa GS
NguyÍn ñæng Trúc và LM Lê Phú Häi (Strasbourg), tØ tháng 03-2002 trên Ç¥c san (Pháp ng»)
Nhân-QuyŠn-Droits de l’Homme ª Paris-Bruxelles cûa LM TrÀn Thanh Giän, tØ næm 2003 trên DiÍn ñàn
ViŒt Nam (Vietnam-Forum) cûa kš giä Phåm Væn Ki‹m ª Muenchen (ñÙc quÓc), vân vân. Ngoài ra, v§i tÜ
cách ViŒn H†c Sï Hàn Lâm Khoa H†c Häi Ngoåi Pháp (tØ næm 1997), tôi Çã làm nhiŠu thuy‰t trình tåi
trø sª 15 rue La Pérouse (QuÆn 16, Paris), tÃt cä ÇŠu ÇÜ®c Çæng trên tåp chí lØng danh quÓc t‰ Mondes
et Cultures.
7. (BT) : ñ¶ng cÖ nào thúc ÇÄy thÀy gia nhÆp nh»ng sinh hoåt cûa c¶ng ÇÒng VN tåi Paris ?
(LMN) : N‡i nh§ nhà, thÜÖng nܧc, thÜÖng ÇÒng bào, hÆn vong quÓc... Çã là nh»ng lš do trong viŒc tôi
tham gia (v§i chút thì gi© còn låi ngoài công æn viŒc làm và vi‰t lách), tôi nói tham gia chÙ không phäi gia
nhÆp vào h¶i này h¶i khác. Tôi muÓn ÇÙng ngoài h¶i hè Ç‹ làm viŒc có hiŒu quä hÖn, cho nên luôn tØ
chÓi làm chû tÎch, t°ng thÜ kš hay thành viên ban quän trÎ cûa nhóm này hay nhóm khác. Tôi muÓn , v§i
nh»ng bài báo, bài nhåc, bài thÖ, làm cho dÜ luÆn quÓc t‰ chú š ljn tình trång Çau kh° cûa ÇÒng bào
quÓc n¶i. Bài ThŠ Non Nܧc tôi ph° nhåc thÖ Tän ñà, muÓn nói lên n‡i Çoån trÜ©ng vô cùng tÆn cûa tôi
trên xÙ lå, lúc nào cÛng hܧng vŠ quê cha ÇÃt t° và nhÜ n» sï BäoTrâm Çã vi‰t rÃt chính xác Ç‹ k‰t thúc
bài tùy bút êm ÇËp và nhung nh§ cûa nàng ‘’K› NiŒm V§i Tác Giä Cûa Træng M© Bên SuÓi’’ : Nܧc có trôi
ljn Çâu cÛng trª vŠ nguÒn !
8. (BT) Xin thÀy cho bi‰t nh»ng d¿ ÇÎnh trong tÜÖng lai ?
(LMN) : Tôi sÓng rÃt nhiŠu trong hiŒn tåi... NhÜng Ç‹ trä l©i câu hÕi cûa Trâm :Trong tÜÖng lai rÃt gÀn
(nghïa là trong m¶t, hai ho¥c ba tháng ... hay sang næm) tôi së cho xuÃt bän sách : Nhà Væn Häi Ngoåi
(Phê Bình Væn NghŒ) và m¶t tuy‹n tÆp b¢ng Pháp ng» ‘’ Contes asiatiques - Une philosophie de la vie ‘’
cùng m¶t biên khäo ‘’La Guerre Civile Vietnamienne’’ (khoäng chØng 500 trang). VŠ phÀn sáng tác
âm nhåc, tôi có nhÆn ÇÜ®c thÜ cûa nhiŠu nhà xuÃt bän Pháp muÓn liên låc (qua SACEM mà tôi là h¶i
viên) xin cho in m¶t sÓ nhåc cûa tôi nhÜ : Ma Vie Sans Toi, La Légende de My Châu et Trong Thuy,
vân vân.
9. (BT) : ñ‹ k‰t thúc, Trâm có vài câu hÕi nhÕ mà thÀy chÌ cÀn trä l©i b¢ng m¶t ch» mà thôi. 1 ch» Çû nói
lên tÃt cä (mais vous pouvez avoir plusieurs choix, bien entendu) :
(LMN) : Tôn giáo : T¿ Do Tín NgÜ«ng (Liberté de croyance)
Chû Nghïa : Dân Chû T¿ Do (Démocratie Libérale)
Màu s¡c : Xanh tr©i (Bleu ciel)
Saison : Mùa Thu (Automne)
ThÀn tÜ®ng : GANDHI (1869-1948)
Cinéma : APOCALYPSE NOW vŠ Chi‰n tranh VN
Lìttérature : NGUY•N DU (Kim Vân KiŠu) ; VICTOR HUGO (Les Misérables)
Musique : MOZART
Vos bons côtés : Je suis un sentimental !
Vos mauvais côtés : - Idem -
Votre citation préférée (d’une personne célèbre) : BÓn câu thÖ cûa LAMARTINE (trích bài ‘’L’Isolement’’,
trong thi tÆp ‘’Méditations Poétiques’’) :
Que me font ces vallons, ces palais, ces chaumières,
Vains objets dont pour moi le charme est envolé ?
Fleuves, rochers, forêts, solitudes si chères,
Un seul être vous manque, et tout est dépeuplé ! Xin tåm dÎch :
Trܧc thung lÛng, ÇŠn Çài và nhà lá
Ngoåi vÆt trÓng không, mê äo røng r©i
Cä nh»ng sông, núi Çá, khu rØng th£m
TØng Än núp m¶ng tܪng v§i cô liêu
Nay thi‰u bóng m¶t ngÜ©i yêu muôn thuª
Tâm hÒn ta nhÜ hoang v¡ng, quånh hiu
Votre rêve (aspiration) : Tôi hy v†ng trong m¶t ngày mai rÃt gÀn tÃt cä nhân loåi së chung sÓng trong t¿ do,
hånh phúc và hòa bình.
phÕng vÃn Nhåc sï lê m¶ng nguyên 2004 do Bäo Trâm th¿c hiŒn.
* Nhà væn, thi nhåc sï (ÇÀy tình cäm), Bäo Trâm : ... sinh næm 1965 tåi Phú NhuÆn (ViŒt Nam). Quê
ngoåi Hà ñông, quê n¶i ñäo Corse (Corsica). Con m¶t, mÒ côi cha mË næm lên 4. Cha Çi lính BiŒt ñ¶ng
Quân, mÃt trong m¶t trÆn chi‰n tåi Bình DÜÖng næm 1970. Sang Pháp tÎ nån næm 11 tu°i. HiŒn cÜ ngø
tåi Montréal-Canada (ti‹u sº trong Trang Nhà : http://www.baotram.net ). C¿u sinh viên ñåi H†c LuÆt khoa,
Chính trÎ và Kinh t‰ Paris VIII-Saint Denis (Pháp).