TRẦN ĐỨC ANH SƠN * HUẾ, TRÒ CHƠI VÀ THÚ TIÊU KHIỂN 2

 TRÒ CHƠI VÀ THÚ TIÊU KHIỂN CỦA NGƯỜI HUẾ 2 

TRẦN ĐỨC ANH SƠN  *

CÁC TRÒ ĐỎ ĐEN KHÁC

Ngoài các trò nói trên, ở Huế còn có một số trò giải trí ăn tiền khác
như: tứ sắc, bài xẹp, tổ tôm, kiệu, tài bàn, mạt chượt, bài vụ, xóc dĩa... Ðó là

những trò giải trí nặng tính sát phạt, cao thấp, du nhập từ những vùng khác,

đặc biệt từ Trung Hoa và miền Bắc Việt Nam. Vì thế, cách chơi, sự thưởng

phạt đều tương tự.

- Bài tứ sắc và bài xẹp: Đều dùng chung một bộ bài, thường gọi là bài

tứ sắc, nhưng khác luật chơi. Các quân bài gồm: tướng - sĩ - tượng - xe - pháo

- mã - tốt. Mỗi quân bài có 16 lá gồm 4 lá màu xanh lục; 4 lá màu đỏ; 4 lá

màu vàng và 4 lá màu trắng. Bảy quân bài có tổng cộng 112 lá bài.

Ảnh 28: Chơi tứ sắc - Ảnh Đào Hoa Nữ

- Tổ tôm và kiệu: Đều dùng chung bộ bài tổ tôm. Bộ tổ tôm cũng gồm

3 pho: văn, vạn, sách. Mỗi pho có 9 quân bài từ nhất cho đến cửu. Mỗi quân

bài có 3 lá bài như nhau. Ngoài ra có thêm hàng yêu đỏ gồm 3 quân bài: chi

chi, cung thang và ông lão. Mỗi quân bài trong hàng yêu đỏ này gồm 4 con

bài giống nhau. Tổng cộng là 120 con bài. Tổ tôm thì chơi năm người, trong

khi kiệu có thể chơi hai, ba hay bốn người đều được.

53

Ảnh 29: Chơi bài kiệu

- Tài bàn và mạt chượt: Cũng dùng các quân bài như trong bộ tổ tôm

nhưng thay vì làm bằng giấy thì chúng được làm bằng sừng hay nhựa. Tài bàn

chỉ chơi ba người, trong khi mạt chượt thì chơi bốn người. Riêng bộ mạt

chượt có thêm các quân bài: trung, phát, bạch, đông, tây, nam, bắc. Sau này

người ta bổ sung thêm vào bộ mạt chượt 16 quân bài mới gọi là bốn “bộ hoa”

gồm: tổng-đồng-vạn-sách; hoa-nguyên-hỷ-hợp; xuân-hạ-thu-đông; mai-lancúc-

trúc, khiến cho trò này ngày một hấp dẫn hơn, thú vị hơn.

Ảnh 30: Bộ mạt chượt người Huế thường chơi

54

- Bài vụ: Đây là một trò chơi dân gian rất phổ biến trong các làng quê

xứ Huế, thường được tổ chức trong các dịp Tết đến, xuân về. Trò chơi này thể

hiện nét văn hóa đặc trưng của cư dân nông nghiệp thông qua sự xuất hiện

hình vẽ các con vật trên con vụ và trên bàn chơi bài vụ.

Bộ đồ chơi bài vụ gồm một con vụ làm bằng gỗ và chiếc bàn chơi

bằng giấy có vẽ hình tám con vật rất quen thuộc với người nông dân là: heo

(lợn) đen, voi trắng, trâu xanh, ếch vàng, ngựa đỏ, rùa vàng, tôm xanh và cá

vàng và một bộ tô - dĩa để xoay con vụ. Con vụ là một khối gỗ nhỏ hình lăng

trụ tám mặt, mỗi mặt có vẽ hình một trong tám con vật như trên bài chơi bằng

giấy; hai đầu con vụ có gắn hai chiếc đinh gỗ để nhà cái cầm và xoay vụ. Con

vụ được đặt trên chiếc dĩa sứ, phía trên có chiếc tô sứ úp kín con vụ khi nó

đang xoay.

Ảnh 31: Bộ đồ chơi bài vụ

Tết đến, người ta chọn những khoảnh đất bằng phẳng đầu làng hay

đầu ngõ xóm để tổ chức chơi bài vụ. Nhà cái, cũng là một người dân trong

cộng đồng, bày chiếc bàn giấy, con vụ và bộ tô - dĩa xoay vụ trên chiếc chiếu

trải giữa khoảng trống là có thể bắt đầu trò chơi bài vụ. Người chơi cũng là

những người dân lối xóm, sẽ đặt tiền vào hình vẽ con vật mà mình ưa thích có

trên mặt bàn chơi bàn giấy. Sau khi người chơi lựa chọn và đặt cược hoàn tất,

nhà cái sẽ xoay con vụ trên lòng dĩa, sau đó dùng chiếc tô sứ úp lên con vụ

đang xoay. Trong lúc con vụ đang xoay, người chơi có thể đặt thêm hoặc di

chuyển tiền đã đặt đến hình các con vật khác. Sau khi người chơi đã hoàn tất

việc đặt cược tiền và con vụ đã ngừng xoay, nhà cái sẽ nhấc chiếc tô lên khỏi

55

dĩa và hô tên con vật xuất hiện ở mặt trên con vụ. Người chơi nào đặt cược

tiền vào hình con vật đó sẽ được nhà cái “chung” tiền theo tỉ lệ đặt 1 ăn 6.

Những người đặt cược sai với hình con vật xuất hiện trên mặt chiếc vụ thì sẽ

mất số tiền đó vào tay nhà cái.

Bài vụ là một trò chơi có tính đỏ đen và chỉ xuất hiện trong những dịp

đặt biệt như Tết nhứt, hội hè. Về sau, nhiều cung nữ trong hoàng cung triều

Nguyễn cũng du nhập trò bài vụ vào chơi trong cung để giải khuây trong

những đêm dài mòn mỏi chờ đợi sự đoái thương của các đấng quân vương.

Ảnh 32: Chơi bài vụ trong chương trình Đêm Hoàng Cung

56

III. TRÒ GIẢI TRÍ VÀ TIÊU KHIỂN MANG TÍNH CÁ NHÂN

CHƠI NON BỘ

Chơi non bộ không phải là một thú vui của riêng người Huế, càng

không phải là do người Huế khai sinh. Song có một điều cần phải ghi nhận

rằng Huế là nơi có số người chơi non bộ nhiều vào hạng nhất, nhì Việt Nam.

Nguyên do là vì non bộ thường gắn với nhà vườn, mà nhà vườn chính là một

đặc trưng văn hóa của xứ Huế. Non bộ hiện diện nhiều nơi trên đất Huế: trong

cung vua, phủ chúa; trong lăng tẩm của các vị hoàng đề triều Nguyễn; trong

những ngôi nhà vườn miệt Kim Long, An Cựu, Vỹ Dạ...; trong cả những ngôi

nhà cao tầng nơi phố xá đông người.

Nhiều người Huế chơi non bộ, nhưng cách chơi và cách hiểu non bộ ở

Huế không giống nhau. Với người này, non bộ là sự vận dụng của thuật

phong thủy trong một không gian cụ thể. Với người kia, non bộ đơn giản là

một phần của nghệ thuật tạo hình hay nghệ thuật trang trí ngoài trời. Song

chiếm số đông vẫn là những người coi việc chơi non bộ như một trò giải trí

thuần túy và dựa vào các tích tuồng xưa để tạo cho mình những hòn non bộ

ưng ý.

Ảnh 33: Non bộ phía trước Trường Du Tạ ở cung Diên Thọ

57

Huế có những nơi có non bộ đẹp nổi tiếng, như ở cung Trường Sanh,

Trường Du Tạ trong cung Diên Thọ, hồ Kim Thủy (Ðại Nội); hồ Tịnh Tâm,

vườn Trường Thanh (Thành Nội), đảo Tịnh Khiêm (lăng Tự Ðức), chùa Thiên

Mụ (hòn Linh Phong). Huế cũng có người say mê non bộ như ông Bửu

Nghiêu (thường gọi là mệ Nho) ở chợ Cống, người đã lập hẳn cả một vườn

đá, đủ muôn hình vạn trạng trong khu vườn của mình và dành trọn một đời

cho thú vui ấy.

Ảnh 34: Non bộ phía trước Duyệt Thị Đường

Nhiều người Huế coi việc tạo một hòn non bộ trong vườn nhà như là

một yếu tố để cân bằng âm dương hay có chức năng trấn yểm theo phong

thuỷ. Ðó là những hòn non bộ được xây dựng ngay trước lối dẫn vào một ngôi

nhà, có tác dụng như một bức trấn phong, đảm bảo cho ngôi nhà tránh được

những điều bất lợi đến từ bên ngoài.

Chỗ khác thì coi non bộ như là một tiểu vũ trụ, như một hình thức sắp

xếp không gian theo ý muốn chủ quan của con người, tạo nên các vùng đất

linh kiệt hay chốn tiên cảnh dựa theo truyền thuyết và giai thoại: non bộ trên

đảo Bồng Lai (hồ Tịnh Tâm) tượng trưng cho ngũ nhạc (năm ngọn núi thiêng

của Trung Quốc); non bộ ở Trường Du Tạ (cung Diên Thọ) tượng trưng cho

tứ trấn, trấn yểm bốn phương: đông - tây - nam - bắc...

58

Khi tạo một hòn non bộ, người ta thường gắn thêm một số nhân vật và

đồ vật dựa theo các điển tích xưa: tượng ông già ngồi câu dựa theo tích Thái

Công điếu Vị (Khương Tử Nha ngồi câu danh vọng bên sông Vị); tượng hai

người, một trẻ, một già, ngồi đánh cờ, nhắc tích Triệu Khuông Dẫn gán núi

cho Trần Ðoàn để trừ nợ thua cờ trước khi trở thành Tống Thái Tổ; hay tượng

ông già ngồi nhìn đàn dê đang leo lên mỏm núi, nhắc tích Tô Vũ mục Hồ

dương (Tô Vũ chăn dê cho rợ Hồ).

Non bộ Huế cũng thường có nhiều tháp, đa số tháp đều 13 tầng.

Những ngọn tháp này tượng trưng hai ý nghĩa: thứ nhất là để cầu mong điều

tốt lành, vì nơi xây tháp được coi là một thánh địa để người ta tới cầu phúc,

cầu an; thứ hai là để trấn yểm.

Về mặt tạo hình những người chơi non bộ ở Huế thường tránh những

điểm sau:

- Thứ nhất là tránh xuyên tâm, tức là các hang động giả trên non bộ

không được thông từ trước ra sau. Non bộ được coi là một cái trấn phong, mà

xuyên tâm thì sẽ có gió lọt vào, vai trò trấn phong không còn nữa. Non bộ là

một hòn núi thu nhỏ, nếu có lổ thủng, coi như hòn núi đó bị mất linh khí.

- Thứ hai là những ngọn núi trên non bộ Huế thường không làm nhọn.

Non bộ cần có tính vững chãi trong khi cái nhọn không cho người ta cảm giác

vững chãi. Ðó cũng là một trong những lý do khiến nhà Nguyễn chọn núi

Ngự Bình, bằng phẳng hơn, làm tiền án cho Kinh Thành Huế, chứ không phải

là núi Kim Phụng, dù cho Kim Phụng cao hơn và hùng vĩ hơn Ngự Bình.

- Thứ ba, những con dốc quanh co trên hòn non bộ thì không bao giờ

lên đến đỉnh núi. Ðỉnh tượng trưng cho chân lý và chân lý là con đường

thẳng, không phải đường cong. Vả lại mấy ai đã đạt tới chân lý mà dám làm

cho mình một con đường lên tới đỉnh.

Một hòn non bộ được đánh giá là đẹp phải đạt đến tính cân đối, vững

chãi, toàn vẹn, có trước có sau, tránh được những điều kiêng kỵ trên đây. Thứ

hai, là các tích tuồng ở trên non bộ phải là những tích hay, tích hiền, không

phải là tích xấu, tích ác. Thứ ba hòn non bộ ấy được đặt trong một khung cảnh

phù hợp, tương xứng với tầm vóc và không gian xung quanh. Một hòn non bộ

to lớn, đặt trong một khuôn viên chật hẹp thì không thể gọi là đẹp được.

Người Huế có điều kiện chơi non bộ vì họ có một không gian cư trú rộng hơn

người xứ khác. Nhà ở Huế thường có vườn, có sân nên việc tạo lập một hòn

non bộ dễ dàng hơn và tránh được nhược điểm nói trên.

Chơi non bộ là một cách tìm về với thiên nhiên. Ðó là một thú tiêu

khiển tĩnh lặng, không xô bồ, huyên náo như những trò giải trí khác nên phù

hợp với tính cách của những người trầm tĩnh, kín đáo, mà đức tính đó chính là

nét đặc trưng của người Huế. Non bộ là một phần nhỏ của hoa viên, là một

59

bức tranh sơn thủy thu nhỏ trong ngôi nhà vườn xứ Huế và là cảm quan nghệ

thuật của và tư tưởng của chủ nhân ngôi nhà ấy. Vì thế, khi ngắm một hòn

non bộ, người tinh ý có thể hiểu được một phần tính cách của chủ nhân.

THÚ CHƠI HOA KIỂNG

Huế được mệnh danh là thành phố vườn, nhờ vào những vườn cây

trong các cung điện, lăng tẩm, chùa chiền, phủ đệ, trong các khu dân cư và

trên đường phố. Ðặc trưng ấy hình thành từ lối sống gắn bó với thiên nhiên,

hòa mình với thiên nhiên của con người xứ Huế và đó cũng là tiền đề cho một

thú tiêu khiển có truyền thống và phổ biến ở Huế. Ðó là thú chơi hoa kiểng.

Nhà ở Huế đa phần là nhà vườn, nên chủ nhân có không gian thuận lợi

để chơi hoa kiểng. Hầu như ngôi nhà nào cũng có một vài loại hoa và cây

kiểng mà chủ nhân yêu thích. Trong đó hoa mai là loài hoa được người Huế,

từ nông thôn đến thành thị, yêu thích. Hoa mai có mặt trong hầu hết các ngôi

chùa ở Huế và phụ cận; trong cung điện, lăng tẩm của vua chúa triều Nguyễn;

trong các phủ đệ, tư dinh của giới hoàng thân quốc thích và quan lại đương

triều. Hoa mai được trồng ở trước sân, sau vườn, hay trên những vùng đất đồi

ở Dương Xuân, Long Thọ. Thậm chí ở những vùng cồn cát của các huyện

Phong Ðiền, Quảng Ðiền cũng có hoa mai. Mai thường được trồng từ hai cây

trở lên, tránh trồng một cây (do kiêng chữ mai một).

Hoa hồng, người Huế gọi là bông hường vì kiêng húy vua Tự Ðức,

cũng là một loại hoa được trồng nhiều ở Huế. Trong các ngôi chùa như chùa

Huyền Không, chùa Từ Hiếu, hay trong vườn An Hiên, hồng được trồng

thành vườn với hàng chục loại khác nhau. Có những người chơi hồng chuyên

nghiệp như gia đình ông C.X.D. ở đường Chi Lăng, là những nơi nhập các

giống hoa hồng từ các vùng khác về ươm, chiết, lai giống mới để cung cấp

cho những người chơi hồng ở Huế. Ngoài ra, lan cũng được những người chơi

hoa kiểng ở Thừa Thiên Huế yêu thích, dù đó là một loài hoa đòi hỏi sự chăm

sóc đặc biệt. Các vị sư ở chùa Huyền Không còn tạo lập một vườn lan với gần

200 loại khác nhau, bốn mùa đều có hoa nở, khiến khách vãng cảnh chùa phải

ngẩn ngơ, thèm muốn.

Khi đô thị ngày một sầm uất hơn, không gian cho những người lập

vườn xứ Huế bị thu hẹp thì nhiều người Huế tìm đến với nghệ thuật bonsai,

cây kiểng. Trên những ngôi nhà cao tầng người ta tạo ra những khoảng không

gian khiêm tốn để chơi cây kiểng. Ðó là những gốc tùng, bách, mai... cổ thụ

khéo léo thu mình trong những chiếc chậu xinh xắn, hay những loại thảo mộc

tầm thường như sanh, bồ đề, tràm... qua bàn tay chăm sóc và tạo tác con

người đã trở thành những tác phẩm nghệ thuật giàu sức sống và đầy triết lý.

Người chơi cây kiểng đã chủ động tạo cho cây những dáng, những thế tùy

60

thích, rồi đặt theo những dáng, thế ấy như: phụ tử, huynh đệ, phu thê, long

thăng, phụng vũ, tam đa, ngũ phúc... Cây kiểng kiểu bonsai không chỉ được

trồng trong những nơi có không gian hạn chế mà còn xuất hiện trong các cung

điện, lăng tẩm triều Nguyễn, chứng tỏ đó cũng là một thú vui được tầng lớp

quyền quý quan tâm.

Ảnh 35: Chăm sóc hoa kiểng - Ảnh Đào Hoa Nữ

Có thể nói, thú chơi hoa và cây kiểng trong các tầng lớp người Huế đã

góp phần tạo cho vùng đất này một thần thái riêng biệt, một không gian đô thị

đầy sắc xanh và tràn ngập hương hoa. Thú vui này cũng đóng góp vào việc

duy trì đặc trưng thành phố vườn như một nét riêng của đất thần kinh.

THÚ NGỦ ĐÒ

Thừa Thiên Huế có nhiều sông nhưng chỉ có con sông Hương mới

khai sinh nên thú ngủ đò, vốn rất quyến rũ nhưng cũng đầy tai tiếng. Dòng

Hương Giang gắn bó với nhiều trò giải trí của xứ thần kinh, nhưng với riêng

thú ngủ đò thì sự gắn bó đó thật là đặc biệt vì không có dòng sông, con đò thì

lấy đâu ra thú ngủ đò.

Huế xưa là kinh đô, cũng là nơi gặp gỡ của bao tao nhân mặc khách từ

mọi miền đổ về. Họ là những sĩ tử Bắc Hà hay những công tử vùng sông nước

Nam Bộ, khăn gói về kinh mong kiếm cho mình một chỗ đứng trên quan lộ

nhờ nghiệp thi cử. Họ cũng là những kẻ giang hồ, thích rày đây mai đó cho

thỏa chí tang bồng. Có khi họ là quan lại tứ phương về kinh tại chức, sống xa

61

gia đình, thiếu vắng hơi ấm phụ nữ. Cùng với họ là những ông hoàng, những

cậu ấm đất thần kinh, lớn lên trong vòng cương tỏa của luân lý Nho gia,

nhưng lại mang trong người một tâm hồn lãng tử , nay muốn phá bĩnh, đi tìm

chút tự do phóng khoáng ngoài sự răn dạy của thánh hiền và gia tộc. Tất cả

hạng người ấy đã khai sinh nên thú ngủ đò.

Gọi là ngủ đò nhưng có ai xuống đò để ngủ bao giờ. Khách xuống đò

là để nghe đàn ca xướng hát, để ngâm vịnh thơ ca, để tìm kiếm bạn tri âm, tri

kỉ, hay để được thao thức trong khoang thuyền với cô gái Huế bởi những câu

chuyện thâu đêm của nàng, mà dân Huế vẫn quen gọi là chuyện canh trường.

Rồi từ những vui thú tao nhã ấy mới thai nghén nên cái trần tục khiến khách

xuống đò phải nao lòng trước thú mua hoa bán nguyệt. Vì thế mà sau này

trong giới ngủ đò mới hình thành nên các cụm từ “ngủ chay”, “ngủ mặn” để

nói về mức độ và tính chất của những chuyến xuống đò.

Ảnh 36: Con đò xứ Huế - Ảnh Đào Hoa Nữ

Khách đò thuở trước lịch lãm và nho nhã lắm. Hành trang mang

xuống đò của họ không chỉ là niềm đam mê lạc thú, mà cả một hồn thơ lai

láng, một trí tuệ uyên thâm và niềm háo hức muốn trải nghiệm một đêm trên

dòng sông của trăng, của thơ và của nhạc. Khách hiếm khi xuống đò một

mình mà thường đi với một, hai người bạn. Lúc con thuyền rời bến, ngược

dòng Hương đi về phía Kim Long, Thiên Mụ là lúc những sử tích, những giai

thoại về dòng sông và những địa danh ven bờ được khơi dậy. Ðó là những bài

học lịch sử và địa dư lý thú và lãng mạn nhất mà khách đò được học trong

đời. Nó hấp dẫn bởi giọng Huế ngọt ngào của người kỹ nữ sông Hương, bởi

khung cảnh thi vị của một đêm trăng, bởi cảm giác được bồng bềnh trên sông

62

nước với những con sóng lao xao ru vỗ mạn thuyền và tiếng mái chèo khua

nước róc rách.

Ảnh 37: Buông neo - Ảnh Đào Hoa Nữ

Con đò dừng lại, buông neo và một giọng hò mái nhì cất lên lan dài

trên mặt sóng. Người ta nghe trong giọng hò ấy những nỗi niềm của thân

kiếp; những sử tích về cuộc đời của nàng công chúa biết dứt tình riêng để

mang hoà bình, và cả một phần giang sơn, về cho tổ quốc...khiến lòng lãng

khách bùng lên mối cảm thông sâu sắc và cả một nỗi buồn vô cớ nhưng da

diết. Giọng hò chợt tan biến vào thinh không, cũng bất ngờ như lúc nó ngân

lên. Thay vào đó là tiếng dây cuốn neo xé nước roàn roạt. Con đò quay mũi

63

về xuôi trong tiếng thủ thỉ kể chuyện canh trường của phận nữ trong khoang

đò. Rồi khách đò đi vào giấc mộng lúc nào không hay. Ðến khi người con gái

đẩy liếp bước ra trước mũi đò, vẫy gọi chiếc thuyền nan tới bán hàng ăn cho

khách đò lót dạ, thì bình minh cũng vừa ló dạng trước bến Ðông Ba. Và khách

cũng đã trải qua một đêm ngủ đò trên dòng Hương thơ mộng

Tuy nhiên, cái tạo nên sức thu hút của thú ngủ đò lại nằm ngoài những

đam mê thức giả và bặt thiệp đó. Nó ở vào một phía khác của đời thường,

được diễn tả bằng hai chữ hoan lạc, mà khách đò vẫn quen gọi là “ngủ mặn”.

Khi bước chân viễn chinh của quân đội Pháp đưa cuộc chiến tranh ra khắp

vùng nông thôn ven đô sau khi đã tái chiếm cố đô Huế, thì những người dân

quê ở ngoại ô Huế cũng bắt đầu những cuộc di dân vô nội thành tạo nên một

áp lực về dân cư và việc làm nơi đất cố đô. Ðám kỷ nữ sông Hương được bổ

sung thêm những cô gái đến từ nơi thôn dã và khách đò cũng được mở rộng

đối tượng ra đám lính viễn chinh và bản xứ trong quân đội Pháp (và sau đó là

lính Mỹ và lính quân đội Sài Gòn). Thú ngủ đò từ đó phát triển sang một

hướng khác, trần tục hơn nhưng cũng sôi động hơn.

Con đò xứ Huế có những nét khác biệt so với con thuyền các xứ khác.

Ðò Huế không to tròn nhưng ghe bầu Nam Bộ, không lớn và trống trải, thông

suốt từ mũi đến lái như con thuyền xứ Quảng, không ngắn và bẹt như con

thuyền Nghệ An. Ðò Huế thon dài, được ghép từ năm mảnh ván, phần lái và

mũi vút cao để giảm bớt sức cản của nước. Ðò Huế có mui hình vòm, đan

bằng tre khác với thuyền mui phẳng các xứ khác dùng để chở hàng hóa. Con

đò Huế có ba phần: trước mũi là một khoảng không gian rộng và thoáng. Ðó

là nơi để du khách hóng mát, ngắm trăng. Khoang giữa có mui vòm, sàn gỗ

ván bào nhẵn, trải chiếu hoa với đôi gối thêu, là chổ dành cho khách và “hoa”.

Sau cùng là khoang dành riêng cho gia đình chủ đò. Ðò Huế là ngôi nhà di

động trên mặt nước, phù hợp với cuộc sống trôi nổi của cư dân sông nước.

Những khi không có khách thuê đò, khoang giữa sẽ là nơi nghỉ ngơi của con

cái chủ đò, còn khoang trong cùng kín đáo hơn, dành cho cha mẹ của chúng.

Người Huế vốn tinh tế nên trong cái thú vui tế nhị này người ta cũng

biểu hiện sự ý tứ của mình bằng việc thiết kế một khoang thuyền riêng, tạo

cho lãng khách một thế giới riêng tư và kín đáo, cũng như họ luôn đưa con đò

đến ẩn khuất nơi một bến vắng, xa hẳn chốn đông người trong những chuyến

đò đêm.

Chuyện ngủ đò thuở trước sao mà lãng mạn và quyến rũ. Những điều

ấy nay đã phôi pha, nhưng dẫu sao đó cũng từng là một thú vui một thời vang

bóng nơi mảnh đất cố đô.

64

PHỤ LỤC

65

PHỤ LỤC 1: MỘT SỐ BÀI BẢN CA HUẾ PHỔ DỤNG Ở HUẾ

CỔ BẢN

1. Vì cuộc diễn kịch ở Lao-kay để lấy tiền giúp nạn dân Nghệ Tĩnh

Ơn ai ơn đồng bạn, vì mối thương hoài

Kịch tân thời, giúp ai xa khơi

Thuật đôi lời, tỏ lòng vì ai

Ta An nam cùng họ chi khác trong ngoài

Đó Trung kỳ, đây miền Lao-kay

Nghìn dặm đường xá nài, nỗi ngậm ngùi, ngậm ngùi!

Tai hại vì đâu? Non sông oán sầu

Thần Thiên đế. Thiên đế cơ cầu

Quanh vùng Nghệ, Nghệ Tĩnh liền nhau

Nắng thiêu đồng mạ, hư hại vườn rau

Dân tình khó khăn, đói cùng nhau

Đâu trận cuồng phong

Mờ mịt lầm cát tung trời

Gần xa bời bời

Gió cuồng phong

Dến miền đường trong

Hung độc, thạch mộc tơi bời

Thôn quê thiệt thòi

Ấy nhiều nơi

Kinh kinh tế

Kinh kinh tế

Kinh tế nguy nàn

Khó làm ăn

Lúc tiền khan

Dân cùng thất nghiệp như số muôn vàn

Cuộc sinh tồn, cậy nhờ cùng nhau

Nhìn người hơn. Ngắm vào ta

Chung lòng hợp dạ

Sum họp giống nhà

Giống Tiên Rồng, may mà...

Đêm trường làm vui

Mướn trò chơi

Ca đôi lời

Chơi bời vui vẻ

Như giãi tâm hoài

Cuộc mua cười

Vì người Việt Nam

Hợp người Bắc, Nam

Người nhiều nơi

Đất Lao-kay

66

Sum vầy ân ái

Nghệ Tĩnh phương trời!17

2. Nói về liệt đại anh hùng nước ta

Dân số hai nhăm triệu, về giống da vàng

Chi Hồng Bàng, họ dòng Hùng Vương

Học cho tường, truyện nhà làm gương

Xưa Văn Lang trường trị, sau trước Chu, Đường

Ấy là đầu, về đời Hồng hoang

Nhiều truyện còn phi thường, mặt anh hường, anh hường

Trưng thị quần thoa. My linh tướng tài

Đời Đông Hán, Hán quan vô loài

Riêng thù chị, lận bận lòng ai

Núi sông thề nguyện

Yên ngựa cành mai

Cơ đồ bá vương, gái tài trai

Sông Bạch Đằng giang

Giồng cọc, là đúng Ngô Quyền

Hoàng Thao chìm thuyền

Sóng vừa yên

Đến hồi Trần - Tiên

Quang Phục, độc mộc tranh cường

Qua sang Tùy, Đường

Có Phùng – Hoan

Đinh Tiên Hoàng

Đinh Tiên Hoàng

Tiên Hoàng oai thần

Lá cờ lau. Thống thần dân. Khai đầu đế nghiệp

Lê, Lý đến Trần

Dịp Yêu - Hồ

Bản đồ về Minh

Một người Lam san

Ngùi lầm than

Đánh mười thu

Gươm vàng Lê Lợi

Lau sạch máu thù

Nọ còn chìm trong hồ

Ngang đời nhà Thanh

Ấy Càn Thanh

Tôn, Tôn Sầm. Tôn, Tôn Sầm

Tôn, Sầm hai gả

Binh mã tung hoành

Động Nam Đình

Trận thành Thăng Long

17 Nguyễn Khắc Hiếu, Tản Đà vận văn, Á Châu xuất bản cục, Tư liệu do Võ Quê sưu tầm.

67

Ngọn cờ Quang Trung

Dòng thần minh

Khách tài danh

Nghe nhời ca lý

Bao hạn ân tình18

3. Dan díu chi trần lụy. Rầu héo gan vàng

Nơi hồng trần, mịt mù càng thương

Bậc phi thường, lọ là giầu sang

Công danh kia là nợ, này chớ mơ màng

Có ra gì, hỡi người hoàng lương

Bàn chuyện đời thêm càng, đoạn can tràng, can tràng

Ân hận mà chi, đa mang với đời

Cùng giăng gió, sớm khuya ru hoài

Khi nhàn hạ, bè bạn làm vui

Nước non còn rộng, du lịch là hay

Trên đời như rứa, có là ai? Ấy là ai?

Danh lợi trường trung, trì trục, thêm rối tơ lòng

Kìa ai đèo bòng. Có, thành không

Nhớ từ đời xưa, Tô Tử. Cùng bạn giong thuyền

Nước non còn truyền. Thú thần tiên

Riêng vui lòng, vui lòng giang hồ

Thú tiều ngư, với cầm thư; khi buồn chén rượu, khi tính nước cờ

Cuộc doanh hoàn, kẻ tài người danh; mặc người đua tranh

Chút lòng thanh, đối trời xanh, băng hồ yên lạng chi bợn thế tình

Thiệt là đời, riêng mình

Trên đời là bao? Có là đâu! Trông trông vời

Trông vời thiên cổ, thanh khí tương cầu

Động tâm đầu, tựa làn giăng thâu

Vịnh vài ba câu. Chút tình sâu, nhắn cùng nhau

Tâm tình sau trước

Ôi bạn đa sầu!19

NAM BẰNG

Tâm sự của người đàn bà lúc bị chồng bỏ

Khoan khoan đã, ới anh!

Phụ phàng chi cho lắm

Duyên nợ ba sinh

Đời mình, đã xe sợi tơ mành

Sợi tơ mành

Tào khang, nên cho trọn chút tình

18 Nguyễn Khắc Hiếu, Tản Đà vận văn, Á Châu xuất bản cục, Tư liệu do Võ Quê sưu tầm.

19 Nguyễn Khắc Hiếu, Tản Đà vận văn, Á Châu xuất bản cục, Tư liệu do Võ Quê sưu tầm.

68

Xin lòng đừng ly

Quyết đá vàng

Trăm đàng thân thiết

Xiết bao ân tình

Đoái thương nước bạc non xanh

Nguyền non nước

Bắc Nam sao đành!

Mặc trò đời

Chi đâu

Nay đượm đà mai phụ

Gạt dòng châu

Than thở đôi câu

Trông lại cùng nhau

Trăm năm bạc đầu20

HÀNH VÂN

1. Tựa văn phòng, tựa văn phòng

Tuyết lạnh giời đông

Ngàn mây tía che kín non sông, bao la mờ mịt

Mòn con mắt trông giời nam bóng nhạn về thưa

Những trạnh lòng thương người tri kỷ

Người chung hội, duyên nợ xa xăm, cái ruột con tằm, dạ sầu trăm đoạn

Ngồi sầu ngâm, sầu ngâm

Hồn man mác. Lẩn khuất bằng chừng

Mong tới cung hằng. Nhắn dì giăng, dì giăng

Lời ước nguyền trông mong dì giăng

Tâm tình lai láng, đêm đêm ngồi tựa bâng khuâng21

2. Nhạn ven trời, nhạn ven trời

Én liệng ngoài khơi

Cầu Ô Thước, ta bước sang chơi, ấy nơi tình tự

Về non Giáp, trông dòng Tương

Sóng rợn rồi sao, nỗi đợi chờ thêm càng thương nhớ

Vòng nợ duyên, vòng nợ duyên

Ngọc Lam điền, hiệp đoàn loan phụng

Hội Thần tiên, thần tiên

Bồng đào, bông lý, ấy nhụy bông hường

Thơm nức bên tường, ấy mùi hượng, mùi hương

Gẩy nhịp đàn, dâng cầu quỳnh hương

Tơ tình lăng líu, líu lăng vì sợi tơ vương22

20 Nguyễn Khắc Hiếu, Tản Đà vận văn, Á Châu xuất bản cục, Tư liệu do Võ Quê sưu tầm.

21 Nguyễn Khắc Hiếu, Tản Đà vận văn, Á Châu xuất bản cục, Tư liệu do Võ Quê sưu tầm.

69

3. Cảnh Thanh bình Cảnh Thanh bình

Xinh thiệt là xinh

Nhìn đây đó, hương gió thanh thanh

Quang vinh rạng rỡ

Đường ngay chính ta cùng đi vai lại kề vai

Sống cuộc đời muôn người như một

Đường tiến đạt, đường tự do

Xây dựng cơ đồ...

Bảo tồn quốc thổ

Đượm màu hoa quốc gia

Lòng tha thiết dân Việt kiêu hùng

Cháu Lạc con Hồng

Một lòng chung thành công

Kết giải đồng nhân, dân hằng mong

Tinh thần tranh đấu

Khí thiên làm rạng non sông23

NAM AI

Bâng khuâng, nhớ cảnh. Thương người

Trông vời xa vời vợi. Nay bao tuổi đầu xanh

Duyên với nợ lênh đênh.

Trong giấc mộng phù sinh

Nước non chút tình, ta trông cậy ông giời xanh

Kìa hỡi bạn đồng thanh, cách xa thêm sậu mình duyên mình

Xa xôi, có tỏ, cho cùng

Bên lòng đây chờ đợi

Gánh san thuỷ đầy vơi; riêng nặng với ai?

Ai đi? Ai đi nhắn nhe cùng

Người ước mong. Trời trời đông

Chao ôi sương lạnh phòng không

Bấy lâu trong bụi hồng. Ơn sinh dục, thiệt hoài công

Gió mưa ghẹo anh hùng

(Song anh hùng chút lòng bao quản)

Lòng bao quản vì đâu?

Khí thanh tương cầu, nên vịnh một vài câu

Xa nhắn nhủ cùng nhau

Non sông gánh sầu

22 Thái Văn Kiểm, Cố đô Huế, Nha văn hóa, Bộ Quốc gia Giáo dục xuất bản, Sài Gòn, 1960, tr.

276.

23 Thái Văn Kiểm, Cố đô Huế, Nha văn hóa, Bộ Quốc gia Giáo dục xuất bản, Sài Gòn, 1960, tr.

276-277.

70

TỨ ĐẠI CẢNH

1. Chen chân vào, vòng thế nhân

Qua dâu bể, ngẫm nghĩ thêm buồn

Khôn biết ai tri kỷ mà giãi son tấm son

Nay ruột tầm ngày một héo hon, thẹn với nước non

Thương đoá trà, cơn gió bụi bao nỗi trần ai

Ông hoá công cay nghiệt nhường lại ngươi trêu ngươi

Vui gì đời, mà bướm lả ong lơi, cho phấn nhạt hương phai

Đêm thiếp ngồi, nương gối tựa, tay lựa cầm xoang

Nghe tiếng tơ văng vẳng hồ xừ xang xế xang

Khúc đoạn tràng, càng khêu mối thảm thương, mà trăm nỗi ngổn ngang

Người người đâu? Sao mà khéo

Tài danh! Giống đâu đa tình?

Khiến ai trong mộng, giằn giọc năm canh, cho mòn mỏi ngày xanh

Sầu sầu riêng. Tơ lòng, có, là đây!

Vấn vương thế này. Ấy ai trông đợi, mờ mịt mây sương mây

Biết bao, ngán ngao canh dài

Ai đi về, nhắn nhủ cùng ai?

Ai đi về! Nhắn nhủ cùng ai!24

2. Hoa thu cười, trăng thu sáng

Sông Ngân Hán, lai láng lưng trời

Trông hoa động, mường tượng ai như ai

Gương non Đoài, lần gát giữa nhành mai

Dầu đã cạn, phai hương phai...

Quyên kêu dục, châu chan giọt

Đã tư tưởng tai mày tai

Nghiên mài lụy, mài lụy đưa tin mai

Xưa gương dài, đặng chút thơm rơi

Mừng sạch sẽ cân đai

Keo sơn hẹn, trăm năm vẹn

Lan huệ đều tươi

Nay tình trạng, đòi đoạn nguôi khốn nguôi

Nay rồi mai, nay lại rồi mai

Mượn chén mua vui

Trằng trằng ôm cây đợi bóng cho bền quai

Dám sai tấc lòng

Khen cho tài Tạ Dạo vẫn không ai,

Chừng lạc bước thiên thai

Thề ngày xưa, tóc đã chấm ngang vai

Dám sai một lời

Trăng hoa, mấy phen đồi dời

Sự đời, dặng lòng thai khoan thai

24 Nguyễn Khắc Hiếu, Tản Đà vận văn, Á Châu xuất bản cục, Tư liệu do Võ Quê sưu tầm.

71

Đua bơi, nước non lâu dài

Khi bầu rượu tiếng đờn thảnh thơi

Khi bầu rượu tiếng đờn thảnh thơi!25

3. Chen chân vào vòng nhân thế

Qua dâu bể, ngẫm nghỉ thêm buồn!

Không biết ai tri kỷ, mà giải tấm lòng son!

Rồi ruột tầm, ngày một héo hon

Cành hổ thẹn với nước non

Thương đóa trà, cơn gió bụi

Bao nhiêu nỗi trần ai!

Ông Hóa công cay nghiệt

Dường lại người trêu người!

Vui chi người, mà bướm lả với ong lơi

Cho phấn lạt với hương phai!

Đêm thiếp ngồi, nương gối tựa, tay dựa cầm xoan

Nghe tiếng tơ vàng vãng họ, xự, xang, xê, xang...

Khúc đoạn tràng, càng kêu mối thảm thương

Sầu trăm nỗi ngổn ngang!

Người người đâu, sao lại khéo tài danh?

Giống đâu đa tình

Khiến cho mình trằn trọc đêm thanh

Cho mòn mỏi ngày xanh!

Sầu, sầu riêng, tơ lòng có phải là giây

Vấn vương thế nầy! Ấy ai, ấy ai trông đợi

Mờ mịt, mờ mịt, mây sưng mây

Biết bao, ngán ngao canh chầy

Ai ra về, nhắn nhủ cùng ai

Ai ra về, nhắn nhủ cùng ai26

4. Thương trăng tròn, thương trăng khuyết

Thương tha thiết, trăm mối bên lòng?

Thương đóa hoa vừa nở, dập dìu ong bướm ong

Thương đóa hoa tàn, lạt phấn phai hương

Nào ai kẻ buồn trông?

Thương mây bạc, gió đưa xiêu lạc, không biết về đâu!

Thương nước trôi bèo dạt, bèo dạt trôi nơi nao!

Thương số ba đào, chìm nổi lao đao

Đời vất vả biết là bao?

Thương chim nhạn, đêm đông kiếm bạn

25 Thái Văn Kiểm, Cố đô Huế, Nha văn hóa, Bộ Quốc gia Giáo dục xuất bản, Sài Gòn, 1960, tr.

290.

26 Thái Văn Kiểm, Cố đô Huế, Nha văn hóa, Bộ Quốc gia Giáo dục xuất bản, Sài Gòn, 1960, tr.

290.

72

Bao quản tuyết sương!

Sương tuyết sương dày dạn, tiếng nhạn kêu thảm thương!

Thương kẻ si tình, theo dõi người thương,

Trông mòn mỏi ngày xanh!

Đành đành thương, thông đỉnh Ngự chiều đông

Thông reo não nùng! Gió mưa không ngừng

Nào bạn tác ngày xuân, ai chịu lạnh cùng thông?

Ngùi ngùi thương, ca nhi giữa sông Hương

Véo von gọi tình, năm canh

Năm canh đành phải dầu giãi

Dầu dãi sương gió sương?

Cái thương, sao cứ doanh bên mình

Thương chi trọn trăm nghìn mối thương

Thương đâu vẹn trăm nghìn mối thương!27

LƯU THỦY

1. Kể từ ngày gặp nhau

Trao lời hẹn cho vẹn vàng thau

Dây tơ mành ràng buộc lấy mình

Đêm thu rạng, xui mình chạnh nhớ

Cảm thương người, ngậm ngùi ba thu

Ấy vì ai, canh dài đêm thâu

Xa cách nhau đêm nằm thấy

Thấy, thấy, thấy chiêm bao...

Chiêm bao lại vấn vương bên mình

Mình dực mình đòi cơn

Biết sao đặng, keo sơn mọi đường

Tình thương

Tư Lương đoạn trường

Song cũng nguyện cho vẹn can trường

Ai đen bạc cũng mặc lòng ai

Khuyên cùng bạn chớ phụ trúc mai

Đá non mòn chi sờn dạ ngọc...28

2. Mình, một mình ngồi trông

Bên non Tề, dựa kề dòng sông

Xa, xa chồng, nên nỗi trông chồng

Hai hàng lụy, hai hàng lụy ứa

Ứa hai hàng, lụy càng chứa chan

27 Thái Văn Kiểm, Cố đô Huế, Nha văn hóa, Bộ Quốc gia Giáo dục xuất bản, Sài Gòn, 1960, tr.

290-291.

28 Thái Văn Kiểm, Cố đô Huế, Nha văn hóa, Bộ Quốc gia Giáo dục xuất bản, Sài Gòn, 1960, tr.

275.

73

Chốn trường giang, phương trời mênh mang

Mang, mênh mang, trông rồi thấy

Thấy, thấy quan san

Thấy chim nhạn, xa xa dặm ngàn

Sự tình bên mình ngổn ngang

Trách con Tạo chi chi phụ phàng

Vì đâu, nên câu đoạn trường

Châu, châu lụy, châu lụy khôn hàn

Trăm nghìn giận, càng giận càng thương

Như lời hẹn, đừng thẹn tấc gang

Gánh cương thường xa đường phải nặng29

NAM BÌNH

1. Thương nhau vì nợ tri âm

Mối tình thâm!

Buộc ràng đây đó

Vẫy cuộc ca ngâm

Dưới trần, như đã riêng phần

Để riêng phần!

Mặc duyên may, hay là nợ với nần

Chi bằng ưa ý

Nợ hay duyên, hỏi người thanh khí

Ai là kẻ xoay vần?

Tuổi xuân xanh, chưa từng cái nợ phong trần

Vướng chi vào cuộc ái ân

Càng cay đắng, đắng cay muôn phần

Được như lời ước mong

Cho thỏa tình tư tường

Tưởng rồi trông

Ngồi tựa bên song

Thỏa mùi bông

Vấn vương tơ lòng

Ơi người Việt ơi!

Gặp khi thời lai...

Ngọn đèn kiến thức

Bừng rạng muôn nơi

Trí tài đua kịp theo người

Kịp theo thời sánh chung vai...

Cho xứng mặt giống nòi

Sống đời khang thái...

29 Thái Văn Kiểm, Cố đô Huế, Nha văn hóa, Bộ Quốc gia Giáo dục xuất bản, Sài Gòn, 1960, tr.

276.

74

Bước quang vinh ta càng hăng hái

Thêm vững thêm dài

Hết chông gai... tung cánh bằng

Bay lượn khắp trời

Nhân dân chờ một tương lai...

Mừng nay đến... đến trong mọi người

Vững một niềm an vui...

Đô thị cùng thôn dã đặng hòa hai

Rạng ngời ánh mai... cảnh càng tươi

Ý dân là ý trời30

2. Huyền Trân công chúa

Nước non ngàn dặm ra đi

Cái tình chi?

Mượn màu son phấn

Đến nợ Ô Ly

Đắng cay vì

Đương độ xuân thì

Độ xuân thì!

Cái lương duyên, hay là cái nợ duyên gì?

Má hồng da tuyết

Quyết liều như hoa tàn trăng khuyết

Vàng lộn theo chì!

Khúc ly ca

Sao còn mườn tượng nghe gì!

Thấy chim hồng nhạn bay đi

Tình lai láng, bóng như hoa quì...

Dặn một lời Mân Quân

Nay chuyện mà như nguyện

Đặng vài phân

Vì lợi cho dân

Tình đem lại mà cân

Đắng cay muôn phần!31

3. Gối loan trằn trọc

Gối loan trằn trọc năm canh

Mối sầu đoanh

Lụy hồng lai láng

Vì nợ ba sanh!

Ai xui mình gánh một khối tình!

30 Thái Văn Kiểm, Cố đô Huế, Nha văn hóa, Bộ Quốc gia Giáo dục xuất bản, Sài Gòn, 1960, tr.

278-279.

31 Thái Văn Kiểm, Cố đô Huế, Nha văn hóa, Bộ Quốc gia Giáo dục xuất bản, Sài Gòn, 1960, tr.

279.

75

Gớm ghê cho bấy nhiêu sợi tơ mành

Thương càng thêm rối

Rối trăm vòng, khốn lần ra mối

Thiệt lạ cho đời!

Muốn thôi thương

Song mà chẳng đặng với trời...

Ôi cơ chi gần gủi tấc gang

Niềm ân ái thở than đôi lời!

Nực buồn cười, ông xanh

Đem buộc mình vô cuộc

Nợ én oanh

Dày dặt xuân xanh

Cho thỏa lòng anh

E tan khối tình...32

4. Gắng công chờ đợi sông Tương

Vắng người thương

Nặng tình trăng gió, vì sợi tơ vương

Đâu mà gởi đặng can trường...

Xa xa trông muôn dặm tin hồng

Tin càng thêm vắng

Vắng tin hồng, thêm càng cay đắng

Lấn lựa canh trường

Gánh tương tư

Thôi đà gánh nặng khôn lường

Nhớ khi vành nguyệt tây tương

Càng thêm nhớ, tiếng ai bên tường!

Bắc dịp cầu cho qua,

Xin cậy hồn Tinh Vệ, chị Hằng Nga

Vì tình đợi ta

Chuyện gần xa

Dưới sông Ngân Hà

Đó đây tình nặng ơn sâu

Dắt dìu nhau

Một lòng son sắt, đừng nghĩ đâu đâu

Đá mòn sông cạn, ví dầu

Nghĩa tương cầu

Trăm năm coi như buổi ban đầu

Trên đường ân ái

Thấy chông gai, ta càng hăng hái

Muôn sự xem thường

Nếm chua cay

32 Thái Văn Kiểm, Cố đô Huế, Nha văn hóa, Bộ Quốc gia Giáo dục xuất bản, Sài Gòn, 1960, tr.

281.

76

Nhưng mà hơn mật hơn đường

Ai cho vàng ngọc không ơn

Bằng xây đắp tấm yêu cho tròn!

Đã nặng lời non sông

Đau khổ, là hương vị, của tình chung

Dày dạt khó đong

Nguyện tình không

Dám sai tấc lòng!33

NAM AI

Huyền Trân công chúa

Ngoảnh lui cố quốc, ngập ngừng gót ngọc

Mây phủ kín trời thương, ngơ ngẩn bâng khuâng

Hoa đang độ thanh xuân, dập vùi, cứu nạn muôn dân

Không sánh đặng Chiêu Quân, cho trọn đạo quân thần

Vẻ chi một đóa yêu kiều, diễm lệ

Vàng thau lẫn lộn xót phận hổ hang

Gẫm thân bẽ bàng, kiếp hồng nhan

Duyên nợ dở dang, ôi Phụ Hoàng!

Vì nghĩa giao bang, hiếu trung đôi đàng

Thân ngọc vàng đem vùi cát bụi

Cho rảnh nợ Ô Lý, ngậm ngùi kẻ ở người đi

Cơn nước lửa phò nguy, nát thân sá gì34

33 Thái Văn Kiểm, Cố đô Huế, Nha văn hóa, Bộ Quốc gia Giáo dục xuất bản, Sài Gòn 1960, tr.

282.

34 Thái Văn Kiểm, Cố đô Huế, Nha văn hóa, Bộ Quốc gia Giáo dục xuất bản, Sài Gòn 1960, tr.

282.

77

PHỤ LỤC 2: MỘT SỐ ĐỀ THẢ THƠ DO VĨNH CAO, HẢI TRUNG

VÀ TRẦN ĐỨC ANH SƠN SƯU TẦM VÀ BIÊN SOẠN

CHO CHƯƠNG TRÌNH ĐÊM HOÀNG CUNG

TỔ CHỨC Ở ĐẠI NỘI HUẾ NĂM 2007

Chọn 1 trong 5 phương án: A, B, C, D và E để điền vào vị trí O trong

các câu thơ sau:

Mai sau dầu đến thế nào

Kìa gương nhật nguyệt nọ O quỷ thần

Các chữ gợi ý để thả:

A. dao B. gương C. gươm D. oan E. uy

Đáp án: Đây là câu thơ số 907 trong tác phẩm Kim Vân Kiều của Nguyễn

Du. Đáp án đúng là A. dao.

Xe châu dừng bước cửa ngoài

Rèm trong đã thấy một người O ra

Các chữ gợi ý để thả:

A. sấn B. lọt C. bước D. dìu E. nâng

Đáp án: Đây là câu thơ số 923 trong tác phẩm Kim Vân Kiều của Nguyễn

Du. Đáp án đúng là C. bước.

Mai sau ở chẳng như lời

Trên đầu có O mặt trời rạng soi

Các chữ gợi ý để thả:

A. ánh B. bóng C. lúc D. mãi E. khi

Đáp án: Đây là câu thơ số 1031 trong tác phẩm Kim Vân Kiều của Nguyễn

Du. Đáp án đúng là B. bóng.

Sinh rằng từ thuở tương tri

Tấm riêng riêng những nặng O nước non

Các chữ gợi ý để thả:

A. lòng B. vì C. buồn D. tình E. cùng

Đáp án: Đây là câu thơ số 1329 trong tác phẩm Kim Vân Kiều của Nguyễn

Du. Đáp án đúng là B. vì.

Trăm điều ngang ngữa vì tôi

Thân sau ai chịu tội O ấy cho

Các chữ gợi ý để thả:

A. trời B. tình C. này D. mình E. đời

78

Đáp án: Đây là câu thơ số 1345 trong tác phẩm Kim Vân Kiều của Nguyễn

Du. Đáp án đúng là A. trời.

Sinh rằng: "Hay nói dè chừng,

Lòng đây lòng đó chưa O hay sao?"

Các chữ gợi ý để thả:

A. cùng B. từng C. đồng D. tình E. nồng

Đáp án: Đây là câu thơ số 1361 trong tác phẩm Kim Vân Kiều của Nguyễn

Du. Đáp án đúng là B. từng.

Chiến hòa sắp sẵn hai bài

Cậy tay thầy thợ, mượn O dò la

Các chữ gợi ý để thả:

A. người B. lời C. thời D. tài E. điều

Đáp án: Đây là câu thơ số 1373 trong tác phẩm Kim Vân Kiều của Nguyễn

Du. Đáp án đúng là A. người.

Bây giờ kẻ ngược người xuôi

Biết bao giờ lại nối O nước non

Các chữ gợi ý để thả:

A. tình B. đường C. lời D. cùng E. thành

Đáp án: Đây là câu thơ số 1977 trong tác phẩm Kim Vân Kiều của Nguyễn

Du. Đáp án đúng là C. lời.

Giác Duyên thiệt ý lo lường

Đêm O mới hỏi lại nàng trước sau

Các chữ gợi ý để thả:

A. xuân B. khuya C. thanh D. tàn E. nằm

Đáp án: Đây là câu thơ số 2071 trong tác phẩm Kim Vân Kiều của Nguyễn

Du. Đáp án đúng là B. khuya.

Sâm thương chẳng vẹn chữ tòng

Tai ai O dám phụ lòng cố nhân

Các chữ gợi ý để thả:

A. há B. nào C. đâu D. ai E. chẳng

Đáp án: Đây là câu thơ số 2333 trong tác phẩm Kim Vân Kiều của Nguyễn

Du. Đáp án đúng là A. há.

Nhớ khi lỡ bước sẩy vời

Non vàng O dễ đền bồi tấm thương

79

Các chữ gợi ý để thả:

A. nào B. chẳng C. chưa D. đâu E. há

Đáp án: Đây là câu thơ số 2349 trong tác phẩm Kim Vân Kiều của Nguyễn

Du. Đáp án đúng là C. chưa.

Còn nhiều ân nghĩa với nhau

Cơ duyên nào đã O đâu vội gì?

Các chữ gợi ý để thả:

A. có B. đến C. hết D. thấy E. biết

Đáp án: Đây là câu thơ số 2541 trong tác phẩm Kim Vân Kiều của Nguyễn

Du. Đáp án đúng là C. hết.

Sao cho muôn dặm một nhà

Cho người thấy O là ta cam lòng

Các chữ gợi ý để thả:

A. mặt B. được C. trước D. thỏa E. thích

Đáp án: Đây là câu thơ số 2349 trong tác phẩm Kim Vân Kiều của Nguyễn

Du. Đáp án đúng là A. mặt.

Từ phen chiếc lá lìa rừng

Thăm tìm luống những O chừng nước mây

Các chữ gợi ý để thả:

A. liệu B. e C. dè D. hỏi E. chẳng

Đáp án: Đây là câu thơ số 2999 trong tác phẩm Kim Vân Kiều của Nguyễn

Du. Đáp án đúng là A. liệu.

Quanh co theo dải giang tân

Khỏi rừng lau đã tới O Phật đường

Các chữ gợi ý để thả:

A. nơi B. sân C. thăm D. chân E. ngôi

Đáp án: Đây là câu thơ số 3009 trong tác phẩm Kim Vân Kiều của Nguyễn

Du. Đáp án đúng là B. sân.

Canh khuya thân gái dặm trường

Phần e đường O phần thương dãi dầu

Các chữ gợi ý để thả:

A. vắng B. sá C. hiểm D. khó E. cách

80

Đáp án: Đây là câu thơ số 2035 trong tác phẩm Kim Vân Kiều của Nguyễn

Du. Đáp án đúng là B. sá.

Hàm Tử, Chương Dương còn O đó

Các chữ gợi ý để thả:

A. đó B. ngóng C. thấy D. nhớ E. mãi

Đáp án: Đây là câu thơ trích trong bài thơ Thăng Long hoài cổ của Hoàng

Trọng Cẩn in trong tập Hương Bình thi phẩm: Hàm Tử, Chương Dương còn

đó đó. Non sông luống để bụi trần đeo. Đáp án đúng là A. đó.

Cá tôm còn ngại O hào khô

Các chữ gợi ý để thả:

A. lúc B. nỗi C. chốn D. thuở E. với

Đáp án: Đây là câu thơ trích trong bài thơ Cảnh hồ Tịnh Tâm của Nguyễn

Đôn Dư in trong tập Hương Bình thi phẩm: Thành quách đà ê cơn lửa cháy.

Cá tôm còn ngại nỗi hào khô. Đáp án đúng là B. nỗi.

Nhớ đình Lương Tạ O ngâm thơ

Các chữ gợi ý để thả:

A. lúc B. buổi C. tối D. đứng E. mãi

Đáp án: Đây là câu thơ trích trong bài thơ Sông Hương lai láng bóng trăng

xưa của Nguyễn Đôn Dư in trong tập Hương Bình thi phẩm: Nhớ bến Văn

Lâu ngồi thưởng nguyệt. Nhớ đình Lương Tạ đứng ngâm thơ. Đáp án đúng

là D. đứng.

Nhuộm đen áo vải O làn bụi

Các chữ gợi ý để thả:

A. muôn B. đôi C. bao D. vài E. không

Đáp án: Đây là câu thơ trích trong bài thơ Trở lại đất Thần kinh của Huỳnh

Thúc Kháng in trong tập Hương Bình thi phẩm: Nhuộm đen áo vải bao làn

bụi. Tiêu trắng ngày xanh mấy tiếng sanh. Đáp án đúng là C. bao.

Trăm năm bến cũ O còn lưa

Các chữ gợi ý để thả:

A. mãi B. vết C. vẫn D. dấu E. cảnh

Đáp án: Đây là câu thơ trích trong bài thơ Sông Hương Giang của Hoàng

Ưng Bình in trong tập Hương Bình thi phẩm: Sáu nhịp vòng cung cầu đã

bắc. Trăm năm bến cũ dấu còn lưa. Đáp án đúng là D. dấu.

81

Rêu biếc in O theo bước khách

Các chữ gợi ý để thả:

A. hài B. sương C. đường D. lần E. trăng

Đáp án: Đây là câu thơ trích trong bài thơ Xuân hứng của Vũ Duy Thanh in

trong Chơi chữ Hán Nôm, những bài thơ độc đáo của Hải Trung (Nxb.

Thuận Hóa, 2003): Rêu biếc in sương tùy bước khách. Hài hoa lỏng lẻo tới

đàn thơ. Đáp án đúng là B. sương.

Dẫu có thương O thời để dạ

Các chữ gợi ý để thả:

A. thầm B. ai C. yêu D. không E. nhau

Đáp án: Đây là câu thơ trích trong bài thơ Không đề của Tương An Quận

Vương in trong Tâm trạng Tương An Quận Vương: Dẫu có thương không

thời để dạ. Tấm tình chớ khá lậu ai hay. Đáp án đúng là D. không.

Hết nửa ve O mới biết cay

Các chữ gợi ý để thả:

A. rồi B. thời C. lòng D. sau E. sầu

Đáp án: Đây là câu thơ trích trong bài thơ Uống rượu của Tương An Quận

Vương in trong Tâm trạng Tương An Quận Vương: Chừng ba chung trước

còn khen ngọt. Hết nửa ve sau mới biết cay. Đáp án đúng là D. sau.

Nguyệt rạng O hoa thẹn bóng cây

Các chữ gợi ý để thả:

A. sáng B. tỏ C. chiếu D. rạng E. tỏa

Đáp án: Đây là câu thơ trích trong bài thơ Tương tư của Tương An Quận

Vương in trong Hương Bình thi phẩm: Xuân đưa ngành liễu nghe tin gió.

Nguyệt rạng rạng hoa thẹn bóng cây. Đáp án đúng là D. rạng.

Lòng ta là những O O cũ

Tự ngàn năm bỗng nghe tiếng loa xưa

Các chữ gợi ý để thả:

A. cung thành B. lâu đài C. rêu phong D. hoang thành E. thành

quách

Đáp án: Đây là những câu thơ trích trong bài thơ Lòng ta là những thành

quách cũ của Vũ Đình Liên in trong tập thơ Dạ thưa xứ Huế (Nxb. Văn hóa

Thông tin, Tập 2, trang 244): Trôi đi thuyền! Cứ trôi đi xa nữa. Vỗ trăng

khuya bơi mãi! Chèo mơ. Lòng ta là những thành quách cũ. Tự ngàn năm

bỗng nghe tiếng loa xưa. Đáp án đúng là E. thành quách.

Gầy guộc gió sương tùng Thế Miếu

82

Bẽ bàng trăng nước O Hương Giang

Các chữ gợi ý để thả:

A. cỏ B. trúc C. sóng D. nắng E. phượng

Đáp án: Đây là những câu thơ trích trong bài thơ Viếng thành Huế sau

ngày khói lửa của Quách Tấn in trong tập thơ Dạ thưa xứ Huế (Nxb. Văn

hóa Thông tin, Tập 2): Gầy guộc gió sương tùng Thế Miếu. Bẽ bàng trăng

nước trúc Hương Giang. Trông vời Thiên Mụ mây man mác. Lơ lửng

chuông hôm rụng tiếng vàng. Đáp án đúng là B. trúc.

Em đi gót nhẹ O hồn cỏ

Các chữ gợi ý để thả:

A. xanh B. vương C. nghiêng D. say E. lay

Đáp án: Đây là những câu thơ trích trong bài thơ Rất Huế của Huỳnh Văn

Dung in trong tập thơ Dạ thưa xứ Huế (Nxb. Văn hóa Thông tin, Tập 2): Giữ

chút gì rất Huế mặn mà. Dạ thưa ngọt lịm ai mê say. Em đi gót nhẹ xanh

hồn cỏ. Và hơi thở mềm sương khói bay. Đáp án đúng là A. xanh.

Ngùi ngậm giai nhân khẽ thở dài

Nắng chiều ngả tía O lâu đài

Các chữ gợi ý để thả:

A. bóng B. sắc C. nét D. dáng E. tím

Đáp án: Đây là những câu thơ trích bài thơ Trong đôi mắt Huế của Đông

Hồ in trong tập thơ Dạ thưa xứ Huế (Nxb. Văn hóa Thông tin, Tập 2): Ngùi

ngậm giai nhân khẽ thở dài. Nắng chiều ngả tía sắc lâu đài. Gượng cười

trong nét vàng son cũ. Như ả cung tần tuổi nhạt phai. Đáp án đúng là B.

sắc.

Da sông mát rải da trời

Đây mùa xuân O trên loài cỏ hoa

Các chữ gợi ý để thả:

A. chín B. ngát C. nở D. bén E. mọng

Đáp án: Đây là những câu thơ trích bài thơ Chiều xuân Trung kỳ của Hồ

Dzếnh in trong tập thơ Dạ thưa xứ Huế (Nxb. Văn hóa Thông tin, Tập 2):

Chiều xuân qua bến đò đông. Trai tơ khăn lục, gái hồng thắm môi. Da sông

mát rải da trời. Đây mùa xuân bén trên loài cỏ hoa. Đáp án đúng là D. bén

Chao ôi, mong nhớ! Ôi mong nhớ!

Một cánh chim thu lạc cuối O

83

A. ngàn B. đàng C. đàn D. trời E. bầy

Đáp án: Đây là những câu thơ trích bài thơ Xuân của Chế Lan Viên in trong

tập thơ Dạ thưa xứ Huế (Nxb. Văn hóa Thông tin, Tập 1): Có đứa trẻ thơ

không biết khóc. Vô tình bỗng nổi tiếng cười ran. Chao ôi, mong nhớ! Ôi

mong nhớ! Một cánh chim thu lạc cuối ngàn. Đáp án đúng là A. ngàn.

Tôi nghe xa O làn mây bạc

Rời bóng Kinh Thành lửng thửng đi

Các chữ gợi ý để thả:

A. lắm B. thẳm C. tít D. ngút E. vọng

Đáp án: Đây là những câu thơ trích bài thơ Giao thừa của Trần Huyền Trân

in trong tập thơ Dạ thưa xứ Huế (Nxb. Văn hóa Thông tin, Tập 1): Ấy lúc

hồn hoa gót trở về. Thả đàn chim mộng xuống đêm khuya. Tôi nghe xa lắm

làn mây bạc. Rời bóng Kinh Thành lửng thửng đi. Đáp án đúng là A. lắm.

Mắt vương vào mắt em thôi

Sao lòng O O nổi trôi như thuyền

Các chữ gợi ý để thả:

A. trỗi sóng B. chao đảo C. chếnh choáng D. chới với E. nghiêng

ngả

Đáp án: Đây là những câu thơ trích bài thơ Sóng của Giang Quân in trong

tập thơ Nghìn câu thơ tài hoa Việt Nam (Nxb. Văn học, Hà Nội, 2000): Sen

tàn để gió lô xô. Hơi thu vỗ sóng Tây Hồ quanh tôi. Mắt vương vào mắt em

thôi. Sao lòng chao đảo nổi trôi như thuyền. Đáp án đúng là B. chao đảo.

Thương màu tím Huế đầy vơi

Sông Hương xanh suốt những lời cho nhau

Các chữ gợi ý để thả:

A. biếc B. ngắt C. suốt D. ngát E. thẳm

Đáp án: Đây là những câu thơ trích bài thơ Nếu như chẳng có sông Hương

của Huy Tập in trong Dạ thưa xứ Huế (Nxb. Văn hóa Thông tin, Tập 1): Nếu

như chẳng có dòng Hương. Câu thơ xứ Huế giữa đường đánh rơi. Thương

màu tím Huế đầy vơi. Sông Hương xanh suốt những lời cho nhau. Đáp án

đúng là C. suốt.

Cây sầu đông, cây sầu đau

Thương tôi cây cũng O màu hoa râm

Các chữ gợi ý để thả:

A. trổ B. nở C. nhuốm D. ngát E. kết

84

Đáp án: Đây là hai câu trích trong bài thơ Địa chỉ buồn của Hoàng Phủ

Ngọc Tường, in trong tập thơ Dạ thưa xứ Huế (Nxb. Văn hóa Thông tin, Hà

Nội, 2004, Tập I): Nhà tôi ở phố Đạm Tiên. Dưới dòng nước chảy bên trên

có cầu. Cây sầu đông, cây sầu đau. Thương tôi cây cũng trổ màu hoa râm.

Đáp án đúng là A. trổ.

O O bờ xa lộ bóng nhà

Các chữ gợi ý để thả:

A. Khói trắng B. Thuyền đỗ C. Sóng trắng D. Mái cũ E. Bến mới

Đáp án: Đây là câu thơ trích trong bài thơ Một đêm đàn lạnh trên sông Huế

của Văn Cao in trong Dạ thưa xứ Huế (Nxb. Văn hóa Thông tin, Hà Nội,

2004, Tập I): Như Tử Kỳ nghe nhạc Bá Nha. Em nghe anh dạo khúc thu xa.

Thuyền xuôi về bến mô thuyền hỉ. Sóng trắng bờ xa lộ bóng nhà. Đáp án

đúng là C. Sóng trắng.

Những O O như hoàng hôn chống lại ngày quên lãng

Các chữ gợi ý để thả:

A. cung điện B. đền đài C. lối gạch D. mái ngói E. lăng tẩm

Đáp án: Đây là câu thơ trích trong bài thơ Tạm biệt của Thu Bồn Dạ thưa

xứ Huế (Nxb. Văn hóa Thông tin, Hà Nội, 2004, Tập I): Bởi vì em dắt anh

lên những ngôi đền cổ. Chén ngọc giờ chìm dưới đáy sông sâu. Những lăng

tẩm như hoàng hôn chống lại ngày quên lãng. Mặt trời vàng và mắt em nâu.

Đáp án đúng là C. lăng tẩm.

85

PHỤ LỤC 3: MỘT SỐ ĐỀ ĐỐ THƠ TRẦN ĐỨC ANH SƠN VÀ VĨNH

CAO SƯU TẦM VÀ BIÊN SOẠN CHO CHƯƠNG TRÌNH ĐÊM

HOÀNG CUNG TỔ CHỨC Ở ĐẠI NỘI HUẾ NĂM 2007

橮 吿 儙 頂 橮 琘 幑 吿 儛 頂 幑 秥

搩 沚 媭 衦 橮 幑 琘

Trâu ăn trên đỉnh, trâu no. Bò ăn dưới đỉnh, bò đói,

Nước chảy quanh suối, trâu đói, bò no.

Là cái gì? Đáp án: Cối xay bột

夛 边 些 蘿 边 艚

茹 禥 時 固 茹 腂 時 空

Cây bên ta lá bên Tàu

Nhà sang thì co, nhà giàu thì không

Là cây gì? Đáp án: Cây lọng

有 骨 有 皮 無 有 肉

宜 春 宜 夏 不 宜 冬

Hữu cốt hữu bì vô hữu nhục

Nghi xuân nghi hạ bất nghi đông

Là cái gì? Đáp án: Cái quạt

哶 斏 据 倚 才 亗 疈

邚 姫 坤 椖 瀝 喼 焵

Cong lưng cứ ỷ tài đâm bắn

Lố mắt khôn dò lạch cạn sâu

Là con gì? Đáp án: Con tôm

憽 固 歳 憽 空 別 鏅

岞 空 固 歳 岞 鏅 吁 吁

Mẹ có cánh mẹ chẳng biết bay

Con không có cánh con bay vù vù

Là cái gì? Đáp án: Cung tên

禞 浌 沒 懎

袄 鍯 縷 桃

空 嬹 麻 拯 螙 靭

暛 挦 歇 數 酭 壌 沒 坘

Mình dài một tấc

Áo mặc đề đa

Bác mẹ sinh ra vô ngôn bất ngữ

Đến ngày chí tử mới nói nhất ngôn

86

Là cây gì? Đáp án: Cây pháo

空 歳 麻 鏅 酭 邏 圅

乑 曾 醘 揾 又 過 眡

逍 遙 世 界 懯 怺 禯

歷 覽 初 哰 易 亖 圡

Không cánh mà bay mới lạ đời

Đã từng vượt biển lại qua khơi

Tiêu diêu thế giói ngàn muôn dặm

Lịch lãm xưa nay dễ mấy người

Là cái gì? Đáp án: Tờ báo

坿 靭 闙 亪 澄 歮 翓

宮 簷 貞 於 墨 迎 卬

燯 審 丟 穯 皟 眜 収

旘 抉 衝 耒 蜆 汰 眗

Nghiến răn sấm dậy đứng ra cửa

Cung thiềm riêng ở mặc nghênh ngang

Hang thẳm đâu thèm đua hụp lặn

Lưỡi quét xong rồi kiến thảy tan

Là con gì? Đáp án: Con cóc

高 硏 權 駆 壦 丗 扄

擜 黃 牟 墛 墨 圡 峧

儙 高 亖 翓 招 排 好

搓 玐 四 僟 彮 闧 媫

Cao thấp quyền về tay kẻ múa

Trắng vàng màu lựa mặt người ưa

Trên cao mấy cửa chiêu bài hảo

Xoay đủ tứ bề ngọn gió đưa

Là cây gì? Đáp án: Cây cờ

炦 壭 些 甧 輸 之 玉

峼 獱 珄 戼 勅 娎 涹

搓 毜 搭 咜 功 當 重

眗 誟 桖 斾 玌 仍 群

Mặt vuông ta há thua gì ngọc

Lòng đỏ mình nên giữ lấy son

Xây tảng đắp nền công đáng trọng

Tan xương nát thịt dấu nhưng còn

Là cái gì? Đáp án: Hòn gạch

87

聮 茹 壁 篤 徵 頭 藼

塊 翓 迎 昂 歳 袄 昷

拖 顮 圡 禥 插 堼

曕 湄 丗 苦 勠 空 硑

Nằm nhà vếch đốc chưng đầu vịt

Khỏi cửa nghênh ngang áo cánh dơi

Đỡ nắng người sang khi xếp lọng

Che mưa kẻ khó lúc không tơi

Là cái gì? Đáp án: Cái dù

乑 剾 曲 豧 乄 戼 凩

又 螱 椎 柚 抵 勌 頭

俤 曢 熢 尙 堆 祝 刬

婮 鑬 砿 砿 固 之 丟

Đã đem khúc mít làm nên miệng

Lại sắm dùi dâu để gỏ đầu

Tăm tiêng vang lừng đôi chốc đó

Ruột rà trống rỗng có gì đâu

Là cái gì? Đáp án: Cái mỏ

婣 橮 桑 豧 推 停 咾

壊 纅 朩 色 恜 圡 癡

渚 擬 殼 辌 圡 敬 你

旕 砿 空 嬘 沒 細 覀

Da trâu tang mít thôi đừng láo

Kẻ rồng năm sắc phỉnh người ngây

Chớ nghĩ xác to người kính nể

Bụng rỗng không trơn một tí giày

Là cái gì? Đáp án: Cái trống

挒 滿 交 更 崐 旘 虦

挦 慮 點 刻 渒 尗 幱

樓 涹 閣 紫 曾 醎 訦

鬥 賦 輸 圡 沛 呭 靭

Đêm mãn giao canh buông lưỡi chắt

Ngày lo đếm khắc chép môi nhăn

Lầu son gác tía từng lui tới

Đấu phú thua người phải cắn răng

Là con gì? Đáp án: Con thằn lằn

様 蚠 卭 涹 芁 亖 懎

篂 覻 殼 擜 別 包 箰

88

螙 翓 責 埃 朱 槒 律

更 長 帒 揦 訴 共 哀

Thẳng rẳng tim son soi mấy tấc

Lăn tròn xác trắng biết bao ngoai

Hé cửa trách ai cho trót lọt

Canh trường nhỏ giọt tỏ cùng ai

Là cây gì? Đáp án: Cây đèn sáp

借 債 皆 空 亦 尾 隨

女 男 老 幼 莫 不 驚

南 北 東 西 皆 到 戶

四 海 歸 收 一 盈 囊

Tá trái giai không diệc vỹ tùy

Nữ nam lão ấu mạc bất kinh

Nam bắc đông tây giai đáo hộ

Tứ hải qui thu nhất doanh nang

Là ai? Đáp án: Người ăn xin

擎 天 沒 焈 剶 壦 壜

油 闧 椫 崊 共 庄 牢

房 蘔 刯 岞 空 計 制

茹 蜫 官 客 易 勸 嘲

Kình thiên một cốt giơ tay chống

Dẫu gió lung lay cũng chẳng nao

Buồng chất cháu con không xiết kể

Nhà nhiều quan khách dễ khuyên chào

Là cây gì? Đáp án: Cây cau

刧 竿 趣 味 俼 俼 搩

沒 弙 風 流 闧 闧 斏

韜 略 乑 伶 懯 禯 捕

江 山 逈 篤 沒 壦 播

Nửa càn thú vị trời trời nước

Một sợi phong lưu gió gió trăng

Thao lược đã đành ngàn dặm bủa

Giang sơn tóm dốc một tay phăng

Là ai? Đáp án: Ngư ông

共 玐 瑈 誟 共 玐 庒

迎 股 吿 暭 准 海 河

曢 雖 坺 硏 肝 空 嫎

闙 琑 喑 喑 共 庄 牢

89

Cũng đủ lông xương cũng đủ da

Nghểnh cổ ăn chơi chốn hải hà

Tiếng tuy rằng thấp gan không bé

Sấm sét ầm ầm cũng chẳng sao

Là con gì? Đáp án: Con vịt

厽 變 羕 劍 圡 虗 炦

固 此 乄 磜 蹱 苉 城

鐘 磬 廟 堂 烪 敢 逞

勌 牐 共 固 愳 櫒 櫒

Sắc lẽm dường gươm người gớm mặt

Có thuở làm chông đứng trước thành

Chuông khánh miếu đường chưa dám sánh

Gõ nghe cũng có giọng canh canh

Là cái gì? Đáp án: Mảnh sành

有 果 有 花 本 一 杆

有 身 無 葉 重 輕 難

君 子 小 人 誰 敢 定

思 三 念 四 永 乎 疑

Hữu quả hữu hoa bổn nhất can

Hữu thân vô diệp trọng khinh than

Quân tử, tiểu nhân thùy cảm định

Tư tam niệm tứ vĩnh hồ nghi

Là cây gì? Đáp án: Cây cân

江 北 深 雪 白

江 南 末 年 開

問 名 即 有 約

冬 至 又 栽 培

Giang Bắc thâm tuyết bạch

Giang Nam mạt niên khai

Vấn danh tức hữu ước

Đông chí hựu bồi tài

Là cây gì? Đáp án: Cây mai

龍 頭 鳳 尾

挂 柱 擎 天

敬 神 即 用

交 約 為 先

Long đầu phụng vỹ

Quải trụ kình thiên

90

Kính Thần tức dụng

Giao ước vi tiên

Là cây gì? Cây cau

陰 陽 受 稟 並 干 支

凶 吉 皆 知 莫 計 時

日 月 轉 流 身 益 瘐

春 來 不 及 已 分 離

Âm dương thụ bẩm tịnh can chi

Hung cát giai tri mạc kế thì

Nhật nguyệt chuyển lưu thân ích sậu

Xuân lai bất cập dĩ phân li

Là cái gì? Đáp án: Cuốn lịch

享 受 求 祈 不 計 春

夕 朝 紅 色 又 更新

此 問 有 誰 不 敬 仰

插 拔 隨 宜 不 惜 憐

Hưởng thụ cầu kỳ bất kế xuân

Tịch triêu hồng sắc hựu canh tân

Thử vấn hữu thùy bất phủ ngưỡng

Tháp bạt tùy nghi bất tích lân

Là cái gì? Đáp án: Bát nhang

臨 江 接 水 自 何 年

無 學 給 文 又 莫 烦

有 樓 不 用 誰 知 故

進 士 高 名 亦 幾 天

Lâm giang tiếp thủy tự hà niên

Vô học cấp văn hựu mạc phiền

Hữu lâu bất dụng thùy tri cố

Tấn sĩ cao danh diệc kỷ thiên

Là gì? Đáp án: Phu Văn Lâu

人 面 不 知 何 處 去

Nhân diện bất tri hà xứ khứ

Đáp án: Người nhiều râu hoặc con khỉ

龍 鬚 腰 曲 身 常 短

一 行 拜 步 到 寒 山

Long tu yêu khúc thân thường đoản

91

Nhất hành bái bộ đáo Hàn san

Là con gì? Đáp án: Con tôm

倊 頒 朱 忬 袄 黃

朱 印 朱 抉 峃 榮 中 朝

厰 侼 戼 畨 丗 戓

厰 倈 厰 夝 時 痥 乄 之

Vua ban cho mặc áo vàng

Cho ấn cho quyết vẻ vang trong triều

Mười hai nên lắm kẻ yêu

Mười ba mười bốn thì chiều làm chi

Là cái gì? Đáp án: Cuốn lịch

迃 岄 厰 佂 堆 厰

勠 哶 勠 梄 籒 宼 乄 之

乄 戼 馭 騎 傘 曕

朩 妻 僴 妾 共 為 固 岄

Tuổi em mười chín đôi mươi

Lúc cong lúc thẳng chớ cười làm chi

Làm nên ngựa cỡi tàn che

Năm thê bảy thiếp cũng vì có em

Là cây gì? Đáp án: Cây bút

四 口 一 十

Tứ khẩu nhất thập

Là chữ gì? Đáp án: Chữ 圖 (Đồ)

一 口 四 十

Nhất khẩu tứ thập

Là chữ gì? Đáp án: Chữ 畢 (Tất)

身 如 岞 雁 高 飛

边 時 肥 厁 邊 時 瘖 姑

中 朩 沛 斘 湄 粗

中 斘 時 沛 玐 朱 倈 挦

Thân như con nhạn cao phi

Bên thì phì mập bên thì ốm o

Trong năm phải tháng mưa to

Trong tháng thì phải đủ cho ba ngày

Là chữ gì? Đáp án: Chữ 八 (Bát)

竹 疏 宜 入 畫

樹 少 不 成 村

92

Trúc sơ nghi nhập họa

Thụ thiểu bất thành thôn

Là chữ gì? Đáp án: Chữ 彭 (Bành)

Thiên địa cộng lập

Là gì? Đáp án: 人 參 (Nhân sâm)

合 十

Hợp thập

Là củ gì? Đáp án: 三 七 (Củ tam thất)

沒 夛 擼 暛 炧 花

止 固 沒 果 拯 緥 拯 嫩

Một cây trổ đến trăm hoa

Chỉ có một quả chẳng già chẳng non

Là cây gì? Đáp án: Cây cân (cái cân)

昆 貓 抣 賊 方 奢

昆 馭 於 茹 聮 硟 咵 炉

Con mèo đánh giặc phương xa

Con ngựa ở nhà nằm ị đống tro

Là trái gì? Đáp án: Trái khoáy (trái ngược)

在 憽 爘 袄 賖 壦

岞 澾 谞 蔵 袄 飛 撾 橋

Tại mẹ may áo rộng tay

Con quên gài nút áo bay qua cầu

Là con gì? Đáp án: Con lừa mẹ (con dối mẹ)

沒秕 卥 懯 兆 銅

分 厰 晫 秕 懞 翁 仐 用

Một tỉ là nghìn triệu đồng

Phần mười của tỉ mong ông nhận giùm

Là gì? Đáp án: Tiền hoa hồng (tiền lại quả)

次 之 吿 沛 苦 岃

荕 蔄 賛 擓 聮 時 空 双

Thứ gì ăn phải khó đi

Đứng lên mệt mỏi, nằm thì không xong

Là gì? Đáp án: Bánh bò

欺 岃 欺 荕 時 聮

93

欺 聮 時 荕 坙 愪 物 之

Khi đi khi đứng thì nằm

Khi nằm phải đứng, hỏi thầm vật chi?

Là gì? Đáp án: Bàn chân

湄 淫 曩 帞 憹 儙

衛 茹 畨 烈 於 边 栿 廈

Mưa dầm nắng lửa ngồi trên

Về nhà lấm lét ở bên xó hè.

Là cái gì? Đáp án: Cái nón

炨 之 麻 据 勒 豑

媫 撾 媫 徠 朱 皮 時 催

Trái gì mà cứ lắc lư

Đưa qua đưa lại cho vừa thì thôi

Là trái gì? Đáp án: Trái đu đủ

方 覻 攞 擦 媭 暳

為 乴 儒 士 檝 姑 橣 身

Vuông tròn mài xát quanh co

Vì chàng nho sĩ gầy gò tấm thân

Là cái gì? Đáp án: Thoi mực

外 覻 麻 方 边 中

固 堆 倈 岲 乄 峼 蔢 迷

Ngoài tròn mà vuông ở trong

Có đôi ba chữ làm lòng say mê.

Là gì? Đáp án: Đồng tiền trinh

侤 馪 橣 峼 貝 搩 筃

沖 清 妙 兘 樣 乛 乛

神 京 物 貴 埃 空 適

又 倘 香 茶 味 寔 撛

Trĩu nặng tấm lòng với nước non

Trong thanh dịu ngọt dáng thon thon

Thần kinh vật quí ai không thích

Lại thoảng hương trà vị thật ngon

Là trái gì? Đáp án: Trái thanh trà

曩 嫩 哣 洌 棾 崘

湄 俼 沒 嶎 錃 兮 獕 丟

Nắng non ríu rít lè kè

94

Mưa trời một bữa chẳng hề thấy đâu

Là cái gì? Đáp án: Cái bóng

酭 學 止 別 伊 詞

侙 麻 倻 學 岲 垎 乄 之

Mới học chỉ biết i tờ,

Thế mà bắt học chữ hờ làm chi?

Là chữ gì? Đáp án: Chữ Thi

荕 挊 処 勠 哛 逩

篈 旗 於 疜 嗔 湶 岲 之

Đứng bóng hay lúc giữa trưa

Cắm cờ ở cuối xin thưa chữ gì?

Là chữ gì? Đáp án: Chữ Ngọc

生 歮 自 准 壘 燶

結 成 夫 婦 笈 崘 固 饒

塲 身 拯 計 隖 腂

凩 撛 物 怱 蔞 荼 拯 辭

Sinh ra từ chốn lũy tre

Kết thành phu phụ cặp kè có nhau

Nương thân chẳng kể nghèo giàu

Miếng ngon vật lạ dưa rau chẳng từ

Là gì? Đáp án: Đôi đũa

賒 吹 擬 徠 朱 媑

乄 身 昆 礘 亖 吝 絲 娨

Xa xôi nghĩ lại cho gần

Làm thân con nhện mấy lần tơ vương

Là gì? Đáp án: Số 08

產 峼 愛 國 初 哰

麻 峼 勅 搩 欺 揻 欺 睰

Sẵn lòng ái quốc xưa nay

Mà lòng giữ nước khi đầy khi vơi

Là cái gì? Đáp án: Ấm trà

珄 覻 麻 固 侼 頭

垖 銜 垖 品 垖 腂 垖 禥

官 員 朱 旦 聖 神

名 榮 德 行 調 中 身 尼

95

Mình tròn mà có hai đầu

Nuốt hàm nuốt phẩm nuốt giàu nuốt sang

Quan viên cho đến Thánh Thần

Danh vang đức hạnh đều trong thân này

Là cái gì? Đáp án: Ống đựng sắc phong

固 幹 固 鐥 空 尓

又 固 隻 旘 朲 魂 當 驚

Có cán có mũi không mồn

Lại thêm chiếc lưỡi ghê hồn đáng kinh

Là cái gì? Đáp án: Cái dao

身 輪 訨 架 威 儀

曢 俤 篵 銿傳 之 默 峼

欺 令 炧 戶 伏 從

欺 崐 埅 乳 沉 禞 憥 空

Thân luôn theo giá uy nghi

Tiếng tăm chiều sớm chuyện chi mặc lòng

Khi lệnh trăm họ phục tòng,

Khi buông lời nhũ đắm mình cõi không

Là cái gì? Đáp án: Cái trống

并 歯 只 沒 暣 浌

麻 炒 固 力 暣 懷 空 過

Tính ra chỉ một thước dài

Mà sao cố sức bước hoài không qua

Là cái gì? Đáp án: Cái bóng

固 身 時 固 個 尼

圡 浌 几 襽 丟 呍 絆 峼

晫 珄 儍 固 常 用

圡 外 勠 重 勠 曾 輕 欺

Có thân thì có cái này

Người dài kẻ ngắn đâu hay bận lòng

Của mình nào có thường dùng

Người ngoài lúc trọng lúc từng khinh khi

Là cái gì? Đáp án: Cái tên

夛 之 儙 峑 空 蘿

琾 之 儛 帀 沒 誟

昆 之 沒 諁 外 埞

英 麻 斷 特 訴 詳 岄 呍

96

Cây gì trên rừng không lá

Cá chi dưới bể một xương

Con gì một vảy ngoài nương

Anh mà đoán được tỏ tường em hay

Là gì? Đáp án: Cây nấm - Con mực - Con ốc

夛 枯 剾 拮 中 茹

止 固 沒 炨 吱 緥 吱 嫩

Cây khô đem cất trong nhà

Chỉ có một trái chê già chê non

Là cái gì? Đáp án: Cái cân

身 浌 梗 蘿 乛 乛

嫩 吿 緥 半 刯 昆 覄 壇

Thân dài cành lá thon thon

Non ăn già bán cháu con đầy đàn

Là cây gì? Đáp án: Cây tre

身 岺 拯 學 刼 之

麻 炧 次 岲 曰 時 特 桰

Thân nhỏ chẳng học chút gì

Mà trăm thứ chữ viết thì được ngay

Là cây gì? Đáp án: Cây bút

侼 頭 麻 拯 固 蝊

固 特 曲 哛 勁 麻 緲 浉

Hai đầu mà chẳng có đuôi

Có được khúc giữa cứng mà dẻo dai

Là cái gì? Đáp án: Cái đòn gánh

墢 歳 仍 拯 別 飛

戞 訨 夲 闧 斣 挦 清 台

Mang cánh nhưng chẳng biết bay

Vui theo sóng gió đêm ngày thảnh thơi.

Đáp án: Chiếc thuyền buồm

昆 之 固 瑈 固 蝊

稚 緥 瞾 俽 墢 訨 引 唐

Con gì có lông có đuôi

Trẻ già trai gái mang theo dẫn đường

Là con gì? Đáp án: Con mắt

97

丐 之 供 買 供 迷

供 自 儙 倂 供 駆 沔 埊

Cái gì cúng mãi cúng mê

Cúng từ trên núi cúng về miền xuôi

Là cái gì? Đáp án: Cái mủng

春 青 几 尚 圡 夭

位 高 名 望 戼 蜫 艱 難

峼 空 嚢 躺 貯 真

冬 珡 拯 管 飢 寒 液 冰

Xuân xanh kẻ chuộng người yêu

Vì cao danh vọng nên nhiều gian nan

Lòng không dạ thẳng chứa chan

Đông sang chẳng quản cơ hàn giá băng

Là cây gì? Đáp án: Cây tre

炦 生 岲 義 拱 蜫

柗 圡 剝 扨 畨 條 円 嘆

律 朩 局 撡 彫 殘

生 訨 沒 僂 昆 頑 芮匇

Mặt xinh chữ nghĩa cũng nhiều

Chịu người bóc lột lắm điều thở than

Suốt năm cuộc sống điều tàn

Theo một lũ con ngoan nối dòng

Là cái gì? Đáp án: Quyển lịch

牐 戶 時 別 堟 頭

牐 悞 沒 諁 撡 畱 埞 奆

堞 橋 唐 寴 洓 錆

唕 岄 拫 勑 結 情 墵 胞

Nghe họ thì biết nhọn đầu

Tên giống một vảy ở sau nương sình

Nhịp cầu đường ray sắt thanh

Nhờ em gắn bó kết tình với nhau

Là cái gì? Đáp án: Đinh ốc

夛 之 固 彣 侼 頭

蜫 罁 麻 拯 岃 丟 特 儍

Cây gì có đến hai đầu

Nhiều chân mà chẳng đi đâu được nào

Là cây gì? Đáp án: Cây cầu

98

儙 朋 婣 儛 吏 朋 婣

扟 侟 時 蔭 娎 歮 冷 濥

Trên bằng da, dưới bằng da

Đút vào thì ấm, lấy ra lạnh lùng

Là cái gì? Đáp án: Đôi giày da, đôi bao tay da

固 罁 麻 拯 固 壦

固 斏 拯 旕 丐 処 怱 圅

Có chân mà chẳng có tay

Có lưng, chẳng bụng cái hay lạ đời

Là cái gì? Đáp án: Cái quần

固 強 麻 拯 固 真罁

固 侼 岞 姫 粗 朋 礖 忂

Có càng mà chẳng có chân

Có hai con mắt to bằng ốc bươu

Là cái gì? Đáp án: Cái kính (cái gương)

本 初 於 坦 生 歮

麻 哀 供 噲 碎 卥 岞 官

渥 峼 役 搩 冟 酸

揻 睰 副 墨 世 間 乊 蜫

Vốn xưa ở đất sinh ra

Mà ai cũng gọi tôi là con quan

Dốc lòng việc nước lo toan

Đầy vơi phó mặc thế gian ít nhiều

Là cái gì? Đáp án: Cái ấm

身 岄 瑟 羴 凭 傍

勅 腬 翓 杵 唐 徨 別 包

獕 岄 客 拯 噉 侟

主 衛 念 儎 岄 嘲 迍 桰

Thân em sắt thép vững vàng

Giữ gìn cửa ngõ đàng hoàng biết bao

Thấy em khách chẳng giám vào

Chủ về niềm nở em chào đón ngay

Là cái gì? Đáp án: Cái ổ khóa

身 朋 梇 燶

丐 凩 鉷 吹

旕 時 籾 権

物 英 種 共

99

Thân bằng gióng tre

Cái miệng tròn xoe

Bụng thì lỏng bỏng

Vật anh chỏng gọng

Là cái gì? Đáp án: Cái điếu cày

禞 黃 吏 忬 袄 黃

岃 歮 外 唐 哀 拱 悶 昏

Mình vàng lại mặc áo vàng

Đi ra ngoài đàng ai cũng muốn hôn

Đáp án: Quả thị

學 行 牱 洄 垰 頭

吻 還 突 特 別 之 丟

皮 外 歮 羕 坤 頑 畨

卒 局 坤 頑 只 步 鏓

Học hành đến hói cả cái đầu

Vẫn hoàn dốt đặc biết chi đâu

Bề ngoài ra dáng khôn ngoan lắm

Rốt cục khôn ngoan chỉ bộ râu

Là cây gì? Đáp án: Cây bút viết chữ nho (cây bút lông)

峂 峂 撐 撐

轊 喖 苔 禞

歀 匇 情 感

Bé bé xinh xinh

Răng mọc đầy mình

Nối dòng tình cảm

Là con gì? Đáp án: Con tem

暈 斏 璄 瀂 堚 俼

丁 寧 侼 凩 沒 利 双 双

Vầng trăng vằng vặc giữa trời

Đinh ninh hai miệng một lời song song

Là cái gì? Đáp án: Con diều sáo

別 碎 卥 丐 夷 空

媭 璏 律 斘 半 蓬 卥 碎

Biết tôi là cái gì không

Quanh năm suốt tháng bán bòng là tôi

Đáp án: Quả bóng bàn

100

聞 其 聲 不 見 其 形

大 人 開 口 小 人 驚

Văn kỳ thanh, bất kiến kỳ hình

Đại nhân khai khẩu, tiểu nhân kinh

Là ai? Đáp án: Ông kẹ, con ma, ông ngáo ộp

剾 身 朱 世 間 憹

庄 傷 時 籒 吏 宼 不 忠

Đem thân cho thế gian ngồi

Chẳng thương thì chớ lại cười bất trung?

Là cái gì? Đáp án: Cái phản

英 墵 碎 本 共 悞

仍 為 恪 剱 朱 戼 賒 皡

碎 朱 果 嘦 赭 殅

群 英 砋 點 朱 圤 襔 添

Anh với tôi vốn cùng tên

Nhưng vì khác họ cho nên xa vời

Tôi cho quả chín đỏ tươi

Còn anh tô điểm cho người đẹp thêm?

Là gì? Đáp án: Quả vải và vải mặc

侼 壦 掩 擦 焈 茹

婮 肝 空 固 丐 婣 僟 凬

Hai tay ôm sát cột nhà

Ruột gan không có, cái da bầy nhầy?

Là cái gì? Đáp án: Cái võng

夛 夷 買 喖 時 高

寅 寅 吏 硏 據 牢 邏 奇

Cây gì mới mọc thì cao

Dần dần lại thấp, cớ sao lạ kỳ?

Là cây gì? Đáp án: Cây nến, cây hương

身 岄 嫎 比 細 絲

壦 罁 空 固 戼 岃 朋 頭

Thân em bé tỉ tí ti

Tay chân không có nên đi bằng đầu?

Là cây gì? Đáp án: Cây kim

皮 朋 果 勭 吿 劫 垰 廊

Vừa bằng quả mướp, ăn cướp cả làng?

Là con gì? Đáp án: Con chuột

101

英 堃 忬 袄 赭

俺 岺 忬 袄 鈎

欺 俺 堃 如 英

俺 拱 忬 袄 赭

Anh lớn: mặc áo đỏ

Em nhỏ: mặc áo xanh

Khi em lớn như anh

Em cũng mặc áo đỏ

Là quả gì? Đáp án: Quả ớt

蔑 丐 扼 腅 炧 客 憹

Một cái ách, mà trăm khách ngồi?

Là gì? Đáp án: Buồng chuối

悞 俺 空 少 拯 乘

剰 峼 黃 兘 底 皮 峼 英

Tên em không thiếu chẳng thừa

Tấm lòng vàng ngọt để vừa lòng anh?

Là quả gì? Đáp án: Quả đu đủ

固 梗 腅 空 別 鏅

典 欺 鏅 特 吿 眉 拱 吱

Có cánh mà không biết bay

Đến khi bay được ăn mày cũng chê

Là gì? Đáp án: Cánh hoa

蔑 璏 固 厰 侼 斘

蔑 斘 固 倈 厱 挧

撰 蔑 挧 夋 夛 空 钖

Một năm có mười hai tháng

Một tháng có ba mươi ngày

Chọn một ngày trồng cây không rễ

Là cây gì? Đáp án: Cây nêu

岞 之 吿 腅 空 坾

岞 之 坾 腅 空 吿

Con chi ăn mà không uống

Con chi uống mà không ăn

Là con gì? Đáp án: Con tằm và con đỉa

侼 儯 恪 剱 共 悞

岞 時 儛 搩 丐 儙 渉 茹

102

Hai đứa khác họ cùng tên

Con thì dưới nước, cái trên mái nhà

Là gì? Đáp án: Cá mè và cái mè (rui mè) trên mái nhà

欺 岃 墢 垰 茹 岃

欺 駆 崕 翓 慈 悲 腅 聮

Khi đi mang cả nhà đi

Khi về đóng cửa từ bi mà nằm

Là con gì? Đáp án: Con ốc

儙 拉 瓦 儛 固 花

蔑 尚 垆 授 歮 夝 尚 崕 媫 獹

Trên lợp ngói, dưới có hoa

Một thằng thò ra, bốn thằng đung đưa chạy

Là con gì? Đáp án: Con rùa

丐夷 蹈 舖 儛 春

岃 頭 儛 坦 轥 罁 瑨 俼

Cái gì dạo phố dưới xuân

Đi đầu xuống đất, chọc chân lên trời

Là cái gì? Đáp án: Cái đinh giày

夛 夷冬 幆 夏 殅

花乄 剹 觵 哛 俼 鍸 饒

氼 気 涓 態 鐲 侟

及 桰 質 蟩 戨 愁 凁 歮

Cây gì đông héo, hè tươi

Hoa làm chong chóng giữa trời đuổi nhau

Mối mọt quen thói đục vào

Gặp ngay chất đắng, buồn rầu nhả ra

Là con gì? Đáp án: Cây xoan

亷 之平 坦 攤 歮

插 侟 爐 帞 遌 倈 夝 挧

欺 歮 趦 赭 熙 熙

禞 壪 椮 振 剾 搓 翓 茹

Hòn gì bằng đất nặn ra

Xếp vào lò lửa nung ba bốn ngày

Khi ra má đỏ hây hây

Mình vuông chăn chắn, đem xây cửa nhà?

Là cái gì? Đáp án: Hòn gạch

103

花 之 果 捲 貝 蔞

底 朱 勾 窽 闦 頭 戼 緣

Hoa gì quả quyện với trầu,

Để cho câu chuyện mở đầu nên duyên?

Là hoa gì? Đáp án: Hoa cau

果 之 吿 拯 特 蜫

仍 麻 擹 獕 包 饒 圡 穯

Quả gì ăn chẳng được nhiều,

Nhưng mà nhìn thấy, bao nhiêu người thèm?

Là quả gì? Đáp án: Quả chanh

身 浌 旘 亙 卥 嗟

有 手 無 足 妒 卥 丐 之

Thân dài, lưỡi cứng là ta

Hữu thủ vô túc, đố là cái chi?

Là cái gì? Đáp án: Cái cuốc

岞 之 頭 橸 蝊 蒖

吿 琘 浸 沫 吏 長 瑨 夛

Con chi đầu khỉ đuôi lươn

Ăn no tắm mát, lại trườn lên cây?

Là cái gì? Đáp án: Cái gáo bằng sọ dừa

耯 之 惣 高 雭

耯 之 空 歳 空 瑈 禞 塵

Chim chi sắc mỏ, cao mồng

Chim chi không cánh không lông mình trần

Là cái gì? Đáp án: Cái rìu

中 茹 固 堏 吿 恱 擜

Trong nhà có bà ăn cơm trắng?

Là cái gì? Đáp án: Bình vôi

夛 夷 空 蘿 空 觮

禞 黃 空 钖 於 媑 茹 嗟

Cây gì không lá, không chân

Mình vàng, không rễ, ở gần nhà ta?

Là cây gì? Đáp án: Cây rơm

平 字 錢

104

聮 迎 中 礆

Bằng trự tiền

Nằm nghiêng trong bụi

Là gì? Đáp án: Rau má

圭 岄 於 准 傉 囚

醘 撾 炦 搩 網 剈 硏 高

彣 挧 鎼 姫 歮 嘲

裦 爯 買 別 自 豪 卒 氊

Quê em ở chốn ao tù

Vượt qua mặt nước, võng dù thấp cao

Đến ngày mở mắt ra chào

Soi gương mới biết tự hào tốt tươi

Là cây gì? Đáp án: Cây sen

朋 岞 爬 聮 觚 哛 撧

Bằng con bò, nằm co giữa ruộng

Là cái gì? Đáp án: Cái mả

夛 边 東 固 芃 空 炨

夛 哛 塘 蓋 固 炨 空 花

夛 於 中 茹 固 花 空 果

Cây bên đông có bông không trái

Cây giữa đường cái, có trái không hoa

Cây ở trong nhà, có hoa không quả

Là cây gì? Đáp án: cây lau, cây đa, cây đèn

禞 覻 礚 撰

尙 鈍 如 磜

中 茹 憹 空

歮 咵 媣 暤 暤

Mình tròn trùn trụn

Răng nhọn như chông

Trong nhà ngồi không

Ra đồng nhảy chôm chổm

Là cái gì? Đáp án: Cái nơm

本 奴 時 於 峑 青

剾 衛 下 伴 結 成 沒 堆

韠 塘 丗 苉 圡 畱

衛 茹 時 邑 娎 胞 麻 聮

105

Vốn nó thì ở rừng xanh

Đem về hạ bạn kết thành một đôi

Ra đường kẻ trước người sau

Về nhà thì ấp lấy nhau mà nằm

Là cái gì? Đáp án: Đôi quang gánh

禞 如 果 茄 叱 碒

唐 瑇 時 固 唐 外 時 空

Mình như quả cà sứt tai

Đàng Trong thì có, Đàng Ngoài thì không

Là gì? Đáp án: Bánh trôi

丐 擡 麻 腫 侼 頭

边 些 時 固 边 艚 時 空

Cái trống mà thủng hai đầu

Bên ta thì có, bên Tàu thì không

Là cái gì? Đáp án: Cái váy

岞 夷

買 生 韠 時 卥 岞 徴

畱 化 韠 岞 徸

吏 化 成 岞 稤

稤 吏 化 成 驢

驢 貨 韠 妕

妕 變 成 岞 橸

Con gì

Mới sinh ra thì là con sên

Sau hóa ra con bướm

Lại hóa thành con công

Công lại thành lừa

Lừa hóa ra cáo

Cáo biến thành con khỉ?

Là con gì? Đáp áp: Con người ta

欺 初 岄 赭 紅 紅

岄 岃 応 洂 岄 補 圭 吒

挦 畱 迃 鶴 駆 緥

圭 洂 岄 補 圭 吒 吏 駆

Khi xưa em đỏ hồng hồng

Em đi lấy chồng, em bỏ quê cha

Ngày sau tuổi hạc về già

Quê chồng em bỏ, quê cha lại về

Là cái gì? Đáp án: Cái nồi

106

丐 夷 包 廡 泣 尼

空 味 空 色 麻 埃 拱 勤

Cái gì bao phủ khắp nơi

Không mùi không sắc mà ai cũng cần

Là gì? Đáp án: Không khí

夛 租 蘿 岺 廛 廛

嫩 吿 緥 半 娎 錢 麻 銷

Cây to lá nhỏ chiền chiền

Non ăn, già bán lấy tiền mà tiêu

Là cây gì? Đáp án: Cây tre

岞 夷 固 瑈 固 蝊

娋 緥 佳 俽 調 拱 墢 訨

Con gì có đuôi có lông

Trẻ già trai gái đều cùng mang theo

Là con gì? Đáp án: Con mắt

沒 梽 麻 児 侼 茹

妣 岄 空 固 婮 鑬 拱 空

Một chắc mà giữ hai nhà

Chị em không có, ruột rà cũng không

Là cái gì? Đáp án: Máng xối

頭 羅 瑟 蝊 羅 挿

空 固 奴 檜 空 成

Đầu là sắt, đuôi là gỗ

Không có nó, củi không thành

Là cái gì? Đáp án: Cái búa bổ củi

誟 僺 誟 蕽

空 固 斾 固 庒

耯 逗 於 儙 斏

嶾 岃 於 儛 旕

朚 益 朱 圡 些

塊 陳 如 蛹

Xương sườn, xương sống

Không có thịt, có da

Chim đậu ở trên lưng

Guốc đi ở dưới bụng

Giúp ích cho người ta

Khỏi trần truồng như nhộng

Là cái gì? Đáp án: Khung cửi

107

固 罁 麻 拯 別 岃

固 炦 仿 離 朱 丗 憹 儙

Có chân mà chẳng biết đi

Có mặt phẳng lì cho kẻ ngồi trên

Là cái gì? Đáp án: Cái ghế

炦 如 丐 炪 禞 如 丐 羐

丐 斏 兾 丐腮 梄 沱

欺 牌 賦 欺 吟 詩

欺 供 翁 奴 欺 攧 堏 箕

Mặt như cái thớt, mình như cái mai

Cái răng khập khiểng, cái tai thẳng đờ

Khi bài phú, khi ngâm thơ

Khi cúng ông nọ, khi thờ bà kia

Là cây gì? Đáp án: Cây đàn nguyệt

平 炨 槔

従 吔 岃 略

Bằng trái cau

Lau chau đi trước

Là gì? Đáp án: Ngón chân cái

夛 絤 縱 蘿 蘺隨

攑 東 飏 吏 攑夏 儎 歮

Cây lung tung, lá loe toe

Mùa đông úp lại, mùa hè nở ra

Là cây gì? Đáp án: Cây sen

蘿 青 梗 赭 花 黃

曷 顛 昖 擜 妒 乴 夛 之

Lá xanh, cành đỏ, hoa vàng

Hạt đen, rễ trắng; đố chàng cây chi?

Là cây gì? Đáp án: Cây rau sam

岞 夷 歳 蒙 蝊 浌

六 飛 六 逗 歳 時 調 揚

Con gì cánh mỏng, đuôi dài,

Lúc bay lúc đậu cánh thời đều giương?

Là con gì? Đáp án: Con chuồn chuồn

空 吿 惣 徏 徏

蔑 蹱 壜 歮 從 孕 矝

108

Không ăn mà mổ cuống cuồng

Mệt nhoài đứng chống, ra tuồng dửng dưng

Là cái gì? Đáp áp: Cái chày đạp giã gạo

夛 枯 麻 儎 特 花

杜 特 沒 果 欺 緥 稲 嫩

Cây khô mà nở được hoa

Đậu được một quả, khi già khi non

Là cái gì? Đáp án: Cái cân xách

悩 空 侊

倻 空 埅

摢 空 枯

揕 空 雼

Chặt không đứt

Bứt không lời

Phơi không khô

Chụm không đỏ

Là gì? Đáp án: Nước

爑 燺 劵 吏 侼 批

悩 分 夛 燶 勏 橋 沒 焈

Tám xóm nhóm lại hai phe,

Chặt phần cây tre, bắc cầu một cột

Là cái gì? Đáp án: Đôi quang và chiếc đòn gánh

夝 边 成 險 壘 高

固 沒 尚 禿 媣 侟 媣 歮

Bốn bên thành hiểm lũy cao,

Có một thằng trọc nhảy vào nhảy ra

Là cái gì? Đáp án: Cái thùng và cái gáo múc nước

侼 英 拱 種 拱 亊

英 惕 憹 諑 英 隊 拱 暭

逾 霜 蕌 顮 默 俼

自 初 本 伴 空 禣 茹 農

Hai anh cùng giống cùng nòi

Anh thích ngồi trốc, anh đòi cõng chơi

Gió sương, mưa nắng mặc trời

Từ xưa vốn bạn không rời nhà nông

Là cái gì? Đáp án: Cái nón và cái tơi

109

倈 堏 岃 悪 橋 喃

堏 岃 畱 卒 輪 尓 伶 瑨

堏 岃 苉 時 少 唅 儙

堏 岃 哛 時 少 唅 儛

止 堏 岃 檜 卥 堵 侼 唅

Ba bà đi chợ Cầu Nôm:

Bà đi sau rốt luôn mồn “Nhanh lên!”

Bà đi trước thì thiếu hàm trên

Bà đi giữa thì thiếu hàm dưới

Chỉ bà đi cuối là đủ hai hàm!

Là gì? Đáp án: Người đi bừa, con trâu và cái bừa

侼 罁 蹱 侼 罁 跪

丐 旕 曃 伊 噤 吶 岞 氱

Hai chân đứng, hai chân quỳ

Cái bụng chì ì; cấm nói con cóc

Là con gì? Đáp án: Con ếch

岃 鉩 轊 駆 鉩 轊

埃 寕丐耙

亯湶中 麻 渚董

Đi nhăn răng, về nhăn răng

Ai bảo cái bừa,

Xin thưa đúng mà chưa đúng!

Là cái gì? Đáp án: Cái cào cỏ

冲 媭 卥 搩 冥 蒙

自 然 於 哛 譍 瑨 蔑 亷

羕 刑 娒 倂 娒 筃

空 噲 筃 倂 妒 亷 之 低

Xung quanh là nước mênh mông

Tự nhiên ở giữa nhô lên một hòn

Dạng hình giống núi giống non

Không gọi non, núi, đố hòn gì đây?

Là gì? Đáp án: Hòn đảo

廏 边 廏 搩 沚 歮

荑 眆 拝 敡 曲 歌 樂 疦

噲 槣 噲 衦 嗔 停

妒 閣 伴 岄 娿 噲 夷

Đá bên đá, nước chảy ra

Rì rào róc rách khúc ca nhạc rừng

110

Gọi sông, gọi suối: xin đừng!

Đố các bạn, đố em cưng, gọi gì?

Là gì? Đáp án: Khe nước

爑 巢 觵 喼 侼 隫 壜

昆 姫 咾 憐 丐 頭 空 固

Tám sào chóng cạn, hai nạng chống

Con mắt láo liên, cái đầu không có!

Là con gì? Đáp án: Con cua, con ghẹ

爑 尚 民 運 局 廏 毜

侼 翁 社 墸 隫 玞 訨

Tám thằng dân vần cục đá tảng

Hai ông xã xách nạng chạy theo

Là con gì? Đáp án: Con cua, con ghẹ

怱 濥 卥 怱 濥 台 聮 噵 班 挧 底 怱 濥 歮

怱 濥 固 惣 題 歮 句 鞕 句 便 固 茄 瓦 青

怱 濥 固 幅 萌 萌句 鞕 句 便 固 英 俚 船

Lạ lùng là lạ lùng thay; nằm ngủ ban ngày để lạ lùng ra

Lạ lùng có mỏ đề ra; câu lơn, câu tiện có nhà ngói xanh

Lạ lùng có bức mành mành; câu lơn, câu tiện có anh lái thuyền

Là con gì? Đáp án: Con cua, con ghẹ

盧 盧 麻 蹱 谷 茹

係 哀 佦 旦 時 呱 哭 瑨

Lù lù mà đứng góc nhà

Hễ ai đụng đến thì òa khóc lên

Là cái gì? Đáp án: Cái cối xay lúa

翁 聮 儛 壡 呆 瑨

堏 聮 儙 愢 噓 噓

Ông nằm dưới trỏ ngóc lên

Là cái gì? Đáp án: Cái cối xay lúa

姑 箕 岞 丐 茹 哀

禞 租 哄 岺 魯 碒 鳥 沉

蹱 边 牐 曢 闗 闗

皮 蟍 皮 喝 孾 孾 蕌 嬑

Cô kia con cái nhà ai; mình to, họng nhỏ, lỗ tai đeo trằm

Đứng bên nghe tiếng ầm ầm; vừa múa vừa hát, rầm rầm mưa rơi

Là cái gì? Đáp án: Cái cối xay lúa

111

搩侟槣埖帞奵筃高

挒浌咻丄闧嗃

槣焵搩喼筃高帞殘

Nước vào sông Đáy, lửa cháy non cao

Đêm dài hiu hắt gió xao

Sông sâu nước cạn, non cao lửa tàn

Là cái gì? Đáp án: Cái đèn dầu

仝 僞 搩 黃

岞 氜 聮 卬 娎 巢 麻 轥 佊 呆 頭 瑨

Đồng bạc, nước vàng

Con rắn nằm ngang, lấy sào mà chọc, nó ngóc đầu lên

Là cái gì? Đáp án: Cái đèn dầu

罁 踏 沔 青 地

頭 隊 帽 平 天

禞 時 鍯 袄 瑪 仙

班 挧 堆 倈 堓 簈 聮 貞 叫 俼

Chân đạp miền thanh địa

Đầu đội mũ bình thiên

Mình thì bận áo mã tiên

Ban ngày đôi ba vợ, tối nằm riêng kêu trời

Là cái gì? Đáp án: Con gà trống

儙 頭 隊 厽 倊 頒

儛 時 酦 審 斉 黃 深 吹

神 冷 乑 噲 時 駆

憹 儙 鞽 玉 劍 期 畱 禙

Trên đầu đội sắc vua ban

Dưới thời yếm thắm, dây vàng xum xoe

Thần linh đã gọi thì về

Ngồi trên mân ngọc, gươm kề sau lưng

Là cái gì? Đáp án: Con gà trống

顮 帞 蕌 油 些 空 覧 伴

簈 帞 嘢 嘫 伴 吏 覧 些

Nắng lửa mưa dầu ta không bỏ bạn

Tối lửa tắt đèn bạn lại bỏ ta

Là cây gì? Đáp án: Cái nón

空 沛 槔 麻 用 底 撒

空 沛 瀃 共 底 解 醩

112

空 沛 贚 麻 用 底 鄧

空 沛 帽 共 底 隊 頭

Không phải giàu mà dùng để tát

Không phải quạt cũng để giải nồng

Không phải nong mà dùng để đựng

Không phải mũ cũng để đội đầu

Đáp án: Cái nón

罁 赭 禞 険

頭 隊 花 蓮

瑨 朝 上 帝

Chân đỏ mình đen

Đầu đội hoa sen

Lên chầu Thượng đế

Là cây gì? Đáp án: Cây hương

侼 圡 初 於 侼 筃

悲 炠 合 吏 如 岞 蔑 茹

丗 乄 誟 圡 乄 婣

法 冷 變 化 群 卥 蔑 罁

Hai người xưa ở hai non

Bây giờ họp lại như con một nhà

Kẻ làm xương, người làm da

Phép linh biến hóa còn là một chân

Là cây gì? Đáp án: Cây hương

皮平 圕 嫎 瑨 倈

劚 禙 昆 昆 玞 歮 外 咵

Vừa bằng thằng bé lên ba

Thắt lưng con cón chạy ra ngoài đồng

Là gì? Đáp án: Bó mạ

酦 娘 緓 袄 娘 崘

娘 戓 埃 娘 罉 的

Yếm nàng nịt, áo nàng gài

Nàng yêu ai, nàng quẹo đít?

Là con gì? Đáp án: Con ốc

固 夛 麻 拯 固 梗

固 侼 翁 懼 習 爭 侼 边

Có cây mà chẳng có cành

Có hai ông cụ dập dềnh hai bên

Là cây gì? Đáp án: Cây ngô

113

禞浌 蔑 懎 婣 擜 如 幈

隊 帽 紅 花 罁 岃 固 蔑

Mình dài một tấc, da trắng như ngà

Đội mũ hồng hoa, chân đi có một

Là cây gì? Đáp án: Cây giá đỗ đỏ

侼 姑 歮 浸 沒 匇

箿 袄 浸 陳 底 露 牟 庒

沒 姑 庒 擜 如 牙

沒 姑 吏 固 牟 庒 赭 紅

哛 杆 顮 夏 搝 膿

裙 嬑 卐 儛 露 朦 沞 時

拱 卥 侼 伴 女 兒

故 牢 吏 獕 嶳 荑 説 鈛

Hai cô ra tắm một dòng

Cởi áo tắm trần để lộ màu da

Một cô da trắng như ngà

Một cô lại có màu da đỏ hồng

Giữa cơn nắng hạ oi nồng

Quần rơi trễ xuống, lộ mông dậy thì

Cùng là hai bạn nữ nhi

Cớ sao lại thấy rậm rì râu ria?

Là hoa gì? Đáp án: Hoa sen và hoa súng

岞 橮 槚 濁 聮 哛 坦 漽

沒 唐 誟 耓 浌 侼 屶 誟 緿 桖

Con trâu chết rục, nằm giữa đất đai

Một đường xương sống dài, hai đống xương sườn nát

Là cái gì? Đáp án: Tàu dừa mục

身 形 匙 槚 乑 憻

麻 侼 昆 姫 部 説 駭 群

Thân hình thì chết đã lâu

Mà hai con mắt, bộ râu hãy còn

Là gì? Đáp án: Gốc tre khô

姫 夷 隔 鉜 侼 嵈 冘 歮 呈 廊 庄 別 傳 之

生 歮 丐 種 異 奇 斏 聮 唐 苉 旕 匙 悏 畱

Mắt gì cách gối hai gang, đem ra trình làng, chẳng biết chuyện chi

Sinh ra cái giống dị kì, lưng nằm đằng trước, bụng thì phía sau?

Là gì? Đáp án: Cẳng và mắt cá chân

114

114

岞 之 打 胜 翁 倊 打 輸 柴 寺

Con chi đánh thắng ông vua, đánh thua thầy chùa?

Là con gì? Đáp án: Con chấy

岞 打 母 母 栐 廊

牱 欺 廊 歮 岞 鏆 旕 母

Con đánh mẹ, mẹ van làng

Đến khi làng ra, con chui bụng mẹ!

Là cái gì? Đáp án: Cái dùi và cái mõ

忬 袄 青 隊 贠 青

岃 媭 沒 敭

忬 袄 擜 隊 贠 擜

Mặc áo xanh, đội nón xanh

Đi quanh một vòng

Mặc áo trắng, đội nón trắng

Là quả gì? Đáp án: Quả cau khi róc vỏ

115

PHỤ LỤC 4. NHỮNG BỘ ÐẦU HỒ XƯA

Ở Huế hiện còn lưu giữ ít nhất năm bộ đầu hồ cổ. Trong đó, bốn bộ là cổ

vật thuộc Bảo tàng Cổ vật Cung đình Huế; bộ còn lại là trân bảo của Ngọc Sơn

công chúa từ đường (công chúa con vua Ðồng Khánh).

Ðáng chú ý là sưu tập các bộ đầu hồ ở Bảo tàng Cổ vật Cung đình Huế,

bởi chúng rất đa dạng về chất liệu và hình dáng.

1. Bộ đầu hồ bằng đồng, tráng men pháp lam:

Ðây là một trong những bộ đầu hồ đã được R. Orband giới thiệu trong bài

viết in trên BAVH năm 1917. Bộ đầu hồ này trước đây được trưng bày trong điện

Hòa Khiêm (lăng Tự Ðức), nay đang được trưng bày ở Bảo tàng Cổ vật Cung

đình Huế.

Ảnh PL1: Bộ xăm hường bằng đồng tráng men pháp lam

Bộ đầu hồ này làm bằng đồng thau, gồm chiếc bình có eo, gắn với phần

đế qua các chi tiết trang trí làm bằng pháp lam. Chiều cao của bộ đầu hồ là 61cm,

riêng chiếc bình cao 40cm.

Chiếc bình tạo dáng như hình chiếc bầu đựng rượu. Miệng bình rộng

5cm, phía trên có gắn cái họng bằng ngọc thạch màu trắng cao 3cm. Vành ngoài

miệng bình là những dãi trang trí theo dạng hồi văn được gắn thêm vào, gồm một

hàng thủy tinh màu khảm vào 19 chiếc khuy đồng bao quanh vành miệng và 6

chiếc lá bằng pháp lam xuôi xuống cổ bình. Thân trên và thân dưới của bình đều

có gắn những sợi chỉ đồng uốn thành hình các bông hoa và đám mây có gắn thủy

116

tinh màu. Bên ngoài eo bình có gắn các chi tiết trang trí bằng pháp lam gồm hai

dãi hồi văn lá cúc và hai hình dơi ngậm tua bằng pháp lam.

Phần đế gồm hai vành đồng nối với nhau bởi bốn chi tiết bằng pháp lam

tạo dáng như những chiếc lá. Vành đế phía trên hình đới cầu, bên ngoài gắn thêm

một dãi khuy đồng nạm thủy tinh màu và các đồ án trang trí mây hóa cúc bằng

pháp lam. Vành đế phía dưới có hình vành khăn, mặt ngoài chia thành các ô hình

chữ nhật bởi các sợi chỉ đồng. Ðế có bốn chân bên dưới, được phủ men pháp lam

màu xanh nhưng đã bị bong men khá nhiều. Theo R. Orband, trong lòng đế có

chiếc trống, một vật không thể thiếu trong trò chơi đầu hồ. Chiếc trống nay đã mất.

Nhiều chi tiết trang trí bằng pháp lam trên thân hồ cũng đã bong men hoặc rơi mất

các hạt thủy tinh màu.

Ngoài bộ đầu hồ này, trong bài viết nói trên, R. Orband có giới thiệu một

bộ đầu hồ khác kèm theo hình vẽ, cũng làm bằng đồng thau, quanh thân có nạm

nhiều ngọc thạch và thủy tinh màu, theo các kiểu thức trang trí Arabian. Bộ đầu hồ

này không rõ nay lưu lạc phương nào.

2. Bộ đầu hồ bằng gỗ, cẩn xà cừ:

Ðây là bộ đầu hồ tiêu biểu nhất trong số những bộ đầu hồ còn lại ở Huế,

hiện đang trưng bày tại Bảo tàng Cổ vật Cung đình Huế.

Ảnh PL2: Bộ đầu hồ bằng gỗ cẩn xà cừ Ảnh PL3: Bộ xăm hường bằng gỗ

117

Ðầu hồ làm bằng gỗ, gồm nhiều bộ phận ghép lại. Phần chính là chiếc

bình dáng nậm rượu hai bầu, có eo ở giữa, cao 56cm. Cổ bình hình trụ, miệng loe.

Bầu trên và bầu dưới của chiếc bình là hai phần riêng biệt, liên kết với

nhau qua một khớp nối ở eo bình. Bên ngoài thành bình khảm xà cừ các đồ án

rồng, mây (phần trên) và bát tiên (phần dưới). Trên cổ chiếc bình chính có gắn hai

chiếc bình nhỏ, cao 14cm, hình dáng tương tự bình chính. Ðược biết hai chiếc

bình này được gắn vào để cho dành cho những tay chơi thượng thặng, có thể

ném thẻ lọt vào miệng các chiếc bình nhỏ này.

Phần đế phía dưới cao 24,5cm, được tạo dáng như những chiếc đôn vẫn

dùng để bày các chậu hoa cảnh trong các cung điện ở Huế. Mặt đế hình chiếc

đĩa, phía ngoài khảm dãi văn hoa thị bằng xà cừ. Ðế có bốn chân, kiểu chân quỳ,

gắn với một vành gỗ bên dưới. Mặt ngoài vai đế khảm xà cừ hình long, lân, quy,

phụng và bốn vật trong bộ bát bửu gồm: tù và, quạt ba tiêu, đàn tỳ bà và cuốn thư.

Bộ đầu hồ này được đặt trên một chân đế thứ hai, làm bằng loại gỗ khác

với bộ đầu hồ và không có các trang trí khảm xà cừ. Bên trong chân đế này có đặt

là chiếc trống bịt da một mặt.

Những nét chạm khảm trên bộ đầu hồ này rất tinh tế và trau chuốt, khiến

chiếc bình trở nên một tác phẩm nghệ thuật thực sự, xứng đáng là một trong

những cổ vật có giá trị trong Bảo tàng Cổ vật Cung đình Huế. Tuy nhiên, tình

trạng hiện tại của chiếc bình không còn hoàn hảo. Một số chi tiết đã gãy, vỡ do lần

đưa đi trưng bày tại Hà Nội cách nay hơn 20 năm.

3. Bộ đầu hồ bằng gỗ, không chạm trổ:

Lai lịch chiếc bộ đầu hồ này khá thú vị. Năm 1988, tại khách sạn Drouot,

Paris có cuộc bán đấu giá các cổ vật từ châu Á, trong đó có 282 cổ vật Việt Nam,

thuộc sưu tập của ông Cổ Trung Ngươn, một nhà sưu tập cổ vật ở Sài Gòn trước

đây. Nhận thấy đây là những cổ vật có xuất xứ từ triều đình Huế, Cựu hoàng Bảo

Ðại đã khởi kiện lên Tòa thượng thẩm Pháp để đòi lại cho Huế. Ðại sứ quán Việt

Nam tại Pháp cũng vào cuộc, ủng hộ Cựu hoàng Bảo Ðại, nhưng do luật lệ về cổ

vật ở mỗi nơi mỗi khác nên vụ tranh tụng không đi đến đâu. Tuy nhiên, chủ nhân

số cổ vật kia đã tặng lại cho Huế hai món. Ðó là chiếc bàn trà có khung bằng gỗ

sơn son thếp vàng nhưng mặt bàn làm bằng sứ trắng vẽ lam và bộ đầu hồ bằng

gỗ kiền kiền. Hai cổ vật này đã được chuyển trả lại cho Huế sau bao năm tháng

lưu lạc chốn trời Tây và hiện đang được trưng bày tại Đại Nội Huế.

Bộ đầu hồ có hình dáng giống bộ đầu hồ bằng gỗ cẩn xà cừ, nhưng có đôi

điểm khác biệt: miệng bình không loe, cổ bình ngắn hơn và không có hai chiếc

bình nhỏ gắn trên cổ bình lớn, cũng như không có các chi tiết trang trí bằng xà cừ.

Phần chính cũng là chiếc bình dáng nậm rượu cao 36cm, gồm 2 phần tách biệt,

kết nối với nhau ở eo bình. Phần đế bên dưới gồm hai phần, gắn với nhau thông

qua một khớp nối. Phần trên tựa chiếc đôn có bốn chân, phần dưới tựa chiếc dĩa

cao chân, bên trong có chứa một chiếc trống nhỏ. Tổng chiều cao phần đế là

25,5cm. Ngoài ra còn có một bộ gồm 6 mũi tên gỗ, dài 80cm. Tình trạng bộ đầu

hồ này khá tốt, chỉ có một đường nứt dọc thân dài khoảng 20cm, có lẽ do sự co

rút của gỗ, nhưng đã được làm kín bằng keo và bột gỗ.

4. Ðầu hồ bằng sứ:

Chiếc đầu hồ thứ tư làm bằng sứ, hiện trưng bày tại Đại Nội Huế. Ðó là

một cổ vật thuộc nhóm đồ sứ do triều Nguyễn ký kiểu tại Trung Hoa. Bộ đầu hồ

này chỉ có một chiếc bình không đáy, không có chân đế như những bộ đầu hồ

khác. Bình cũng có hình dáng nậm rượu hai bầu, cao 38cm. Miệng bình hơi loe,

118

lòng bình là một hình trụ rỗng thông từ miệng xuống đáy. Thành ngoài bình trang

trí đồ án lưỡng long hí thủy (hai rồng giỡn nước) bằng màu xanh cobalt dưới lớp

men phủ.

Ảnh PL4: Bộ xăm hường bằng sứ ký kiểu

Dưới đáy chiếc bình này có một khoanh tròn, đường kính khoảng 20cm,

không được tráng men, và có những đường gờ nhỏ. Dấu hiệu này cho biết chiếc

bình còn có thêm một bộ phận khác ở phía dưới, có thể là một cái đế, bên trong

gắn chiếc trống nhỏ, tương tự như những bộ đầu hồ khác ở Huế. Khảo sát xương

đất, chất men và màu, cũng như kỹ thuật trang trí trên chiếc bình này cho thấy nó

là đồ sứ được sản xuất tại Trung Hoa, nhưng motive trang trí trên thành bình lại

theo phong cách Huế, thể hiện ở các chi tiết như: đầu rồng, vây lưng rồng, đuôi

rồng, cách xếp vảy rồng, các đám mây và văn thủy ba. Ðiều này chứng tỏ đây là

một món đồ sứ ký kiểu và là đồ ngự dụng bởi con rồng được vẽ với 5 móng, một

dấu hiệu chỉ có trên đồ ngự dụng. Tình trạng chiếc bình này còn rất tốt.

5. Ðầu hồ bằng gỗ ở Ngọc Sơn công chúa từ đường:

Bộ đầu hồ này có từ thời Ðồng Khánh, nay là bảo vật của Ngọc Sơn công

chúa từ đường (ở số 29, Nguyễn Chí Thanh, Huế). Bộ đầu hồ làm bằng gỗ mun,

cao 60,7cm, riêng chiếc bình cao 40,7cm. Hình dáng bộ đầu hồ này tương tự bộ

đầu hồ bằng gỗ đang trưng bày ở Đại Nội Huế. Gia chủ vẫn còn giữ được 7 mũi

tên bằng gỗ, dài khoảng 78 - 80cm. Trong trận lụt năm 1999, mặt chiếc trống bị

thủng, sau đó đã được bịt lại như cũ. Tình trạng bộ đầu hồ này vẫn còn hoàn hảo.

Trò chơi đầu hồ đã thất truyền ở Huế khá lâu. Tuy nhiên, trong các

chương trình Đêm Hoàng Cung do Trung tâm Bảo tồn Di tích Cố đô Huế tổ chức

tại Đại Nội Huế trong hai năm 2006 - 2007, trò chơi đầu hồ lại được tái sinh. Trung

tâm Bảo tồn Di tích Cố đô Huế đã phục chế hai chiếc đầu hồ theo đúng nguyên

mẫu chiếc đầu hồ bằng sứ ký kiểu hiện đang trưng bày tại Đại Nội Huế và tổ chức

tái hiện trò chơi đầu hồ để du khách có dịp thử tài với trò chơi khéo léo và công

phu này.

119

PHỤ LỤC 5a. HAI BỘ XĂM HƯỜNG XƯA

Do sự hấp dẫn và tính tao nhã của trò đổ xăm hường nên người Huế rất

chuộng trò chơi này. Không kể các bộ xăm hường mới làm sau này, nhiều nơi ở

Huế còn lưu giữ được những bộ xăm hường cả trăm năm tuổi. Phụ lục này xin

giới thiệu hai trong số những bộ xăm hường quý hiếm ấy.

1. Bộ xăm hường của vua Tự Đức:

Có lẽ đây là bộ xăm hường xưa và độc đáo nhất còn sót lại ở Huế. Các thẻ

xăm được làm bằng ngà voi, còn chiếc hộp đựng thẻ được làm bằng gỗ mun với

các chi tiết trang trí được khảm bằng xà cừ và ngà voi.

Bộ xăm hường này hiện chỉ còn 56 thẻ (mất 7 thẻ), gồm: 30 thẻ Tú tài

(thiếu 2 thẻ); 12 thẻ Cử nhân (thiếu 4 thẻ); 7 thẻ Tiến sĩ (thiếu 1 thẻ); 4 thẻ Hội

nguyên; 1 thẻ Thám ba; 1 thẻ Bảng nhãn và 1 thẻ Trạng nguyên, trong đó 42 thẻ

còn tốt; 10 thẻ bị mòn vẹt và cong vênh do sử dụng lâu ngày và 4 thẻ bị khuyết

một phần do ngà voi bị mục nát.

Ảnh PL5: Bộ xăm hường bằng ngà của vua Tự Đức

Hình dáng các thẻ đều giống nhau: mỗi thẻ là một phiến ngà dày khoảng

0,15cm đến 0,25cm; phần dưới hình chữ nhật, phần đầu tạo hình bầu rượu 2 eo.

Tuy nhiên, kích thước, văn tự và màu sắc của các văn tự khắc trên mỗi loại thẻ thì

khác nhau:

+ Thẻ Tú tài dài 18,7cm, rộng 1,9cm; mặt trước khắc các chữ: 秀 才

(Tú tài) và 一 注 (nhất chú: 1 điểm); mặt sau khắc các chữ: 一 紅 得 (nhất

hường đắc: có nhất hường thì đoạt thẻ này). Các chữ khắc trên thẻ Tú tài

đều tô màu xanh dương.

120

+ Thẻ Cử nhân dài 19,7cm, rộng 2,2cm; mặt trước khắc các chữ: 舉

人 (Cử nhân) và 二 注 (nhị chú: 2 điểm); mặt sau khắc các chữ:

二 紅 得 (nhị hường đắc: có nhị hường thì đoạt thẻ này). Các chữ khắc trên

thẻ Cử nhân đều tô màu đỏ.

Ảnh PL6a: Chữ Hán khắc trên mặt trước bộ xăm hường của vua Tự Đức

Ảnh PL6b: Chữ Hán khắc trên mặt sau bộ xăm hường của vua Tự Đức

121

+ Thẻ Tiến sĩ dài 21,9cm, rộng 2,5cm; mặt trước khắc các chữ: 進 士

(Tiến sĩ) bằng mực xanh và 四 注 (tứ chú: 4 điểm) bằng mực đỏ; mặt sau

khắc các chữ: 四 序 得 (tứ tự đắc: có tứ tự thì đoạt thẻ này). Chữ 四 và

chữ 得 tô màu đỏ; chữ 序 tô màu xanh.

+ Thẻ Hội nguyên dài 22,2cm, rộng 2,5cm; mặt trước khắc các chữ:

會 元 (Hội nguyên) bằng mực đỏ và 八 注 (bát chú: 8 điểm) bằng mực

xanh; mặt sau khắc các chữ: 三 紅 得 (tam hường đắc: có tam hường thì

đoạt thẻ này) và 四 序 合 巧 得 (tứ tự hợp xảo đắc: có tứ tự cáp thì đoạt

thẻ này). Các chữ 三, 得 và 合, 得 tô màu xanh; các chữ 紅, 四 序 và 巧 tô

màu đỏ.

+ Thẻ Thám ba dài 24cm, rộng 2,8cm; mặt trước khắc các chữ: 探 葩

(Thám ba) và 十 六 注 (thập lục chú: 16 điểm); mặt sau, ở phía trên khắc

các chữ: 上 馬 得 下 馬 得 (thượng mã đắc, hạ mã đắc: có thượng mã

hay hạ mã thì đoạt thẻ này), phía dưới khắc các chữ: 分 雙 得 六 順 得

(phân song đắc, lục thuận đắc: có phân song hay có lục thuận thì đoạt thẻ

này). Các chữ Hán khắc trên cả hai mặt được tô bằng mực xanh và mực đỏ

xen kẻ nhau.

+ Thẻ Bảng nhãn dài 24cm, rộng 2,8cm; mặt trước khắc các chữ: 榜

眼 (Bảng nhãn) và 十 六 注 (thập lục chú: 16 điểm); mặt

sau, ở phía trên khắc các chữ: 上 馬 得 下 馬 得 (thượng mã đắc, hạ mã

đắc: có thượng mã hay hạ mã thì đoạt thẻ này), phía dưới khắc các chữ: 分

雙 得 六 順 得 (phân song đắc, lục thuận đắc: có phân song hay có lục

thuận thì đoạt thẻ này). Các chữ Hán khắc trên cả hai mặt được tô bằng

mựưc xanh và mực đỏ xen kẻ nhau.

+ Thẻ Trạng nguyên dài 26 cm, rộng 3,2 cm; mặt trước khắc các chữ:

狀 元 (Trạng nguyên) bằng mực đỏ và 三 十 二 注 (tam thập nhị

chú: 32 điểm) bằng mực xanh đỏ xen kẻ nhau; mặt sau khắc 26 chữ Hán,

phân làm 2 dòng, mỗi dòng 13 chữ: 四 紅得五 子 一 色 奪 四 紅 合 巧

奪 五 紅 奪三 魁 六 合 奪 盡籌 六 紅 收 全 局 (tứ hường đắc, ngũ tử

nhất sắc đoạt, tứ hường hợp xảo đoạt, ngũ hường đoạt tam khôi, lục hợp

đoạt tận trù, lục hường thu toàn cuộc: có tứ hường, ngũ tử, tứ hường cáp thì

đoạt thẻ này; có ngũ hường thì đoạt tam khôi (gồm cả thẻ này), có lục hợp

đoạt hết thẻ, có lục hường đoạt toàn bộ thẻ và thắng cuộc). Các chữ Hán

khắc trên mặt sau được tô bằng hai màu mực xanh đỏ xen kẻ nhau.

So với những bộ xăm hường khác hiện còn ở Huế, bộ xăm hường ở lăng

Tự Đức có nhiều điểm khác biệt thật độc đáo và thú vị:

+ Thứ nhất, các chữ Hán khắc trên những thẻ xăm, ngoài việc định

danh (Tú tài, Cử nhân, Trạng nguyên...) và định giá (nhất chú, nhị chú, tam

thập nhị chú...), còn cho biết cách thức đoạt từng loại thẻ như: nhất hường

đắc, tứ tự đắc, thượng mã đắc, hạ mã đắc..., đặc biệt, chiếc thẻ Trạng

nguyên đã liệt kê đến 6 trường hợp để đoạt được thẻ này.

122

+ Thứ hai, các chữ Hán khắc trên từng loại thẻ có màu sắc khác

nhau: có thẻ dùng toàn màu xanh như thẻ Tú tài; có thẻ dùng toàn màu đỏ

như thẻ Cử nhân; có thẻ dùng xen kẻ hai màu xanh đỏ nhưng trật tự dùng

màu trên mỗi loại thẻ không giống nhau, ví dụ thẻ Thám ba có chữ đầu tiên

tô màu xanh, nhưng thẻ Bảng nhãn thì chữ đầu tiên tô màu đỏ, trong khi thẻ

Trạng nguyên thì cả hai chữ đều tô màu đỏ.

+ Đặc biệt, thay vì dùng chữ 探 花 (Thám hoa) như những bộ xăm

hường khác, thì bộ xăm hường của vua Tự Đức khắc chữ 探 葩 (Thám

ba). Nguyên nhân việc này là do kỵ húy Tá Thiên Nhân Hoàng Hậu Hồ Thị

Hoa, vợ vua Minh Mạng, mẹ vua Thiệu Trị và là bà nội của vua Tự Đức,

nên mới đổi 花 thành 葩, trong khi các bộ xăm hường khác, kể cả bộ xăm

hường ở từ đường của công chúa Ngọc Sơn, con vua Đồng Khánh (sẽ đề

cập dưới đây), đều khắc hai chữ 探 花. Điều này cho thấy việc kỵ húy dưới

thời Tự Đức rất nghiêm nhặt và chứng tỏ đây là món xăm hường dành cho

vua và hoàng gia giải trí.

Ngoài ra, chiếc hộp đựng xăm cũng chứa đựng nhiều điều thú vị. Lòng

chiếc hộp chia làm 5 ngăn, để chứa 5 nhóm thẻ khác nhau: Tú tài, Cử nhân, Tiến

sĩ, Hội nguyên và Tam khôi (gồm 3 thẻ: Trạng nguyên, Bảng nhãn, Thám hoa).

Đặc biệt, trong lòng chiếc hộp lớn còn chứa một chiếc hộc nhỏ, nằm ở bên trái,

sát đáy chiếc hộp. Chiếc hộc này dùng đựng các hột súc sắc, có thể đẩy vào, mở

ra dễ dàng và được bố trí rất kín đáo và hài hòa với hình dáng của chiếc hộp

đựng thẻ xăm.

Có thể nói rằng bộ xăm hường này của là một vương bảo của triều Tự

Đức, một vưu vật còn lưu lại trên đất cố đô.

2. Bộ xăm hường ở Ngọc Sơn công chúa từ đường:

Công chúa Ngọc Sơn là con gái vua Đồng Khánh (1885 - 1889), chồng là

Nguyễn Hữu Tiễn, đại thần của triều Khải Định (1916 -1925). Tại phủ thờ của bà

(hiện ở số 29, đường Nguyễn Chí Thanh, Huế) còn lưu giữ một bộ xăm hường

bằng ngà voi, là di vật của phò mã Nguyễn Hữu Tiễn để lại. Bộ xăm hường này đã

bị mất 4 thẻ, gia chủ đã cho làm lại 4 thẻ khác bằng xương thú để thay thế cho

những thẻ đã mất.

123

Ảnh PL7: Bộ xăm hường của Ngọc Sơn công chúa từ đường

Những chiếc thẻ giống nhau về hình dáng nhưng khác nhau về kích thước.

Thẻ xăm tạo dáng như chiếc biển hiệu dùng trong đội nghi trượng phò vua, với

phần thân hình bầu dục, hai đầu tạo hình chiếc khánh, tiếp theo là phần cán chuốt

tròn, thon dần về cuối. Tất cả Hán tự trên thẻ đều được khắc chìm và tô màu đỏ.

Cụ thể như sau:

+ Thẻ Tú tài: mặt trước khắc 2 chữ: 秀 才 (Tú tài); mặt sau khắc 2

chữ: 一 分 (nhất phân: 1 phần).

+ Thẻ Cử nhân: mặt trước khắc 2 chữ: 舉 人 (Cử nhân); mặt sau

khắc 2 chữ: 二 分 (nhị phân: 2 phần).

+ Thẻ Tiến sĩ: mặt trước khắc 2 chữ: 進 士 (Tiến sĩ); mặt sau khắc 2

chữ 四 分 (tứ phân: 4 phần).

+ Thẻ Hội nguyên: mặt trước khắc 2 chữ: 會 元 (Hội nguyên); mặt

sau khắc 2 chữ 八 分 (bát phân: 8 phần).

+ Thẻ Thám hoa: mặt trước khắc 2 chữ: 探 花 (Thám hoa); mặt sau

khắc 3 chữ 十 六 分 (thập lục phân: 16 phần).

+ Thẻ Bảng nhãn: mặt trước khắc 2 chữ: 榜 眼 (Bảng nhãn); mặt

sau khắc 3 chữ 十 六 分 (thập lục phân: 16 phần).

+ Thẻ Trạng nguyên: mặt trước khắc 2 chữ: 狀 元 (Trạng nguyên);

mặt sau khắc 4 chữ 三 十 二 分 (tam thập nhị phân: 32 phần).

So với bộ xăm hường của vua Tự Đức, bộ xăm hường này có kích

thước khiêm tốn hơn, chữ Hán khắc trên các chiếc thẻ ít hơn, nghĩa các

chữ Hán thì đơn giản và chỉ tô màu đỏ. Đặc biệt, trong khi giá trị của các thẻ

xăm trong bộ xăm hường ở lăng Tự Đức được tính bằng 注 (chú: nghĩa là

điểm hay tiền), thì giá trị của các thẻ xăm trong bộ xăm hường ở Ngọc Sơn

công chúa từ đường chỉ được tính bằng 分 (phân: nghĩa là phần hay xu).

Phải chăng bộ xăm hường dành cho vua và hoàng gia chơi thì giá trị mỗi

thẻ xăm được định giá cao hơn so với giá trị của các thẻ xăm dành cho các

cuộc chơi của thần dân?

*

* *

Trên đây là hai trong số những bộ xăm hường cổ còn lưu lại trên đất thần

kinh. Đó là những cổ vật của một thời vàng son ở Huế; là những vật chứng sống

động về một trò chơi tao nhã mà người dân xứ cố đô ưa chuộng. Ngày nay, du

khách đến Huế có thể tìm mua các bộ xăm hường trong chợ Đông Ba hay trong

các cửa hàng mỹ nghệ. Thời thế đổi thay, những bộ xăm hường hiện đại thường

được làm bằng xương thú, kích thước, văn tự vẫn như xưa nhưng hình thức trang

trí thì sặc sỡ hơn, màu mè hơn và cái hồn xưa dường như không còn nữa.

124

Trò xưa còn đó, nhưng hồn xưa đã mất. Thế mới thấy càng thêm

trân quý những gì xưa cũ sót lại nơi miền đất Hương Bình, mà hai bộ xăm

hường kia là những minh chứng đầy thú vị.

PHỤ LỤC 5b: BẢNG TÍNH ĐIỂM TRÒ CHƠI XĂM HƯỜNG

Bảng A: BẢNG TÍNH ÐIỂM DỰA TRÊN MẶT TỨ

Tên gọi Mô tả Thẻ đoạt được Ðiểm số

Nhất

hường

Có 1 mặt

tứ

trong 6 mặt

Tú tài 1 điểm

Nhị hường Có 2 mặt

tứ

trong 6 mặt

Cử nhân 2 điểm

Tam

hường

Có 3 mặt

tứ

trong 6 mặt

Hội nguyên

(còn gọi là Hoàng giáp)

8 điểm

Tứ hường Có 4 mặt

tứ

trong 6 mặt

Trạng nguyên

(còn gọi là Trạng anh)

32 điểm(1)

Ngũ hường Có 5 mặt

tứ

trong 6 mặt

Ðoạt Tam khôi, gồm 3

thẻ: Trạng nguyên, Bảng

nhãn, Thám hoa (2 thẻ

Bảng nhãn và Thám hoa

còn gọi là Trạng em)

64 điểm (2)

(32+16+16) = 64

Lục phú

hường

Cả 6 mặt

đều là

mặt tứ

Ðoạt tất cả các thẻ dù các

thẻ này đã có người đoạt

trước rồi nhân gấp đôi

tổng số điểm

384 điểm

[32 + (2x16) +

(4x8) + (8x4) +

(16x2) + (32x1)] x

2 = 384

Bảng B: BẢNG TÍNH ÐIỂM DỰA TRÊN CÁC MẶT NGOÀI MẶT TỨ

Tên gọi Mô tả Thẻ đoạt được Ðiểm số

Tứ tự Có 4 mặt giống nhau

trong 6 mặt

Thẻ Tiến sĩ 4 điểm

Tứ tự

nhất hường

Có 4 mặt giống nhau

và có thêm 1 mặt tứ

Thẻ Tiến sĩ + 1 thẻ

Tú tài

5 điểm

(4+1)

Tứ tự

nhị hường

Có 4 mặt giống nhau

và có thêm 2 mặt tứ

Thẻ Tiến sĩ + 1 thẻ

Cử nhân

(hoặc 2 thẻ Tú tài)

6 điểm

(4+2) hoặc

(4+1+1)

Tứ

tự

hợp

Tứ

tự

cáp

xiên

Có 4 mặt giống nhau;

2 mặt còn lại có tổng

số điểm bằng 1 trong 4

mặt kia(3)

Thẻ Bảng nhãn

hay thẻ Thám hoa

16 điểm

125

xảo

(Tứ

tự

cáp)

Tứ

tự

cáp

chính

Có 4 mặt giống nhau;

2 mặt còn lại giống

nhau và có tổng số

điểm bằng 1 trong 4

mặt kia(4)

Thẻ Bảng nhãn

hay

thẻ Thám hoa

+ 1 thẻ Hội nguyên

24 điểm

Ngũ tử Có 5 mặt giống nhau Thẻ Trạng nguyên 32 điểm(5)

Lục hợp

(Lục phú)

Có 6 mặt giống nhau

Ðoạt toàn bộ

các thẻ

192 điểm

[32 + (2x16) +

(4x8) + (8x4) +

(16x2)

+(32x1)]

Phân song 6 mặt phân đôi, mỗi

bên có 3 mặt như

nhau

Thẻ Bảng nhãn

hoặc thẻ Thám

hoa

16 điểm

Phân song

tam hường

Như phân song,

nhưng 3 mặt còn lại

là 3 mặt tứ

Thẻ Bảng nhãn

hoặc thẻ Thám

hoa,

+ 1 thẻ Hội nguyên

24 điểm

(16 +8)

Thượng

mã

Có 3 cặp:

tứ tứ, ngũ ngũ, lục

lục

Thẻ Bảng nhãn

hoặc thẻ Thám

hoa

16 điểm

Hạ mã Có 3 cặp: nhất nhất,

nhị nhị, tam tam

Thẻ Bảng nhãn

hoặc thẻ Thám

hoa

16 điểm

Lục thuận

(Suốt)

Có cả 6 mặt: nhất,

nhị, tam, tứ, ngũ, lục

Thẻ Bảng nhãn

hoặc thẻ Thám

hoa

16 điểm

Chú thích:

(1) Trường hợp này hơn nhau tùy thuộc 2 mặt còn lại. Nếu cộng 2 mặt còn lại được 4 điểm

gọi là tứ hường hợp xảo (hay tứ hường cáp), do chữ 合 (hợp, còn có âm khác là cáp), là đơn vị đo

trọng lượng, nên trong chữ Nôm, cáp có nghĩa là “vốc, nắm”.

Trong các trường hợp này, xếp hạng cao nhất khi 2 mặt còn lại là 2 mặt nhị, gọi là tứ hường

cáp chính; hạng tiếp theo là trường hợp 2 mặt còn lại gồm 1 mặt tam và 1 mặt nhất, gọi là tứ

hường cáp xiên.

Thứ bậc các hạng còn lại như sau: 4 mặt tứ + 2 mặt lục; 4 mặt tứ + 1 mặt lục + 1 mặt ngũ; 4

mặt tứ + 2 mặt ngũ; 4 mặt tứ + 1 mặt lục + 1 mặt tam; 4 mặt tứ + 1 mặt lục + 1 mặt nhị... (hạ điểm

dần dần). Trừ trường hợp tứ hường hợp xảo là hạng cao nhất, rất khó bị cướp trạng, các trường

hợp tứ hường khác, nếu người đổ được tứ hường sau nhưng có tổng điểm của 2 mặt còn lại lớn

hơn tổng điểm của người đổ được tứ hường trước đó, thì được cướp trạng của người đoạt trước.

Nếu người đổ được tứ hường sau, có tổng điểm 2 mặt còn lại nhỏ hơn tổng điểm của người đổ

được tứ hường trước đó, thì được đoạt các thẻ còn lại giữa cuộc chơi có tổng điểm tương đương

với điểm của thẻ trạng nguyên.

(2) Trường hợp này hơn nhau tùy mặt còn lại. Nếu là mặt nhất, thì gọi là ngũ hường đái ấn

(ngũ hường đội ấn màu đỏ, tức mặt nhất), xếp hạng cao nhất. Thứ bậc các hạng tiếp theo khi mặt

còn lại lần lượt là: lục, ngũ, tam và nhị.

(3) Tứ tự cáp xiên có 3 trường hợp sau: 4 mặt ngũ + 1 mặt tam + 1 mặt nhị (vì tam + nhị =

ngũ); 4 mặt tam + 1 mặt nhị + 1 mặt nhất (vì nhị + nhất = tam); 4 mặt nhất + 1 mặt lục + 1 mặt ngũ

(vì lục + ngũ = thập nhất => nhất).

126

(4) Tứ tự cáp chính có 3 trường hợp sau: 4 mặt lục + 2 mặt tam (vì 2 tam = lục); 4 mặt nhị + 2

mặt nhất (vì 2 nhất = nhị); 4 mặt nhị + 2 mặt lục (vì 2 lục = thập nhị => nhị).

(5) Thứ hạng của các trường hợp ngũ tử lần lượt là: 5 mặt giống nhau + 1 mặt nhất; 5 mặt

giống nhau + 1 mặt tứ; 5 mặt giống nhau + 1 mặt lục; 5 mặt giống nhau + 1 mặt ngũ; 5 mặt giống

nhau + 1 mặt tam và 5 mặt giống nhau + 1 mặt nhị. Trường hợp ngũ tử có 5 mặt giống nhau + 1

mặt nhất được gọi là ngũ tử đái ấn, là hạng cao nhất. Thẻ trạng nguyên đoạt được bởi ngũ tử đái

ấn chỉ bị cướp trạng khi người đổ sau đổ được ngũ hường, lục hợp hay lục phú hường.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Dương Văn An, Ô châu cận lục (Bản dịch của Trịnh Khắc Mạnh và Nguyễn Văn

Nguyên), Nxb. Khoa học Xã hội, Hà Nội, 1997.

2. Isabelle Lee, “Touhu: Three Millennia of the Chinese Arrow Vase and the

Game of Pitch-Pot”, Transactions of the Oriental Ceramic Society.

Volume 56. 1991-1992. The Oriental Ceramic Society in Association

with Azimuth Editions London, 1993.

3. Lê Nguyễn Lưu, “Nhân tố và đặc điểm của văn hóa Huế”, Huế đẹp Huế thơ,

Nxb. Thuận Hóa, Huế, 1998.

4. Ngô Sĩ Liên, Ðại Việt sử ký toàn thư (Bản dịch của Viện Sử học), Q.7, Tập II,

Nxb. Khoa học Xã hội, Hà Nội, 1967.

5. Nguyễn Khắc Hiếu, Tản Đà vận văn, Á Châu xuất bản cục.

6. Nguyễn Thành Luông - Nguyễn Thị Thanh Bình, Văn hóa dân gian cổ truyền.

Những phong tục lý thú, Nxb. Thành phố Hồ Chí Minh, 1992.

7. Nguyễn Tuân, Vang bóng một thời, Nxb. Văn nghệ Thành phố Hồ Chí Minh,

1996.

8. Nhiều tác giả, Huế đẹp Huế thơ, Nxb. Thuận Hóa, Huế, 1998.

9. R. Orband, “Les Ðâu Hô du tombeau de Tu Ðuc”, BAVH, No. 2, 1917.

Thái Văn Kiểm, Cố đô Huế, Nha văn hóa, Bộ Quốc gia Giáo dục xuất bản, Sài

Gòn 1960.

10. Thơ văn Lý Trần, Tập I, Nxb. Khoa học Xã hội, Hà Nội, 1978.

11. Trần Quốc Vượng, “Bàn về hệ sinh thái nhân văn của múa rối nước Việt

Nam”, Văn hóa nghệ thuật, Số 2/2001.

http://www.covathue.com/cac%20bai%20viet/Trochoivathutieukhien.pdf