Tuesday, September 4, 2012

TS. BỬU SAO * VĂN HỌC VIỆT NAM HẢI NGOẠI

The OverseasVietnamese Literature
Upon reading an article written by writer Pham Thi Hoai in February 2003, Dr. Buu Sao
contributed an essay regarding three kinds of Viet intellectuals over three periods of
Vietnam history. Besides, Ms. Pham Thi Hoai also criticized Vietnam's literature during
the 15th and 16th centuries as lacking in liveliness, only Nguyen Trai was outstanding.
The other criticism is that the Vietnamese literature overseas, without any domination
and control by the communist system, is still stagnant, as quoted by Pham Thi Hoai citing
Nguyen Hung Quoc - a Vietnamese overseas literature critic. This article investigates the
criticisms by Nguyen Hung Quoc, as many writers have studied the case of Vietnam's
15th and 16th centuries literature. The main point of Dr. Buu Sao's reply to Nguyen Hung Quoc's
criticisms can be translated as follows:
To reply to the question: Where is the answer (for the Vietnamese overseas literature
being stagnant)?, Dr. Buu Sao wrote:
"Yes, the answer lies in the years from 1945 to today in Vietnam! Really, in 1945, as the
Marxist - Leninist Revolution went through, there happened such events as "Hundreds of
Flowers free to blossom" to the detriment of writers and intellectuals; such things as
burning books, destroying intellectuals (1956-1958) took place; and an inhumanist
literature was placed all over North Vietnam. Then since 1975, another literature
disaster occurred in South Vietnam which struck a death blow to what remained in the
Viet traditional cultural assets: The cultural and literary documents in public and private
libraries in South Vietnam all have been destroyed by the hands of the foolish cultural
police - those being comparable to the henchmen (who burnt cultural books and
documents and killed scholars) under the Qin Shi Huang Dynasty in China. Since then, the
inhuman and exogenous Marxist literature has dominated all over the territories of
Vietnam. Even such famous writers as Xuan Dieu, Huy Can were brainwashed to the final
touch to erase their humanist soul to write in such a manner suitable to the communist
party's instructions, under the heavily forced and severe governance of the party...Viet
generations from 1945 have been brainwashed and trained with the two shields
covering their eyes to read only Marxist-Leninist and Ho Chi Minh's writings, without
other worlds. Those were what created the stagnation, conservativeness and
backwardness in the homeland literature".
To Vietnamese literature overseas, Dr. Buu Sao wrote:
"In the past 28 years, the Vietnamese communities overseas have done a beautiful task
for the country: an overseas Vietnamese literature has been formed and gradually
become resourceful, to the extent that it may rescue some part of the losses and
damages in the communist literature and culture in the homeland...
"Different from the case of the homeland literature, the overseas literature is free from
all restraints: its liberty with all the good as well as the bad of the term. But to say that
it is stagnant, conservative, and unresourceful is hard to understand. The two
communist cultural cadres (Hoang Ngoc Hien and Nguyen Hue Chi) hired and financed by
the WJC to write such conclusions are nothing to surprise: They don't have any
knowledge in humanist culture to serve as background for a serious recognition of a
literature developed in a free society. They just went to the WJC to perform a communist
task against the overseas Vietnamese; using their brainwashed mind of communist
stubborness; what they say are what they say (who believe in it?). But for an overseas
Vietnamese professor like Nguyen Hung Quoc, the matter is different. I would like to
invite him to have more explanations on his criticisms..."


VĂN HỌC VIỆT NAM HẢI NGOẠI
Bºu Sao
Trong tháng hai, næm nay, nhân džc m¶t bài vi‰t cûa bà Phåm thÎ Hoài nhan ÇŠ ‘’TÜ cách cûa trí
thÙc ViŒt Nam’’, tôi có Çóng góp m¶t bài bình luÆn liên hŒ ljn ba loåi trí thÙc ViŒt Nam qua ba
giai Çoån quÓc sº cûa dân t¶c. Ngoài ra bà Phåm ThÎ Hoài(PTH) còn phê phán væn h†c ViŒt Nam
qua hai th‰ k› 15, 16, rÒi ‘’tän mån’’ vŠ ‘’væn chÜÖng hå gi§i’’ cûa ngÜ©i ViŒt häi ngoåi, bà nói:
‘’ Ch£ng lë væn chÜÖng ViŒt Nam cä m¶t th‰ k› 15 chÌ ÇÜ®c m¶t ông NguyÍn Trãi, cä m¶t th‰
k› 16 hÀu nhÜ cÛng toàn nhåt nhëo và trung bình cä thì cÛng tåi c¶ng sän hay sao? M¶t trong nh»ng
nhà phê bình væn h†c s¡c säo nhÃt cûa ViŒt Nam tåi häi ngoåi, anh NguyÍn HÜng QuÓc có m¶t
nhÆn xét rÃt kh° tâm là væn h†c ViŒt Nam ª häi ngoåi tÒn tåi ª các ch‰ Ƕ dân chû, t¿ do, hoàn
toàn không phäi dính líu ljn hŒ lš luÆn mác xít, hŒ ki‹m duyŒt c¶ng sän, hoàn toàn không liên
quan ljn b¶ máy tuyên truyŠn chính trÎ chính thÓng, nhÜng cái væn h†c Ãy cÛng không khá gì
hÖn, cÛng trì trŒ, låc hÆu, bäo thû và tÈ nhåt. TÃt nhiên là tÈ nhåt theo m¶t ki‹u khác. VÆy l©i Çáp
n¢m ª Çâu?’’
VŠ l©i xác quy‰t cûa bà PTH liên hŒ ljn væn chÜÖng ViŒt Nam qua hai th‰ k› 15, 16, tôi chÌ
xin bàn sÖ lÜ®c vì Çã có nhiŠu nhà væn tØ trܧc ljn gi© Çã chÎu khó nhìn xa, nhìn sâu, và nhìn
r¶ng hÖn tôi Ç‹ bäo vŒ và thuy‰t minh cho hai th‰ k› Çó. Møc Çích chính y‰u bài vi‰t này là
nh¢m nhÆn ÇÎnh vŠ l©i phê phán cûa G.S. NguyÍn HÜng QuÓc (NHQ) qua l©i trích dÅn cûa bà
PTH.Tuy trót 35 næm chu du nܧc ngoài, Çã tØng Çóng vai ‘’con chu¶t nh¡t thÜ viŒn’’, th‰ mà
ljn bây gi© tôi m§i nghe nói t§i nhà phê bình væn h†c s¡c säo nhÃt cûa ViŒt Nam tåi häi ngoåi,
ông NguyÍn HÜng QuÓc. ñÃy là m¶t thi‰u sót rÃt Çáng trách.
ñ‹ bình luÆn vŠ hai l©i phê bình trên Çây tôi thi‰t tܪng chÌ cÀn trä l©i ba câu hÕi: Th‰ nào là
phê bình væn h†c? Ai là ngÜ©i phê bình væn h†c s¡c säo nhÃt? Ai có Çû tÀm hi‹u bi‰t sâu r¶ng Ç‹
lÜ®ng giá m¶t nhà phê bình væn h†c, luôn cä nŠn væn h†c ViŒt Nam häi ngoåi? Bàn vŠ væn h†c
ViŒt Nam häi ngoåi tÙc cÛng ÇÒng th©i chÌ ‘ch‡’’ n¢m cûa l©i Çáp’’ cho bà PTH . ñúng hay sai là
quyŠn thÄm ÇÎnh cûa Ƕc giä.
ThÆt ra, khi Ç¥t bút phê bình m¶t bài vi‰t liên hŒ ljn vÃn ÇŠ væn h†c thì dù muÓn dù không
tôi cÛng Çã làm công tác phê bình væn h†c. Phê bình væn h†c t¿u trung là džc m¶t cuÓn sách, m¶t
bài báo, lÃy bút gåch dܧi nh»ng dÎ Çi‹m cÀn phän bác hay sºa sai, ghi chép bên lŠ, tØ ÇÃy vi‰t
m¶t bài nhÆn ÇÎnh vŠ tác phÄm Ãy. ñÓi tÜ®ng chính y‰u cûa phê bình væn h†c không phäi là tác
giä, nhÜng là n¶i dung cûa bài vi‰t liên hŒ ljn nhân væn mà mình muÓn góp š.
Khái niŒm vŠ nhân væn bao gÒm m†i sáng tåo cûa trí tuŒ liên hŒ ljn cu¶c sinh hoåt væn hóa
qua các th©i Çåi lÎch sº. Chû Çích cûa nhân væn là th¿c hiŒn m¶t tác døng væn hóa trên vån vÆt,
h¢n vào vån vÆt m¶t dÃu Ãn ÇÜ®m màu s¡c nhân bän mà thành quä là thi‰t lÆp m¶t mÓi liên hŒ
mÆt thi‰t tØ gi»a con ngÜ©i và con ngÜ©i ljn gi»a con ngÜ©i và vån vÆt, tác thành m¶t vÛ
trø n¶i tâm hòa h®p v§i ngoåi cänh qua m†i trång huÓng cûa cu¶c sÓng. Theo ÇÎnh nghïa này,
nh»ng bài vÎnh cûa h¶i Tao ñàn dܧi th©i HÒng ñÙc thu¶c th‰ k› 15 nhÜ các bài vÎnh mÜ©i hai
tháng, vÎnh ngÛ canh, vÎnh cúc hoa, vÎnh tiŠu phu, vÎnh ông Táo, vÎnh ngÜ©i nghèo, vÎnh con rÆn,
con chÃy v.v. tÃt thäy ÇŠu có tác døng truyŠn Çåt m¶t š niŒm væn hóa vào m‡i næm, m‡i tháng,
m‡i mùa, m‡i cänh, m‡i s¿ viŒc, m‡i s¿ vÆt, khi‰n m†i cänh m†i vÆt trong thiên nhiên, tØ cành
hoa, tiên cänh ljn cøc Çá, con rÆn, ÇŠu chuyên chª m¶t giá trÎ nhân bän, cung cÃp m¶t š nghïa
thanh cao, sâu r¶ng. Nhìn dܧi góc Ƕ này Ç‹ džc các áng væn thu¶c th‰ k› 15, 16, có ai còn g†i
chúng là nhåt nhëo là trung bình không, trØ phi là nh»ng ngÜ©i vô tri bÃt m¶, chÜa bao gi© bi‰t
ljn, džc ljn, hi‹u ljn væn h†c ViŒt Nam? Ti‰n sï G. Zuchelli, ngÜ©i gÓc Ý, Ç¥t nh»ng áng
væn ViŒt Nam thu¶c th‰ k› 15 ngang hàng v§i các tác phÄm Fabliaux bên Pháp cùng th©i. Ông Çã
giành m¶t luÆn án ti‰n sï dày 479 trang Ç‹ so sánh Fabliaux trong væn chÜÖng Pháp v§i thi phú
ViŒt Nam cùng th©i, nh¢m chÙng minh giá trÎ trÜ©ng cºu cûa chúng và våch m¶t l¶ trình ÇÜa
ljn tø Çi‹m cûa hai nŠn væn h†c Á -Âu . Sang th‰ k› 16, Ç‹ mô tä tình trång nhiÍu nhÜÖng ÇÃt
nܧc nhà væn NguyÍn BÌnh Khiêm vi‰t:
‘’ Th‰ gian bi‰n cäi vÛng nên ÇÒi,
M¥n nhåt, chua cay lÅn ng†t bùi.
Còn båc còn tiŠn còn ÇŒ tº,
H‰t cÖm h‰t rÜ®u h‰t ông tôi’’. Båch Vân Am thi tÆp.(1587)
Ai còn g†i là nhåt nhëo m¶t áng væn mô tä ÇÜ®c s¿ Ç©i nhÜ th‰? ñ‰n tác phÄm Trê Cóc phác
h†a m¶t bÙc tranh hiŒn th¿c cûa xã h¶i ViŒt Nam dܧi th©i Lê Måc cÛng Çã bi‹u tÜ®ng s¿ ch§m nª
m¶t nguÒn væn hóa Ç¥c thù cûa dân t¶c Låc ViŒt. Nhìn dܧi khía cånh væn h†c ÇÓi chi‰u, giòng
tÜ tܪng ViŒt Nam qua các th‰ k› 15, 16, cùng th©i v§i giòng tÜ tܪng cûa các væn hào Pháp Çã
khÖi mào m¶t luÒng tÜ tܪng ÇÜ®m mÀu s¡c nhân bän cho các th‰ hŒ k‰ ti‰p và së phát tri‹n
không ngØng cho ljn næm 1945 thì bÎ kh¿ng låi vì Çã phäi ÇÓi ÇÀu æn thua mÃt còn v§i h†c
thuy‰t duy vÆt Mác - Lê. VÆy ‘’ væn chÜÖng ViŒt Nam cä m¶t th‰ k› 15 chÌ ÇÜ®c m¶t ông
NguyÍn Trãi, cä m¶t th‰ k› 16 hÀu nhÜ cÛng toàn nhåt nhëo và trung bình cä’’ thì ‘’l©i Çáp n¢m ª
Çâu?’’
ThÜa l©i Çáp n¢m ª các næm tØ 1945 ljn bây gi© tåi ViŒt Nam! Quä vÆy, vào næm 1945, v§i
cu¶c cách mång Mác - Lê, Çã xäy ra các vø Træm Hoa ñua Nª, ÇÓt sách, tru diŒt trí thÙc(1956-58):
m¶t nŠn væn h†c phi nhân bän Çã ÇÜ®c áp Ç¥t trên miŠn B¡c ViŒt Nam. RÒi tØ næm 1975, m¶t
tai bi‰n væn h†c khác tåi miŠn Nam Çã giáng m¶t Çòn trí mång vào nh»ng gì còn låi trong gia tài
væn hóa c° truyŠn: nh»ng tài liŒu væn hóa và væn h†c tåi các thÜ viŒn công lÆp và tÜ nhân miŠn
Nam ÇŠu bÎ tru diŒt dܧi bàn tay cûa Çám công an væn hóa ÇÀn Ƕn - ch£ng khác gì b†n ÇÒ t‹
th©i TÀn Thûy Hoàng. TØ ÇÃy nguÒn væn h†c phi nhân bän ngoåi lai Ãy Çã bao sân trên toàn vËn
lãnh th°. Ngay các nhà væn ti‰ng tæm nhÜ Xuân DiŒu, Huy CÆn, cÛng Çã bÎ l¶t h‰t bän chÃt
nhân bän cûa mình Ç‹ sáng tác theo chÌ thÎ, chÎu s¿ khiên cÜ«ng, chi phÓi hà kh¡c cûa ñäng. TÜ
tܪng duy vÆt phi nhân bän toàn trÎ ÇÜ®c hŒ thÓng hóa, chính trÎ hóa, rÒi ÇÜ®c ‘’nhân bän’’ lên
hàng triŒu tÆp, phân phát ljn tÆn hang cùng ngõ hÈm. Các th‰ hŒ tØ 1945 k‰ ti‰p Çã bÎ
‘’i-t© hóa’’ v§i hai lá ch¡n trܧc m¡t Ç‹ chÌ nhìn ÇÜ®c vào phía các bài vi‰t cûa cø Mác, bác HÒ và
ÇÒ ÇŒ, ngoài ra không còn bi‰t ÇÜ®c m¶t cái gì khác n»a. ñÃy là ch‡ n¢m cûa s¿ trì trŒ, låc
hÆu, bäo thû và tÈ nhåt cûa nŠn væn h†c trong nܧc.
ViŒc suy tôn Bác và ñäng qua bao th‰ hŒ Çã gây tác døng nhào n¥n não trång ngÜ©i ViŒt Nam,
cái não trång ‘’nhÃt - không’’, 1 - 0 theo thuÆt ng» ÇiŒn toán(mentalité binaire). Bác và ñäng là
Ƕc nhÃt vô nhÎ. Tuy nay Çã trª thành con sÓ không trong niŠm tin cûa quÀn chúng nhÜng khÓi óc
cûa m¶t sÓ Çông ngÜ©i ViŒt Nam, cho dù Çã thoát ra ÇÜ®c nܧc ngoài, vÅn còn bÎ h¢n cái quán
tính 1 - 0 Çó, không tài nào tÄy g†t n°i. Não trång này Çã làm tê liŒt, b‰ t¡c m†i ti‰n hóa trong
luÒng tÜ tܪng, khi‰n lš luÆn trª nên quá dÍ dàng v§i nh»ng mô hình quá ÇÖn giän. Không lå gì ‘’
væn chÜÖng ViŒt Nam cä m¶t th‰ k› 15 chÌ có ÇÜ®c m¶t ông NguyÍn Trãi! KhÓn kh° thay cho
nŠn væn h†c ViŒt Nam! Tåi trong nܧc chÌ có ông TÓ H»u cùng cÖ quan ki‹m soát tÜ tܪng gi» Ƕc
quyŠn chê khen, và ch†n l†c m†i sáng tác!
Th‰ còn tåi häi ngoåi thì sao? Trên ÇÎa bàn t¿ do tÜ tܪng này có bao nhiêu cách, có bao nhiêu
khía cånh Ç‹ phê bình m¶t nhà væn? LÃy tiêu chuÄn nào Ç‹ ch†n l¿a nh»ng nhà phê bình væn h†c
s¡c säo nhÃt? Có bao nhiêu nhà phê bình væn h†c chÎu ÇÙng dܧi m¶t quan Çi‹m v§i nhà væn ÇÓi
tÜ®ng cûa phê bình? TØng Ãy câu hÕi cÛng Çã cho thÃy r¢ng vÃn ÇŠ phê bình væn h†c tåi häi
ngoåi thÆt không ÇÖn giän: nhà phê bình s¡c säo nhÃt ÇÓi v§i nhà væn này låi có th‹ là tÒi tŒ nhÃt
ÇÓi v§i nhà væn n†. Ông A ÇÓi v§i tôi là nhà phê bình s¡c säo nhÃt vì °ng tán thành quan Çi‹m cûa
tôi, vì Çã khen l©i væn tôi vi‰t; còn ông B là ngÜ©i phê bình tÒi tŒ nhÃt vì ch£ng bi‰t gì mà
dám phê bình tôi. RÒi cu¶c sinh hoåt væn chÜÖng tåi häi ngoåi cÙ viŒc xoay vÀn nhÜ th‰. Chung
quy, tåi các quÓc gia væn minh, ngay trên bình diŒn chuyên nghiŒp, không ai là nhà phê bình s¡c
säo nhÃt cä. Theo tiêu chuÄn væn h†c tåi Çây, nhà phê bình væn h†c ti‰ng tæm là nh© vô sÓ các
nhà væn gªi tác phÄm ljn xin phê bình trên báo chí, trên màn änh, trên Ti Vi, nhÜng ÇÃy chÌ là
s¿ s¡c säo trong nghŠ làm æn, buôn bán, không liên hŒ mäy may gì ljn væn h†c cä. TØ các
næm 1993 ljn 1996 tôi cÛng Çã thû vai ‘’nhà phê bình væn h†c’’ nhân viŒc Trung tâm thÜ viŒn
Hoa Kÿ Ç¥t tåi New York nh© tôi gi§i thiŒu các sách ViŒt ng» Ç‹ ghi vào ThÜ Møc cûa các thÜ viŒn
Hoa Kÿ. Trong m‡i tháng tôi Çã nhÆn bi‰t bao nhiêu là sách các tác giä gªi ljn, rÒi cÛng Çã
mÃt bao nhiêu th©i gi© Ç‹ phê bình và ch†n l¿a, do Çó Çã có ngÜ©i g†i tôi là ‘’nhà phê bình væn
h†c!’’. Bên Pháp, ÇÀu th‰ k› 20 ông Emile Faguet ÇÜ®c k‹ là nhà phê bình væn h†c chuyên
nghiŒp, nhÜng có ai cho °ng là nhà phê bình s¡c säo nhÃt Çâu? Tåi các xÙ væn minh này không có
lÓi lš luÆn 1 hay 0 Çâu! ngoåi trØ trong lïnh v¿c quäng cáo, chiêu hàng thì Çâu Çâu cÛng chÌ thÃy
toàn là ‘’number one’’ cä! Bây gi© trong gi§i nhà væn Pháp ngÜ©i ta chÌ còn bi‰t ljn ông
Bernard Pivot, ngÜ©i chuyên môn mª các dÎp ra m¡t sách trên Çài truyŠn hình quÓc gia. Nhà væn
nào cÛng muÓn ÇÜ®c ông Bernard Pivot chi‰u cÓ, vì m¶t khi tác giä ÇÜ®c ÇÜa lên chÜÖng trình
Bouillon de Culture(Nܧc cÃy vi khuÄn) cûa °ng thì sÓ sách cûa tác giä ÇÜ®c bán rÃt chåy. NhÜng
có ai bäo r¢ng Bernard Pivot là nhà phê bình væn h†c s¡c säo nhÃt Çâu? Ông Bernard Pivot có th‹ là
ngÜ©i chuyên nghiŒp trong vø trình bày các tác phÄm væn h†c, nhÜng chuyŒn phê bình væn h†c
låi do các nhà væn ÇÜ®c ông Pivot m©i ljn; nhà væn này ÇÒng š Çi‹m này, nhà væn kia phän
bác Çi‹m n†, rÓt cu¶c, huŠ cä làng, và tác phÄm ÇÜ®c bán chåy nhÜ tôm tÜÖi: bán chåy không
phäi vì ÇÒng m¶t quan Çi‹m v§i cø Mác, cø Ghen, bác HÒ, nhÜng chÌ vì trên ch® tr©i væn hóa t¿
do có nhiŠu quan Çi‹m ÇÜ®c bày biŒn Ç‹ thiên hå tùy thích l¿a ch†n mua bán. Các vø ra m¡t sách
cûa ngÜ©i ViŒt tåi häi ngoåi cÛng tÜÖng t¿ nhÜ th‰ thôi. Nh»ng nhà væn tôi m©i ljn trong dÎp
ra m¡t sách cûa tôi, ho¥c các bån nhà væn nh© tôi chiêu hàng tác phÄm m§i cûa h† ÇŠu không
ti‰c l©i khen ng®i tôi. L©i nói không mÃt tiŠn mua mà! Song Çâu vì th‰ mà các ÇÃng Ãy g†i tôi
là nhà phê bình s¡c säo nhÃt! VÆy xin hÕi: Ai là ngÜ©i có tÀm hi‹u bi‰t sâu r¶ng Çû Ç‹ lÜ®ng giá
m¶t nhà phê bình væn h†c, ho¥c Ç‹ lÜ®ng giá cä m¶t nŠn væn h†c, nhÜ nŠn væn h†c häi ngoåi?
Trong 28 næm qua, c¶ng ÇÒng ngÜ©i ViŒt häi ngoåi Çã th¿c hiŒn m¶t công trình tÓt ÇËp cho quê
hÜÖng: m¶t nŠn væn h†c ViŒt Nam häi ngoåi Çã thành hình và khªi s¡c, khä dï cÙu vãn ÇÜ®c m¶t
phÀn nào nh»ng mÃt mát vŠ væn hóa,væn h†c, væn chÜÖng ª trong nܧc. Vào cuÓi thÆp niên 80,
vØa bܧc chân ljn Hoa Kÿ, tÆp Bút kš væn nghŒ cûa nhà væn NguyÍn Ng†c Ngån dܧi nhan ÇŠ
Nhìn Låi M¶t ThÆp Niên Çã cho tôi m¶t thoáng nhìn vŠ cu¶c sinh hoåt trong gi§i nhà væn ViŒt Nam
häi ngoåi, nh»ng nhà væn khä kính, sáng giá hay chê bÕ theo quan Çi‹m cûa NguyÍn Ng†c Ngån.
RÒi nhân viŒc lãnh công tác th¿c hiŒn ThÜ møc ViŒt ng» cho các thÜ viŒn Hoa Kÿ do ThÜ ViŒn
Trung ÐÖng NewYork giao phó, tôi Çã có dÎp truy tích m¶t khÓi lÜ®ng l§n tác phÄm væn h†c ViŒt
Nam, và riêng væn h†c ViŒt Nam häi ngoåi. Công viŒc này Çã giúp tôi gom góp khá nhiŠu d» kiŒn
Ç‹ Çåt m¶t nhÆn xét g†i là tåm °n vŠ nŠn væn h†c ViŒt Nam häi ngoåi.
Khác v§i tình trång trong nܧc, væn chÜÖng häi ngoåi thÆt Çúng là væn chÜÖng t¿ do: t¿ do v§i tÃt
cä nh»ng cái tÓt ÇËp cÛng nhÜ nh»ng cái xÃu xa, cái tÒi tŒ cûa nó. NhÜng bäo là trì trŒ, låc hÆu,
bäo thû và tÈ nhåt thì thÆt là khó hi‹u. Hai cán b¶ Hoàng Ng†c Hi‰n, và NguyÍn HuŒ Chi do trung
tâm William Joiner Çài th† Ç‹ mà vi‰t nhÜ vÆy thì cÛng không có gì lå: h† Çâu có ÇÜ®c m¶t vÓn
ki‰n thÙc và væn hóa nhân bän nào làm cÖ sª cho m¶t nhÆn thÙc Çúng Ç¡n vŠ nŠn væn h†c t¿
do? H† ra häi ngoåi thØa hành m¶t công tác kiŠu vÆn; thêm vào Çó m¶t khuynh hܧng cÓ chÃp thì
muÓn phán gì chä ÇÜ®c? NhÜng m¶t giáo sÜ Çåi h†c taÎ häi ngoåi thì ch¡c °ng Çã tÓn công Ç¡n Ço
nhiŠu l¡m trܧc khi giáng m¶t l©i phán quy‰t n¥ng nŠ nhÜ th‰, và ch¡c cÛng Çã thuy‰t minh
ÇÀy Çû trong m¶t tác phÄm l§n mà tôi chÜa ÇÜ®c džc, n‰u Çã ÇÜ®c xuÃt bän; b¢ng chÜa xuÃt
bän thì Çây, xin Giáo sÜ NguyÍn HÜng QuÓc vui lòng giäi thích trên dÜ luÆn vŠ l©i phê phán ÇÜ®c
viŒn dÅn trên Çây. ñÃy là m¶t l©i m©i g†i cûa tôi, Bºu Sao, xin chuy‹n ljn Giáo SÜ.
ñã nói ljn nŠn væn h†c ViŒt Nam häi ngoåi thì cÛng nên phác h†a m¶t vài nét chÃm phá, tåm Çû
Ç‹ chÙng minh m¶t nŠn væn h†c khä tr†ng. Trong công tác ch†n l¿a sách báo cho các thÜ viŒn Hoa
Kÿ, tôi s¡p các tác phÄm væn h†c ViŒt Nam vào ba chûng loåi: nhân væn, væn hóa, và væn
chÜÖng, v§i chû tâm xác ÇÎnh tÀm mÙc nhu cÀu h†c hÕi cûa Ƕc giä. Nh»ng tác phÄm liên hŒ
ljn nhân væn nhÜ các tác phÄm t¿ thuÆt, t¿ truyŒn, hÒi kš, nhÃt là liên hŒ ljn nhân chÙng
vÜ®t biên, tråi tù CS, cu¶c sÓng tœ nånv.v. rÒi ljn niên giám, sº h†c, væn h†c sº v.v ÇÃy là
nh»ng tài liŒu mà các th‰ hŒ con em chúng ta së d¿a vào Ç‹ truy cÙu vŠ lÎch sº væn hóa cûa
m¶t dân t¶c. Chûng loåi thu¶c vŠ nhân væn có th‹ chi‰m ljn tØ 55% ljn 60% khÓi lÜ®ng
væn h†c ViŒt Nam häi ngoåi mà tôi bi‰t. VŠ khía cånh væn hóa thì phÀn biên khäo(essais, traités)
liên hŒ ljn chính trÎ, kinh t‰, kÏ thuÆt, kÏ nghŒ, nghŒ thuÆt, âm nhåc, giáo døc, và truyŠn
thÓng væn hóa xã h¶i ViŒt Nam, chung quy là m†i tác phÄm thu¶c khoa væn minh h†c t°ng quát.
Chûng loåi này cÛng chi‰m ljn tØ 25% ljn 30% cûa t°ng sÓ. PhÀn còn låi là 1Ø 10% ljn
15% liên hŒ ljn m†i tác phÄm væn chÜÖng thuÀn túy: thÖ væn, ti‹u thuy‰t, giä sº, và m†i tác
phÄm thu¶c loåi hÜ cÃu. Chûng loåi này các thÜ viŒn Hoa Kÿ không nhÆn, vì không mÃy Ƕc giä
tìm ljn.
ñÜa ra m¶t l©i phê phán vŠ phÄm chÃt cûa nŠn væn h†c ViŒt Nam häi ngoåi thì ch¡c phäi vi‰t
m¶t cuÓn sách biên khäo tØ 500 ljn 700 trang, m¶t công tác mà tôi ܧc mong có ngày së th¿c
hiŒn; nay chÌ trông vào tác phÄm cûa giáo sÜ NguyÍn HÜng QuÓc.
ñ‹ phê bình m¶t công trình cûa trí tuŒ chúng ta nên d¿a vào nguyên t¡c mà tri‰t gia kiêm bác h†c
Descartes Çã ÇŠ ra: ‘’LÜÖng thÙc là cái vÓn ÇÜ®c chia ÇÒng ÇŠu nhÃt trong thiên hå’’, Le bon sens
est la chose du monde la mieux partagée. Tuy nhiên, vÓn lÜÖng thÙc cÀn phäi ÇÜ®c bÒi dÜ«ng,
khai phóng Ç‹ Çåt ÇÜ®c m¶t mÙc Ƕ hoàn häo khi‰n có s¿ sai biŒt gi»a nh»ng ngÜ©i muÓn th¿c
hiŒn m¶t công trình væn h†c. Mà Çã phê bình thì phäi thuy‰t minh b¢ng nh»ng thí dø, nhÜ th‰
không th‹ vÖ Çûa cä n¡m ÇÜ®c. Có ngÜ©i nói: giá trÎ væn h†c ª chÓn này chÓn n† thì ‘’thÜ®ng
vàng hå cám’’, hay ‘’cá mè m¶t lÙa cä’’, ho¥c ‘’væn chÜÖng hå gi§i rÈ nhÜ bèo’’ v.v. nh»ng ngÜ©i
quen nói nhÜ th‰ thÜ©ng Ç¥t mình ra bên ngoài và bên trên tÃt cä. S¿ Ç©i là th‰. ñiŠu kiŒn
phê bình væn h†c, phÀn n¶i dung lŒ thu¶c vÓn h†c hÕi cûa m‡i ngÜ©i, không mÃy liên hŒ ljn
b¢ng cÃp. N‰u vÓn h†c hÕi Çã hån hËp, thêm låi vܧng vào cái não trång cøc b¶, cÓ chÃp, thì,
kh¡p nÖi, ÇÜÖng s¿ chÌ nhìn thÃy có m¶t tình trång trì trŒ, låc hÆu, bäo thû và tÈ nhåt mà thôi!
Tuy nhiên, s¿ tÈ nhåt có th‹ lŒ thu¶c vào ÇiŠu kiŒn quäng bá tÜ tܪng, nói nôm na là vÃn ÇŠ ‘’ÇÀu
tÜ væn hóa’’, liên hŒ ljn tiŠn tŒ, mà ª Çây tiŠn là tŒ. M¶t sÓ không ít nhà væn Çang phäi
sÓng v§i ‘’tiŠn già’’ hay v§i ÇÒng lÜÖng nhÕ bé sau không quá 20 næm làm låi cu¶c Ç©i tØ con sÓ
không nÖi chÓn tha phÜÖng cÀu th¿c. Không mÃy ai sÓng b¢ng ngòi bút: vi‰t væn l¡m lúc là m¶t
s¿ hy sinh cûa bän thân trong công cu¶c ÇÃu tranh cho m¶t chính nghïa, hay nh¢m bäo vŒ ho¥c ph°
cÆp niŠm tin cûa mình. NhÜng cÛng có trÜ©ng h®p vi‰t væn Ç‹ châm ch†c thiên hå, ÇÜa chén
Ç¡ng cho ngÜ©i uÓng nh¢m giäi tÕa n‡i Ãm Ùc trong lòng. Nh»ng ÇiŠu kiŒn kinh t‰ ho¥c tâm lš
này có th‹ chi phÓi chÃt lÜ®ng cûa m¶t tác phÄm. M¶t TuÀn báo hay NguyŒt san ÇÙng Ç¡n không
nhÆn quäng cáo và chú tr†ng ljn chÃt lÜ®ng cûa bài vi‰t. Nh»ng tÆp san này sÓng nh© s¿
Çóng góp cûa Ƕc giä. Các tác giä thÜ©ng không nhÆn thù lao vì có Çáng là bao nhiêu! rÒi låi còn
phäi Çóng góp Ç‹ nuôi sÓng t© báo n»a. Ngoài ra, muÓn bài vi‰t ÇÜ®c ‘’cho Çi’’ trong m¶t tÆp
san thì ch§ gªi ljn các tÆp san khác: ÇÃy vÓn là s¿ Çòi hÕi cûa m¶t sÓ l§n các cÖ sª báo chí
ngÜ©i ViŒt häi ngoåi. N‰u tác giä nhÆn thù lao thì cÓ nhiên ÇÃy là m¶t ÇiŠu kiŒn h®p lš, b¢ng
không thì ÇÃy là m¶t chuyŒn hàm hÒ, bÃt công. MÃy næm trܧc Çây tôi có nhÆn thù lao $30 m¶t
trang Çánh máy do m¶t vài tÆp san Çài th† Ç‹ vi‰t bài, nhÜng vŠ sau, nhÆn thÃy r¢ng thu không
bù chi nên Çã xé rào gªi bài ljn tÃt cä các báo, ai muÓn Çæng thì cÙ viŒc tùy nghi.
N‰u phäi tìm cho ra m¶t ‘’con dê t‰ thÀn’’ thì ch¡c phäi ÇŠ cÆp ljn m¶t hiŒn tÜ®ng Çang
ÇÜ®c ph° bi‰n r¶ng rãi: hiŒn tÜ®ng ‘’siêu thÎ væn h†c’’ häi ngoåi. Riêng trên nܧc MÏ, væn h†c
là m¶t thÎ trÜ©ng béo bª. ñÃy là m¶t chܧng ngåi trong công cu¶c phát tri‹n nŠn væn h†c häi ngoåi.
Nói ljn ‘’siêu thÎ væn h†c’’ tôi muÓn ám chÌ thÎ trÜ©ng báo bi‰u. Báo bi‰u là m¶t hiŒn tÜ®ng
xuÃt phát tåi nhiŠu nÖi trên thÎ trÜ©ng kinh t‰ t¿ do. Tåi San Francisco, t© Examiner Çã trª thành
t© báo bi‰u ÇÀu tiên ti‰ng MÏ trên ÇÃt MÏ. Bên Pháp có t© ‘’20 Minutes’’. T© Examiner kš h®p
ÇÒng v§i t° h®p San Francisco Chronicle, t© 20 Minutes lŒ thu¶c quyŠn quän lš cûa Ouest France.
Các cÖ sª báo bi‰u này ÇÜ®c quyŠn Çæng låi nh»ng bài thu¶c bän quyŠn cûa các t° h®p l§n mà
h† có liên hŒ h®p ÇÒng. Trái låi, theo ch° tôi bi‰t, các tÆp báo bi‰u ngÜ©i ViŒt häi ngoåi thì
hoàn toàn t¿ do, hay Çúng ra, lŒ thu¶c khách hàng quäng cáo, do Çó Çang dÀn dÀn bi‰n thành
nh»ng tÆp quäng cáo cho các xí nghiŒp, các tiŒm æn, các phòng khám bŒnh, phòng luÆt sÜ,
tiŒm Nails, tiŒm chåp phô v.v. rÒi các bài vi‰t chÌ là m¶t ‘’c§’’ Ç‹ ÇÜ®c g†i là tÆp san thôi. TÆp
báo bi‰u A, ljm 164 trang mà chÌ có 45% quäng cáo, và các bài vi‰t không bÎ phân thành ba,
bÓn c¶t: ÇÃy là m¶t t© báo bi‰u còn thu¶c hång ÇÙng Ç¡n, còn có chÃt lÜ®ng væn h†c. Ngoài ra,
sÓ Çông: t© B, 256 trang chi‰m 68% quäng cáo, t© C 248 trang, 72% quäng cáo, trong Ãy các
bài vi‰t bÎ phân thành ba, bÓn c¶t, không phân biŒt v§i tin tÙc, quäng cáo. ñÃy là nh»ng ‘’siêu thÎ
væn h†c’’ trong Ãy væn chÜÖng và m¡m muÓi, vàng thau lÄn l¶n, không mÃy ai còn nhìn ra ÇÜ®c
các bài vi‰t n»a. LiŒu có phäi tình trång này Çã gây nên Ãn tÜ®ng tÈ nhåt ÇÓi v§i nh»ng ngÜ©i
chÌ thích våch lá tìm sâu nh¢m chÌ trích, bôi bác môi trÜ©ng t¿ do tÜ tܪng mà h† Çã tØng m¶t th©i
bÎ thi‰u v¡ng chæng?
Bºu Sao

No comments: