TS. LÊ MỘNG NGUYÊN * TRUYỆN KÝ CỦA LÃNG TỬ

Caûm töôûng vaø kyù öùc
dieãn tieán veà:
Ngoài Quaùn Coùc
taùn Doùc Chuyeän Ñôøi cuûa
LAÕNG TÖÛ

Leâ Moäng Nguyeân

Trong chuyeán ñi Gia-Naõ-Ñaïi (19/03/2000-08/04/2000) ñeå laøm Chaùnh chuû khaûo buoåi Tuyeån Löïa Ca Só Giaûi Cung Vaøng 3 trong ñeâm 01/04/2000, theo lôøi môøi cuûa nhaïc só Leâ Dinh, chuû tröông baùo Ngheä Thuaät vaø kyù giaû Leâ Thaùi, Giaùm ñoác Ñaøi TNVN, toâi ñaõ ñöôïc giôùi vaên ngheä só thaønh phoá Moäng Leä An ñoùn tieáp raát noàng haäu (x. hoài kyù LMN ñaêng treân NT lieân tieáp 2 soá 74 & 75 - thaùng 05 & 06-2000)... Ñaëc bieät veà nhaø vaên Laõng Töû (teân thaät laø Nguyeãn Thaùi Duõng vôùi caùc buùt hieäu khaùc Boà Giang Coâng Töû, Thaàn Toaùn Töû, Thaùi Nguyeân...) cuøng phu nhaân nöõ danh ca Huyeàn Chaâu, phuï traùch ñöa ñoùn vaø daãn daét toâi ñi vieáng thaêm MLA, toâi ñaõ vieát: Qua "Ngoài Quaùn Coùc Taùn Doùc Chuyeän Ñôøi", ta phaûi coâng nhaän BGCT hay Laõng Töû laø moät nhaø kyù söï hoùm hænh, ñaõ nhaän xeùt moät caùch haøo höùng vaø haøi höôùc, ñaày tinh thaàn vaø taøi naêng veà nhöõng neùt ñaùng chuù yù cuûa con ngöôøi vaø cuoäc ñôøi... Ñoïc xong NQCTDCÑ cuûa Laõng Töû in thaønh saùch naêm 2002 do Ngheä Thuaät phaùt haønh (naêm 2003), nhaän xeùt cuûa toâi caùch ñaây 4 naêm vaãn coøn nguyeân veïn, nhöng loøng meán phuïc nhaø vaên nay buoàn ñöôïm tình luyeán tieác hai ngöôøi baïn raát thaân thieát... vì NQCTDCÑ chæ ghi laïi nhöõng ngaøy Laõng Töû döøng chaân taïi thaønh phoá Moäng Leä An, hoäi hoïp haèng tuaàn vôùi Nhoùm Anh Em Ngheä Só cuûa Nguyeät San Ngheä Thuaät do nhaïc só Leâ Dinh ñieàu haønh, taùc phaåm moät khi chaám döùt thì Laõng Töû laïi caát böôùc leân ñöôøng (x.Trang Bìa 4)... Baüng ñi moät daïo (töø thaùng 10-2001 cho ñeán thaùng 02-2002), toâi ñöôïc tin Laõng Töû trôû "Veà Thaêm Quaùn Coùc Taùn Doùc Chuyeän Ñôøi" trong Ngheä Thuaät soá 95 th. 02-2002: "Laõng du laø ngheà cuûa Laõng Töû, khoâng noùi chuyeän maën thì noùi chuyeän giang hoà vaët vaäy, nhaát laø chuyeán giang hoà vaët naøy thaät laø kyø thuù. Laõng Töû ñöôïc theo chaân OÂng Thaàn Nöôùc Maën "ñi Trung Quoác noùi chuyeän Taøu". Veà thaêm trong choác laùt thoâi, chöù khoâng ôû laïi ñeå tieáp tuïc vôùi anh em ngaøy xöa ñaõ töøng haøn huyeân gaén boù vôùi nhau trong Quaùn cuûa coâ Tö Hoàng Ngöï (maø theo toâi laø ngöôøi coù moät veû ñeïp khoù taû). Döôùi taàm maét taùc giaû NQCTDCÑ: "Coâ ñöôïc OÂng Thaàn Nöôùc Maën taëng bieät danh laø coâ "Boán Leï", caùi gì coâ cuõng leï heát, ñöùng sau quaày tính tieàn, tay leï laøng thoaên thoaét baám maùy, mieäng noùi tieáng Taây vôùi khaùch leï laøng nhö maây bay gioù cuoán, maø loã tai cuõng vaãn leï voâ cuøng, ôû tuoát luoát beân trong maø vaãn nghe heát ñaàu ñuoâi chuyeän taùn doùc cuûa Nhoùm NQCTDCÑ, laâu laâu ôû ñaèng xa choït moät caâu "coøm-maêng-te" maën moøi laøm caû baøn baùi phuïc. Coøn caùi leï thöù tö khoâng bieát laø gì, chaéc phaûi hoûi coâ Boán Leï môùi bieát ñöôïc" (tr. 7). Toâi coøn nhôù roõ ngaøy 04/04/2000 toâi ñöôïc môøi tham döï Quaùn Coùc trong buoåi hoïp chia tay vôùi vaên ngheä só Montreùal taïi Restaurant Thaûo (soá 2663, ñöôøng Ontario), do coâ Tö Hoàng Ngöï laøm chuû, chaân dung cuûa naøng maø vôùi vaøi neùt hoùm hænh Laõng Töû ñaõ phaùt hoïa mau choùng nhö treân thaät laø quaù ñuùng... Gioûi thaät! Caùch nhaän xeùt veà con ngöôøi cuûa OÂng Thaàn Nöôùc Maën raát xaùc ñaùng, thoâng minh.

Quaùn Coùc tieáp tuïc vaéng boùng Laõng Töû vaø phu nhaân ngöôøi ñeïp khaû aùi Huyeàn Chaâu, song nhaïc só Leâ Dinh khoâng ngaàn ngaïi môû cöûa "Nhaân chuyeán ñi coâng taùc ôû Montreùal: Nhaø aâm nhaïc hoïc Traàn Quang Haûi vieáng thaêm Quaùn Coùc taïi Tieäm coâ Tö Hoàng Ngöï tröa ngaøy thöù ba 28/05/2002 (Leâ Dinh trong NT soá 100, th. 07-2002). Anh chuû tröông baùo Ngheä Thuaät cho bieát raèng Quaùn" ñaõ haân haïnh ñöôïc tieáp ñoùn nhieàu anh chò em ngheä só Vieät Nam, chaúng nhöõng ôû ñòa phöông maø coøn ñeán töø nhöõng nôi khaùc nhö Myõ, AÂu chaâu, UÙc chaâu v.v... Nhöõng chò em vaên ngheä só ôû Montreùal thì ít nhaát cuõng ñaõ moät laàn gheù qua Quaùn Coùc, coøn ôû töø nôi xa thì chuùng toâi ñaõ ñöôïc haân haïnh tieáp ñoùn nhieàu ca nhaïc só, nhaø vaên, nhaø thô, nhaø baùo... nhö töø Hoa Kyø (Nguyeãn Long, Thanh Thuùy, Hoaøng Oanh, Linh Phöông, nhaïc só Nguyeãn Tuùc...), töø Phaùp (Leâ Moäng Nguyeân, Bích Xuaân, Vieät Döông Nhaân, Hoaøng Minh Taâm, Trònh Höng...), töø UÙc (nhaïc só vó caàm Nguyeãn Quyù Laõm)... nhöng caùi duyeân cuûa Quaùn Coùc nhö gaén boù vôùi Paris nhieàu hôn heát"... Sau ñoù, NT soá 107, th. 02-2003 loan baùo "Ngoài Quaùn Coùc Taùn Doùc Chuyeän Ñôøi" cuûa Laõng Töû vöøa môùi ra maét, vôùi nhöõng lôøi giôùi thieäu (maø toâi hoaøn toaøn ñoàng yù) nhö sau: "Ñoïc NQCTDCÑ ñeå bieát taïi sao ñoäc giaû cuûa Ngheä Thuaät chôø ñoùn baùo phaùt haønh moãi ñaàu thaùng. Ñoïc NQCTDCÑ ñeå bieát taïi sao nhöõng vaên ngheä töø phöông xa ñeàu gheù thaêm Quaùn Coùc moãi khi ñeán thaønh phoá Moäng Leä An. Ñoïc NQCTDCÑ ñeå tìm nhöõng nuï cöôøi thích thuù, thoaûi maùi. Ñoïc NQCTDCÑ qua ngoøi buùt ñoäc ñaùo vaø taùo baïo cuûa Laõng Töû ñeå bieát buùt phaùp "maën moøi" cuûa tröôøng phaùi "Vaên Chöông Mieät Döôùi" qua nhöõng lôøi "coøm-maêng-te" cuûa OÂng Thaàn Nöôùc Maën". Baùo NT soá 108, th. 03-2003 ñaêng baøi caûm töôûng cuûa nhaø vaên löøng danh Traø Luõ ôû Toronto: "Toâi ñoïc NQCTDCÑ cuûa Laõng Töø. Keá ñoù, taùc giaû laïi "Veà thaêm QCTDCÑ" moät chuyeán nöõa (NT soá 111, th. 06-2003) vaø khoâng queân nhaéc nhôû chuyeán Phaùp du cuûa NS Leâ Dinh vôùi phu nhaân: "Ñaàu thaùng 4 vöøa qua, Thuùy Nga Paris môøi Ñaïi Ca vaø Ñaïi Tyû sang Kinh Thaønh AÙnh Saùng thaâu hình vinh danh cuøng vôùi hai nhaïc só Phaïm Maïnh Cöông vaø Tröôøng Sa, caû ba ngöôøi ñeàu ôû Canada. Dòp naøy Ñaïi Ca gaëp gôõ caùc thaân höõu cuûa Quaùn Coùc cö nguï ôû Paris nhö nhaïc só Leâ Moäng Nguyeân, nöõ ña só Bích Xuaân, nöõ só Hoaøng Minh Taâm, nöõ só Vieät Döông Nhaân, chæ thieáu nhaïc só Trònh Höng ñang döôõng thöông vì bò teù gaõy chaân. Ñaëc bieät laø Ñaïi Ca coù dòp ñeán caên aáp treân ñaïi loä Saint Germain, ranh Quaän Saùu vaø Quaän Naêm Khu Quartier Latin, thaêm toå aám cuûa nhaïc só Leâ Moäng Nguyeân vaø Ngöôøi Ñeïp Nicole nôi maø Laõng Töû theo chaân OÂng Thaàn Nöôùc Maën vaø Ngöôøi Ngheä Shyõ (Huyeàn Chaâu) ñaõ gheù thaêm caùch ñaây 3 naêm...".

Gaàn moät naêm röôõi sau ngaøy OÂng TNM ñi Trung Quoác noùi chuyeän Taøu, Laõng Töû laïi trôû veà vôùi chuùng ta döôùi buùt hieäu Boà Giang Coâng Töû qua moät "Truyeän ngaén nhieàu kyø: "Maëc Giang Kyø 1" (NT soá 114, th. 09-2003), haønh vaên löu loaùt ngöôïc doøng thôøi gian veà dó vaõng cuûa moät thôøi thô aáu xa xöa... Kyø 2 ñöôïc tieáp theo trong NT, soá 115 th. 10-2003 (cuõng trong soá naøy Laõng Töû giôùi thieäu nhaø vaên Traø Luõ vaø taùc phaåm Ñaát Anh Em, Traø Luõ laø ngöôøi ñaõ cho ra ñôøi 9 taùc phaåm trong voøng 14 naêm)... Kyø 3 trong NT soá 116, th. 11-2003... Kyø 4 (tieáp theo vaø heát) trong NT soá 117, th. 12-2003 (cuõng trong soá naøy, nhaïc só Leâ Dinh ñaêng lôøi "Chuùc Möøng" loan baùo "Sau nhieàu naêm vaéng boùng trong laõnh vöïc khai thaùc nhaø haøng, oâng Nguyeãn Hoàng Haûi vöøa môùi taùi xuaát giang hoà, môû laïi moät nhaø haøng phôû môùi, laáy teân laø phôû Baéc soá 1, taïi soá 4707, ñöôøng Wellington, Verdun... Kyù teân: Nhoùm Quaùn Coùc vaø thaân höõu). NB. - Restaurant cuûa ca só NHH ngaøy tröôùc laø 1 trong 2 "truï sôû" cuûa QC. Keá ñoù, Laõng Töû & KingBeeMan baét ñaàu trình baøy taäp kyù öùc chieán tröôøng (Truyeän nhieàu kyø) Bay Trong Löû Ñaïn, Kyø 1 (NT soá 118, th. 01-2004), Kyø 2 (NT soá 119 th. 02-2004, Kyø 3 (tieáp theo vaø heát Kyù ÖÙc Chieán Tröôøng cuûa KingBeeMan & Laõng Töû). Trong NT soá 122, th. 05-2004, BGCT baét ñaàu ñaêng Truyeän "Döôùi Boùng Vaïn Lyù" Kyø 1 vaø trong soá 123, th. 06-2004 Kyø 2 (tieáp theo vaø heát)... Boãng nhieân, oâi haïnh phuùc! trong NT soá 124, th. 07-2004, ñoäc giaû vaø thaân höõu ñöôïc tin vui möøng Laõng Töû trôû laïi vôùi chuùng ta: Laõng Töû trôû veà Quaùn Coùc gaëp laïi baïn beø ngaøy tröôùc, chôït nhôù ñeán caâu trong saùch Giaùo Khoa Thö lôùp Döï Bò taû moät anh chaøng sau moät thôøi gian chu du boán beå, trôû veà laøng cuõ, daân laøng xuùm laïi nghe anh keå chuyeän ñöôøng xa, vaø ôû ñoaïn keát, anh ñaõ traû lôøi caâu hoûi ôû ñaâu anh thaáy ñeïp nhaát, anh chaøng beøn khaåu khí traû lôøi: "Choán queâ höông laø nôi ñeïp nhaát!". Laõng Töû ñöùng ôû moät phaàn ñaát caùch xa nôi cuõ hôn nöûa quaû ñòa caàu, baét chöôùc anh chaøng nhaø queâ trong saùch Giaùo Khoa Thö gaät guø khaåu khí: "Choán Moäng Leä An laø nôi ñeïp hôn caû!". (Laõng Töû, NQCTDCÑ, NT soá 124, th. 07-2004).Chuyeän naøy laøm toâi nhôù laïi chuyeän khaùc (les grands esprits se rencontrent): luùc toâi töø giaõ Hueá laø nôi choân nhau caét roán vaøo cuoái thaùng 09-1950 ñeå laáy maùy bay ñi Saøi Goøn (1 chieác Dakota cuõ kyõ) ôû laïi khoaûng 1 tuaàn tröôùc khi leân ñöôøng ñi du hoïc taïi Paris, toâi ñöôïc ngoài caïnh moät ngöôøi Phaùp vaø trong caâu chuyeän trao ñoåi, oâng ta noùi, haõnh dieän: Savez-vous que Paris est la plus belle capitale du monde ? Toâi traû lôøi khoâng ñaén ño: C'est peut-eâtre vrai, mais ... je trouve malgreù tout que ma ville natale (anciennement impeùriale) est toujours la plus belle. Trong NT soá 125, th. 08-2004 môùi nhaát, Laõng Töû giöõ muïc NQCTDCÑ luaän ñaøm veà chính trò Gia-Naõ Ñaïi (cuoäc baàu cöû Quoác hoäi vöøa qua) vaø vaên ngheä (DVD Thuùy Nga Paris By Night 70 vinh danh 3 ngöôøi nhaïc só tieáng taêm nhaát taïi Moäng Leä An: Leâ Dinh, Tröôøng Sa vaø Phaïm Maïnh Cöông, vaân vaân.

Trôû laïi taùc phaåm NQCTDCÑ cuûa Laõng Töû vôùi ñoâi lôøi nhaän xeùt. Saùch daøy ñeán 290 trang vôùi Môû Ñaàu (Thay Lôøi Töïa), nhaïc só Leâ Dinh môøi ñoäc giaû vaøo Quaùn, nhaán maïnh " ...raèng chuùng toâi "taùn doùc" chöù khoâng phaûi "noùi" doùc, chuùng toâi baøn baïc, baøn taùn cho caâu chuyeän theâm vui, theâm ñaäm ñaø quanh taùch traø boác khoùi, cho qua heát kieáp ly höông, "soáng nhôø ñaát khaùch, cheát choân queâ ngöôøi" (tr. 1-2). Laõng Töû cuõng lyù luaän roõ raøng trong baøi cuoái (Chöông 23, tr.196): "Noùi doùc" laø "noùi ñieâu", noùi khoâng thaønh coù, noùi coù thaønh khoâng, vôùi muïc ñích truïc lôïi. Coøn "taùn doùc" laø khai trieån chuû ñeà, theâm thaét chi tieát cho caâu chuyeän thaønh yù nhò, thích thuù, do ñoù ñoøi hoûi ngöôøi "taùn doùc" phaûi ñaït tôùi möùc cao cöôøng trong söï hieåu bieát, coù maùu "teáu" cao ñoä trong ngöôøi". Thaät theá! Nhaø vaên Traø Luõ (NT soá 108, Th. 03-2003) ñaõ phaûi khen ngôïi Nhoùm naøy, goàm caùc hoäi vieân thöôøng tröïc nhö Ñaïi Ca - Leâ Dinh (Thuû Laõnh), Ngöôøi AÁy - Leâ Thaùi, Ñaëc Phaùi Vieân - Hoaøng Leâ, OÂng Lang Taây - BS Maïc Vaên Troïng (Nhöôïc Gia Trang), OÂng Thaày Caõi Song Moäc - Luaät sö Laâm Chaán Thoï (Meùt), Tröôûng Khoái NATO - No Action Talk Only..., vaø leõ dó nhieân vôùi Laõng Töû - OÂng Thaàn Nöôùc Maën, phuï traùch ñieåu khieån soáng ñoäng baèng caùch bình luaän vaø giaûi thích veà moïi ñeà taøi, vaân vaân. Nhaø pheâ bình Traø Luõ, cuõng nhö toâi " ...Ñoïc xong thaáy thô thôùi haân hoan"..., tieáp tuïc khen ngôïi taùc phaåm NQCTDCÑ, phuïc laêng caû Nhoùm vaên ngheä, vaên hoïc vaø vaên hoùa-vaên minh naøy: "Mình oâng (Laõng Töû) taùn ñaõ hay, trong saùch coù nhöõng saùu oâng taùn laän. Caû saùu oâng ñeàu kieán thöùc ñaày mình. Laõng Töû laø cöïu phi coâng Khoâng Quaân VNCH. Nguyeân caùi teân phi coâng ñaõ noùi leân caùi bay böôùm laû löôùt cuûa oâng. Sau naøy hoïc theâm, oâng thaønh kyõ sö daàu khí vaø ñieän töû. Kinh theá! Roài nhoùm toaøn baùc só, luaät sö, nhaïc só, giaùo sö, vaên só. Khieáp quaù chöù! Söï thaønh coâng cuûa vieäc taùn doùc dí doûm vaø coù duyeân trong saùch laø nhôø caùi khoái chaát xaùm ñoâng ngöôøi naøy. Maø nguyeân chaát xaùm khoâng thoâi thì chöa ñuû hay. Söï thaønh coâng laø ôû choã caùc chaát xaùm naøy troän laãn vôùi nhau raát haøi hoøa, döôùi taøi nhaïc tröôûng Laõng Töû". (Traø Luõ, Toâi ñoïc NQCTDCÑ cuûa Laõng Töû, NT soá 108, Th. 03-2003, tr. 17-20).

Phaàn Chính goàm 23 baøi (23 Chöông) cuûa taùc giaû, (baøi thöù 21 ñaëc bieät do Bích Xuaân), cuøng vôùi moät Phuï Luïc goàm nhöõng baøi cuûa Leâ Moäng Nguyeân (tr. 203-223: Töø Paris ñeán Montreùal: Moät chuyeán ñi trong tình yeâu vaên ngheä vaø thaân höõu muoân ñôøi; tr. 239-248: Qua gioïng ca truyeàn caûm tuyeät vôøi, Huyeàn Chaâu mang haïnh phuùc cho ñôøi vaø tình thöông cho ngöôøi), Boà Giang Coâng Töû (tr. 225-234: Caûm tính trong nhaïc tình; 275-287: Ngöôøi Phieâu Baït); Bích Xuaân (249-259: Nhöõng ngöôøi toâi ñaõ gaëp taïi Montreùal), Vieät Döông Nhaân (tr. 261-268: Dö aâm "Quaùn Coùc" vaø kyû nieäm tuyeät vôøi taïi Moäng Leä An), vaø Hoaøng Minh Taâm (tr. 269-274: Laøm quen vôùi "Quaùn Coùc"). Sôû dó phaàn cuoái naøy raát phong phuù laø vì luùc taùc giaû giöõ muïc NQCTDCD töø thaùng 11 naêm 1999 ñeán thaùng 9 naêm 2001 ñeå "...ghi laïi nhöõng sinh hoaït trong gaàn 2 naêm treân 23 soá baùo cuûa nhoùm anh em vieát laùch vaø thaân höõu cuûa tôø Nguyeät San Ngheä Thuaät taïi Quaùn Coùc (laø Quaùn Thaûo naèm gaàn ngaõ tö hai ñöôøng Ontario-Frontenac, tænh bang Queùbec, Canada... Toâi xin theâm: vaø luaân phieân vôùi Quaùn Phôû Victoria do ca só Nguyeãn Hoàng Haûi laøm chuû). Caâu chuyeän naøy ñaõ ñöôïc caùc anh em vaên ngheä só caùc nôi khaùc höôûng öùng, nhöng vöôït haún leân treân laø moái thaân tình cuûa hai nhoùm vaên ngheä só cuûa hai thaønh phoá Paris vaø Montreùal..." vaø ñaõ ghi laïi kyû nieäm cuûa mình ñeå chia xeû vôùi moïi ngöôøi (tr. 201).

Ñoïc saùch cuûa Laõng Töû, toâi khoâng theå naøo khoâng nghó tôùi Coâng töôùc Saint-Simon (Duc de St-Simon) maø Töø ñieån Petit Robert cho bieát tieåu söû ñaïi khaùi nhö sau: Laø moät taùc giaû kieán-vaên-luïc (meùmorialiste) sinh taïi Paris naêm 1675, maát naêm 1755, vôùi toân hieäu quí toäc nghò vieân Phaùp quoác (Titre de Pair de France), oâng coù tham voïng giöõ moät vai troø chính trò cao lôùn... nhöng öôùc mong naøy khoâng ñöôïc thöïc hieän sau luùc Coâng töôùc De Bourgogne qua ñôøi (1712) vaø caïnh nhieáp chính vöông (Reùgent) Philippe d'Orleùans, cho neân töø ñoù oâng chuyeân taâm ghi chuù treân nhieàu trang giaáy (chöa in) cuøng vieát taäp Quan-saùt-luïc cuûa oâng ( Meùmoires du Duc de Saint-Simon, keå töø 1694 cho ñeán ngaøy oâng maát), ñaëng töôøng thuaät thôøi ñaïi ñöông taøn cuûa trieàu vua Louis XIV. Qua nhieàu buùt hoïa lieân tieáp vaø chaân dung bieåu döông, Saint-Simon ñaõ mieâu taû trong moät "ngoân ngöõ ngang haøng vôùi söùc maïnh hieàm kî vaø nhöõng thích thuù cuûa oâng" (Lamartine)... So saùnh ñeán ñaây laø heát: Laõng Töû laø moät ngoøi buùt saéc beùn, vôùi gioïng noùi ñoâi khi raát "maën" nhöng khoâng bao giôø thoâ tuïc vaø khoâng oaùn haän ai: un ton cru parfois mais jamais vulgaire et sans aucune aversion. Moät tæ duï (tr. 11-12): "Sau naêm 75, khi mieàn Baéc chieám ñöôïc mieàn Nam, coù nhaø thô mieàn Baéc teân Thu Boàn raát coù quyeàn theá, töï cho mình laøm thô hay nhaát nöôùc, nghe tieáng Buøi Giaùng trong Nam, beøn kieám caùch so taøi. Anh ta vaøo Saøi Goøn, keøn troáng toå chöùc ra maét thô, môøi Buøi Giaùng ñeán döï. Phaàn dieãn ngaâm do nöõ ngheä só noåi tieáng Thu Ba ngaâm vònh thô cuûa anh ta. Thu Ba ngaâm xong xuoáng ngoài keá anh, anh taån maån taàn maàn löøa dòp ñöa baøn tay naêm ngoùn sôø tay Thu Ba, roài höùng chí ra gioïng keû caû baûo Buøi Giaùng laøm thô cho anh nghe. Buøi Giaùng töø choái thì anh ta cöù eùp, cuoái cuøng Buøi Giaùng noùi raèng mình laøm thô dôû laém, yeâu caàu khi laøm xong nhôø anh ta söûa duøm. Thu Boàn ñaéc chí chòu lieàn, Buøi Giaùng beøn laáy caûnh tröôùc maét laøm hai caâu thô nhö sau:
Thu Ba ca ngôïi Thu Boàn
Thu Boàn khoaùi chí sôø "tay" Thu Ba. (Buøi Giaùng)

Thu Boàn nghe xong cöôøi khaåy cho laø Buøi Giaùng chæ coù tieáng maø khoâng coù taøi thaät söï, vì thô luïc baùt maø chöõ saùu caâu treân maø laïc vaän vôùi chöõ saùu caâu döôùi thì khoâng theá naøo goïi laø thô ñöôïc. Ñeán khi kieám chöõ ñeå söûa, anh ta môùi hieåu yù Buøi Giaùng, maët ñoû leân.

Luùc ñoù moïi ngöôøi quay sang hoûi nhaø thô Haø Huyeàn Chi taïi sao toùc anh traéng phau, nhöng maët anh luùc naøo cuõng ñoû nhö vaäy. Nhaø thô traû lôøi:

- Toâi cuõng nhö moïi ngöôøi, khi naøo nghó caùi gì maø noùi ra khoâng ñöôïc thì maët ñoû leân. Coøn maët maø luùc naøo cuõng ñoû laø luùc naøo cuõng coù chuyeän nghó maø khoâng noùi ra ñöôïc.

Chuyeän naøy phaàn ñoâng moïi ngöôøi bieát nhöng ñöôïc Laõng Töû keå laïi nhö theá thì thaät quaù taøi tình! Theo toâi, nhaø vaên trìu meán cuûa chuùng ta ñaùng ñöôïc Prix Goncourt hoaëc ít nhaát laø Prix Feùmina maø thöôøng leä ôû Phaùp ngöôøi ta taëng thöôûng cho nhöõng taùc phaåm hay nhaát ñöôïc xuaát baûn trong naêm.

Veà loái haønh vaên vaø danh töø ñöôïc Laõng Töû thöôøng duøng moät caùch töï nhieân, toâi nghó tôùi Georges Brassens vôùi nhöõng lôøi nhaïc raát bình dò ñeå ca ngôïi tình baïn höõu nhö Jeanne, Chansons pour l'Auvergnat, Les Copains d'abord, aùi tình nhö Je me suis fait tout petit, La Premieøre Fille, Rien aø jeter, vaø söï cheát nhö Le Testament, Pauvre Martin, vôùi nhieàu tình caûm vaø khoâng theo hôïp thôøi chuû nghóa (anticonformisme) nhö La Mauvaise Reùputation, Je suis un voyou... Vuõ Ngoïc Phan (Nhaø Vaên Hieän Ñaïi, Quyeån 3) ñaõ vieát veà Tuù Môõ, taùc giaû Gioøng Nöôùc Ngöôïc do Ñôøi Nay xuaát baûn (Taäp I- 1934, Taäp II - 1941) nhö sau: ...Gioïng ñuøa côït laúng lô cuûa Hoà Xuaân Höông, gioïng nhaïo ñôøi cuûa Traàn Keá Xöông, gioïng thuø öùng yù nhò cuûa Nguyeãn Khaéc Hieáu, gioïng giao duyeân tình töù cuûa Traàn Tuaán Khaûi, töøng aáy gioïng thô, ngaøy nay ta thaáy caû trong hai taäp thô traøo phuùng cuûa Tuù Môõ... Toâi xin aùp duïng lôøi pheâ bình raát xaùc ñaùng naøy cuûa Vuõ Ngoïc Phan veà Tuù Môõ (moät nhaø thi haøo traøo phuùng trong thaäp nieân 30) vaøo tröôøng hôïp tuøy buùt "Ngoài Quaùn Coùc Taùn Doùc Chuyeän Ñôøi" cuûa Laõng Töû ("töøng aáy gioïng vaên, ngaøy nay ta thaáy caû trong tuøy buùt NQCTDCÑ cuûa Nguyeãn Thaùi Duõng") ...Tuøy buùt, bôûi vì trong theå loaïi naøy, caùch vieát vaên cuûa Laõng Töû khoâng thua keùm gì nhaø vaên löøng laãy trong thaäp nieân 30-40 laø Nguyeãn Tuaân trong "Vang Boùng Moät Thôøi" maø nhaân dòp, nhaø pheâ bình noùi treân ñaõ... chuù yù ñeán loái haønh vaên ñaëc bieät cuûa oâng vaø nhöõng yù kieán cuøng tö töôûng phoâ dieãn baèng nhöõng gioïng taøi hoa...". (NVHD, Q. 3).

Trong baøi caûm töôûng veà NQCTDCÑ noùi treân, nhaø vaên laãy löøng (Traø Luõ) cuûa thaønh phoá Toronto coøn vieát nhöõng lôøi raát öu aùi veà giôùi vaên ngheä só ñaõ bay töø kinh thaønh aùnh saùng qua Moäng Leä An thaêm vieáng Quaùn Coùc: " ...Khaùch phöông xa maø Laõng Töû khen heát lôøi laø hai vò töø Paris: Leâ Moäng Nguyeân vaø Bích Xuaân:

Leâ Moäng Nguyeân laø nhaïc só noåi danh ngaøy xöa vôùi "Baøi Traêng Môø Beân Suoái", nay laø Giaùo sö luaät Ñaïi Hoïc Paris, kieâm Luaät sö Toøa Thöôïng Thaåm Paris, cuõng laø Vieän só taïi Haøn Laâm Vieän Khoa Hoïc Haûi Ngoaïi cuûa Phaùp Quoác nhö Cöïu hoaøng Baûo Ñaïi ngaøy xöa. Ñaùng neå quaù. Laõng Töû ca ngôïi thieân taøi Leâ Moäng Nguyeân laø raát ñuùng. Coøn ngöôøi ñeïp Bích Xuaân thì sao? Laõng Töû cuõng khen nöùc nôû, naøo laøm thô hay, naøo noùi chuyeän maën cuõng hay, vaø nhaát laø ngöôùi ñeïp Paris vöøa coù chaân daøi vöøa ñeïp haây haây. Nhaø vaên Traø Luõ coù meán traùch Laõng Töû khoâng bao giôø khen ngôïi (moät caâu) phu nhaân Huyeàn Chaâu, ngöôøi ñeïp, haùt hay, chaéc vì oâng muoán "giaáu kyõ tình yeâu vôï trong loøng, caám ngoaïi nhaân khoâng ai ñöôïc bieát". Noùi nhö theá laø thaät oan cho Laõng Töû, neáu ai ñaõ ñoïc baøi Caûm tính trong nhaïc tình Qua CD Gioù Cuoán Tình Xöa vôùi Tieáng Ñaøn Linh Phöông vaø Tieáng Haùt Huyeàn Chaâu cuûa BGCT vaø Qua gioïng ca truyeàn caûm tuyeät vôøi Huyeàn Chaâu mang haïnh phuùc cho ñôøi vaø tình yeâu cho ngöôøi cuûa Leâ Moäng Nguyeân, naèm trong Phuï Luïc nhöng hoaøn toaøn thuoäc veà taùc phaåm NQCTDCÑ. Toâi cuõng ñaõ laáy cô hoäi naøy ñeå ghi nhôù vaø nhaéc nhôû ñeán tình baïn raát saâu ñaäm giöõa hai vôï choàng Duõng - Chaâu vaø hai vôï choàng chuùng toâi (Leâ Moäng Nguyeân vaø Nicole). Saùch cuûa Laõng Töû laø moät taùn döông ca tình thaân höõu giöõa anh chò em vaên ngheä haûi ngoaïi noùi chung vaø hai Nhoùm Montreùal vaø Paris noùi rieâng. Toâi xin göûi lôøi caûm ôn trìu meán ñeán taùc giaû ñaõ cho ñoäc giaû moät moùn quaø tinh thaàn quí baùu vaø moät kyû nieäm khoâng bao giôø phai laït: Cuûa tin, goïi moät chuùt naøy laøm ghi. (Kim Vaân Kieàu).

Leâ Moäng Nguyeân (Paris)
( Trích Nghe Thuat 126 - tháng 09 - 2004)