Cheá Maân daâng vua Ñaïi Vieät Traàn Anh Toâng naêm 1306 ñeå cöôùi coâng chuùa Traàn Huyeàn Traân.
Hoùa Chaâu ngaøy ñoù laø giaûi ñaát töø soâng Boà ñeán soâng Tuùy Loan, bao goàm caû hai thaønh phoá
Hueá vaø Ñaø Naüng ngaøy nay. Töø nhaø Traàn trôû ñi, traõi qua caùc trieàu Hoà vaø Haäu Leâ, keå caû
thôøi kyø Minh thuoäc, caùc vuøng ñaát sau naøy phaùt trieån thaønh Hueá vaø Ñaø Naüng luoân luoân
cuøng thuoäc veà moät phaân haït haønh chaùnh. Chæ töø thôøi caùc chuùa Nguyeãn cho ñeán ngaøy nay,
Hueá vaø Ñaø Naüng môùi tröïc thuoäc 2 phaân haït haønh chaùnh rieâng reõ. Tuy vaäy, 2 thaønh phoá naøy
coù quaù trình phaùt trieån khaùc bieät nhau, do ñoù coù nhöõng chöùc naêng lòch söû, kinh teá, vaên hoùa,
xaõ hoäi khaùc bieät nhau, ñoàng thôøi laïi coù nhöõng maët maïnh maët yeáu coù theå boå khuyeát cho
nhau, neân coù theå toå chöùc thaønh moät phöùc hôïp ñoâ thò voâ cuøng hoaøn chænh ñeå trôû thaønh
trung taâm ñòa lyù, chính trò, kinh teá, vaên hoùa, xaõ hoäi, cuûa mieàn Trung vaø cuûa caû nöôùc.
Naêm 1558, nieân hieäu Chính Trò naêm ñaàu trieàu Leâ Anh Toâng, Nguyeãn Hoaøng vaøo traán thuû
Thuaän Hoùa, ñaët haønh dinh taïi xaõ AÙi Töû thuoäc huyeän Vuõ Xöông. Traán Thuaän Hoùa luùc baáy
giôø goàm 2 phuû laø Tieân Bình vaø Trieäu Phong. Phuû Tieân Bình lónh 2 huyeän Khöông Loäc (Quaûng
Ninh) vaø Leä Thuûy, vaø 2 chaâu Boá Chính (Tuyeân Hoùa, Boá Traïch, Quaûng Traïch) vaø Minh Linh (Vónh
Linh, Gio Linh). Phuû Trieäu Phong lónh 6 huyeän Vuõ Xöông (Ñaêng Xöông), Haûi Laêng, Ñan Ñieàn
(Quaûng Ñieàn, 1/2 Phong Ñieàn), Kim Traø (Höông Traø, 1/2 Phong Ñieàn), Tö Vinh (Phuù Vang, Phuù
Loäc), vaø Ñieän Baøn (Ñieän Baøn, Hoøa vang, Ñaø Naüng). Naêm 1570, nieân hieäu Chính Trò thöù 13
trieàu Leâ Anh Toâng, Nguyeãn Hoaøng ñöôïc kieâm lónh traán Quaûng Nam, ñeo aán Thuaän Quaûng Toång
Traán Töôùng quaân, ñaët quaân hieäu laø dinh Huøng Nghóa. Nguyeãn Hoaøng dôøi toång haønh dinh sang
xaõ Traø Baùt, cuõng thuoäc huyeän Vuõ Xöông, ñoàng thôøi laäp dinh traán Quaûng Nam ôû Caàn Huùc
(Duy Xuyeân ngaøy nay). Nguyeãn Hoaøng laáy huyeän Ñieän Baøn thuoäc phuû Trieäu Phong ñaët laøm
phuû Ñieän Baøn thoáng thuoäc traán Quaûng Nam, ñoåi phuû Tieân Bình thaønh phuû Quaûng Bình, phuû
Tö Nghóa thaønh phuû Quaûng Nghóa. Naêm 1611, nieân hieäu Hoaèng Ñònh thöù 12 trieàu Leâ Kính Toâng,
Nguyeãn Hoaøng sai quaân ñaùnh chieám vuøng ñaát phía nam phuû Hoaøi Nhôn, ñaët laøm phuû Phuù
Yeân goàm 2 huyeän Ñoàng Xuaân vaø Tuy Hoøa. Theá laø mieàn Trung Trung Boä, töø Quaûng Bình ñeán
Phuù Yeân, ñöôïc chính thöùc ñònh hình, nhaát thoáng thaønh moät moái trong tay Ñoan Quaän coâng
Nguyeãn Hoaøng. Caùc coäng söï vieân thaân tín cuûa Nguyeãn Hoaøng nhö Nguyeãn UÛ Dó, Maïc Caûnh
Huoáng, Toáng Phöôùc Trò, ñaõ heát loøng gíuùp ñôõ Nguyeãn Hoaøng söûa sang noäi trò, bieán vuøng
Thuaän Quaûng thaønh nôi phoàn vinh an laïc.
Vaøo luùc baáy giôø, hai trung taâm thò töù Hueá vaø Ñaø Naüng chöa xuaát hieän. Cho ñeán maõn ñôøi,
Nguyeãn Hoaøng vaãn ñaët ñaïi baûn doanh ôû Traø Baùt, thuoäc huyeän Vuõ Xöông. Ñeán ñôøi con laø
Nguyeãn Phöôùc Nguyeân, naêm 1626 môùi dôøi vaøo Phöôùc Yeân thuoäc huyeän Quaûng Ñieàn, vaø goïi
Phöôùc Yeân laø Chính Dinh, coøn Traø Baùt thì ñoåi teân laïi laø Cöïu Dinh. Nhöng ñòa theá Phöôùc Yeân
chaät heïp neân Nguyeãn Phöôùc Lan naêm 1637 dôøi phuû vaøo Kim Long thuoäc huyeän Höông Traø, saùt
caïnh thaønh phoá Hueá ngaøy nay. Ñeán naêm 1687, Nguyeãn Phöôùc Traên dôøi phuû xuoáng Phuù
Xuaân, cuõng thuoäc huyeän Höông Traø, ôû goùc ñoâng nam Kinh thaønh Hueá ngaøy nay. Naêm 1713,
Nguyeãn Phöôùc Chu dôøi phuû ra Baùc Voïng thuoäc huyeän Quaûng Ñieàn. Naêm 1739 Nguyeãn Phöôùc
Khoaùt laïi dôøi phuû trôû veà Phuù Xuaân, beân taû phuû cuõ. Nhö vaäy, cho duø Kim Long ngaøy nay ñaõ
naèm beân trong thaønh phoá Hueá, chính xaùc laø maõi ñeán ñaàu theá kyû 18 (naêm 1739), vôùi vieäc Voõ
Vöông taùm ñôøi trôû laïi Trung Ñoâ (baùt theá hoaøn Trung Ñoâ), ñoâ thaønh Phuù Xuaân, töùc laø thaønh
phoá Hueá ngaøy nay, môùi thöïc söï döùt khoaùt laø thuû phuû cuûa xöù Ñaøng Trong. Sau thôøi kyø caùc
chuùa Nguyeãn, nhaø Taây Sôn tieáp tuïc ñoùng ñoâ ôû Phuù Xuaân. Naêm 1802, Gia Long thoáng nhaát
sôn haø, vaø Phuù Xuaân trôû thaønh kinh ñoâ cuûa caû nöôùc. Veà phaàn thaønh phoá Ñaø Naüng thì söï
xuaát hieän chaäm hôn, chæ keå töø khi trôû thaønh nhöôïng ñòa cuûa Phaùp theo hoøa öôùc Harmand
naêm 1883. Vì laø nhöôïng ñòa ñöôïc nhaø caàm quyeàn Phaùp gia taâm kieán thieát, laïi laø caûng bieån
nöôùc saâu, naèm ôû vò trí ñaàu moái caùc ñöôøng haøng khoâng haøng haûi quoác teá, neân Ñaø Naüng
nhanh choùng phaùt trieån thaønh moät ñoâ thò ñoâng ñuùc, thay theá vai troø cuûa caùc caûng Hoäi An vaø
Thanh Haø ñeå trôû thaønh cöûa ngoõ cuûa Trieàu Ñình Hueá vaø trung taâm kinh teá thöông maõi cuûa
mieàn Trung Trung Boä.
Baøn veà vò theá cuûa moät trung taâm thò töù, caùc nhaø vieát söû nöôùc ta xöa nay coù nhöõng quan
ñieåm khoâng töông ñoàng khi ñeà caäp ñeán thaønh phoá Hueá. Boû qua thôøi sô söû mòt muø khi vuøng
Hueá ñöôïc söû cuõ ñoaùn ñònh laø boä Vieät Thöôøng, ngay trong thôøi Baéc thuoäc, töø naêm 111 tröôùc
Coâng nguyeân trôû veà sau, söû cuõ nöôùc ta toû ra raát môø mòt veà vuøng Hueá. Söû cuõ khoâng maáy
khi ñeà caäp ñeán vuøng Hueá trong thôøi kyø Nhaät Nam (1), thaûng hoaëc coù noùi tôùi thì cuõng laø
nhaân dòp nhaéc laïi nhöõng ñieàu trong söû Trung Quoác coù lieân heä ñeán vuøng Hueá, vôùi nhöõng ñieàu
nhaän ñònh vaø phoûng ñoaùn sai laàm. Thí duï roõ neùt laø vieäc töôûng laàm töø sau naêm 248 sau Coâng
nguyeân khi thaønh Khu Tuùc maát veà Laâm AÁp, Giao Chaâu khoâng coøn quaän Nhaät Nam, do ñoù maø
coù söï laãn loän thaønh Khu Tuùc ôû Nguyeät Bieàu phía taây nam Hueá vôùi luõy Cao Lao Haï ôû phía baéc
Quaûng Bình. Ñöông nhieân laø söû cuõ ñoái vôùi vuøng Hueá thôøi kyø OÂ Ri (1) laïi caøng môø mòt hôn,
sai laàm hôn, thí duï nhö vieäc ñoaùn ñònh thaønh Phaät Theä vaøo thôøi Lyù Thaùi Toâng ñaùnh Chieâm
Thaønh, cheùm vua Xaï Ñaåu baét naøng Mî EÂ, laø Thaønh Loài Nguyeät Bieàu ôû Hueá. Thöïc teá lòch söû
laø Thaønh Loài Nguyeät Bieàu laø di tích thaønh Khu Tuùc thôøi Baéc thuoäc, vaø thaønh Phaät Theä laø
thaønh Vijaya (Chaø Baøn) ôû Bình Ñònh. Ñeán khi ñöùng treân bình dieän ñòa lyù nhaân vaên maø xeùt
ñoaùn thì quan ñieåm caùc nhaø vieát söû vaø ñòa chí nöôùc ta trong vieäc khen cheâ thaønh phoá Hueá laïi
caøng khaùc bieät nhau. Taùc giaû OÂ Chaâu Caän Luïc laø Döông Vaên An thì cho raèng thaønh Hoùa
Chaâu raát lôùn, nuùi soâng huøng vó, hieåm trôû : soâng lôùn ôû huyeän Ñan Ñieàn doøng soâng raát xa,
ñöôøng soâng raát daøi, mieáu cuõ Minh Uy chaän treân ñaàu nuùi, thaønh lôùn Hoùa Chaâu daøi ñeán cöûa
soâng. Taùc giaû Phuû Bieân Taïp Luïc laø Leâ Quyù Ñoân ca tuïng thaønh Phuù Xuaân laø nôi phoàn hoa
ñoâ hoäi : maùi nhaø nguy nga, ñaøi cao röïc rôõ, töôøng bao quanh, cöûa boán beà, chaïm veõ kheùo ñeïp
cuøng cöïc. Caùc söû quan nhaø Nguyeãn laïi caøng chuû quan hôn ñeán ñoä ñaïi ngoân quaù möùc. Ñaïi
Nam Nhaát Thoáng Chí vieát raèng phuû Thöøa Thieân laø caùi Kho Trôøi (Thieân phuû), vaø xöng tuïng ñaát
Kinh Sö laø caùi roán cuûa Trôøi Ñaát. Taùc giaû Vieät Nam Söû Löôïc laø Traàn Troïng Kim nhaän ñònh
raèng Hueá ôû vaøo moät nôi ñöôøng giao thoâng baát tieän. Taùc giaû Vieät Söû Toaøn Thö laø Phaïm Vaên
Sôn, vaø haàu heát caùc nhaø söû ñòa hoïc hieän nay ñeàu coù chung quan ñieåm raèng Hueá laø moät
vuøng ñaát ngheøo, kinh teá keùm phaùt trieån.
Ngoaïi tröø lôøi leõ cuûa caùc söû quan nhaø Nguyeãn mang naëng tính chaát öôùc leä neân khoâng phaûn
aùnh thöïc teá, caùc quan ñieåm khaùc cuûa caùc nhaø vieát söû vaø ñòa chí nöôùc ta vöøa neâu treân ñaây
ñeàu xaùc ñaùng. Tuy nhieân, nhöõng ñieàu nhaän xeùt naøy coøn thieáu tính chaát bao quaùt neân chöa
ñaùnh giaù ñuùng möùc caùc maët maïnh maët yeáu cuûa thaønh phoá Hueá. Thaät vaäy, söï pheâ phaùn
chæ chuù troïng ñeán vò theá cuûa thaønh phoá Hueá veà maët kinh teá, laïi coøn bò giôùi haïn bôûi theá
ñöùng vaø goùc nhìn thu heïp trong khuoân khoå sinh hoaït xaõ hoäi phong kieán noâng nghieäp. Trong thöïc
teá, theá maïnh cuûa thaønh phoá Hueá laø ôû caùc maët lòch söû vaø vaên hoùa, xuyeân qua vai troø chính
trò vaø vò trí chieán luôïc cuûa trung taâm thò töù naøy töø thôøi baét ñaàu coù chính söû cho ñeán ngaøy
nay. Thaät vaäy, tröôùc khi trôû thaønh Phuù Xuaân, töùc laø Kinh Thaønh Hueá ngaøy nay, vuøng Hueá ñaõ
laø caùi noâi cuûa nhieàu ñòa ñieåm chính trò vaø chieán löôïc quan yeáu nhö thaønh Taây Quyeån, thaønh
Khu Tuùc, huyeän Thoï Laõnh, beán OÂn Coâng, thaønh Hoùa Chaâu, cöûa Tö Dung.
Töø cuoái theá kyû thöù 2 tröôùc Coâng nguyeân, vaøo ñôøi Taây Haùn, thaønh Taây Quyeån ôû phía baéc
Hueá laø quaän lî quaän Nhaät Nam. Caùc khai quaät khaûo coå naêm 1997 ñaõ phaùt hieän di tích moät
toøa thaønh xöa ôû laøng Thaønh Trung, huyeän Quaûng Ñieàn. Coøn phaûi chôø caùc khaûo nghieäm boå
tuùc ñeå xaùc ñònh ñaây laø di tích thaønh Taây Quyeån ñôøi Haùn, hay ñaây chæ laø di chæ cuûa moät
toøa thaønh khaùc do ngöôøi Taøu hay ngöôøi Chieâm xaây döïng veà sau thay theá thaønh Taây Quyeån
ñaõ bò vua Laâm AÁp Phaïm Vaên san baèng naêm 347 sau Coâng nguyeân, döôùi trieàu Taán Muïc Ñeá.
Xa hôn moät chuùt veà phía nam laø thaønh Khu Tuùc, ngaøy nay coøn di tích laø Thaønh Loài ôû laøng
Nguyeät Bieàu huyeän Höông Thuûy. Vaøo ñôøi Taây Haùn, Khu Tuùc laø moät traïm treân con ñöôøng
chieán löôïc noái quaän lî Taây Quyeån vôùi huyeän lî Töôïng Laâm. Cuoái ñôøi Ñoâng Haùn, töø khi Töôïng
Laâm noåi leân töï chuû vaøo naêm 192, Khu Tuùc trôû thaønh tieàn ñoàn baûo veä thaønh Taây Quyeån.
Naêm 248, ñôøi Ñoâng Ngoâ, Laâm AÁp chieám thaønh Khu Tuùc vaø söûa sang thaønh caên cöù quaân söï
troïng yeáu, vöøa ñeå laøm baøn ñaïp taán coâng Giao Chaâu, vöøa ñeå laøm tieàn ñoàn baûo veä kinh ñoâ
Traø Kieäu. Ñeán ñôøi Taán, vua Laâm AÁp Phaïm Vaên xaây laïi thaønh Khu Tuùc baèng gaïch vôùi quy
moâ to lôùn. Thuûy Kinh Chuù cheùp raèng thaønh Khu Tuùc coù chu vi 6 daëm, cao 2 tröôïng, coù môû
nhieàu loã vuoâng, coù 5 taàng gaùc, coù laàu cao 7, 8 tröôïng, chung quanh coù 2 vaïn noùc nhaø. Töø Khu
Tuùc, naêm 347, Phaïm Vaên tieán ra chieám Nhaät Nam, baét gieát Thaùi Thuù Haï Haàu Laõm, san baèng
thaønh Taây Quyeån, vaø ñaép luõy Bình Chaùnh ñeå tính chuyeän chieám ñoùng laâu daøi. Naêm 349,
Ñaèng Tuaán ñem ñaïi quaân Giao Quaûng phaûn coâng, nhöng bò Phaïm Vaên ñaùnh thua, phaûi lui veà
Cöûu Chaân. Phaïm Vaên cuõng bò thöông maø cheát, con laø Phaïm Phaät leân thay. Naêm 351, Ñaèng
Tuaán tieán quaân chieám laïi Nhaät Nam, ñuoåi Phaïm Phaät veà laïi thaønh Khu Tuùc, vaø caét phaàn ñaát
phía nam cuûa huyeän Taây Quyeån ñaët theâm huyeän Thoï Laõnh (Huyeän Phuù Loäc ngaøy nay) ñeå
cuûng coá bieân cöông phía nam cuûa Giao Chaâu. Naêm 359, Phaïm Phaät laïi ra quaáy phaù Nhaät Nam,
khieán OÂn Phoùng Chi phaûi huy ñoäng quaân thuûy boä vaøo ñaùnh deïp. Phaïm Phaät laïi lui veà coá thuû
thaønh Khu Tuùc. Töø ñoù, hai beân giaûng hoøa, laáy beán OÂn Coâng (Muûi Chaân Maây) laøm ranh giôùi
Giao Chaâu-Laâm AÁp. Naêm 399, con Phaïm Phaät laø Phaïm Hoà Ñaït laïi ñaùnh haõm Nhaät Nam, baét
gieát Thaùi Thuù Caûnh Nguyeân, tieán chieám Cöûu Ñöùc, vaø bao vaây thaønh Giao Chæ, nhöng cuoái
cuøng bò Ñoã Vieän ñaùnh baïi neân laïi lui veà coá thuû thaønh Khu Tuùc. Ñeán ñôøi Toáng (Nam trieàu),
naêm 431, Phaïm Döông Maïi II ñem chieán thuyeàn vöôït bieån ra cöôùp phaù Cöûu Ñöùc, Nguyeãn Di Chi
phaûi caát quaân ñaùnh deïp, vaø Phaïm Döông Maïi II laïi lui veà coá thuû Khu Tuùc. Nhöõng traän ñaùnh
vöøa keå treân ñaây ñaõ laøm noåi baät vò theá chieán löôïc cuûa thaønh Khu Tuùc trong caùc vai troø baøn
ñaïp tieán coâng Giao Chaâu vaø caên cöù phoøng thuû Laâm AÁp. Ñeå giaûi quyeát döùt ñieåm moái hieåm
hoïa naøy, naêm 446, Toáng Vaên ñeá sai Ñaøn Hoøa Chi, Tieâu Caûnh Hieán, Toâng Xaùc, Khöông Troïng
Cô, Kieàu Hoaøng Daân ñem ñaïi binh chinh phaït Laâm AÁp, haï thaønh Khu Tuùc vaø tieán chieám Traø
Kieäu. Maát thaønh Khu Tuùc, töø ñoù, Laâm AÁp chòu quy phuï Trung Quoác. Tuy raèng khoaûng 100 naêm
sau, ñôøi Löông, nhaân Lyù Boân noåi leân xöng ñeá ôû Giao Chaâu, Rudravarman (Luaät Ñaø La Baïc Ma)
thöøa cô keùo binh ra chieám Nhaät Nam, cuûng coá laïi thaønh Khu Tuùc, nhöng chaúng bao laâu, nhaø
Tuøy chieám laïi Giao Chaâu vaø naêm 605, sai Löu Phöông ñem quaân haï thaønh Khu Tuùc, chieám ñoùng
Traø Kieäu, laáy laïi ñaát cuõ Nhaät Nam, vaø laáy theâm ñaát Töôïng Laâm ñeán taän muõi Dieàu (Varella)
ñaët quaän Laâm AÁp. Töø ñoù thaønh Khu Tuùc bieán khoûi vuõ ñaøi lòch söû.
Naêm 618, nhaø Ñöôøng leân thay nhaø Tuøy, nhöng Thaùi Thuù Lyù Giao caùt cöù vuøng Nhaät Nam,
choáng laïi nhaø Ñöôøng. Tuy veà sau, nhaø Ñöôøng haøng phuïc ñöôïc Lyù Giao, nhöng vaãn khoâng cai trò
ñöôïc Nhaät Nam, vì nhaân luùc coù loaïn Nam Chieáu, ngöôøi Laâm AÁp noåi leân khoâi phuïc ñaát cuõ. Töø
naêm 758, ñôøi Ñöôøng Tuùc Toâng, toaøn boä Nhaät Nam trong thöïc teá maát haún veà Laâm AÁp (coù
teân môùi laø Hoaøn Vöông). Töø naêm 875, nhaø Ñöôøng döùt khoaùt boû ñaát Nhaät Nam, vaø goïi nöôùc
laùng gieàng phöông nam cuûa Giao Chaâu laø Chieâm Thaønh (Champapura). Ngöôøi Chieâm xaây döïng
thaønh Chaâu Ri (sau naøy laø thaønh Hoùa Chaâu), hieän coøn di tích taïi laøng Laïi AÂn, huyeän Quaûng
Ñieàn, gaàn Ngaõ ba Sình, ñeå cai trò mieàn baéc Chieâm Thaønh. Naêm 1307, ñôøi Traàn Anh Toâng,
Ñoaøn Nhöõ Haøi ñoåi teân chaâu Ri laø Hoùa Chaâu, vaø thaønh Hoùa Chaâu laø lî sôû cuûa vuøng ñaát
traûi daøi töø huyeän Höông Traø ñeán phuû Ñieän Baøn, bao goàm caû hai thaønh phoá Hueá vaø Ñaø
Naüng ngaøy nay. Vì vò trí chieán löôïc quan yeáu, naêm 1391, thaønh Hoùa Chaâu ñöôïc Hoà Quyù Ly tu
boå ñaïi quy moâ, vaø naêm 1402, ñöôøng caùi quan töøng chaën coù phoá xaù, coù traïm ngöïa, goïi laø
Thieân lyù cuø, ñöôïc thieát laäp ñeå noái lieàn thaønh Hoùa Chaâu vôùi kinh thaønh Taây Giai. Vò trí chieán
löôïc quan yeáu naøy ñaõ ñöôïc töôùng nhaø Minh laø Tröông Phuï neâu roõ trong lôøi theà quyeát töû khi
taán coâng caên cöù ñòa khaùng chieán cuûa nhaø Haäu Traàn: Ta soáng phen naøy laø ôû Hoùa Chaâu, ta
cheát phen naøy cuõng ôû Hoùa Chaâu.
Thaønh Hoùa Chaâu vaø cöûa bieån Tö Dung (nay laø Tö Hieàn) laø muõi xung kích cuûa caên cöù ñòa
Thaêng Long trong söï nghieäp nam tieán cuûa daân Ñaïi Vieät. Caùc ñaïo vöông sö caùc trieàu Lyù, Traàn,
Hoà, Haäu Leâ chinh phaït Chieâm Thaønh ñeàu cho thuûy quaân gheù laïi Tö Dung tröôùc khi tieán coâng
kinh ñoâ Chieâm Thaønh laø thaønh Phaät Theä. Cöûa Tö Dung nguyeân tröôùc teân laø OÂ Long. Nhaân
ñoaøn thuyeàn ñöa coâng chuùa Huyeàn Traân veà Chieâm coù gheù laïi nghæ ngôi neân nhaø Traàn môùi
ñoåi thaønh Tö Dung. Ñôøi Maïc ñoåi laø Tö Khaùch, qua trieàu Leâ Trung Höng laïi laáy teân cuõ Tö Dung.
Naêm 1841, Thieäu Trò naêm ñaàu, ñoåi thaønh Tö Hieàn (2). Vua Leâ Thaùnh Toâng coøn löu laïi baøi thô Tö
Dung haûi moân löõ thöù:
Laâu thuyeàn kích coå ñaùo OÂ Long,
Baùch nhò quan haø thöû yeáu xung.
Lieät chöôùng huyeàn nhai thanh xuùc xuùc,
Keâ thieân phaùch laõng bích truøng truøng.
Tieân trieàu söï nghieäp truyeàn di tích
Nam quoác dö ñoà nhaän cöïu phong.
Naïp caáu taøng oâ haø haûi löôïng,
Nhaân gian voâ xöù baát trieàu toâng.
Ñeán ñôøi Trònh Nguyeãn, Phuù Xuaân trôû thaønh thuû phuû vaø laø trung taâm phaùt trieån kinh teá vaø
baønh tröôùng laõnh thoå cuûa Ñaøng Trong. Keå töø naêm 1611, Nguyeãn Hoaøng sai quaân ñaùnh chieám
vuøng ñaát phía nam phuû Hoaøi Nhôn ñaët laøm phuû Phuù Yeân, goàm 2 huyeän Ñoàng Xuaân vaø Tuy
Hoøa, ñeán naêm 1744, Nguyeãn Phöôùc Khoaùt leân ngoâi vöông, roài laàn löôït laáy caùc ñaát Taàm Boân,
Loâi Laïp, Ba Thaéc, Traø Vinh, ñaët caùc ñaïo Ñoâng Khaåu, Taân Chaâu, Chaâu Ñoác, Kieân Giang, Long
Xuyeân, chæ trong voøng 150 naêm, cöông giôùi phía nam nöôùc ta ñaõ tieán töø ñeøo Cuø Moâng ñeán bôø
vònh Xieâm La, laânh thoå môû roäng gaáp 2 laàn so vôùi luùc vua Leâ Thaùnh Toâng thoáng nhaát Ñaïi Vieät
vôùi Chieâm Thaønh naêm 1471.
Döôùi thôøi caùc chuùa Nguyeãn vaø caùc vua Nguyeãn, coâng vieäc taây tieán cuõng raát raàm roä. Ngay
töø naêm 1613, Nguyeãn Phöôùc Nguyeân ñaõ ñaët dinh Ai Lao goàm 6 thuyeàn quaân taïi thöôïng nguoàn
soâng Cam Loä ñeå khoâng cheá caùc boä toäc Luïc Hoaøn, Vaïn Töôïng, Traán Ninh, Qui Hôïp. Ñeán ñôøi
Minh Maïng thì moät soá phuû noäi thuoäc ñöôïc thieát laäp taïi Trung vaø Haï Laøo, vaø Vaïn Töôïng trôû
thaønh ñaát baûo hoä. Ñoái vôùi Chaân Laïp, töø naêm 1674, Nguyeãn Phöôùc Taàn ñaõ can thieäp vaøo noäi
tình maø chia nöôùc naøy laøm 2, ñaët moät vua chaùnh ôû Long UÙc, vaø moät vua phoù ôû Saøi Coân.
Ñeán ñôøi Minh Maïng thì toaøn boä vuøng Bieån Hoà trôû thaønh Traán Taây Thaønh, goàm 33 phuû vaø 2
huyeän.
Nhö vaäy, töø vai troø xung kích cuûa caên cöù ñòa Thaêng Long, vuøng Hueá ñaõ chuyeån mình trôû thaønh
trung taâm phaùt trieån kinh teá vaø baønh tröôùng laõnh thoå cuûa daân toäc Ñaïi Vieät, khoâng nhöõng veà
phöông nam maø coøn veà phöông taây, ñem cöông giôùi phía taây nöôùc ta ñeán bôø soâng Meâkoâng vaø
vuøng Bieån Hoà. Laõnh thoå nöôøc Ñaïi Nam vôùi kinh ñoâ Hueá vaøo ñaàu theá kyû 19, döôùi trieàu Minh
Maïng, ñaõ môû roäng gaáp 4 laàn so vôùi thôøi Ñinh Tieân Hoaøng döïng nöôùc Ñaïi Coà Vieät vôùi coá ñoâ
Hoa Lö vaøo theá kyû thöù 10.
Vuøng Hueá coù beà daøy lòch söû vaø vaên hoùa voâ cuøng ñoà soä. Lòch söû vuøng Hueá trong loøng lòch
söû Ñaïi Vieät khoâng phaûi chæ baét ñaàu töø naêm 1306 luùc nhaø Traàn gaõ coâng chuùa Huyeàn Traân
ñoåi laáy 2 chaâu OÂ Ri, maø luøi laïi raát xa vaøo thôøi hoàng hoang cuûa ñaát nöôùc chuùng ta khi vuøng
Hueá ñöôïc söû cuõ ñoaùn ñònh laø Vieät Thöôøng. Söï ñoaùn ñònh naøy chính xaùc ñeán möùc ñoä naøo thì
coøn laø vaán ñeà caàn nghieân cöùu theâm. Coù ñieàu chaéc chaén laø vuøng Hueá, töø thôøi coå ñaïi,
cuøng vôùi mieàn baéc Trung Boä, laø ñòa baøn giao thoa cuûa 2 neàn vaên minh Ñoâng Sôn vaø Sa Huyønh,
vaø maõi cho tôùi ngaøy nay coøn baûo löu nhieàu yeáu toá vaên hoaù cuûa nöôùc Vieät coå. Ñeán thôøi
Baéc thuoäc, vôùi vieäc vuøng Töôïng Laâm noåi leân töï chuû vaø trôû laïi vôùi vaên hoùa AÁn Ñoä thì vuøng
Hueá laø nôi ñoái ñaàu cuûa 2 neàn vaên minh Trung Hoa vaø AÁn Ñoä, xuyeân qua nhöõng cuoäc tranh
chaáp daèng co keùo daøi haøng möôøi maáy theá kyû, giöõa Giao Chaâu vaø Laâm AÁp, roài giöõa Ñaïi
Vieät vaø Chieâm Thaønh, Chaân Laïp, ñöa ñeán keát quaû laø söï hình thaønh ñaát nöôùc vaø con ngöôøi
Vieät Nam ngaøy nay. Nhö vaäy, theá maïnh cuûa Hueá laø theá maïnh lòch söû vaø vaên hoùa, vôùi vò trí
chieán löôïc cuûa thaønh Khu Tuùc thôøi Baéc thuoäc, vôùi vai troø chính trò cuûa thaønh Hoùa Chaâu thôøi
Traàn Leâ, vôùi daáu aán vaên hoùa cuûa coá ñoâ Phuù Xuaân thôøi caùc vua chuùa nhaø Nguyeãn. Ñem so
saùnh Hueá vôùi caùc trung taâm lòch söû vaø vaên hoùa khaùc thì Hueá ngang ngöõa vôùi Luy Laâu vaø
Thaêng Long, vaø hôn haún Hoa Lö vaø Gia Ñònh.
Maët khaùc, nhieàu ngöôøi nhaän xeùt raèng Hueá ôû vaøo moät nôi ñöôøng giao thoâng baát tieän, laø moät
vuøng ñaát ngheøo, kinh teá keùm phaùt trieån. Nhöõng ñieåm naøy ñeàu raát ñuùng neáu ñaát nöôùc cöù
ñöùng maõi moät choå trong khuoân khoå xaõ hoäi phong kieán noâng nghieäp vôùi caùc phöông tieän sinh
hoaït vaø kyû thuaät haïn cheá. Ngaøy hoïc giaû Traàn Troïng Kim vieát Vieät Nam Söû Löôïc, ñöôøng soá 1
chæ roäng 4 meùt, ñöôøng soá 9 laø ñöôøng ñaát, vaø xe hôi ôû Hueá vaø ôû Haø Noäi chæ ñeám treân
ñaàu ngoùn tay. Hôn nöõa, phía taây vaø phía nam Hueá, nuùi non truøng truøng ñieäp ñieäp, vieäc ñi laïi
phaûi leân ñeøo xuoáng aûi, quaû laø khoù khaên, baát tieän. Nhöng ngaøy nay, haàm ñöôøng boä xuyeân
Haûi Vaân ñaõ vöøa khai thoâng, chaúng bao laâu nöõa xe hôi seõ qua laïi hai chieàu (3). Con ñöôøng ñeøo
ngoaèn ngoeøo quanh co daøi 22 kiloâmeùt vaø leân cao 500 meùt ñöôïc thu ngaén chæ coøn 6 kiloâmeùt
treân cuøng moät maët phaúng. Khoaûng caùch giöõa Hueá vaø Ñaø Naüng chæ coøn laïi taùm, chín chuïc
kiloâmeùt, khoâng nhöõng vieäc ra baéc vaøo nam trôû neân deã daøng maø vieäc giao thöông vôùi theá giôùi
beân ngoaøi thoâng qua cöûa khaåu Ñaø Naüng cuõng raát thuaän tieän. Ñöôøng soá 9 laïi truøng hôïp vôùi
döï aùn xa loä AÙ Chaâu nay mai seõ thöïc hieän. Ñeøo Lao Baûo coù ñoä doác töông ñoái thaáp, vaø
nhöõng ñieåm cao nhaát cuõng chæ treân döôùi 200 meùt, neân nhöõng döï aùn coâng trình quan yeáu nhö
ñöôøng xe löûa Ñoâng Haø-Savanakhet ñöôïc döï truø töø thôøi Nhaät thuoäc, vaø keânh ñaøo
Meâkoâng-Ñoâng Haûi do Vieän só Vieän Haøn Laâm Phaùp Quoác Traàn Minh Tieát (4) chuû tröông, ñeàu
coù theå thöïc hieän deã daøng vôùi caùc phöông tieän kyû thuaät tieán boä hieän thôøi. Quoác loä 1B ngang
qua thò traán A Löôùi ñang ñöôïc thi coâng, ñöôøng boä töø Ngaõ ba Tuaàn leân A Löôùi ñaõ coù saün vaø
ñaõ ñöôïc naâng caáp, nhôø vaäy, vieäc giao thoâng giöõa Hueá vaø Taây Nguyeân seõ raát deã daøng. Vôùi
vò trí naèm ôû trung ñoä baéc nam cuûa Vieät Nam, vaø ôû ñaàu moái haønh lang ñoâng taây cuûa baùn
ñaûo Ñoâng Döông, Hueá vaãn laø moät ñòa ñieåm chieán löôïc chính trò vaø quaân söï voâ cuøng quan
troïng. Nay mai, vôùi vieäc hoaøn chænh maïng löôùi giao thoâng vöøa noùi treân ñaây, Hueá seõ trôû thaønh
moät trung taâm phaùt trieån kinh teá vaø xaõ hoäi cuõng quan troïng khoâng keùm : Hueá seõ laø ñaàu moái
cuûa vieäc xaâm nhaäp vaø khai thoâng noäi ñòa caùc xöù Taây Nguyeân, Laøo vaø Baéc Thaùi Lan.
Vai troø ñaàu moái xaâm nhaäp vaø khai thoâng noäi ñòa cuûa Hueá seõ ñöôïc Ñaø Naüng tích cöïc hoå trôï.
Ñaø Naüng coù theá maïnh veà kinh teá vì haäu phöông Quaûng Nam laø moät vuøng ñoâng daân vaø giaøu
saûn vaät. Ñaø Naüng laïi laø maét xích quan yeáu cuûa heä thoáng haøng khoâng haøng haûi quoác teá.
Ñaø Naüng naèm ngay treân ñöôøng bay quoác teá A1 laø ñöôøng bay chính noái lieàn Taây AÂu vôùi Ñoâng
AÙ. Ñaø Naüng cuõng naèm treân thuûy ñaïo quoác teá noái lieàn Singapore vôùi Hoàng Koâng. Neáu thuûy
ñaïo naøy men theo bôø bieån Phi Luaät Taân thì leä phí Hoàng Koâng (HongKong fee) cuûa Ñaø Naüng
töông ñöông vôùi Cam Ranh vaø Vuõng Taøu, vaø thaáp hôn Haûi Phoøng raát nhieàu. Neáu thuûy ñaïo naøy
men theo bôø bieån Trung Boä vaø ñaûo Haûi Nam thì Ñaø Naüng vaø Cam Ranh naèm ngay treân haûi trình,
leä phí Hoàng Koâng bò trieät tieâu. Ñaø Naüng laïi laø caûng bieån nöôùc saâu (caûng Nam Thoï ôû maët
ñoâng baùn ñaûo Sôn Chaø), thuaän lôïi hôn caùc caûng Saøi Goøn vaø Haûi Phoøng phaûi ñi vaøo cöûa
soâng.
Toùm laïi, hai thaønh phoá Hueá vaø Ñaø Naüng coù quaù trình phaùt trieån rieâng reõ vaø khaùc bieät nhau,
neân coù nhöõng chöùc naêng chính trò, kinh teá, vaên hoùa, xaõ hoäi cuõng rieâng reõ vaø khaùc bieät
nhau. Theá maïnh cuûa Hueá laø veà maët lòch söû vaø vaên hoùa, neân Hueá chuû yeáu laø moät trung
taâm chính trò. Theá maïnh cuûa Ñaø Naüng laø veà maët giao thöông vaø xaõ hoäi, neân Ñaø Naüng chuû
yeáu laø moät trung taâm kinh teá. Duy trì toå chöùc töø tröôùc tôùi nay nhö laø hai phaân haït haønh chaùnh
rieâng reõ, Hueá vaø Ñaø Naüng, beân caïnh caùc maët maïnh khoâng phaùt huy ñöôïc heát öu ñieåm, ñaõ
boäc loä nhieàu maët yeáu khoâng deã daøng gì khaéc phuïc. Nhöng neáu keát hôïp Hueá vaø Ñaø Naüng laïi
thaønh moät phöùc hôïp ñoâ thò coù cuøng chung toå chöùc haønh chaùnh vaø quaûn trò, caùc maët maïnh
maët yeáu rieâng reõ cuûa Hueá vaø Ñaø Naüng seõ boå khuyeát cho nhau, ñeå bieán phöùc hôïp Hueá-Ñaø
Naüng thaønh moät ñoâ thò hoaøn chænh veà moïi maët. Hueá-Ñaø Naüng seõ trôû thaønh trung taâm chính
trò, vaên hoùa, kinh teá, xaõ hoäi cuûa mieàn Trung vaø cuûa caû nöôùc. Naèm ôû vò trí trung ñoä baéc nam
cuûaVieät Nam, Hueá-Ñaø Naüng laø yeáu toá cô baûn ñeå keát hôïp 3 mieàn Trung Nam Baéc, san laáp
caùc dò bieät vaø giaûi hoùa caùc maâu thuaãn ñòa phöông, cuûng coá neàn moùng thoáng nhaát cuûa
nöôùc nhaø. Naèm ôû vò trí giao ñieåm caùc heä thoáng haøng khoâng haøng haûi quoác teá, Hueá-Ñaø
Naüng laø cöûa ngoõ cuûa VN môû thoâng ra giao löu vôùi theá giôùi beân ngoaøi. Naèm ôû ñaàu moái
haønh lang ñoâng taây cuûa baùn ñaûo Ñoâng Döông, Hueá-Ñaø Naüng laø caên cöù xaâm nhaäp vaø khai
thoâng noäi ñòa caùc xöù Taây Nguyeân, Bieån Hoà, Thöôïng Haï Laøo, Vaân Nam, Mieán Ñieän vaø Baéc
Thaùi Lan.
* * *
Ngaøy nay söï hình thaønh caùc phöùc hôïp ñoâ thò treân theá giôùi laø moät hieän töôïng phoå bieán. Theo
vôùi xu höôùng ñoâ thò hoùa noâng thoân, caùc ñieåm thò töù lôùn roäng ra vaø daàn daø giaùp ranh nhau,
ñöa ñeán heä quaû laø chung quanh caùc thaønh phoá lôùn laø caùc thaønh phoá veä tinh keát thaønh moät
maïng daøy daëc moät vaøi traêm kiloâmeùt. Vuøng Los Angeles coù beà roäng hôn hai traêm kiloâmeùt,
maùy bay khi ñaõ vaøo khu vöïc ñoâ thò naøy coøn phaûi bay nöûa tieáng ñoàng hoà nöõa môùi tôùi phi
tröôøng chính. Caùc khu vöïc ñoâ thò lôùn khaùc nhö New York, London, Paris, Berlin, Calcutta, Pekin,
Thöôïng Haûi , Tokyo cuõng coù quaù trình hình thaønh töông töï, nghóa laø coù moät thaønh phoá trung
taâm vaø haøng chuïc thaønh phoá veä tinh vaây quanh. Tröôøng hôïp hai khu vöïc ñoâ thò lôùn ôû gaàn nhau
vaø coù nhu caàu boå khuyeát cho nhau thì vaãn coù theå keát hôïp thaønh moät phöùc hôïp ñoâ thò coù hai
trung taâm goïi laø ñoâ thò song sinh hay song laäp (twin cites) nhö tröôøng hôïp Dallas-Fortworth vaø
Mineapolis-Saint Paul.
Hueá vaø Ñaø Naüng caùch nhau khoâng tôùi 100 kiloâmeùt theo ñöôøng chim bay. Maëc duø giöõa Hueá
vaø Ñaø Naüng coù nhöõng daõy nuùi Phöôùc Töôïng, Phuù Gia, Haûi Vaân chaén ngang, ñöôøng boä,
ñöôøng saét, ñöôøng bieån giöõa hai thaønh phoá vaãn ñi laïi deã daøng. Vôùi phöông tieän giao thoâng thoâ
sô thôøi tröôùc, caâu noùi mai Hueá xeá Quaûng vaãn laø caâu noùi cöûa mieäng cuûa daân gian. Ngaøy
nay, tuy vôùi phöông tieän giao thoâng vaãn coøn laïc haäu, khoaûng thôøi gian ñoù ruùt ngaén laïi coøn vaøi
tieáng ñoàng hoà. Huoáng hoà giöõa hai thaønh phoá Hueá vaø Ñaø Naüng ñaõ coù saün moät chuoãi caùc
trung taâm: Phuù Baøi, Nong, Truoài, Caàu Hai, Baïch Maõ, Caûnh Döông, Lang Coâ, Lieân Chieåu, Nam
OÂ. Vôùi vieäc hình thaønh maïng löôùi giao thoâng môùi chung quanh Hueá, vôùi vieäc hieän ñaïi hoùa caùc
tuyeán ñöôøng saét ñöôøng boä ñaõ coù saün, vôùi vieäc môû mang caùc trung taâm thò töù töø Phuù Baøi
ñeán Nam OÂ, chaéc chaén vieäc hình thaønh Phöùc Hôïp Ñoâ Thò Hueá-Ñaø Naüng laø chuyeän hieän thöïc
trong thôøi haäu Coäng Saûn, vôùi moät chính phuû laáy vieäc phaùt trieån quoác gia laøm troïng, coù vieãn
kieán vaø khoâng tham nhuõng taéc traùch trong caùc coâng trình phaùt trieån (coâng boá môùi nhaát cho
bieát CSVN ñöùng haøng thöù ba veà tham nhuõng taïi AÙ Chaâu. Ñoù laø lyù do taïi sao caùc coâng trình
nhaø nöôùc môùi xaây leân ñaõ ngaäp nöôùc, xieâu veïo hoaëc baát khieån duïng phaàn lôùn (tham nhuõng
treân 50% ngaân quõy caùc coâng trình xaây döïng!). Troâng mong vaøo CSVN ñeå phaùt trieån quoác gia thì
khoâng hy voïng ! Bôûi vaäy döï phoùng naøy chæ khaû thi trong moät cheá ñoä daân chuû töông lai taïi
VN)./.
MV HVC
No comments:
Post a Comment