VOÕ KYØ ÑIEÀN
... Toâi laø moät ngöôøi ñaày ham muoán vaø khaù toø moø, vaø tin raèng nhieàu ñoäc giaû cuõng
coù taùnh naày, heå ñoïc taùc phaåm naøo mình yeâu thích thì baát cöù ñieàu gì lieân quan tôùi taùc giaû
cuõng muoán bieát heát, maø phaûi bieát cho thaät roõ môùi chòu (cuõng nhö khaùn thính giaû toø moø
muoán bieát ñôøi tö cuûa caùc taøi töû, caûi löông, ñieän aûnh Holywood, phim boä Hoàng Koâng, caàu
thuû hockey hay ñaù banh vaäy). Nhôù laïi nhöõng naêm veà tröôùc, coù laàn toâi vieát thô cho Hoà
Tröôøng An (HTA) ñeå ñieàu tra cho kyõ - chôi vôùi baïn laâu laém roài, hình daùng cuûa baïn ra sao
toâi khoâng hình dung ra ñöôïc, maáy hình ñaêng treân saùch baùo, caùi thì maäp, caùi thì oám, maét
muõi khoâng roõ neùt, khi naøo raõnh laøm ôn gôûi cho vaøi taám chuïp thieät ñaøng hoaøng, ñeå coi
dung nhan muøa haï (hay thu?) cuûa baïn hieàn ra sao.
Sau ñoù toâi lieàn nhaän ñöôïc aûnh cuûa HTA chuïp chung vôùi nhieàu baïn beân Taây, trong ñoù
chæ bieát coù chò Nguyeãn Thò Vinh. Trong hình, coøn thaáy ba boán ñaáng nam nhi traïc tuoåi trung
nieân, oâng naøo cuõng gioáng nhau vì ñen thui, cuõng buïng böï böï, khoâng ñoaùn ñöôïc HTA ñöùng
ôû giöõa hay ôû bìa. Thoâi ñaønh ngaém coâ treû treû ñöùng gaàn chò Vinh vì coâ naày oám oám, cao
cao, thon thon vaø ñeïp ôi laø ñeïp, trong buïng vaãn coøn thaéc maéc khoâng bieát HTA laø oâng ñen
naøo trong hình, dó nhieân cuõng toø moø muoán bieát coâ treû ñeïp ñoù (sau naày bieát teân laø Myõ
Nöông) quen vôùi baïn mình ôû möùc ñoä naøo, coù thaân thieát nhau khoâng, bieát ñaâu chöøng ...
*Nhôù coù laàn hoïc giaû Laâm Ngöõ Ñöôøng ñaõ noùi "-moät ngöôøi bieát ñoïc saùch xeùt kyõ taùc
giaû töø trong ra tôùi ngoaøi nhö ngöôøi aên maøy laät aùo ra ñeå tìm raän. Moät soá taùc giaû luoân
luoân kích thích ñoäc giaû nhö moät chieác aùo ñaày raän cuûa ngöôøi aên maøy. Ngöùa ngaùy laø moät
caùi thuù treân ñôøi." Ñoù laø oâng noùi veà ñieåm thích thuù cuûa ngöôøi ñoïc. Toâi cuõng laø moät
trong haèng ngaøn ñoäc giaû coù ñöôïc caùi ñam meâ ñoïc saùch ñoàng thôøi laø moät ngöôøi baïn buùt
möïc khaù gaàn guõi cuûa HTA trong giai ñoïan phoâi thai cuûa neàn vaên hoïc haûi ngoaïi vaøo thaäp
nieân 80, neân chuyeän tìm hieåu HTA laø moät ngöùa ngaùy ñaày thuù vò.
*Toâi sôû dó noùi loøng voøng nhö vaäy vì toâi meâ vaên HTA, muoán bieát roõ con ngöôøi HTA vaø
coá gaéng tìm toøi neùt ñaëc bieät naøo trong buùt phaùp maø anh ñaõ taïo neân teân tuoåi vaø tìm ñöôïc
moät choã ñöùng vöõng vaøng trong vaên ñaøn haûi ngoaïi naày. Nhìn caùi caây xanh tróu laù hoa, ta
phaûi thaáy ñöôïc beân döôùi lôùp voû naâu saàn suøi, luaân löu ñaày maïch nhöïa non töôi maùt. Caây
heát nhöïa hay khoâng coøn chuùt nhöïa naøo thì chæ coøn daønh cho loø söôûi... Cuõng vaäy chaát
lieäu quí baùu ñeå nuoâi caây töôi toát laø nhöïa non boå döôõng, coøn chaát lieäu ñeå nuoâi moät taùc
phaåm ngheä thuaät laø buùt phaùp vaø khí haäu aám aùp cuûa noù, cuõng nhö maùu noùng ñoái vôùi cô
theå. Maùu laø ñieàu kieän aét coù nhöng chöa ñuû, muoán ñuû laø phaûi noùng, ñieàu naày caàn thieát
hôn. Cuõng vaäy muoán trôû thaønh nhaø vaên phaûi chuù yù ñeán tröôùc heát laø buùt phaùp vaø khí
haäu cuûa taùc phaåm mình taïo ra, töùc laø caùch vieát ñaëc bieät cuûa rieâng mình.
Vôùi moät nhaø vaên, khoâng coù lôøi nhaän xeùt naøo theâ thaûm hôn khi bò pheâ bình laø caùch
vieát naày gioáng gioáng nhaø vaên naøo ñoù. Vieát vaên maø gioáng ngöôøi khaùc laø môùi taäp vieát,
coøn aên ñaäu ôû nhôø nhaø ngöôøi chôù mình chöa coù nhaø rieâng. Phaûi caát nhaø rieâng cho mình,
duø nhaø laù hay laø bieät thöï, phaûi laø do mình taïo ra. Nhaø khoâng coù noùc, phaûi nöông töïa
vaùch nhaø haøng xoùm thì chæ laø caùi choøi...
*Tröôùc heát toâi muoán noùi ñeán khí haäu aám laïnh cuûa baøi vaên, ñoù laø caùi voán caên baûn
ñeå laøm vaên chöông ngheä thuaät. Muoán trôû thaønh moät taùc phaåm, baøi vaên phaûi aám aùp,
ñaày nhieät tình. Duø kyõ thuaät coù hay, caùch vieát coù kheùo, tö töôûng coù cao, chöõ duøng coù
ñaït maø khí haäu laïnh tanh thì xaáp giaáy coù chöõ vieát teøm lem ñoù phaûi chòu naèm ôû xoù keït
nhaø kho chôù khoâng phaûi ñöôïc ñaët treân keä saùch quí.
*Nhöng laøm sao ñeå taïo sinh khí cho caâu vaên? Cuõng nhö Chuùa Trôøi taïo ra loaøi ngöôøi,
Chuùa phaûi chòu khoù thoåi hôi noùng cho ngöôøi ñaàu tieân ñöôïc naën baèng ñaát seùt. Neáu khoâng
truyeàn cho moät ít hôi noùng töï baûn thaân Chuùa thì con ngöôøi chæ laø moät cuïc ñaát seùt coù maët
muõi tay chön nhöng khoâng nhuùc nhích. Coù nhieàu caùch taïo hôi noùng cho taùc phaåm, coù taùc
giaû duøng ñoái thoaïi dí doûm, hoaëc ñoáp chaùt töng böøng gaây cho ngöôøi ñoïïïäc caûm giaùc töôi
vui, coù taùc giaû quan saùt tæ mæ, phaân taùch chi ly khieán ñoäc giaû ngaïc nhieân nhaûy döïng leân,
coù taùc giaû kieâu kyø, khinh baïc ngoâng ngheânh, coù taùc giaû thieät thaø, chaát phaùc, bình dò, coù
taùc giaû ba trôïn, ngang taøng, moãi ngöôøi laø moät saéc thaùi rieâng tö, khoâng ai gioáng ai. Nhaø
vaên laø thöôïng ñeá ñaày quyeàn uy vôùi nhieàu chaát lieäu saùng taïo, phaûi bieát taän duïng caùch
thöùc rieâng ñeå taïo sinh khí cho taùc phaåm mình.
*Rieâng HTA, toââi vaãn thöôøng thaáy anh taïo hôi noùng cho taùc phaåm, laø trong khi saùng taùc,
coi ñoäc giaû nhö ngöôøi baïn thaân tình ñeå chia xeû nhöõng buoàn vui, cuøng nhau taâm söï, roài laàn
laàn ñi ñeán nhieät tình. Theá giôùi vaên chöông HTA khoâng phaûi laø theá giôùi nghieâm trang cuûa
nhaø thôø hay chuøa nôi ñoù taùc giaû khoaùt boä maët oâng cha hay thaày tu ñeå giaûng ñaïo mong
cöùu vôùt keû toäi loãi hoaëc khoå ñau; cuõng khoâng phaûi laø tröôøng hoïc ñeå thaày giaùo phoâ
tröông kieán thöùc uyeân baùc, giaûng baøi daïy doã cho hoïc troø laø ñoäc giaû nghe; cuõng khoâng
phaûi laø chieán tröôøng saét maùu hay chieáu röôïu oàn aøo ñeå cho taùc giaû muùa may tung hoaønh,
phoâ dieãn nhöõng aâm möu löøa loïc, xaõo traù, hoaëc ca tuïng thuø taïc; cuõng khoâng phaûi laø chôï
buùa mua danh baùn lôïi ñeå taùc giaû vaø ñoäc giaû chia nhau töøng môù chöõ nghiaõ, giaønh giöït
chuùt danh haõo; cuõng khoâng phaûi laø theá giôùi cuûa ngöôøi thaønh thò giaû daïng queâ muøa hoaëc
ngöôïc laïi...
*Theá giôùi vaên chöông cuûa HTA laø theá giôùi cuûa nhöõng ngöôøi baïn thaân tình, cuøng chung
nhöõng ñau khoå vaø haïnh phuùc, cuøng chung nhöõng öôùc mô vaø hy voïng, cuøng chung nhöõng an
uûi vaø chia xeû. Anh ñaõ vieát ra nhö vaäy vaø ñaõ soáng thöïc nhö vaäy. Ñoäc giaû töøng ñoïc truyeän
cuûa HTA, baïn beø töøng giao tieáp vôùi An, thaân cuõng vaäy, quen sô cuõng vaäy, An ñeàu coi nhö
baïn thaâm giao, ñem heát traùi tim cuøng ruoät gan ra maø cuøng nhau chia xeû buoàn vui, khoâng
maûy may deø daët, thuû theá ...
*ÔÛ taùc phaåm HTA, baát cöù cuoán naøo, baøi naøo, thì ñoäc giaû cuõng thaáy ôû moãi chöõ,
moãi caâu, moãi thieân, moãi tieát, ngay caû ôû caùch ñaët töïa cuûa nhöõng truyeän ngaén, truyeän daøi,
laø nhöõng lôøi thuû thæ taâm tình cuûa taùc giaû vaø ñoäc giaû. Nhö coù laàn trong moät baøi taïp ghi
vieát veà nhöõng sinh hoaït vaên hoïc ngheä thuaät ôû Montreùal, baïn ñoäc ñaõ ngaïc nhieân khi thaáy
caùi töïa ñeà laï luøng "Montreùal, moät thaønh phoá haõy coøn trong möôøng töôïng" Chæ vôùi maáy
chöõ ngaén goïn, vaäy maø HTA noùi ñöôïc bieát bao nhieâu ñieàu, nhö muoán keå tröôùc cho baïn ñoäc
nghe anh ñang mô moäng veà moät phöông trôøi Montreùal xa thaúm, ôû ñoù ñang coù nhöõng ngöôøi
baïn vaên, ñang chôi troø chôi chöõ nghiaõ, coù leõ raát töng böøng, phaûi chi moät ngaøy naøo mình
ñeán ñoù...
*HTA ñaõ vieát vaø ñoäc giaû theo doõi "Chuyeän mieät vöôøn", "Chuyeän queâ Nam, "Luùa tieâu
ruoäng bieàn" "Ñeâm chong ñeøn",. "Taïp ghi xanh, "Laù thö muøa thu " "Treân daûi taân boài ".. noùi
chung nhöõng taùc phaåm cuûa HTA toaøn laø nhöõng caâu chuyeän rieâng tö vuïn vaët cuûa moät
ngöôøi baïn laø taùc giaû ruø rì ruû ró, keå leã cho baïn hieàn, laø ñoäc giaû nghe, y nhö hai ngöôøi baïn
thaân ñang noùi chuyeän vôùi nhau, ngoài xoåm ôû quaùn coùc hay vóa heø, beân moät lieáp raåy hay
treân moät bôø möông rong reâu, beân chieác caø raøng ñaát ñaày tro buïi, taát caû xuaát hieän trong
moät khoâng khí ñaày aám aùp vaø nhieät tình.
Hoï noùi vôùi nhau caùi gì vaäy? Coù gì lôùn lao ñaâu, toaøn laø chuyeän caø keâ deâ ngoãng,
chuyeän con meï naày thöông thaèng cha kia, chuyeän baø haøng xoùm kia ñaùnh ghen coâ laùng gieàng
noï, chuyeän beáp nuùc laøm toâm laøm caù, caùch kho thòt laøm sao cho ngon, caùch phi haønh sao
cho thôm, veà quaàn aùo thì thöù laõnh naøo ñeïp, loaïi xuyeán naøo beàn, may maëc ñöôøng kim muõi
chæ sao cho kheùo, caùch trang ñieåm cuûa maáy coâ maáy baø, vôùi caùc lôùp kem loùt maët hieäu
naøo, laøm sao cho da ñöôïc mòn,... Nhöõng ngöôøi baïn ñoäc giaû naày cuõng deã taùnh, ai naáy ñeàu
xueà xoaø, khi thì laéng nghe kyõ löôõng, khi thì lim dim maét nhaém maét môû, nhieàu khi giöït mình
ngô ngaùc hoûi, baïn keå tôùi ñaâu roài, hình nhö vuï ñaùnh ghen ñoù, vuï kho caù boùng keøo kia, roài
vuï naáu canh rau ñaéng, rau ngoå, rau taäp taøng, vuï ma nhaùt ôû Ñoàng Choù Ngaùp... laàn tröôùc
ñaõ keå roài maø.
*Taùc giaû cuõng vôùi nuï cöôøi hòch haïc deã daõi, coù gì ñaâu maø baïn phaûi baän taâm, cöù yeân
loøng maø nghe keå tieáp. Hình nhö ñöùc Phaät coù laàn noùi, chôù cho baát cöù chuyeän gì laø quan
troïng, ñöøng ñeå taâm vöôùng maéc, cöù buoâng boû heát ñi, thì seõ ñaït ñöôïc haïnh phuùc ngay trong
coõi ñôøi naày. Ñôøi töï noù ñaõ khoå roài, taïi sao laïi phaûi daèn vaët khoå theâm. Vaên chöông phaûi
laøm cho ñôøi theâm töôi maùt ñeïp ñeõ hôn, ñöøng nhaéc chi chuyeän buoàn raàu...meät laém.
*Thöû coi cho kyõ trong ñoáng taùc phaåm haøng ngaøn quyeån ñaõ in ra, nhaø vaên nhaø baùo naøo
cuõng noùi thöông yeâu quí meán ñoäc giaû maø ai lo laéng chaêm soùc ñoäc giaû kyõ löôõng baèng
HTA khoâng? Taïi sao baèng chöõ nghiaõ coù saün, mình khoâng doïn cho ñoäc giaû nhöõng maâm thòt
caù eâ heà, môøi hoï aên cho ngon, theâu may quaàn aùo toaøn baèng luïa laø ñeå hoï maëc cho ñeïp,
roài chòu khoù daãn caû nhaø ñi coi haùt boùng, coi caûi löông, laéng nghe hoï caõi nhau cho ñaõ ñôøi
roài nhìn hoï yeâu nhau thaém thieát... HTA caét nghiaõ roõ cho baïn ñoïc nghiaõ ñen cuûa chöõ tieåu
thuyeát, tieåu laø nhoû maø thuyeát laø lôøi noùi hay caâu chuyeän. Ñoù laø vieát nhöõng chuyeän vuïn
vaët ñeå theå hieän ñöôïc caùi quan troïng laø coõi loøng toát ñeïp, trong saùng, dòu daøng, caùi tình
caûm nhaân haäu cuûa con ngöôøi ñoái vôùi con ngöôøi thöông meán nhau. HTA ñaõ gôûi gaám vaø
ñaõ ñöôïc ñoäc giaû chia xeû trong nieàm töông thaân töông aùi, aám aùp thaân tình.
*Nhö ñaõ trình baøy, trong vaên giôùi coù taùc giaû thaâm traàm maø khinh baïc, ngöôøi saéc saûo
ñeán ñoä chi ly, ngöôøi thì phuø hoa oùng chuoát, coù ngöôøi ngoâng ngheânh baát caàn ñôøi, ngöôøi
moäc maïc chaát phaùc, ngöôøi thì thoâ keäch...taát caû ñeàu phaûi theå hieän neùt saéc saûo, ly kyø
cuûa ngoøi buùt mong ñaït tôùi neùt ñoäc ñaùo taøi hoa cuûa mình, ñieàu ñoù khoù maø deã. Nhöng
vôùi caùch vieát giaûn dò töôi saùng, maø taïo ñöôïc söï aám aùp thaân tình haàu nhö hieám laém vaø ít
ngöôøi ñaït ñeán ñöôïc nhö HTA, töôûng deã maø thaät khoù. Nhaø hoïc giaû noåi tieáng cuûa Trung
Hoa, Laâm Ngöõ Ñöôøng coù laàn ñaõ noùi: "caù töôi khoâng caàn gia vò vaãn naáu ñöôïc moùn aên
ngon, coøn caù öôn thì phaûi theâm maém muoái caøng nhieàu caøng toát.... "
*Coi ñoäc giaû nhö baïn thaân, HTA ñaõ laøm ñöôïc nhöng chöa ñuû, caùc taùc giaû nöõ coâng gia
chaùnh, nhaø baùo gôõ roái tô loøng, traû lôøi thô tín, roõ raøng hoï ñaâu phaûi laø nhaø vaên. Cuõng
vaäy nhöõng vò hoïc löïc thaâm saâu, kieán thöùc quaûng baùc, baèng caáp cao toät, cuõng khoâng phaûi
laø nhaø vaên, hoï chæ laø nhöõng hoïc giaû noåi tieáng. Muoán laø nhaø vaên, nhö coù laàn Mai Thaûo
ñaõ noùi, phaûi laø ngöôøi giaøu coù, tha hoà tieâu xaøi chöõ nghiaõ. Mai Thaûo noùi gì maø raéc roái
khoù hieåu quaù vaäy? Neáu chòu khoù suy nghó thì ñuùng thieät, oâng ta noùi laø laøm. Nhaø
vaên Mai Thaûo voán laø tay aên hoang tieâu roäng, phung phí chöõ nghiaõ vì quaù söùc giaøu coù.
Quaû thaät, ngoân ngöõ laø ñeå dieãn ñaït tö töôûng, tình caûm. Voán lieáng cuûa nhaø vaên laø ngoân
ngöõ, neáu ngoân ngöõ ngheøo naøn, khoâ caïn, heùo khoâ, ngoïng nghòu...thì laøm sao maø trao ñoåi,
laøm sao maø baøn baïc, dieãn ñaït. Giaøu chöõ nghiaõ coù nhieàu caùch hieåu. Muoán dieãn taû moät
yù nieäm, nhaø vaên coù theå duøng raát nhieàu töø ñeå dieãn ñaït, duøng nhieàu cuïm töø phuï thuoäc
nhö tónh töø (adjectif), traïng töø (adverbe) laøm ñaäm ñaø theâm yù muoán noùi. Ñoù laø caùch
thöôøng duøng cuûa caùc nhaø vaên Taây phöông. Caâu vaên nhôø ñoù maø trôû neân ñeïp ñeõ, myõ
mieàu, tinh teá vaø nhöùt laø dieãn ñaït ñöôïc tôùi cuøng taän choã chi ly, saâu kín nhöùt cuûa loøng
ngöôøi. Caùch ngöôïc laïi laø cuõng coù theå duøng vaøi töø maø dieãn ñaït ñöôïc nhieàu yù, ñeå ñoäc
giaû tuyø trình ñoä hoïc thöùc vaø thöôûng ngoaïn, töï nghieàn ngaãm thaám thiaù caùi thuù vò rieâng tö
(nhö caùch cuûa caùc nhaø vaên Trung Hoa).
*HTA ñaõ aùp duïng ñöôïc caû hai caùch nhuaàn nhuyeãn. Tuy anh hoïc khoa hoïc (ngaønh Döôïc)
nhöng khaû naêng hieåu bieát vaø kieán thöùc vaên chöông Vieät Nam vaø theá giôùi khaù cao, anh ñoïc
raát nhieàu saùch vaø trí nhôù phaûi noùi laø nhö maùy ñieän toaùn. Trong nhöõng thô töø qua laïi,
nhieàu khi toâi phaûi söõng sôø töï hoûi laøm sao HTA nhôù noåi caùc maãu chuyeän vuïn vaët xaûy ra
ôû moät goùc phoá naøo ñoù, vaøo moät thôøi ñieåm xa lô xa laéc cuûa quaù khöù. Vaääy maø HTA
ñaõ nhôù roõ moàn moät, keå laïi töøng chi tieát, teân tuoåi cuûa töøng nhaân vaät tæ mó coù ngoïn coù
ngaønh khoâng sai soùt... Chuùng ta thöû ñoïc vaøi ñoaïn haàu coi möùc giaøu coù trong kho taøng
ngoân ngöõ mieâu taû cuûa anh:
"-raêng naêm naøo cuûa toâi tuy hoâ tuy vaãu nhöng vaãn xöôùc mía thaät taøi tình, nhai oåi ngau ngaùu.
Maét toâi tuy hí naêm naøo heã khi nhaém maét nguû moät giaác thoaûi maùi trong veo. Giôø ñaây boán
chieác raêng giaû xinh nhö haït löïu, ngôøi saéc men mòn boùng, daãu toâi coù giaän ai, chöûi ai thì daùm
chöûi chôù khoâng daùm caén. Maét toâi thuït saâu ñeå göông maët toâi saùng hôn, nhöng ñoâi maét aáy
bieát bao ñeâm môû daøi traùu traùu trong boùng ñeâm vì maát nguû, vaø heã khi toâi nuoát thuoác nguû
vaøo, ñoâi maét vöøa nhaém laø thaáy aùc moäng, dò moäng nöôøm nöôïp keùo veà. Kieät (Kieät Taán
) nhaéc laïi ñoâi maét cuõ, haøm raêng cuõ cuûa toâi, nhöng laøm sao haén traû laïi cho toâi hai thöù quí
baùu ñoù ñeå toâi nhai xöông gaø, caïp baép, gaëm gioø heo, nhai khoâ möïc, ñeå ñeâm ñeâm nhaém
maét laø nguû moät giaác eâm suoâng seû, oùng chuoát."
Hoaëc trong Chaân Trôøi Lam Ngoïc:
"-Hoâm ñoù chò maëc chieác aùo daøi maøu reâu saåm noåi hoa xaùm baïc. Maøu saéc raát chìm, raát
nguoäi nhöng raát trang nhaõ. Ñaëc bieät nhaát laø chieác khaên choaøng hieäu Pierre Cardin maøu ñen
noåi vaïch maøu hoaøng kim, maøu xanh laân tinh vaø maøu ñoû yeân chi laøm cho maøu aùo khieâm
toán vaø maøu son phaán tranh ñieåm kín ñaùo cuûa chò noåi baät xoân xao haún leân. Toâi coù baûo
moät anh baïn: baø Dieäu Taâm hoâm nay chôi troäi maøu saéc quaù."
*Qua hai ñoaïn ngaén treân chuùng ta thaáy taùc giaû duøng nhieàu danh töø, nhieàu tónh töø khieán
phong caûnh, nhaân vaät ñaày maøu saéc lung linh vaø hình aûnh traøn ñaày. HTA thöôøng vieát nhö
vaäy vaø loái vieát ñoù trôû thaønh thoùi quen. Anh phoùng buùt thoaûi maùi, nghó sao vieát vaäy
khoâng söûa ñoåi, trau chuoát gaïn loïc, nhôø vaäy neân vaên raát töï nhieân. Ñoäc giaû chæ caàn ñoïc
vaøi caâu vaø bieát ngay taùc giaû laø ai, khoâng heà laãn loän hoaëc sai laàm qua ngöôøi khaùc. Ñaùm
ñoâng quaàn chuùng deã ñoùn nhaän vaø caûm thaáy gaàn guõi vì chuyeän xaûy ra y heät cuoäc soáng
bình dò haèng ngaøy.
*Nhöng ñoâi khi HTA cuõng duøng caùch thöù hai, " ñaït yù ôû ngoaøi lôøi " cuûa Trung Hoa. Ñoù laø
khi anh coá yù laøm vaên, khi vieát thì caâu vaên ngaén goïn, chöõ nghiaõ ñôn giaûn, khoâng nhieàu
tieáng phuï thuoäc röôøm raø, nhöng gaây nhieàu hình aûnh. Hình aûnh ñöôïc taùc giaû coá yù gôïi ra
ñeå ñoäc giaû töôûng töôïng theâm. Moät laàn trong Laù Thö Muøa Thu (11.1984) HTA ñaõ than thôû:
-"Giôø, Troyes ñoái vôùi toâi laø ñaát trích. Nhöng ñaát trích naày ñeïp quaù, khoâng coù " lau vaøng
truùc voõ naãy maàm quanh hieân" nhö caûnh ñaát trích cuûa nhaø thô Baïch Cö Dò. Nhöng toâi bieát,
baét ñaàu giöõa thu, caây seõ truïi heát laù, caûnh vaät seõ buoàn thaûm, baàu trôøi thöôøng thaáp
xuoáng vaø phuû maây maøu chì. Coù theå laø vaøo ñaàu thu ôû ñaây ñeïp. Laù vaøng nhö coøn raïo
röïc aùnh raïng rôõ. Vaøo buoåi saùng hay buoåi chieàu, söông lam moûng vöông vaát töø choøm caây
khoùm laù. Vaøo chôi trong röøng thu nhö vaøo caûnh moäng, ñeán khi trôû ra xe thì aùo maêng toâ ñaõ
aåm nöôùc" .
*Thöû phaân tích ñoaïn vaên ngaén naày thì thaáy ngay vaên taøi cuûa HTA. Chuùng ta hay baát cöù
ai cuõng coù theå taû caûnh muøa thu coù coù laù vaøng, coù maây ñen maøu chì, coù söông lam
moûng, coù khí trôøi aåm ñuït, nhöng vôùi taát caû ñöôøng neùt ñoù khoâng noùi leân ñöôïc ñieàu gì,
ñoù laø nhöõng ñöôøng neùt cheát, mieâu taû moät caûnh vaät khoâng sinh khí...Chæ theâm vaøo maáy
chöõ cuoái doøng, HTA ñaõ laøm cho moïi söï soáng ñoäng. Taùc giaû khoâng chæ veõ hình aûnh moät
ngöôøi laïc loaøi bô vô nôi ñaát khaùch, soáng hiu quaïnh theâ löông qua thaân xaùc beân ngoaøi maø
coøn veõ ñöôïc trong coõi loøng caûm nghó nöõa. Con ngöôøi löu laïc ñoù cuõng bieát taän höôûng
caûnh ñeïp nhö moäng ñang coù cuûa phöông trôøi Taây. Caùi khoâng khí muøa thu ñaát Phaùp baøng
baïc qua vaên cuûa Anatole France vôùi hình aûnh chuù beù löng mang caëp saùch, nhaûy chaân saùo
tung taêng buoåi töïu tröôøng ñaàu thu ngang qua coâng vieân Luxembourg, laõng ñaõng vôùi khoâng khí
muøa thu Toâ Chaâu, Haøng Chaâu cuûa Trung Hoa ngaøn naêm tröôùc. Thi haøo Toâ Ñoâng Pha ñôøi
Toáng ñaõ vieát lôøi keát trong Tieàn Xích Bích Phuù...."khi ñoà nhaém hoa quaû ñaõ heát, maâm baùt
boû ngoån ngang, cuøng nhau goái ñaàu maø nguû ôû trong thuyeàn, khoâng bieát vaàng ñoâng ñaõ saùng
baïch töï bao giôø. (haøo haïch kyù taän, boâi baøng lang taï, töông döõ chaåm taï hoà chu trung, baát tri
ñoâng phöông chi kyù baïch)
*Ngöôøi xöa say meøm giöït mình thöùc giaác, baát giaùc thaáy vaàng ñoâng ñaõ saùng baïch. Ngöôøi
nay tuy ñang daïo chôi röøng thu -khi trôû ra xe thì aùo maêng toâ ñaõ aåm nöôùc. Hai traïng thaùi
thöùc nguû tuy khaùc maø caûm giaùc nhö moät. Ñoäc giaû cuõng baát giaùc, ngaïc nhieân söõõng sôø
thuù vò. Vieát ngaén goïn ñöôïc nhö vaäy laø tuyeät buùt. Ñaâu caàn phaûi coù caâu chuyeän ly lyø,
taâm söï eùo le, tö töôûng sieâu tuyeät,... môùi laø vaên chöông.
*Coøn bao nhieâu ñieàu chöa khaùm phaù trong theá giôùi vaên chöông HTA ? Toâi tin laø nhieàu
laém nhöng do tình côø ñoïc laïi xaáp thö cuõ baïn gôûi cho, ñaâm giöït mình. Moät ngaøy cuoái thu
naêm 1993 An ñaõ vieát "-vieát veà HTA, xin baïn ñöøng neân, vieäc gì phaûi quaäy leân cho ñoäc giaû
chuù yù. Toâi khaùc muï X... ôû choã ñoù, khoâng quaù khieâm toán ñeå töï haï mình, khoâng quaù
haùch xì xaèng, khoâng khua ñoäng... Coá vieát sao cho anh em baèng höõu vui, roài mình cuõng vui
theo laø ñöôïc. Maø Ñieàn tin ñi, heã mình vui laø ñoäc giaû vui laây..."
HTA ñaõ vieát raønh raønh nhö vaäy maø thieät tình, tuy tay toâi khoâng caàm baàu röôïu naém nem
maø cuõng vì maõng vui neân ñaønh queân maát lôøi anh daën doø. Trong môù trí nhôù hoån ñoän muø
môø, chôït nhôù hai caâu thô cuûa moät ngöôøi baïn gaùi:
Ngöôøi ñaõ noùi roài hay chöa noùi,
Ngöôøi ñaõ noùi roài hay chöa noùi ra...
Quaû laø maáy oâng maáy baø laøm caùi ngheà thi só, vaên só thieät raéc roái, noùi tôùi noùi lui, voøng
qua voøng laïi khoâng ai hieåu gì heát trôn. Thöïc söï ñeán giôø phuùt naày, cuõng khoâng bieát toâi ñaõ
vieát ñöôïc chuùt ít gì veà vaên taøi HTA, ngöôøi baïn vaên só ôû beân Taây cuûa toâi chöa. Thoâi
ñaønh keå nhö laø coù noùi maø chöa heát yù...
(Vaên Hoïc, thaùng 5 1999).
No comments:
Post a Comment