Nhöõng Neùt Ñaëc Tröng Vaø Nghòch Lyù
Homepage, Acceuil, Trang Nha
Gaàn hai naêm sau ngaøy khuûng boá 9 thaùng 11 taïi Nöõu Öôùc, coâng luaän quoác teá ñaõ xoay höôùng ñoái vôùi Hoa kyø, töø caûm thöông ñoåi qua choáng ñoái ra maët. Lyù do cuûa thaùi ñoä naøy döïa vaøo chính saùch cöùng raén cuûa George W. Bush ñoái vôùi chính quyeàn Bagdad vaø quyeát ñònh taán coâng Irak. Song song vôùi moái lo ngaïi sieâu cöôøng Hoa kyø thoáng laõnh thieân haï coøn coù moät söï böïc doïc quoác teá veà ñöôøng loái ñoái ngoaïi cuûa Myõ mang naëng maøu saéc daân toäc. Taïi Hoa kyø, thaûo luaän coâng khai ñeán chuû thuyeát quoác gia laø moät ñeà taøi thöôøng khoâng gaây maáy höùng khôûi. Treân thöïc teá, chuû nghóa daân toäc Hoa kyø hieän vöôùng phaûi hai nghòch lyù. Tröôùc heát, duø laø moät nöôùc coù khuynh höôùng nhieät thaønh daân toäc, Hoa kyø khoâng töï xem mình ñích thöïc chuû tröông nhö theá. Thöù nöõa, maëc duø xaõ hoäi Myõ coù moät tinh thaàn yeâu nöôùc cao ñoä, nhaø caàm quyeàn xöù naøy thaåm ñònh ngheøo naøn söùc maïnh cuûa chuû nghóa quoác gia ôû caùc nöôùc khaùc vaø chöùng minh khoâng coù ñuû baûn laõnh ñeå ñoái ñaàu vôùi nhöõng bieåu döông cuûa chuû nghóa vöøa noùi treân theá giôùi.
Tin chaéùc vaøo caùc giaù trò toái thöôïng cuûa mình
Chuû nghóa quoác gia laø moät danh töø bò xem thöôøng taïi Hoa kyø vì ñoàng nghóa vôùi tinh thaàn giaùo xöù thieån caän, parochialism, vaø thuyeát öu theá toái cao töôûng töôïng, imagined supremacy, cuûa Cöïu Theá giôùi. Thaät ra, khoù phaân bieät loøng yeâu nöôùc, patriotism, vaø chuû nghóa quoác gia, nationalism. Caùc chính trò gia thöôøng xem loøng yeâu nöôùc laø söï trung thaønh vôùi Toå quoác vaø cho raèng chuû thuyeát quoác gia toân vinh tính caùch öu vieät cuûa Gioáng noøi daân toäc. Trong thöïc taïi, khoâng theå phaân bieät khi loøng yeâu nöôùc vaø tinh thaàn quoác gia bieåu hieän baèng haønh vi vaø trong taâm lyù ñeå aûnh höôûng ñeán chính saùch.
Vieän Nghieân cöùu taïi Ñaïi hoïc Chicago cho bieát: tröôùc Ñaïi hoïa 9.11.200, 90% ngöôøi Myõ haõnh dieän laø coâng daân Hoa kyø vaø 38% nghó raèng “Theá giôùi seõ toát hôn neáu choïn Hoa kyø laøm maãu möïc.” Sau ngaøy 9.11, hai tyû soá naøy taêng leân 97% vaø 49%. Ñoàng thôøi, theo thoáng keâ cuûa cô quan The World Values Survey, hôn 70% tuyeân boá “raát haõnh dieän” laø daân Myõ vaø ít hôn 50% taïi caùc xöù daân chuû Taây phöông – goàm coù Phaùp, YÙ, Ñan Maïch, Anh quoác vaø Hoøa Lan – cho bieát hoï “raát haõnh dieän” laøm daân cuûa nöôùc hoï.
Ngöôøi Myõ chaúng nhöõng traân quyù nhöõng giaù trò toái thöôïng, supreme values, cuûa quoác gia Hoa kyø maø coøn cho raèng caùc giaù trò naøy coù theå ñem aùp duïng khaép moïi nôi. Gaàn ñaây, cô quan doø dö luaän The Pew Global Attitudes Survey coâng boá 79% daân Myõ ñoàng yù “Neân phoå bieán caùc yù kieán vaø taäïp tuïc Hoa kyø treân theá giôùi”; 70% khaúng ñònh hoï uûng hoä hoaøn toaøn quan nieäm cuûa Hoa kyø veà Daân chuû. Taây AÂu - thaønh trì cuûa Caáp tieán vaø Daân chuû - khoâng chia xeû roäng raûi quan ñieåm naøy. Cô quan Pew coøn cho bieát theâm: ít hôn 40% daân chuùng Taây AÂu ñoàng yù neân phoå bieán maãu Daân chuû Hoa kyø vaø döôùi 50% öa thích loaïi daân chu ûvöøa neâu.
Söï vöõng tin cuûa quaàn chuùng Hoa kyø vaøo caùc lyù töôûng toaøn vuõ, universalistic ideals (nhö daân chuû, phaùp trò, töï do maäu dòch) vaø cô cheá cuûa xöù hoï (döïa vaøo nguyeân taéc phaân quyeàn) ñöôïc theå hieän veà maët xaõ hoäi, vaên hoùa vaø chính trò: thí duï, thoâng tuïc chaøo côø Pledge of Allegiance ôû tröôøng oác nhaø nöôùc, caùc cuoäc thao dieãn theå thao thöôøng baét ñaàu vôùi baûn Quoác thieàu, tröng baøy Quoác kyø khaép nôi..vv..Ngoaøi ra, caùc öùng vieân vaøo chöùc vuï coâng coïng khoâng boû qua cô hoäi khai thaùc nhöõng ñeà taøi noùng nhö an ninh quoác gia vaø vieäc ñoát côø ñeå taán coâng ñoái thuû bò toá laø thôø ô vôùi ñaát nöôùc.
Moät caâu hoûi: Vì sao xaõ hoäi Hoa kyø laïi thöôøng xuyeân khoâng coâng khai coå voõ cho chuû nghóa quoác gia? Nghòch lyù naøy phaùt xuaát töø nhöõng theá löïc naâng ñôõ thuyeát daân toäc taïi Hoa kyø. Caùc thaønh ñaït veà khoa hoïc vaø kyõ thuaät, söùc maïnh quaân söï, neàn kinh teá phaùt trieån vöôït böïc vaø uy theá chính trò voâ ñòch treân ñòa caàu dó nhieân laø neàn taûng cuûa söï haõnh dieän quoác gia. Tuy nhieân, tinh thaàn yeâu nöôùc ôû
Hoa kyø mang moät saéc thaùi daëc bieät vì bieåu hieän trong cuoäc soáng thöôøng nhaät baèng nhieàu caùch.
Moät trong nhöõng ñaëc ñieåm cuûa tinh thaàn naøy laø söï coâng daân töï nguyeän,
civic/grass-roots voluntarism – yù chí cuûa ngöôøi thöôøng daân goùp phaàn vaøo coâng ích qua saùng kieán caù nhaân hoaëc qua caùc hoäi ñoaøn. Ngöôøi daân Myõ tin caäy vaøo chính mình, thay vì vaøo chính quyeàn, ñeå giaûi quyeát caùc vaán ñeà xaõ hoäi. Ñieàu neân löu yù laø phaàn ñoâng caùc cô cheá phaùt huy vaø hoå trôï chuû thuyeát quoâc gia ñeàu do daân thieát laäp, khoâng do chính phuû.
Caùc nghi leã (rituals) ñeàu töïï nguyeän, khoâng bò aùp ñaët. Quaàn chuùng töï yù ñoùn nhaän - thay vì bò truyeàn thuï mieãn cöôûng - caùc giaù trò ñöôïc khaéc saâu vaøo taâm trí.
ÔÛ caùc nôi khaùc treân theá giôùi, Nhaø nöôùc ñoùng vai troø caàn thieát trong vieäc coå ñoäng chuû nghóa quoác gia thöôøng laø saûn phaåm vaän ñoäng ñaàu cô cuûa boä maùy caàm quyeàn. Chuû nghóa naøy döïa vaøo chuûng toäc, toân giaùo, ngoân ngöõ vaø ñòa dö. Taïi Hoa kyø, maëc duø caù nhaân caùc chính trò gia thöôøng tìm caùch khai thaùc loøng yeâu nöôùc ñeå taïo öu theá, Nhaø nöôùc tuyeät nhieân khoâng lieân heä. Thí duï, khoâng coù ñaïo luaät Lieân bang naøo buoäc caùc tröôøng coâng phaûi chaøo côø vôùi lôøi tuyeân theä Pledge of Allegiance, phaûi haùt Quoác ca trong nhöõng cuoäc ñaáu theå thao hay quy ñònh vieäâc treo côø nôi caùc tö sôû. Tu chính aùn veà vieäc ñoát côø, the flag burning amendment, ñaõ thaát baïi hai keo taïi Quoác hoäi Myõ trong taùm naêm qua.
Taïi Hoa kyø, phaùt huy tinh thaàn daân toäc laø chuyeän laøm cuûa tö nhaân. Trong caùc xaõ hoäi khaùc, cai trò bôûi nhöõng cheá ñoä chuyeân quyeàn, Chính phuû vaän duïng moïi phöông caùch, töø truyeàn thoâng ñeán caûnh saùt vaø baùo chí Nhaø nöôùc, ñeå quaûng baù caùc “giaù trò yeâu nöôùc”. Leã Quoác khaùnh ôû caùc xöù naøy ñöôïc toå chöùc raàm roä vôùi nhöõng cuoäc dieãn binh huy hoaøng ñeå phoâ tröông voõ khí toái taân vaø caùc ñoäi binh tinh nhueä. Ngaøy leã Ñoäc laäp Hoa kyø 4 thaùng 7 cuõng coù daân chuùng dieãn haønh vaø ñoát phaùo boâng nhöng phaàn vui chôi naøy do caùc hoäi ñoaøn tö toå chöùc vaø chi phí do caùc nhoùm thöông gia ñòa phöông gaùnh chòu. Tinh thaàn coâng daân töï giaùc töï nguyeän, thay theá söï eùp buoäc cuûa Nhaø nöôùc, khieán cho tình caûm aùi quoác coù tính caùch chaân thaät, haáp daãn vaø hôïp phaùp hôn trong loøng cuûa ñaïi chuùng. Töï nguyeän laø chuyeän thöôøng tình, xem nhö dó nhieân, ôû Hoa kyø, khoâng maáy ai ñeå yù trong xöù, tröø ngöôøi ngoaïi quoác.
“Moät tín ngöôõng chính trò”
Loøng yeâu nöôùc cuûa ngöôøi Myõ khoâng deã thaáy vôùi con maét traàn tuïc. Nhöng neáu chính ngöôøi Myõ thaáy ñöôïc, hoï vaãn khoâng coâng nhaän ñoù laø chuû nghóa quoác gia. Coù ba ñaëc ñieåm ñaùng chuù yù:
A) Tröôùc heát, “chuû nghóa daân toäc” Hoa kyø caên cöù vaøo nhöõng lyù töôûng chính trò chôù khoâng vaøo söï öu vieät vaên hoùa hay chuûng toäc. Khaùi nieäm naøy thích öùng vôùi moät xaõ hoäi thöôøng töï saùnh mình vôùi moät “loø ñuùc, melting pot” vaên hoùa vaø saéc toäc.Trong baøi dieãn vaên ñoïc naêm ngoaùi trong buoåi leã Quoác khaùnh, Toång Thoáng George W. Bush tuyeân boá: “There is no American race, there’s only an American creed, Khoâng coù moät noøi gioáng Hoa kyøõ, chæ coù moät tín ngöôõng Hoa kyø”. Vaø trong con maét ngöôøi Myõ, tín ngöôõng aáy dó nhieân thuoäc loaïi thöôïng ñaúng. Cô cheá vaø lyù töôûng chính trò Hoa kyø, keøm theo nhöõng thaønh quaû thöïc teá gaët haùi ñöôïc, laøm ngöôøi Myõ tin töôûng caùc giaù trò vöøa noùi phaûi ñöôïc phoå caäp toaøn caàu.
Ngöôïc laïi, khi bò ñe doïa, ngöôøi Myõ xem caùc taán coâng vaøo baûn thaân hoï nhö nhaém thaúng vaøo nhöõng giaù trò aáy. Cuoäc ñaùnh phaù ngaøy 9 thaùng 11 cuûa Al- Qaida, vì theá, theo dö luaän,khoâng ngoaøi muïc phieâu huûy dieät caùc töï do vaø cô cheá daân chuû Hoa kyø.
B) Maët khaùc, Chuû nghóa daân toäc Hoa kyø coù tính caùch ñaéc chí,
triumphalist, hôn bi ai, aggrieved. Phaàn ñoâng caùc xaõ hoäi khaùc bò aùm aûnh bôûi kyû nieäm tan thöông. quoác haän hay thaát traän gaây trong dó vaõng bôûûi caùc theá löïc ngoaïi bang. Nhöõng cöïu thuoäc ñòa nhö AÁn ñoä vaø Ai Caäp, töøng bò chieám ñoùng oâ nhuïc, laø nhöõng nöôùc maïnh meû theo khuynh höôùng daân toäc. Töø ngaøy laäp quoác, Hoa kyø may maén lieân tieáp thaéng traän trong chieán tranh laãn hoøa bình.
C) Sau heát, daân toäc chuû nghóa Hoa kyø coù moät tinh thaàn truyeàn giaùo (missionary spirit), naêng ñoäng, höôùng veà töông lai, ôû trong vaø ngoaøi xöù, traùi ngöôïc vôùi ña soá quoác gia khaùc thöôøng xoay veà quaù khöù vôùi nhöõng hoái tieác huy hoaøng xöa cuû vaø oaùn hôøn lòch söû.
Moät thí duï: bò Taây phöông xaâm chieám nhieàu naêm tieáp theo cuoäc vieãn chinh cuûa Thaäp Töï Quaân, Trung Ñoâng khoâng khoûi nghi ngôø keá hoaïch Hoa kyø giaûi phoùng Irak.
Thaát baïi trong vieäc ñoái thoaïi vôùi caùc Phong traøo daân toäc haûi ngoaïi.
Caùc neùt ñaëc tröng neâu treân giaûi thích vì sao Hoa kyø – moät trong nhöõng nöôùc coù tinh thaàn daân toäc cao nhaát treân theá giôùi – laïi thaát baïi ñeán nay trong vieäc giaûi quyeát tranh chaáp vôùi nhöõng Phong traøo giaûi phoùng daân toäc nöôùc ngoaøi. Thí du ñieån hình cuûa nghòch lyù thöù hai naøy laø cuoäc chieán taïi Vieät Nam. Söï phoái hôïp cuûa nhöõng giaù trò toaøn caàu cuûa Myõ - trong tröôøng hôïp naøy laø choáng laïi chuû thuyeát Maïc xít baønh tröôùng ôû AÙ chaâu - vaø vieäc tin chaéc vaøo söùc maïnh baùch thaéng cuûa
Quaân ñoäi Hoa Kyø ñaõ daãn ñeán moät chính saùch nguy haïi ñoái ñaàu vôùi chuû nghóa daân toäc Vieät Nam. Daân chuùng Vieät Nam coù saün moät kinh nghieäm giaø giaën choáng ngoaïi xaâm (Taøu vaø Phaùp) vaø muïc tieâu ñaáu tranh cuûa hoï laø Ñoäc laäp vaø Thoáng nhaát.
Hoa kyø khoâng ñaùnh giaù nghieâm chænh vai troø daân toäc chuû nghóa trong vieäc hoå trôï vaø hôïp thöùc hoùa caùc phong traøo daân toäc khôûi nghóa. Hoa Thònh Ñoán ñaõ xem thöôøng loøng yeâu nöôùc soâi ñoäng cuûa quaàn chuùng (nhö ôû Phi Luaät Taân vaø Mexico) hay ñaõ kieân trì cho pheùp thaønh kieán chính trò vaø maäu dòch cuûa Hoa kyø phoùng ñaïi söùc ñoái khaùng cuûa chuû thuyeát coäng saûn (nhö ôû Trung hoa, Cuba). Khi Toång thoáng Ai Caäp Gamal Abdel Nasser, moät anh huøng quoác gia cuûa theá giôùi AÙ raäp thôøi haäu thuoäc ñiaï, töø choái kyù vôùi Hoa kyø laãn Nga soâ moät hieäp öôùc lieân minh chieán thuaät, nhaø caàm quyeàn Myõ söõng soát khoâng hieåu vì sao moät xöù laïi coù theå trung laäp trong cuoäc chieán ñaáu choáng baù quyeàn coäng saûn. AÂm höôûng cuûa taâm traïng naøy ñöôïc Toång thoáng Bush nhaéc laïi gaàn ñaây khi oâng tuyeân boá trong cuoäc chieán choáng khuûng boá: “You’re either with us or against us, Khoâng theo chuùng toâi laø choáng chuùng toâi!”
Vieäc ñoái thoaïi thaát baïi vôùi caùc phong traøo ñaáu tranh daân toäc haûi ngoaïi ñem laïi ba haäu quaû:
1- Söï baát maõn cuûa caùc chính phuû vaø khoái daân lieân heä.
2- Khi Hoa kyø tìm caùch phaù suïp moät cheá ñoä thuø ñòch, haäu quaû traùi ngöôïc coù theå xaûy ra, baát lôïi cho keû chuû möu. Duø sao, Daân toäc chuû nghóa vaãn laø moät trong soá lyù thuyeát coù söùc choáng laïi chuû tröông Daân chuû caáp tieán. Haûy xem taán bi kòch nguyeân töû taïi baùn ñaûo Trieàu tieân. Moät phong traøo daân toäc ñang noå maïnh trong giôùi treû Nam Haøn. Theá heä naøy xem daân Baéc Haøn nhö ñoàng baøo maùu muû, khoâng phaûi quaùi vaät. Hoï ra maët choáng maïnh meõ caùc bieäân phaùp tröøng phaït cuûa Hoa Thònh Ñoán ñoái vôùi Bình Nhöôõng.
3- Sau heát, vì daân toäc chuõ nghóa khích ñoäng chính saùch cho neân haønh vi cuûa Hoa kyø ôû xöù ngoaøi khoâng traùnh khoûi bò pheâ bình laø giaû doái. Söï giaû doái noåi baät khi Hoa kyø phaù saäp caùc cô cheá quoác teá, vieän lyù do baûo toaøn chuû quyeàn cuûa mình ( tröôøng hôïp Kyoto Protocol, Toøa aùn Hình söï Quoác teá, vaø Hieäp öôùc caám thí nghieäm nguyeân töû Comprehensive Test Ban Treaty). Hoa kyø toû ra maâu thuaån vì moät maët, coå voõ toaøn vuõ hoùa daân chuû, töï do maäu dòch nhöng maët khaùc, laïi baûo veä quaù ñaùng quyeàn lôïi rieâng tö , baát chaáp nhöõng Hieäp öôùc kyù keát.
Trong taùc phaåm “Of Paradise and Power”, trang 88. bình luaän gia Robert Kagan nhaän xeùt chí lyù nhö sau: “ Ngöôøi Myõ luoân luoân ñeà cao chuû nghóa quoác teá. Nhöng chuû thuyeát quoác teá cuûa hoï luoân luoân laø phoù saûn cuûa chuû nghæa quoác gia cuûa hoï, a by-product of their nationalism. Khi ngöôøi Myõ tìm caùch hôïp thöùc hoùa haønh ñoäng cuûa hoï ngoaøi Hoa kyø, hoï döïa khoâng phaûi vaøo caùc cô cheá quoác teá hay sieâu quoác gia, supranational institutions, maø vaøo caùc nguyeân taéc cuûa rieâng hoï. their own principles” . Benjamin Franklin ñaõ noùi thaúng thöøng: “America’s cause is the cause of all mankind, Nguyeân nhaân cuûa Hoa kyø laø nguyeân nhaân cuûa Nhaân loaïi.” Chuû tröông naøy baát dòch qua 43 ñôøi Toång thoáng Myõ, Coïng hoøa hay Daân chuû. Hoa kyø khoâng thay ñoåi ngaøy 9.11.2001. Hoa kyø chæ trôû neân Hoa kyø theâm nöûa.
Nieàm tin naøy khoâng lay chuyeån vôùi nhieàu theá heä – töø Franklin D. Roosevelt (vôùi taàm nhìn veà theá giôùi xaây döïng treân boán töï do) cho ñeán George W. Bush (vôùi nhöõng ñoøi hoûi baát khaû thöông nghò veà phaåm caùch nhaân loaïi).
Tuy nhieân, vò trí ñòa lyù chính trò cuûa Hoa kyø giöõa hai ñaïi döông coâ laäp phaàn naøo xöù naøy vôùi theá giôùi beân ngoaøi. Vieäc hieåu bieát coøn thieáu soùt cuûa chính quyeàn Myõ veà caùc quoác gia khaùc daãn ñeán tình traïng ngaên trôû söï truyeàn ñaït khaù nghieâm troïng. Theo thoáng keâ gaàn ñaây cuûa The Pew Global Attitudes Project, chæ coù 22% toång soá ngöôøi Myõ xuaát ngoaïi trong 5 naêm sau naøy. So vôùi 66% coâng daân Gia Naõ Ñaïi, 73% ngöôøi Anh, 60% ngöôøi Phaùp, vaø 77% ngöôøi Ñöùc. Söï thieáu tieáp xuùc tröïc tieáp vôùi xaõ hoäi beân ngoaøi khoâng döôïc buø ñaép baèng cuoäc caùch maïng truyeàn thoâng. Trong nhöõng naêm daãn ñeán vuï khuûng boá 9.11.2001 taïi Nöõu öôùc, chæ coù 30% daân Myõ noùi hoï chuù troïng nhieàu ñeán tin töùc ngoaøi xöù. Sau ngaøy 9.11.2001, ngöôøi Myõ thoâng thöôøng cuõng khoâng maáy ñeå yù ñeán tình hình quoác teá. Thoáng keâ cuûa cô quan nghieân cöùu The Pew Research cho bieát: ñaàu naêm 2002, chæ coù 26% daân Myõ theo doõi sít sao tin quoác ngoaïi vaø 45% noùi raèng nhöõng gì xaûy ra treân theá giôùi khoâng lieân heä ñeán hoï. Tinh thaàn yeâu nöôùc Hoa kyø keát tuï lyù töôûng chính trò, nieàm haõnh dieän quoác gia vaø taâm traïng bieät laäp ôû ñaûo oác, insularity. Tinh thaàn naøy ñöôïc tieáp nhaän khaù phöùc taïp ôû xöù ngoaøi. Moät soá thaùn phuïc tính caùch laïc quan, ñaïi ñoàng, lyù töôûng cuûa tinh thaàn aáy, söï goùp coâng to lôùn cuûa Hoa kyø vaøo vieäc baûo toaøn hoøa bình vaø xaây döïng phoàn thònh treân ñòa caàu. Moät soá khaùc laïi kich baùc, cho raèng Hoa kyø ngaïo maïn, nguïy thieän vaø duøng söùc maïnh hieáp coâ.
Trong hoaøn caûnh bình thöôøng, söï pheâ phaùn hai chieàu naøy laø ñeà taøi cuûa moät caâu chuyeän voâ tích söï. Nhöng moät khi tinh thaàn daân toäc Hoa kyø leøo laùi chính saùch ñoái ngoaïi, ñieàu naøy laøm soáng daäy phong traøo choáng Myõ ôû nhieàu nôi. Luùc ñoù, khoù löôøng ñöôïc nhöõng toån haïi coù theå gaây ra cho Chính nghóa cuûa Hoa kyø treân theá giôùi.
LAÂM LEÃ TRINH
Thuûy Hoa Trang,
Californie
Thö tòch:
1- “Of Paradise and Power. America and Europe in the New World Order” by Robert Kagan, Borzoi book, New York, 2003
2- “The Benevolent Empire” by Robert Kagan, Foreign Policy, summer 1997
3- “What the world thinks in 2002”, Washington: The Pew Research Center for the People & the Press, 2002
4- ”Inside the American mind. Why the US misunderstands the world- and itself”by Minxin Pei, Foreign Policy, May/June 2003
No comments:
Post a Comment