Friday, September 7, 2012

ĐĂNG PHÙNG QUÂN * JACQUES DERRIDA

Ñaëng Phuøng Quaân
Ai ñieäu Jacques Derrida

Töø vaên phoøng Toång thoáng nöôùc Phaùp chính thöùc loan tin cho coâng chuùng vaø giôùi truyeàn thoâng veà vieäc trieát gia Jacques Derrida ñaõ qua ñôøi ngaøy 9 thaùng 10 vì bò chöùng ung thö tuïy taïng phaùt hieän vaøo naêm 2003. OÂng khoâng laø moät trieát gia cuûa Nhaø Nöôùc, vì  Phaùp laø moät quoác gia töï do, daân chuû ña nguyeân, khoâng troùi buoäc trong moät heä tö töôûng nhaát ñònh naøo. Vaäy côù sao tin moät trieát gia töø traàn laïi loan ñi töø moät cô sôû chính quyeàn cao nhaát?  Derrida laø moät nieàm haõnh dieän cuûa nöôùc Phaùp, oâng laø moät ñaïi bieåu cuûa vaên hoùa Phaùp vì tö töôûng vaø taùc phaåm cuûa oâng coù moät aûnh höôûng lôùn roäng treân nhieàu vuøng theá giôùi trong nöûa sau theá kyû hai möôi.
Cuõng nhö Albert Camus vaø Louis Althusser, oâng sinh ra ( ngaøy 15 thaùng Baûy naêm 1930 taïi El-Biar) vaø lôùn leân ôû Algeùrie. OÂng chæ ñaët chaân tôùi ñaát Phaùp vaøo khoaûng 1950 theo hoïc ôû Lyceùe Louis-le-Grand ñeå chuaån bò vaøo tröôøng Cao ñaúng Sö phaïm (ENS). Khi thi haønh nghóa vuï quaân söï trong nhöõng naêm 1957-59 giöõa luùc xaûy ra cuoäc chieán Algeùrie, oâng ñöôïc bieät phaùi daïy tieáng Phaùp vaø tieáng Anh trong moät tröôøng daønh cho con em quaân ñoäi ôû Koleùa (gaàn thuû ñoâ Alger), oâng thöôøng leân aùn chính saùch thöïc daân cuûa Phaùp ôû Algeùrie. OÂng cuõng thöôøng noùi ñeán hoaøi nieäm queâ höông Algeùrie (nostalgeria).
Derrida baét ñaàu söï nghieäp giaûng daïy töø naêm 1960 (phuï giaûng taïi Sorbonne, roài taïi ENS), xuaát baûn ba taùc phaåm ñaàu tieân vaøo naêm 1967 (La Voix et le Pheùnomeøne, L’Eùcriture et la Diffeùrence, vaø De la Grammatologie) ñaõ taïo chaán ñoäng hoïc giôùi, ñöa teân tuoåi oâng vaøo haøng nguõ nhöõng khuoân maët tö töôûng ñöông ñaïi cuûa nöôùc Phaùp ( nhö R. Barthes, L. Althusser, M. Foucault, G. Deleuze ). Baøi dieãn thuyeát taïi Hoäi Trieát hoïc Phaùp vaøo naêm 1968 vôùi caâu môû ñaàu: Toâi seõ noùi veà moät chöõ (Je parlerai, donc, d’une lettre), ñaùnh daáu moät töø môùi: La diffeùrAnce, cuõng môû ra moät hoïc thuyeát vaên chöông/trieát lyù môùi: huûy taïo[i](1) (deùconstruction).
Trong moät phoûng vaán cuûa taïp chí Nhaân Vaên xuaát baûn taïi Myõ vaøo naêm 1991, toâi coù noùi: “Caùch ñaây gaàn hai möôi naêm, toâi ñaõ ñaët nhöõng vaán ñeà cô baûn cuûa moät khoa hoïc vaên chöông trong cuoán saùch xuaát baûn ôû Saigon. Trong thaäp kyû 80 naøy, nhöõng vaán ñeà ñoù ñang ñöôïc khai phaù trong moät soá ñaïi hoïc lôùn ôû Myõ.” Cuoán saùch toâi ñeà caäp laø cuoán Trieát Hoïc vaø Vaên Chöông do nhaø xuaát baûn Löûa Thieâng (thöôøng in saùch cuûa giôùi ñaïi hoïc) phaùt haønh vaøo thaùng 8 naêm 1974. Cuoán saùch phaùt haønh khoaûng nöûa naêm thì xaåy ra vuï ñoát vaø caám löu haønh saùch ôû mieàn Nam sau ngaøy 30 thaùng Tö naêm 1975 (vaø oâng Giaùm ñoác Löûa Thieâng ñaõ cho tieâu huûy nhöõng saùch toàn kho). Toâi ñaõ ñoïc Derrida cuøng vôùi phong traøo vaên chöông môùi cuûa nhoùm Tel Quel, beân caïnh nhöõng Barthes, Foucault, Deleuze, Serres, Lyotard…Toâi chuù yù ñeán Derrida ngay töø cuoán Giôùi thieäu vaø dòch L’Origine de la geùomeùtrie cuûa Husserl (xuaát baûn naêm 1962), trong phaàn Daãn nhaäp, Derrida coù leõ laø moät trong maáy ngöôøi ñaàu tieân daãn taùc phaåm Pheùnomeùnologie et mateùrialisme dialectique cuûa Traàn Ñöùc Thaûo (ôû luaän aùn “Vaán ñeà caên nguyeân trong trieát hoïc Husserl/Le probleøme de la geneøse dans la philosophie de Husserl” ñeà xuaát vaøo naêm 1953-54, maõi ñeán naêm 1990 môùi cho xuaát baûn, Derrida toû ra chòu aûnh höôûng chieàu höôùng tö töôûng pheâ phaùn hieän töôïng luaän döôùi goùc nhìn bieän chöùng. Toâi baøn vaán ñeà naøy trong cuoán “Cô sôû tö töôûng thôøi quaù ñoä” seõ xuaát baûn vaøo naêm 2005).
Trong Phaàn I  baøn veà quan heä trieát hoïc vaø vaên chöông trong cuoán saùch daãn treân, toâi noùi ñeán Derrida khôûi töø taùc phaåm De la Grammatologie choïn löïa vaên töï laøm tieâu ñieåm öu tieân trong vieäc pheâ bình sieâu hình hoïc:
“Derrida phaân tích quan nieäm logos laø trung taâm baûn vò trong thöù töï: moät khaùi nieäm veà vaên töï trong moät theá giôùi chuû tröông vaên töï laø kyù aâm; moät lòch söû veà sieâu hình hoïc khoaùc cho logos vai troø nguoàn goác cuûa chaân lyù toång quaùt (bôûi vì chæ coù lôøi noùi môùi theå hieän söï hieän dieän töï thaân tröïc tieáp, chaân lyù soáng ñoäng vaø phaùt ngoân, haï thaáp vai troø (trôû thaønh) phuï thuoäc cuûa vaên töï; moät khaùi nieäm veà khoa hoïc choáng laïi ñöôøng loái bieåu aâm hoùa vaên töï, giaû ñònh phaûn khaùng cuûa vaên töï, söï baïo ñoäng cuûa vaên töï laøm ñieàu kieän ñoái troïng cuûa khoa hoïc vaø trieát hoïc, cuûa episteùmeø – chæ coù moät khoa hoïc veà vaên töï khaû höõu môùi cho nhöõng daáu hieäu giaûi phoùng, vöôït qua nhöõng chöôùng ngaïi cuûa khoa hoïc kyõ thuaät, cuûa thaàn hoïc vaø sieâu hình hoïc.
…Töông quan ngoân töø/chöõ vieát ñaët ra vaán ñeà ngoân ngöõ vuøng thoaùt khoûi söï leä thuoäc vaøo sieâu hình hoïc, ra beân ngoaøi voøng raøo tri thöùc. Chöõ vieát, trong moïi yù nghóa, bao haøm ngoân ngöõ. Nhöng choïn löïa chöõ vieát nhö theå  vöôït qua giôùi haïn vaø xoùa boû khi khaùi nieäm veà ngoân ngöõ trieån khai xoùa boû nhöõng giôùi haïn. Vaán ñeà ñaët ra chung quanh khaùi nieäm ngoân ngöõ cuûa phöông taây xuaát hieän nhö thò hieáu hay giaû trang cuûa moät vaên töï toái sô; hoaëc nhö Rousseau quan nieäm vaên töï chæ giaûn dò laø moät boå tuùc cuûa ngoân töø. Vaán ñeà naøy chæ minh thò roõ reät trong thôøi ñaïi kyõ thuaät cuûa chuùng ta, vôùi söï baønh tröôùng vaø baøi xích saùch vôû. Derrida noùi ñeán “caùi cheát cuûa neàn vaên minh saùch vôû”. Chöõ vieát traøn ngaäp ñoàng thôøi bò thay theá bôûi nhöõng phöông tieän thính thò hay bò baøi xích bôûi moät hình thöùc cuûa vaên töï khaùc laø ngoân ngöõ khoa hoïc, ñi töø nhöõng bieåu thöùc ñaïi soá ñeán nhöõng thuaät ngöõ khaùc nhau. Derrida nhaän xeùt caùi cheát cuûa saùch vôû naøy chaéc haún chæ baùo hieäu moät caùi cheát cuûa ngoân töø (moät ngoân töø töï nhaän laø traøn ñaày) vaø moät söï bieán hoùa môùi trong lòch söû vaên töï, trong lòch söû nhö theå vaên töï.
…Thaùi ñoä ca ngôïi ngoân töø vaø keát aùn vaên töï ñaõ ñöôïc xaùc ñònh khoâng phaûi töø Aristote, nhöng töø Platon, trong thieân ñoái thoaïi Pheødre [Nhöõng phaân tích vaø bình chuù cuûa Derrida trong “La pharmacie de Platon (in laïi trong La Disseùmination)]: Moái quan heä thaân toäc giöõa vaên töï vaø huyeàn thoaïi. Quyeån saùch khoâng noùi, quyeån saùch laø tri  thöùc cheát, noù khoâng traû lôøi cho keû muoán tra hoûi noù. Gioáng  nhö huyeàn thoaïi ñoái vôùi tri thöùc soáng ñoäng. Logos nhö moät sinh vaät hoaït ñoäng (logos-zoâon): Moïi dieãn ngoân phaûi ñöôïc caáu taïo theo caùch moät sinh ñoäng vaät (oâsper zoâon) – Pheødre, 264c. Cuõng nhö con ngöôøi, logos sinh ñoäng coù moät ngöôøi cha maø chaân dung cuõng nhö chaân dung cuûa ñieàu thieän. Ñieàu thieän (ngöôøi cha, maët trôøi, cuûa caûi) laø nguoàn theå bò che daáu, choùi loøa bôûi logos. Logos chính laø nguoàn löïc cuûa maët trôøi chieáu roïi vaøo hang ñoäng, maø con ngöôøi phaûi quay ñaàu veà noù, maëc daàu noù coù theå ñoát chaùy ñoâi maét chuùng ta.
…Caàn phaûi phaù boû voøng raøo, nghóa laø trieät huûy moïi heä thoáng khaùi nieäm chung quanh khaùi nieäm daáu hieäu (nhö ngöõ yù-ngöõ thaùi/signatum-signans, noäi dung vaø dieãn taû, v.v..). Theo Derrida, Nietzsche ñaõ ñoùng goùp lôùn lao vaøo vieäc giaûi phoùng ngöõ thaùi ra khoûi söï leä thuoäc vaøo logos vaø khaùi nieäm lieân heä  ñeán chaân lyù hay ngöõ yù toái sô: Baûn ñoïc vaø baûn vieát, baûn vaên ñoái vôùi Nietzsche laø nhöõng khai trieån “nguyeân uûy” ñoái vôùi moät yù nghóa maø tröôùc tieân, nhöõng khai trieån naøy khoâng nhaèm sao laïi hay khaùm phaù, noù cuõng khoâng phaûi laø moät chaân lyù ñöôïc chæ thò trong yeáu toá nguyeân lai vaø hieän dieän cuûa logos, tri naêng thaàn linh hay cô caáu cuûa  taát yeáu tieân thieân…Nietzsche vieát: phaàn lôùn caùc nhaø tö töôûng vieát dôû laø vì hoï khoâng baèng loøng chæ thoâng tri nhöõng tö töôûng cuûa hoï cho chuùng ta, maø hoï muoán thoâng tri caû caùch tö töôûng veà nhöõng tö töôûng naøy (das Denken der Gedanken). Derrida pheâ bình Heidegger ñaõ ñoïc Nietzsche qua söï xaâm nhaäp coù “tính ngaây thô” khoâng sao vaïch ñöôïc moät loái ra khoûi sieâu hình hoïc, khoâng theå pheâ bình trieät ñeå sieâu hình hoïc khi vaãn duøng ñeán moät caùch theá, moät loaïi hay moät buùt phaùp cuûa baûn vaên, nhöõng meänh ñeà khoâng ñöôïc ñoïc hay ñoïc sai; caàn phaûi coù moät caùch khaùc, trung thaønh vôùi loái vieát cuûa Nietzsche. Nietzsche vieát ñieàu oâng ñaõ vieát. Vaên töï cuûa oâng töï nguyeân uûy khoâng theå giaûn löôïc vaøo logos vaø chaân lyù. Heidegger vaãn coøn ôû trong voøng raøo logos cuûa höõu theå, vôùi “Tö töôûng vaâng theo leänh truyeàn cuûa Höõu theå” laø nguoàn löïc tröôùc tieân vaø sau cuøng cuûa daáu hieäu, phaân bieät giöõa signans vaø signatum. Söï ñoaïn lìa giöõa “leänh truyeàn cuûa höõu theå” vôùi phoneø, giöõa “tieáng goïi cuûa höõu theå” vôùi aâm tieát hôïp chöùng toû vò theá löôõng löï cuûa Heidegger ñoái vôùi sieâu hình hoïc hieän dieän vaø chuû nghóa laáy logos laøm trung taâm baûn vò.”[ii](2)
Baøi tham luaän Caáu truùc, Daáu chæ vaø Pheùp chôi trong dieãn ngoân cuûa caùc khoa hoïc nhaân vaên[iii](3)  taïi Hoäi thaûo quoác teá cuûa Ñaïi hoïc Johns Hopkins veà nhöõng ngoân ngöõ pheâ phaùn vaø nhöõng khoa hoïc cuûa con ngöôøi vaøo thaùng Möôøi naêm 1966 ñaõ ñöa teân tuoåi Derrida trôû neân quen thuoäc trong hoïc giôùi quoác teá, ñaëc bieät laø hoïc giôùi Myõ, cho ñeán nhöõng chuyeán vieãn du giaûng daïy, dieãn thuyeát  taïi nhieàu nôi ôû chaâu Aâu vaø ngoaøi chaâu Aâu, ñaïi hoïc Yale töø nhöõng naêm cuoái 70s, roài ñaïi hoïc UC taïi Irvine khi rôøi Yale vaøo naêm 1986, gaëp gôõ nhöõng khuoân maët noåi tieáng ôû Myõ nhö Paul de Man, J. Hillis Miller, G. Hartmann (thöôøng meänh danh laø tröôøng phaùi Yale), thuyeát huûy taïo ñaõ “xaâm nhaäp” vaøo Ñaïi hoïc Myõ vaø nhaát laø trôû thaønh moät lyù luaän pheâ bình vaên hoïc thoáng trò vaên ñaøn Myõ, khoâng khoûi gaây ra nhöõng phaûn öùng “choáng laïi huûy taïo”, keå caû toû thaùi ñoä  choáng laïi vieäc trao tieán só danh döï cho oâng (nhö ñaõ xaûy ra taïi Ñaïi hoïc Cambridge, maëc daàu oâng ñaõ thaéng trong cuoäc boû phieáu vôùi 336 thuaän vaø 204 choáng; oâng cuõng ñaõ ñöôïc trao haøm danh döï naøy taïi Columbia, Essex, New School, Williams College). Töø “huûy taïo” trôû thaønh phoå bieán trong nhieàu lónh vöïc, nhö pheâ bình vaên hoïc, hoäi hoïa, kieán truùc, chính trò, xaõ hoäi, taâm lyù v.v..Naêm 1981, cuøng vôùi J-P. Vernant vaø moät soá baïn höõu, oâng ñaõ thaønh laäp Hieäp hoäi beânh vöïc nhöõng nhaø trí thöùc ly khai cuûa Tieäp, uûng hoä Hieán chöông 77, oâng ñaõ bò chính quyeàn coäng saûn Tieäp baét giöõ taïi phi tröôøng trong chuyeán ñi trôû veà, ñoå toäi laø mang ma tuùy trong haønh lyù, khieán chính quyeàn Phaùp thôøi Mitterand phaûi can thieäp. OÂng cuõng tham gia thaønh laäp Colleøge international de philosophie vaø ñöôïc baàu laøm giaùm ñoác ñaàu tieân cuûa Hoïc vieän naøy.
Keå töø ba taùc phaåm ñaàu xuaát baûn naêm 1967, Derrida laø moät taùc gia vieát raát nhieàu vaø ña daïng, xoâng xaùo vaøo nhieàu lónh vöïc, töø trieát hoïc, pheâ bình vaên hoïc, hoäi hoïa, thi ca, kieán truùc, phaân taâm hoïc, chính trò, giaùo duïc…Loái nghó huûy taïo ñaõ môû ra nhöõng chieàu höôùng treân moãi baûn vaên, phong caùch phaù theå (tieâu bieåu nhö  Glas, La Carte postale de Socrate aø Freud et au-delaø)  ñaõ lieân thuû vaên chöông/trieát lyù (ñoàng ñieäu vôùi nhöõng trieát gia khaùc nhö Deleuze, Lyotard).  Aûnh höôûng tö töôûng cuûa Derrida coù taàm thöôùc lôùn roäng ôû caû hai bôø Ñaïi taây döông.
Beân caïnh lyù luaän huûy theå, loái vieát cuûa Derrida coøn bieåu hieän  nhöõng neùt ñoäc ñaùo: tinh thaàn hôïp ñoàng, moät ñieàu hieám hoi nôi nhöõng trieát gia. Ngoaøi hieän töôïng G. Deleuze vaø Feùlix Guattari chung vieát nhöõng taùc phaåm, Derrida coù theå laø taùc giaû duy nhaát ñaõ vieát chung vôùi nhieàu ngöôøi khaùc, nhö  Geoffrey Bennington, Heùleøne Cixous, M-F. Plissart, G.Vattimo, Anna Dufourmantelle, Henich Micaëla, Paule Theùvenin, Marc Guilaume vaø J.P. Vincent…
Neùt ñoäc ñaùo khaùc laø ñaët moái quan heä giöõa tình baïn  vaø ai ñieäu. Khôûi ñi töø cuoán saùch xuaát baûn naêm 1994, oâng ñaõ ñaët cho noù moät nhan  ñeà Chính trò cuûa tình baïn/Politiques de l’amitieù, môû ñaàu chöông thöù nhaát oâng ñaõ daãn caâu: Hôõi caùc baïn toâi, khoâng coù baïn. ÔÛ lôøi töïa, oâng daãn lôøi naøy töø Montaigne laáy laïi töø lôøi gaùn cho Aristote, ôû chöông hai Derrida lieân heä lôøi naøy vôùi minh trí vaø di chuùc – töø nhaø hieàn trieát thoát ra hôi thôû sau cuøng. Caâu taùn thaùn ‘Hôõi baïn höõu, khoâng coù baïn’ tuyeân xöng caùi cheát cuûa baïn höõu, caû kyù öùc laãn chuùc töø, keá thöøa cuûa moät tin truyeàn roäng raõi xuyeân suoát doøng vaên chöông  trieát hoïc phöông taây, töø Aristote ñeán Kant, roài ñeán Blanchot, cuõng coù theå coi nhö töø Montaigne ñeán Nietzsche, nhöng laø moät lôøi daãn ñaûo ngöôïc. Trong tieát 376 “Veà baïn höõu/Von den Freunden” trong Menschliches, Allzumenschliches, Nietzsche vieát: Vaø nhö vaäy, töø khi chuùng ta coù theå chòu ñöïng ñöôïc chuùng ta, haõy ñeå chuùng ta chòu ñöïng keû khaùc, vaø coù leõ nôi moãi ngöôøi chuùng ta seõ coù theâm thôøi giôø hoan hæ khi chuùng ta taùn thaùn “hôõi baïn höõu, khoâng coù baïn! ‘ nhö lôøi nhaø hieàn trieát haáp hoái ñaõ noùi; “hôõi keû thuø, khoâng coù thuø! nhö  toâi  ñaây, moät gaõ khuøng ñang soáng noùi theá.  Caùi yù töôûng “coù leõ/vielleicht”  nhö Derrida lyù giaûi haøm nguï moät tình baïn seõ ñeán, trong töông lai: “Vì yeâu tình baïn, khoâng ñuû ñeå bieát laøm sao chòu ñöïng keû khaùc trong ai ñieäu, tang toùc; ngöôøi ta phaûi yeâu töông lai.”  Töông lai cuûa moät lôùp nhöõng nhaø trieát hoïc môùi (einer neuen Gattung von Philosophen) – nhöõng nhaø trieát hoïc cuûa töông lai (diese Philosophen der Zukunft), nhöõng tinh thaàn töï do, raát ö töï do (freie, sehr freie Geister), nhöõng ngöôøi ñoàng hoäi ñoàng thuyeàn, nhöõng ngöôøi baïn cuûa coâ ñôn, chia seû moät ñieàu khoâng theå chia seû: coâ ñôn.
Trong Demeure: Maurice Blanchot, 1998 Derrida laáy nguoàn caûm höùng töø moät thieân (haàu nhö töï) truyeän cuûa Blanchot: L’instant de ma mort, 1994 ñeå vieát ra luaän vaên keå treân trong hoäi thaûo veà “nhöõng ñam meâ vaên chöông: vôùi J. Derrida” vaøo naêm 1995, deå noùi veà quan heä giöõa giaû töôûng vaø söï thaät töï truyeän, cuõng laø ñeå noùi veà vaên chöông vaø caùi cheát, nhaéc nhôû ñeán vieäc töôûng nieäm moät ngöôøi baïn, Paul de Man, vaø oâng coøn nhôù ñaõ vieát: “Noùi vaø vieát ñieáu vaên khoâng theå theo ñuoåi caùi cheát, maø döïa treân ñôøi soáng trong caùi maø chuùng ta goïi laø töï truyeän. Vaø nhö theá noù ôû choã giöõa giaû vaø thaät, Dichtung und Wahrheit..”
Cheát – baát töû/ Mort – immortel, Derrida daãn töø thieân truyeän cuûa Blanchot ñeå noùi ñeán cheát bôûi vì baát töû…bôûi moät khi ñaõ cheát ngöôøi ta khoâng coøn cheát nöõa, vaø theo moïi phöông thöùc khaû höõu, ngöôøi ta trôû neân baát töû, nghóa laø laøm quen vôùi hö voâ.
Jacques Derrida quaû thöïc laø moät trieát gia aùm aûnh nhieàu veà caùi cheát – khoâng phaûi töø luùc oâng phaùt hieän bò chöùng ung thö. OÂng laø moät trieát gia vieát nhieàu veà tình baïn vaø noãi cheát, nhöng ñaëc saéc hôn nöõa laø vieát nhieàu ai ñieäu veà baèng höõu.
Hai taùc giaû Pascale-Anne Brault vaø Michael Naas do söï thuùc ñaåy hoaøn taát moät coâng trình veà Derrida nhaân cuoäc hoäi luaän veà chuû ñeà ai ñieäu vaø chính trò trong taùc phaåm cuûa Derrida toå chöùc vaøo thaùng Möôøi naêm 1996 taïi Ñaïi hoïc DePaul, ñaõ thu taäp ñöôïc möôøi boán baøi, khôûi töø baøi thöù nhaát töôûng nieäm Roland Barthes (1915-80) vieát naêm 1981, Paul de Man, Michel Foucault, Max Loreau, J.-M. Benoist, Louis Althusser, Edmond Jabeøs, Joseph N. Riddel, Michel Servieøre, Louis Marin, Sarah Kofman, Gilles Deleuze, Emmanuel Levinas, J-F Lyotard , ñaõ daãn lôøi Derrida: “ Tình yeâu/Philia baét ñaàu töø khaû naêng cuûa soáng coøn. Soáùng - laø moät danh xöng khaùc cuûa ai ñieäu maø khaû naêng thì khoâng bao giôø chôø ñôïi.”[iv](4)   
Döôøng nhö  chöa nhaø trieát hoïc naøo khaùc, ngoaøi Derrida, coù moät tình yeâu daønh cho baèng höõu trong nhöõng baøi ai ñieäu saâu saéc ñeán theá. Coøn chính oâng, toâi nghó  con ngöôøi baát töû aáy cuõng ñaõ laøm quen vôùi caùi cheát nhö moät hieàn thaùnh:
Mortem sibi instare cernerat tanquam obitus sui prescius[v](5)



[i](1)  Huûy taïo ñaõ trôû thaønh moät khaùi nieäm phoå bieán trong giôùi pheâ bình vaên chöông Myõ trong khoaûng moät thaäp nieân sau, tröôùc khi trôû thaønh moät vaán ñeà trieát lyù, baét nguoàn töø khaùi nieäm Destruktion (huûy trieät) cuûa Heidegger trong döï thaûo chöông vöôït Sieâu hình hoïc taây phöông. Caû hai khaùi nieäm huûy taïo vaø huûy trieät ñeàu daãn tôùi vaán ñeà caùo chung cuûa trieát hoïc.
Derrida xaùc nhaän khaùi nieäm “huûy taïo” nhaém ñeå phieân dòch töø Abbau cuûa Heidegger. Moät soá dòch giaû cuûa Heidegger sang Anh ngöõ ñaõ duøng töø “huûy taïo” (deconstruction) ñeå dòch töø Abbau nhö moät thôøi khoaûng nhaát ñònh cuûa vaän ñoäng huûy trieät (Destruktion) khaùi quaùt hôn. Xem  Ñaëng Phuøng Quaân,  Cô sôû tö töôûng thôøi quaù ñoä (moät trích ñoaïn in trong taäp san Chuû Ñeà soá muøa haï 2000 x.b. taïi Myõ).
[ii] (2) Xem  Ñaëng Phuøng Quaân, Trieát Hoïc vaø Vaên Chöông, 1974  tt. 21, 23-32.
[iii](3)  La structure, le signe et le jeu dans les discours des sciences humaines, in laïi trong J. Derrida, L’eùcriture et la diffeùrence, 1967.
[iv] (4) Xem  J. Derrida, Politics of Friendship (baûn dòch tieáng Anh, 1997).
[v] (5)  OÂng ñaõ thaáy caùi cheát oû phía s au vaø bieát mình ñi toùi caùi cheát.

No comments: