A. CHỢ TẾT HÀ NỘI XƯA
 |
| Chợ Đồng Xuân và hoa ngày Tết bán trước cổng chợ. |
 |
| Thuỷ tiên, cúc và quất xanh bán trong chợ. Gói bánh chưng những ngày giáp Tết năm 1950 (Hà Nội). Gói bánh chưng ngoài đường  Chợ bán trái cây Hà Nội
|
 |
Chợ hoa đào trên phố Hàng Khoai. |
 |
| Phố Hàng Khoai trước Tết |
 |
| Bán tranh Đông Hồ tại chợ. |
 |
| Tranh Đông Hồ bán trong nhà |
 |
Và cửa hàng tranh trên phố Hàng Trống Ông đồ trên phố Hàng Bồ |
Chợ hoa đào trên phố Hàng Khoai.
B. CHỢ TẾT BẮC KỲ
Chợ miền núi và vùng đồng bằng miền Bắc rất độc đáo. Chợ được chia ra các khu nhỏ mang tính chất đặc trưng như chợ thổ cẩm, chợ ẩm thực, chợ ngựa, chợ gia cầm, chợ thực phẩm, chợ chim, chợ rèn đúc… Mỗi khu đều phong phú, đa dạng và mang màu sắc dân tộc địa phương.
Khu vực miền núi phía Bắc còn hấp dẫn du khách với nhiều phiên chợ khác mang đặc trưng văn hóa địa phương như phiên chợ Lượn hay thấy ở vùng Cao Bằng, Bắc Cạn, Lạng Sơn, vốn là phiên hát giao duyên của người Tày, Nùng, Thái, hầu như không buôn bán gì. Người đi chợ chủ yếu nhằm mục đích gặp gỡ, trao duyên, trao tình.
Đồng bào các dân tộc Hà Giang thì lại có chợ tình Khâu Vai, gắn liền với một câu chuyện cổ tích về tình yêu. Chuyện kể rằng có cô gái và chàng trai thuộc hai tộc khác nhau. Do những lời nguyền của dòng tộc, họ không được lấy nhau. Nhưng tình yêu đã cho họ dũng khí, họ đã đến nơi vùng núi cao này để thề nguyền trọn đời có nhau và cùng chết. Ngày 23/3 âm lịch hằng năm đã trở thành ngày tình yêu của người H'Mông với phiên chợ hẹn hò duy nhất.
Chợ Bắc Hà
>
Người già vui vẻ đi thăm hỏi bạn bè, lớp trẻ có cơ hội để tiếp xúc và làm quen với bạn khác giới. Điểm đặc biệt là mọi người kết bạn qua tiếng khèn, sáo... chứa đựng tình cảm mà họ muốn thổ lộ. Những sắc màu văn hóa của phiên chợ Bắc Hà đã tạo nên sự hấp dẫn cũng như sức sống trường tồn của nó.
Chợ Cưới
Đây là chợ phiên đặc biệt của đồng bào Mông xã Tam Lộng, Bình Xuyên, Vĩnh Phúc họp vào ngày 25 tháng Chạp. Trai gái trong bản làng kéo tới đây rất đông, có cả ông bà già đi theo để chứng kiến lời giao ước tâm tình của họ. Họ có thể đã yêu nhau, hoặc đến đây mới tìm hiểu nhau. Vì thế quần áo chỉnh tề, phong cách lịch sự, mặt mũi hân hoan. Mặc cho mưa phùn gió lạnh, từng đôi, từng đôi đứng túm tụm trên chợ, dưới bờ ruộng, gốc cây bày tỏ nỗi niềm từ sáng sớm đến chiều tối. Khi lời giao ước một cuộc hôn nhân tương lai được quyết định, họ rủ nhau vào các quán chợ ăn uống, rồi mới chia tay. Chợ Cưới, thực chất là một kiểu chợ tình ở miền núi.
Sáu giờ sáng, khi trời còn mờ sương, tiểu thương từ nhiều nơi đã tập trung về chợ Bằng Vân (Ngân Sơn) để bày bán hàng hóa. Còn từ khắp các thôn, bản người dân cũng nhanh chân xuống chợ. Ai ai cũng mong mua, bán được thật nhiều hàng Tết trong phiên chợ ngày 22 tháng chạp.
Những sắc váy rực rỡ của những cô gái Mông, Dao, màu áo chàm truyền thống của đồng bào dân tộc Tày, hòa cùng những sắc màu đa dạng của hàng trăm loại mặt hàng đã tạo nên sức xuân căng tràn cho chợ phiên ở vùng đất rẻo cao này. Chợ phiên Bằng Vân dường như nhỏ bé hơn khi có rất đông người dân từ các xã lân cận như: Đức Vân, Cốc Đán, Thượng Ân, Vân Tùng, thậm chí là một số địa phương của tỉnh Cao Bằng đổ về mua sắm đồ Tết. Mặc dù trời mưa rét nhưng càng về trưa dòng người đổ về càng đông khiến cho chợ như nêm người.
 |
| Lá dong là mặt hàng được bày bán nhiều tại phiên chợ này |
Nắm được tâm lý của người tiêu dùng, các tiểu thương bày bán rất nhiều chủng loại mặt hàng khác nhau từ chè, lá dong, cam, quýt, gà cho tới quần áo, giầy dép, tranh ảnh…
Ông Đinh Hữu Sảng, một tiểu thương đến từ Cao Bằng cho biết: Tranh thủ chợ Tết đông người tôi mang nông cụ sản xuất bán cho bà con kiếm ít tiền về lo Tết cho gia đình.
Chợ Đồng
Nhà thơ Nguyễn Khuyến đã viết:
"Tháng Chạp, 24, chợ Đồng
Năm nay, chợ họp có vui không?"
Chợ Đồng thuộc làng Yên Đổ, huyện Bình Lục, tỉnh Hà Nam quê hương nhà thơ Tam Nguyên. Nhân dân làng này muốn kỷ niệm công đức của tiền nhân đã tổ chức phiên chợ Đồng họp ngày 24 Tết trên cánh đồng khô ráo của làng.
Tờ mờ sáng ngày hôm ấy, các vị thân hào, văn sĩ, nhà buôn, trẻ con, người lớn, thanh niên, phụ nữ của làng và địa phương lân cận đến cái chợ tạm nơi cánh đồng này để mua bán và chúc mừng nhau. Đặc biệt, còn là để đến dự hội thi thơ nhân dịp Tết tại đình làng, gần chợ. Ai có bài hay, được trúng giải thì được cùng các bô lão trong làng "nếm rượu tường Đền" - một thứ rượu cực ngon đã được tuyển chọn để đón xuân.
Chợ chỉ mua bán những con gà đen tuyền, vì cho rằng giống gà này có thể nhập được vào cõi âm dò xét tình hình nơi ấy về tâu bẩm với đấng Thành Hoàng, để Ngài liệu bề phù hộ cho dân được nhân khang, vật thịnh. Nhà nào có gà đen đem mang bán ở chợ để hiến tế Thành Hoàng sẽ được hưởng phúc lớn. Chợ Gà vừa tan thì ngay trên khu vực chợ, nhiều quán trầu của các bà cụ mọc lên để cho các "liền anh"; "liền chị" mời nhau xơi trầu và hát quan họ. Nếu quán chật trội thì họ lại trải thêm chiếu lên nền sân chợ, hoặc ngồi trên cánh đồng xung quanh mà hát suốt đêm.
Chợ Lượn
Chợ Mục Đồng
Tại xã Yên Thư, huyện Vĩnh Lạc, tỉnh Vĩnh Phúc có nhóm chợ dành riêng cho "mục đồng" vào ngày 28 tháng Chạp hàng năm.
Sáng ngày 28, trẻ em "mục đồng" ăn diện quần áo thật mới rủ nhau đi họp chợ. Các em trai, em gái bày hàng trên một khoảng đất trống tạo nên khung cảnh ồn ào, tấp nập như một phiên chợ thật sự. Trước mặt các em là những sản phẩm vườn nhà hoặc những thứ do bàn tay khéo léo của mẹ, của các chị làm ra như hoa giả, têm trầu cau, bánh trái, gà vịt, mũ nón...
Chợ Âm Dương
Chợ Âm Dương (còn gọi là chợ Âm Phủ), một chợ đặc biệt theo quan niệm dân gian là nơi người chết và người sống có thể gặp nhau. Chợ họp ở địa phận làng Ó, xã Võ Cường, thị xã Bắc Ninh. Mỗi năm chợ chỉ họp một lần vào đêm mồng 4 rạng ngày mồng 5 Tết (Tháng Giêng Âm lịch). Những ai đi chợ đều vui vẻ, thoải mái, họ quan niệm rằng đó là dịp làm phúc, làm điều thiện với người đã chết và cuộc sống tâm linh của họ sẽ thanh thản hơn.
Chợ bắt đầu họp lúc nửa đêm và tan khi trời còn tối mịt vì quan niệm người đi chợ không chỉ có người dương trần (người còn sống) mà còn có cả người cõi âm (người đã chết). Người mua không mặc cả, người bán không nói thách. Cả người mua và người bán đều nói năng nhẹ nhàng, rì rào thay vì sôi động, náo nhiệt. Thậm chí, người mua và người bán còn không nhìn thấy mặt nhau vì cả phiên chợ chìm trong bóng tối, không đèn điện, mà chỉ là những ánh đèn dầu le lói. Người ta vẫn kể lại rằng có nhiều người bán hàng tại chợ Âm Dương khi kiểm tiền bán hàng sau phiên chợ thấy có cả tiền âm phủ của người cõi âm trả khi mua hàng. Không biết thực hư ra sao, nhưng phiên chợ đặc biệt này đã được nghệ thuật hóa với nhiều sắc màu huyền bí trong bộ phim “Bao Giờ Cho Ðến Tháng Mười” vang bóng một thời. Sau khi tan chợ, những người đi chợ lại mời nhau uống nước, ăn trầu và hát quan họ Bắc Ninh.
Chợ Ngái
Vào những ngày giáp Tết, tại huyện Thạch Thất, Hà Tây, có những phiên chợ Ngái Lá Dong họp vào ngày 21 Tháng Chạp tại huyện Thạch Thất, Hà Tây. Chợ chuyên mua bán lá dong, lạt giang nứa, chuẩn bị cho việc gói bánh chưng, bánh gi trước Tết.
Phiên chợ Ngái hàng Cam họp vào ngày 26 Tháng Chạp, mua bán cam, bưởi, hoa quả, chuẩn bị cho mâm ngũ quả ngày Tết. Phiên chợ Ngái vàng mã họp vào sáng 16 Tháng Chạp, chuyên mua bán đồ vàng mã, chuẩn bị lễ tiễn ông Công, ông Táo chầu Trời vào 23 Tháng Chạp. Phiên chợ Ngái hàng cá họp ngày mùng 3 Tết, mua bán cá, chuẩn bị việc cúng cơm cá trong lễ “Tạ Cụ” đầu Xuân. Phiên chợ Ngái hàng gà họp vào mùng 6 Tết, chuyên mua bán gà, chuẩn bị cho lễ hạ cây nêu ngày mùng 7 Tháng Giêng.
Theo thông lệ, phiên chợ Ngái vàng mã họp vào sáng 16 tháng Chạp, chuyên mua bán đồ vàng mã, chuẩn bị lễ tiễn ông Công - ông Táo chầu Trời vào 23 tháng Chạp,phiên chợ Ngái hàng cá họp ngày mùng 3 Tết, mua bán cá, chuẩn bị việc cúng cơm cá trong lễ “Tạ Cụ” đầu Xuân; chợ Ngái hàng gà họp vào mùng 6 Tết, chuyên mua bán gà, chuẩn bị cho lễ hạ cây nêu ngày mùng 7 tháng Giêng.
Chợ Viềng
Có hai chợ Viềng, chợ Viềng gần phủ Dầy, ở huyện Vụ Bản, tỉnh Nam Định - còn gọi là chợ Viềng Phủ. Chợ Viềng ở gần chùa Bi, ở huyện Nam Trực, tỉnh Nam Định - còn gọi là chợ Viềng Chùa
Chợ Viềng - Nam Định.
Người đi chợ phải lặn lội từ đêm để đến chợ và cố gắng mua một thứ hàng nào đó trong chợ với mong muốn bán đi những điều rủi ro và mua về những điều may mắn, cả năm làm ăn hanh thông và thuận lợi. Dân gian có câu “Chợ Viềng hai chợ, một phiên,” ý nói hai chợ này cùng tên Viềng và họp cùng phiên, cùng buôn bán những mặt hàng giống nhau (đồ cổ, đồ cũ, công cụ nhà nông, thịt bò, cây cảnh, giống cây trồng).
Chợ Thiều:
Chợ ở thôn Thiều Huy, xã Cầu Lộc, huyện Hậu Lộc - Thanh Hóa. Chỉ họp mỗi năm đúng một lần vào ngày 26 tháng Chạp hàng năm. Người dân đến đây không chỉ nhằm mua bán hàng hóa mà chủ yếu để cầu may.
Chợ bắt đầu họp vào lúc 4-5h sáng cho đến chiều tối. Thời điểm chợ đông người mua bán nhất là khoảng 8-9h sáng. Điều đặc biệt, bất cứ ai dù bán dù mua xong cũng đều lên Chùa (chợ họp ngay dưới sân Chùa) thắp 1 nén nhang tạ ơn ngày cuối năm; khiến không khí chợ càng ấm cúng, xua tan cái lạnh cuối năm.
Chợ Tam Bảo
Cứ mỗi năm một lần vào sáng mồng một Tết Nguyên Đán, người dân xã Hà Tiến, huyện Hà Trung, tỉnh Thanh Hoá có tục lệ đi chợ mua bán để lấy may. Chợ họp gần giếng Tam Bảo trong làng nên mang tên Tam Bảo.
Chợ Bến
Chợ Bến ở Đồng Hới (Quảng Bình), chỉ họp ba ngày đầu năm. Chợ họp không có địa điểm nhất định, dọc theo bến sông Nhật Lệ. Trên bộ xe cộ tấp nập, dưới sông thuyền ghe chen nhau san sát.Mấy hôm trước Tết, nhân dân địa phương dựng lều trại, mở bài chòi.
Người về họp chợ mang theo các loại đặc sản ở quê hương mình như các đồ thủ công mỹ nghệ, tôm, cá, thịt heo rừng, mật ong, gà, vịt, bánh, kẹo, đồ chơi trẻ em... kẻ mua người bán dù không quen biết nhau vẫn chào hỏi, chúc tụng lẫn nhau và không cần thách thức, “cò kè” bớt một thêm hai như những phiên chợ thường. Đi chợ chỉ mong cầu sự may mắn, cầu phúc lộc thọ cho năm mới. Đám thanh thiếu niên thì reo hò quanh các trò vui như chọi gà, leo cột mỡ, đi cầu nối trên sông hay túm tụm quanh các điểm bài chòi.
Chợ Gia Lạc
Đầu xuân, người dân Huế có thú vui đi chợ Tết Gia Lạc, cốt để mua lộc đầu năm, mua sự may mắn, suôn sẻ. Theo tài liệu cũ cho biết, người ở vùng chợ Dinh, Gia Hội đi chợ này là để có dịp bói đò nhân năm mới vì phải qua sông. Nếu khi đến bến mà đò đang neo đợi, nghĩa là sẽ được thong dong trong năm mới. Ngược lại khi đến bến mà đò sang sông, ấy là điềm báo sẽ lận đận trong năm ấy.
Lệ thường người đi phiên chợ Gia Lạc mồng 1 Tết mua một trái cau, một ngọn trầu với mong muốn sẽ an bình trong năm mới, sau đó mới mua đặc sản của chợ theo sở thích. Chợ có mỗi năm một phiên, đông vui nhất là sáng mồng một Tết. Người đánh bài chòi ngồi ngất ngưởng trên những chiếc chòi dựng cao trên mặt cỏ. Còn các cụ bô lão thì gật gù nhắm rượu với nem chua An Cựu. Thanh niên nhấm nháp kẹo mè xửng, mứt gừng vừa nghe đàn sáo phụ họa theo tiếng rao bài chòi.
 |
| Lối vào phiên chợ Gia Lạc |
 |
Chợ Gia Lạc bày bán đủ thức ăn, hoa quả, các loại rượu Tết, đồ chơi trẻ em trong ba ngày Tết. Những đặc sản của các địa phương như: bún bò, bánh bèo, bánh phu thê (su sê), kẹo mứt, đặc biệt có chuối ngự Nam Giao, quýt ngọt Hương Cần, trầu cau Nam Phổ,…
 |
| Những vật phẩm như lược chải chí, xơ mướp để tắm nay đã dần biến mất |
 |
| Một phụ nữ đang hỏi mua phong bao lì xì |
Chợ Tết Gia Lạc hình thành cách đây gần 2.000 năm. Người khởi xướng là Định Viễn công Nguyễn Phước Bình - hoàng tử thứ tư, con vua Gia Long. Đầu tiên, chợ họp ở phủ đệ, sau mới dời đến ngã ba đường Dương Nỗ - Ngọc Anh, cách trung tâm thành phố Huế chừng 3 km. NHững hình ảnh trên là chợ Gia Lạc mới được phục hưng.
"Chợ thịt Heo" họp tại xã Mỹ Lợi, huyện Vĩnh Lộc, tỉnh Thừa Thiên vào các ngày 29 và 30 tháng Chạp. Chợ không họp ở chợ thường ngày mà họp trên những chòi cao mới cất ở gần khu chợ thường ngày. Chợ Tết xã Vĩnh Mỹ cũng thuộc huyện Vĩnh Lộc, họp những ngày mồng một, mồng hai Tết tại một cồn cát cách khu chợ thường ngày khoảng 1.500 m. Do địa điểm lập chợ là cồn cát
nên còn gọi là chợ Cồn.
Về lý do tại sao không họp chợ Tết trên nền chợ thường ngày, các bô lão đương thời giải thích là trong những ngày Tết, "người cõi âm" cũng về họp chợ những nơi ấy nên người trần phải nhường họ mà họp chợ ở những chỗ khác.
Chợ Gò Trường Úc:
Chợ họp một năm có một phiên
Người bán người mua ở khắp miền
Mồng một kêu nhau đi họp chợ
Tưng bừng khăn áo bước chân chen
Chợ Gò Trường Úc có tục nhóm phiên vào ngày mồng một Tết Nguyên đán trên một gò đất cao ở chân núi Trường Úc, cạnh thị trấn Tuy Phước, cách thành phố Quy Nhơn khoảng 8 km.
Chợ Gò Trường Úc được hình thành cách đây 200 năm. Trong thời kỳ quân Tây Sơn đóng tại đây, đã tổ chức các cuộc vui chơi giải trí và tổ chức nhóm chợ đầu năm trên Gò đất mang tên Trường úc.
Chợ Gò Trường Úc đã trở thành điểm vui xuân lý tưởng mang đậm tính chất lễ hội cổ truyền. Người đi chợ không những để đi mua sắm mà còn du Xuân hái lộc, cầu duyên nợ, cầu sự may mắn, hanh thông. Chùa Long Sơn cổ kính nằm kề bên núi Trường Úc từ lâu đã là nơi mọi người đến xin dăm cầu nhân duyên, bổng lộc nhân dịp Xuân về.
CHỢ TẾT GÒ CHÀM: Cách thị trấn Bình Ðịnh chừng hai cây số về phía bắc, chợ Gò Chàm tọa lạc trên một khoảnh đất cao, rộng chừng hai mẫu tây, phía bắc giáp sông cầu Chàm, phía tây sát quốc lộ 1. Ngày nay, nơi ấy nhà cửa mọc lên san sát lại có một bệnh xá, không còn dấu vết gì một ngôi chợ lớn nhất tỉnh, nhưng địa giới là cây cầu bắc qua quốc lộ 1 vẫn còn đó và vẫn giữ nguyên cái tên "Cầu Chàm" như thuở nào. Theo các vị bô lão, ngày xưa chợ này tên chữ là Lam Kiều thị, có dựng trụ ngay trước chợ khắc ba chữ ấy và vùng này gọi là xứ Lam Kiều, thời Minh Mạng thuộc làng An Ngãi tổng Thời Ðôn huyện Tuy Viễn phủ An Nhơn. Mang tên xứ Lam Kiều vì xưa kia trồng nhiều cây chàm để nhuộm vải, thế thì đúng ra phải gọi là chợ Cầu Chàm nhưng dân chúng lại quen gọi là chợ Gò Chàm. Bởi đó, có người còn cho rằng chợ được lập trên vùng đất gò có nhiều mồ mả người Chàm nên mới gọi là chợ Gò Chàm.Năm 1940, chợ Gò Chàm dời vào khu đất phía đông bắc bên ngoài thành Bình Ðịnh, sát với khu phố của thị trấn và đổi danh hiệu là chợ Bình Ðịnh, nhưng dân chúng vẫn quen gọi tên cũ. Chợ mới vẫn giữ vai trò lớn nhất tỉnh, nhóm chợ mỗi ngày và mỗi tháng có sáu phiên vào các ngày mồng 3, 8, 13, 18, 23, 28. Ngoài ra, xưa nay vẫn giữ lệ phiên chợ 23, 28 tháng chạp âm lịch nhóm suốt ngày đêm và đông hơn các phiên chợ khác trong năm.
Phiên chợ tết khác với phiên thường vì có nhiều người đến chợ để dạo chơi, ăn uống, thết đãi bạn bè và càng về đêm người dạo càng đông. Người đi chợ để mua bán cũng tăng lên gấp nhiều lần vì phiên chợ này không thiếu món sơn hào hải vị nào cần mua sắm làm cỗ dọn tết. Họ réo gọi nhau tốp năm tốp ba cùng đến chợ cho vui, trong bài vè chợ Gò Chàm đã diễn tả quang cảnh rộn rịp ấy:
D. CHỢ TẾT NAM KỲ
No comments:
Post a Comment