SỔ TAY TƯỞNG NĂNG TIẾN
Cái Lon, Chiếc Nón & Nùi Giẻ Rách
Bây giờ, trừ cái labtop, tôi rất ít để ý đến những vật dụng khác quanh mình. Sau tháng 4 năm 1975 – có lúc – tôi cũng không bận tâm đến bất cứ một thứ gì, ngoài cái lon Guigoz.
Tôi bắt đầu làm quen với nó vào mùa mưa năm 1975, trong trại cải tạo. Chịu đói là bài học đầu tiên mà chúng tôi được học, và đây cũng là bài học kéo dài suốt khóa.
Ở vào hoàn cảnh này mà vớ được mấy củ khoai đào sót, một con ếch chậm chân, một nắm rau rừng cấu vội, hay một vốc gạo thừa – vét được sau những lần tạp dịch dọn kho – mà có sẵn cái lon Guigoz bên mình thì tiện lắm. Cất dấu tang vật rất dễ, và chỉ cần rất ít nhiên liệu trong việc nấu nướng.
Hằng đêm chúng tôi đều được nghe giảng dậy về một cuộc sống mới không giai cấp, không còn cảnh người bóc lột người, mọi sản phẩm đều là của chung, làm việc theo khả năng và hưởng thụ theo nhu cầu... Chúng tôi cũng được động viên cứ yên tâm học tập, không phải bận tâm gì về thân nhân hay gia quyến. Cả nước đang đi từ giai đoạn ăn no mặc ấm, sang ăn sang mặc đẹp. Còn cả thế giới thì đang chuẩn bị bước vào thế giới đại đồng.
Chúng tôi tiếp thu tốt, thảo luận tốt, viết thu hoạch tốt, nhất trí rất cao về tất cả mọi vấn đề. Sau đó – sau giờ học tập – mọi người lại lục đục mang tất cả những thứ “cải thiện” được trong ngày, bỏ vào lon Guigoz, lúi húi tìm một góc riêng đun nấu, để “sột sệt” cho đỡ đói.
Cái lon Guigoz đối với chúng tôi (những kẻ thuộc bên thua cuộc) không chỉ là một vật dụng thiết thân mà còn trở thành một kỷ vật, với những kỷ niệm rất buồn. Điều tôi không ngờ là nó cũng rất thân thiết, và cũng là một kỷ vật buồn (không kém) đối với những người thuộc bên thắng cuộc:
Nhớ thằng bạn cùng đơn vị xưa kia kể lại, bà mẹ của cậu ta cứ nắc nỏm ao ước tìm đâu ra một chiếc hộp sắt để đựng kim chỉ khâu hay đựng thuốc cảm cúm, nhức đầu… Tìm đâu ra vài chiếc bình, chiếc chai thật đẹp để tích lạc, đựng vừng phòng ngày mưa gió, lụt lội. Vừa khô ráo, vừa tiện lợi, bày biện chỗ nào cũng sáng cả một góc nhà. Bà mẹ tơ tưởng vậy thôi, chứ đang thời bom rơi đạn nổ, mọi người chỉ sống nhờ vào mấy chiếc tem đậu phụ, tem thịt, vào những viên gạch xếp hàng giữ chỗ thay người trước một xe bán rau, trước cửa hàng bán nước mắm mậu dịch…, bới đâu ra chiếc hộp, chiếc chai bà ưng ý?
Ấy vậy mà hôm tiễn thằng bạn tôi vào chiến trường, không hiểu bằng cách nào, bà mẹ đã tìm được chiếc vỏ hộp sữa Guigoz đặt vào một bên túi cóc của cậu con trai. Nhờ cái vỏ hộp sữa ấy – chống được ẩm mốc, mưa nắng – cái ba lô lính của thằng bạn tôi thực sự trở thành một cái chạn di động. Không gặp thì chớ, hễ gặp nhau y như rằng nó sẵn sàng khoản đãi tôi đủ thứ “cao lương mỹ vị”: thịt nai sấy khô, mắm ruốc cá, thịt cheo sào gừng, sả… Tất cả chứa trong chiếc hộp sữa Guigoz đó!
Bạn tôi hy sinh ở Bàu Bàng cuối năm 1969. Nhận được giấy báo tử người con trai đâu đó chín tháng hay một năm, bà mẹ ngã bệnh qua đời. Mãi hơn hai mươi năm sau, những đội viên Hội Chữ thập Đỏ phường Mã Mây mới tìm ra nơi chôn cất thằng bạn tôi. Họ kể lại, di vật của người hy sinh đã ẩm mục, rã rữa hết, chỉ còn tìm được chiếc vỏ hộp sữa Guigoz. Hôm đưa hài cốt bạn tôi về với bà mẹ cậu ta ở một khu phố cổ Hà Nội, người ta đã đặt chiếc vỏ hộp sữa bên cạnh bó hài cốt bạn tôi trước bàn thờ bà mẹ. Đủ lệ bộ ngay ngắn, họ mới thắp hương báo với bà con trai bà đã về. (“Nỗi Buồn Lâu Qua” – Tô Hoàng).
Ngày trở về của chiếc nón cối thì ồn ào, và hoành tráng hơn nhiều:
Ảnh: AP
Năm 1968, người lính trẻ Hoa Kỳ là John Wast, khi lục soát trận địa tìm vũ khí, tài liệu, bất chợt trông thấy một chiếc nón cối có vết đạn, vẽ hình con chim bồ câu. Anh ta buộc chiếc nón vô ba-lô, và khi hồi hương vào năm tháng sau đó, anh ta mang theo làm kỷ niệm chiến tranh và đặt trên cái giá sách trong phòng.
Có một cựu chiến binh làm công tác từ thiện đến gặp anh lính cũ và hỏi anh ta có muốn trả lại chiếc nón về nơi cũ chăng, bởi vì năm tháng qua đi, cũng chẳng còn khơi lại những đau thương nhức nhối nữa. Một phái đoàn có tên là “Đoàn phát triển kinh phí thiện nguyện tại Việt Nam” tìm ra gia đình anh bộ đội Bùi Đức Hùng, bị tử thương, nhưng hài cốt không bao giờ được thu hồi.
Vào ngày Thứ Ba, bốn cựu chiến binh Hoa Kỳ mang hoàn trả chiếc nón cối cho gia đình anh Hùng qua một nghi lễ tại một ngôi làng cách Hà Nội 70 cây số; với nghĩa cử đề cao nhu cầu hòa bình và hòa giải.
Ông Bùi Đức Dục, 52 tuổi, là cháu của liệt sĩ Hùng phát biểu, “Đây thật là giây phút thiêng liêng đối với gia quyến chúng tôi.”
Ông Dục bật khóc khi chiến nón cối được mang đặt lên bàn thờ gia tộc, trước sự chiêm bái của những cựu chiến binh Hoa Kỳ, khoảng 100 dân làng và viên chức xã có mặt. Trong căn phòng cũng đặt một bức tượng ông Hồ Chí Minh, người đã lãnh đạo cuộc chiến tranh thắng lợi.
Ảnh: AP
Ông Dục ngỏ lời “Chúng tôi coi chiếc mũ này như chính một phần thân thể chú tôi, và sẽ bảo tồn nó để nhắc nhở cho thế hệ tiếp nối của gia tộc chúng tôi.”
Hơn ba triệu người Việt Nam đã chết trong chiến tranh qua thời gian Hoa Kỳ phải hành động để ngăn chặn làn sóng Cộng Sản tại Đông Nam Á. Ông Wast, nay đã 67 tuổi, là người dân vùng Toledo, bang Ohio, chưa từng du lịch Việt Nam. Lời nói của ông ta đã ghi và phát lại qua buổi lễ cho biết rằng liệt sĩ Hùng đã chiến đấu thành thạo và ngoan cường... (“46 years on, Vietnamese helmet returned.” Tran Van Minh. AP. Trans Y.Y).
Trường hợp của ông Nguyễn Chánh Nhường thì hơi khác, theo bản tin (“Sau 40 năm, liệt sỹ trở về thành hộ nghèo”) của báo Lao Động, số ra ngày 1 tháng 2 năm 2015:
Một sự kiện hy hữu vừa diễn ra tại xã Quỳnh Lâm, huyện Quỳnh Lưu (Nghệ An) khi ông Nguyễn Chánh Nhường, đã có giấy báo tử và được công nhận Liệt sỹ tròn 40 năm bỗng trở về trước sự ngỡ ngàng của người thân và bà con xóm giềng. Ông Nhường hiện trí nhớ suy giảm, sức khỏe yếu được chính quyền địa phương xếp vào diện hộ nghèo.
Vào ngày 10.4.2014, gia đình ông Nguyễn Chánh An, xóm 19 xã Quỳnh Lâm hết sức ngỡ ngàng khi thấy một người đàn ông ăn mặc rách rưới, dáng vẻ tiều tụy, khắc khổ xuất hiện trước cửa nhà. Sau phút định thần, gia đình ông An bàng hoàng nhận ra đây là ông Nguyễn Chánh Nhường, người anh em ruột của gia đình, đi bộ đội và được báo tử, truy điệu Liệt sỹ vào năm 1974, vừa tròn 40 năm.
Ông Nguyễn Chánh Nhường sinh năm 1949, quê quán xã Quỳnh Lâm, lớn lên theo tiếng gọi thiêng liêng của Tổ quốc, ông xung phong lên đường nhập ngũ. Sau một thời gian bặt tin tức, vào năm 1974, cả gia đình ông chết lặng khi nhận được giấy báo tử của đơn vị gửi về, thông báo ông đã hi sinh ngày 6.4.1973. Địa phương và các tổ chức đoàn thể đến thăm hỏi, động viên gia đình và tổ chức lễ truy điệu. Gia đình ông được phát bằng Tổ quốc ghi công số DE 145, được lưu giữ trang trọng tại nhà ông anh cả Nguyễn Chánh Nghiệm...
"Liệt sỹ" Nguyễn Chánh Nhường trở về sau 40 năm báo tử. Ảnh và chú thích: Lao Động
Bà Bùi Thị Hường, Phó Chủ tịch UBND xã Quỳnh Lâm cho biết: “Sau khi nghe tin có ông Nhường trở về, chúng tôi đã thành lập đoàn xác minh thông tin. Kết quả cho thấy người trở về chính là ông Nguyễn Chánh Nhường, đã được công nhận Liệt sỹ cách đây 40 năm. Ông Nhường không có giấy tờ gì, trí nhớ cũng không còn minh mẫn, ngay cả nói cũng không mạch lạc…
Bà Hường nói:“Chúng tôi chưa thăm, tặng quà ông Nhường, nhưng đã có kế hoạch tặng quà và đề xuất UBND huyện tặng quà cho ông trong dịp Tết Nguyên đán Ất Mùi. Đây là một trường hợp hết sức hi hữu, mong rằng các cơ quan chức năng sẽ xem xét giải quyết chế độ phù hợp cho một người đã từng đi bộ đội, tham gia chiến đấu và được công nhận là Liệt sỹ.”
Ông Nhường trở về ngày 18 tháng 3 năm 2014, gần một năm sau (hôm 1 tháng 2 năm 2015) bà Phó Chủ Tịch UBND xã Quỳnh Lâm tuy vẫn chưa đến thăm nhưng đã có “kế hoạch” và “đề xuất UBND huyện tặng quà” rồi. Chả biết “đề xuất” này có được chấp thuận hay không nhưng (“tiếng chào cao hơn mâm cỗ”) thế cũng qúi hoá lắm rồi.
Nếu ông Nguyễn Chánh Nhường đi luôn, và chỉ có cái lon Guigoz hay chiếc nón cối trở về (thôi) thì việc tiếp đón – chắc chắn – sẽ long trọng và đình đám hơn nhiều. Cổ lai chinh chiến kỷ nhân hồi. Đã đi chinh chiến mà còn (ráng) trở về làm chi nữa, cho nó thêm rách việc!
NGUYỄN THIÊN THỤ * CHẢ VÀ NEM
CHẢ VÀ NEM
NGUYỄN THIÊN THỤ
I. CHẢ GIÒ
Nem rán hay còn gọi là chả giò, chả cuốn, chả ram, chả nem là món ăn ngon, nổi tiếng của người Việt và được chế biến từ những nguyên liệu dễ kiếm, cách thực hiện không phức tạp.Nem rán, cũng được gọi tắt là nem, là cách gọi phổ biến ở miền Bắc (một số nơi ở tỉnh Nam Định gọi là chả). Ở miền Trung, món ăn này thường gọi là chả cuốn (riêng ở Thanh Hóa gọi là chả), còn ở miền Nam, nó được gọi là chả giò. Loại nem gói theo kiểu miền Nam được người Bắc gọi là nem Sài Gòn.
Thịt: Thịt nạc dăm, thịt cua (có thể thay bằng tôm tươi),
Trứng gà hoặc trứng vịt,
Rau: chọn khoảng 2-3 loại trong các loại: cà rốt, khoai môn, khoai lang, đậu phụ, củ đậu, giá đỗ, su hào.
Miến, bánh đa nem (bánh tráng).
các gia vị khác: hành lá, muối, mộc nhĩ, nấm bào ngư hoặc các loại nấm khác như: nấm đông cô, nấm hương, hành khô, tỏi khô.
Nhân nem: Thái nhỏ thịt rồi xay hoặc bằm nhuyễn. Rau thái sợi, cắt khúc vừa quấn cuộn. Miến (đã được ngâm qua nước), mộc nhĩ, nấm hương ngâm nước (nếu nấm tươi không cần ngâm), rửa sạch rồi thái nhỏ. Hành băm nhỏ. Tất cả trộn đều với trứng và gia vị (nên cho vào rất ít muối vì bánh tráng đã có sẵn vị mặn).
Gói nem: Bánh đa nem ủ mềm, cắt mép cứng, rồi cắt nhỏ vừa với độ dài dự định của nem, thường khoảng 3 đốt (lóng) tay; cho nhân vào cuốn tròn lại (chú ý không cuốn chặt tay)
Rán nem: Bỏ vào chảo dầu nóng (dầu vừa mặt nem, không nên cho quá nhiều, nem sẽ bị nổ mặt và bung mép), để nhỏ lửa, trở đều tay cho đến khi nem chín vàng đều, vớt ra ăn nóng cùng với nước mắm pha chế gồm chanh (vớt bỏ hột để nước chấm không bị đắng, tỏi, ớt (bỏ hột, bằm nhuyễn), lượng đường cho vào hòa tan trong nước và nước mắm cho tới khi ớt và tỏi nổi hết lên trên bề mặt) và các loại rau thơm: ngò, tía tô, quế, rau răm, diếp cá, húng, đặc biệt là rau kinh giới và húng lủi (húng chó), xà lách. Có thể ăn kèm với bún sợi nhỏ.
Để tránh gây ung thư, không nên dùng dầu đã sử dụng để chiên; Khi cho thêm tiêu món ăn càng hấp dẫn, ngon miệng, nhưng khi chiên ở nhiệt độ cao tiêu sẽ tạo ra chất gây ung thư.
Người miền Nam ưa cho thêm chút đường.
Bí quyết để nước chấm ngon: Nước chấm muốn có màu đẹp tự nhiên, nên cho vào một ít ớt chín đỏ giã nhỏ (ớt bỏ hột để tránh hại dạ dày). Cho thêm một múi chanh đã tách rời các tép, nước chấm sẽ rất hấp dẫn. Khi rót nước mắm vào bát nước chấm (đã cho đường, nước sạch, bột ngọt, chanh, tỏi, ớt) nên để cho nước mắm chảy từ từ vào chén (bát) để gia vị nổi đều lên mặt mới đẹp.
Để pha nước chấm ngon, nên pha nước chấm bằng nước ấm và hòa tan đường, mì chính trước.
Ngoài nem nhân thịt lợn, cua, hải sản,... miền Bắc còn có thêm món nem ốc. Nguyên liệu gồm ốc, thịt nạc dăm, lá lốt, lá ngải cứu, hành hoa băm nhỏ, trứng gà.
Ở miền Nam còn rất nhiều loại nem khác như: chả giò trái cây, chả giò chay, chả giò hải sản, chả giò gói bằng hoành thánh, chả giò rế, chả ram (miền Trung - cuốn tròn bằng ngón tay cái) nhưng dù sao cũng phải tùy theo nguyên liệu chính mà chọn các phụ gia và rau làm cho món ăn đậm đà và hợp khẩu vị. Chả giò Việt Nam nổi tiếng sau phở. Hồi ở Việt Nam, lính Mỹ rất thích chả giò.
Ông Trịnh Vĩnh Bình sinh năm 1947, là một người Việt tị nạn tới Hà Lan vào năm 1976, có biệt danh "Vua Giò Chả". Nghe lời Việt Cộng dụ dỗ , năm 1987, ông đem tiền về Việt Nam đầu tư. Vào thời điểm này, Chính phủ chưa cho phép Việt kiều mua nhà đất, chính vì thế ông Bình đã phải nhờ người thân sống ở Việt Nam đứng tên giúp. Từ năm 1987 đến 1996, ông Bình đã rất thành công, mua hơn 284 ha đất, 2 cơ sở sản xuất và 11 căn nhà ở Bà Rịa-Vũng Tàu, Đồng Nai và Sai gon, nâng số tài sản đầu tư lên gấp gần 8 lần số vốn, tới khoảng 30 triệu đô la Mỹ. Sau đó, ông bị cộng sản lột sạch, và kết tội về "vi phạm các quy định về quản lý và bảo vệ đất đai" và tội "đưa hối lộ". Năm 1998, TAND tỉnh Bà Rịa-Vũng Tàu xét xử sơ thẩm và tuyên phạt ông Bình 13 năm tù. (Theo Wikipedia)
III. NEM Người Việt Nam ta có câu:“Ông ăn chả, bà ăn nem”. Thật ra nem và chả khác nhau. Có hai loại nem: nem chua và nem nướng. Huế nổi tiếng nem chua. .
1. Nem chua
Nem chua Huế gồm có thịt bò, thịt heo, bì heo, tỏi, sung, ớt, tiêu…Tất cả vật liệu tr ên đem lót nilon sạch trên một cái đĩa sâu lòng rồi cho thịt vào nilon, ấn chặt thịt xuống và xoay thịt sao cho thịt vừa chặt và mặt trên thịt bằng phẳng. Rắc ớt và tỏi lát lên bề mặt thịt rồi lấy màng thực phẩm bọc kín. Lót nilon sạch trên một cái đĩa sâu lòng rồi cho thịt vào nilon, ấn chặt thịt xuống và xoay thịt sao cho thịt
vừa chặt và mặt trên thịt bằng phẳng. Rắc ớt và tỏi lát lên bề mặt thịt rồi lấy màng thực phẩm bọc kín. Để nem chua sau một ngày là bạn có thể dùng được.Sau một ngày, bạn hãy cất nem vào tủ lạnh để ăn dần hoặc gói riêng vào lá chuối/lá rong để biếu người thân
Nem chua
Nem chua Thủ Đức đã một thời có hàng trăm nhà làm nem tại gia đình. Nem chua Thủ Đức đã từng độc chiếm Sài Gòn và các tỉnh miền Đông, miền Tây một thời. Có những quán nem lừng lẫy một thời như Tư Liên, Sáu Trọc, Bảy Khá, Mười Sồi, Phước Tường Phát, Thiên Hương Viên… Người Thủ Đức vốn tự hào: "Ở đâu mà chẳng biết ta, Ta ở Thủ Đức, vốn nhà làm nem". Có người cho rằng, có lẽ những lò lâu đời trên dưới trăm năm đã xuất ngoại rồi. Và hiện giờ, lò nem nổi tiếng và lâu đời nhất, chừng 40 năm.
2. Nem nướng
Nem chua còn có nem nướng hay rán. Vật liệu cũng là bì heo, thịt bằm hay xay nhuyễn, xong để vào ngăn đá trong khoảng một giờ rồi mang ra xay lại một lần nữa. Sau đó, trộn thịt với nước mắm, đường, bột năng, tỏi, hạt tiêu rồi cho bì lợn vào trộn đều.
Dùng màng bọc thực phẩm gói nem thành những chiếc nhỏ, để vào tủ lạnh. Sau 1 ngày, các bạn lấy nem ra, dùng xiên tre xiên vào từng chiếc nem rồi nướng trên than hoa hoặc dùng lò nướng. Thường nước bằng than sẽ mang đến vị thơm cho nem.
III TRÉ.
Huế có Tré cũng là một loại nem nhưng có hương vị đặc biệt.
Tré Huế là một món ăn đặc biệt của Huế bởi sự tỉ mỉ và trau truốt trong khâu chế biến và trình diễn. Tré Huế đã trải qua một khoảng thời gian dài hình thành và phát triển, để mang lại cho mọi người một món ăn tinh thần bình dị nhưng đậm đà.Thịt này làm tré phải ram da
Tỏi cựu, gừng non xắt sối ra
Thính, muối, mè, đường đều trộn bóp
Gói bằng lá ổi, bó tranh tra.
Đây chỉ là 1 trong số hàng trăm món ăn xứ Huế đã được bà Trương Đăng Thị Bích, con dâu của thi sĩ Tùng Thiện Vượng Miên Thẩm soạn sách Thực phổ Bách Thiên, dạy nấu 100 món ăn bằng thơ thất ngôn tứ tuyệt vào cuối thế kỷ 19.
Tré Huế
Làm Tré không giống như Nem và Chả, nguyên liệu làm tré đều được làm chín và bao gồm nhiều vị. Muốn có lọn tré đậm đà cần phải có thịt bò rim cho thấm gia vị thơm của nước mắm và vị đậm ngọt của đường. Thịt ba chỉ cần ram vàng, thịt đầu luộc và làm sạch. Khi ăn tré Huế chắc hẳn các bạn sẽ nhận thấy sự khác biệt vì sự tinh tế của những gia vị làm nên Tré. riềng, thịt đầu luộc, thịt bò rim và ba chỉ ram tất cả đều được những bàn tay thuần thục và khéo léo sắt thành sợi. Đây là nét đặc trưng của Tré Đông Ba vì giữ được cách làm truyền thống, khi sắt bằng tay các nguyên vật liệu sẽ rất đẹp và không bị nát như khi sử dụng máy móc để làm.
Lọn tré thơm cay không thể thiếu tỏi vằm, tỏi phải được vằm sao cho vừa không to quá không quá nhỏ.Khi đã có tất cả các nguyên liệu cần thiết, ta dùng một thau sạch để tất cả các nguyên vật liệu gồm: thịt bò rim, thịt ba chỉ ram, thịt đầu luộc, riềng, tỏi, mè và gia vị vừa dùng trộn đều tất cả các nguyên vật liệu lại cho gia vị thấm đều.
Tré ngày xưa gói bằng lá chuối ở trong và tranh ở ngoài, nhưng ngày nay Tré đa dạng hơn vế hình thức, ở lớp trong cùng là lá ổi, bao ngoài thêm lớp lá dong rồi đến lớp lá chuối ngoài cùng. Nếu như bạn muốn gọn gàng khi cần phải mang đi xa chúng tôi sẽ cung cấp cho bạn những thẩu tré đậm chất Huế nhưng vẫn giữ được hương vị xưa của món ăn.
(Trích :NGUYỄN TJHIÊN THỤ * ĐỜI SỐNG VIỆT NAM -SẼ XUẤT BẢN)
LÒ SÁT THAI NHI - PHAN KHÔI - TRẦN TRỌNG KIM
LÒ SÁT THAI NHI
Kinh hoàng phát hiện Lò sát thai nhi ở Hà Nội làm dậy lên luồng sóng phẫn nộ
Rợn người với “lò sát thai nhi” ở Hà Nội… kẻ được gọi “Bàn Tay Vàng” thai 28 tuần 3 ngày tuổi vẫn dám giết !
Bí ẩn về phòng phá thai khủng khiếp nhất Hà Nội bị tiết lộ
Những mùi hôi tanh đặc biệt ấy hàng ngày vẫn bốc mùi xú uế thoang thoảng nhưng chẳng mấy người phát hiện ra nó ở đâu. Đơn giản vì nó đã được ngụy trang khá kỹ càng mà nếu không ai động đến có lẽ mãi mãi chẳng bao giờ bị phanh phui….
Thực hư về vị bác sĩ có… “bàn tay vàng”
Nói đến sự xuất hiện của những phòng phá thai ở Hà Nội, có lẽ chẳng ai lạ lẫm gì những con phố nức tiếng nhất Hà Thành như ‘phố phá thai’ ở Phùng Hưng – Hà Đông (gần bệnh viện 103), dốc Phụ sản Hà Nội. Đặc biệt là phố phá thai dài ngun ngút trên đường Giải Phóng (Hà Nội).
Tuy nhiên, có một con phố ngay sát đó với một phòng khám tư nhân ở phố Trương Định (Hoàng Mai – Hà Nội) mà ít người bình thường để ý. Nhưng đây lại là địa chỉ “tin cậy” cho những người có ý định từ bỏ những đứa con còn chưa kịp thành hình của mình.
Lần theo những thông tin nhận được, chúng tôi không mấy khó khăn tìm được đến địa chỉ phòng khám này. Theo tìm hiểu của phóng viên và những thông tin từ người dân trong khu vực đường Trương Định, vị bác sĩ tên C. là chủ của phòng khám nổi tiếng này, với biệt danh “bàn tay vàng”. Vì bác sĩ C có thể xử lý “mọi trường hợp” mà không phải vị bác sỹ sản khoa nào cũng dám làm.
Để tìm hiểu rõ hơn về phòng khám tư nhân chuyên về sản khoa của bác sĩ C, phóng viên đã quyết định dành một quãng thời gian không phải ngắn để tìm hiểu thực hư về “tài năng” của vị bác sĩ với biệt danh ấy.
Theo quan sát của phóng viên liên tục trong hơn 2 tháng, phòng khám của bác sĩ C ngày nào cũng khá đông khách ra vào tấp nập. Thậm chí, ngay cả ban đêm, dường như phòng khám này cũng vẫn sáng đèn làm việc như bình thường.
Tuy nhiên, sự tò mò của chúng tôi chỉ thực sự được đẩy lên cao điểm khi nghe một người dân trong khu vực tiết lộ: “Tới đây vào ban ngày thì làm sao thấy được cảnh những người đi phá, nạo, hút thai. Phải tới vào ban đêm…” Người phụ nữ này nói nhưng dường như sợ sệt một điều gì đó nên lại nhanh chóng đánh trống lảng: “Nhưng thôi, chị không nói gì đâu, chẳng phải việc của mình rồi lại “tai bay vạ gió”.
Thôi, các em đừng hỏi chị, chị không nói gì đâu…”. Với cái nhún vai thật mạnh rồi những cái lắc đầu, những cái xua tay cùng với nét mặt khá căng thẳng của người phụ nữ đó càng thêm thúc giục chúng tôi phải tìm ra những “bí ẩn” bên trong phòng khám sản khoa của vị bác sĩ tên C. này.
Trong suốt quãng thời gian quan sát hoạt động của phòng khám tư nhân ở phố Trương Định của bác sĩ C, nhóm phóng viên được biết, đây là một cơ sở phòng khám sản khoa tư nhân hoạt động theo hình thức “gia đình”.
Khi trời còn chưa rõ mặt người, cô y tá mang theo những bọc nylon màu đen đầy “bí ẩn” bước vội ra rồi đặt ngay ngắn trước cửa phòng khám số 934 – 936 Trương Định
Theo quan sát của phóng viên, hàng ngày, trước cửa phòng khám của vị bác sỹ C này đều xuất hiện những bọc màu đen. Thông thường, hàng ngày, các bọc đen này được đưa ra vào mỗi buổi sáng sớm, trưa và chiều và được đặt ngay ngắn trước cửa phòng khám ở phố Trương Định. Trong khi các bọc rác sinh hoạt của các hộ dân gần đó đều rất dễ nhận ra bên trong có gì thì bọc màu đen trước cửa phòng khám của bác sĩ C. thực sự là một dấu hỏi chấm.
Để tìm hiểu rõ bên trong bọc màu đen đó có gì, phóng viên đã dành nhiều ngày quan sát. Theo những thông tin thu nhận được thì từ những bọc màu đen ấy khi lại gần có mùi hôi tanh ngai ngái đến nghẹt thở. Đặc biệt, nếu vào những hôm trời mưa gió, từ các bọc màu đen ấy lại có một thứ nước ri rỉ chảy ra màu đỏ như màu máu…
Chính những thông tin này càng khiến chúng tôi tò mò hơn về câu hỏi: “Liệu những chiếc túi kia chứa chất gì hay bên trong đó là những hình hài bé bỏng đã bị chính cha mẹ chúng chối bỏ, hay kết quả của những mối tình “ăn cơm trước kẻng” đã được gói gọn lại để mang đi xử lý như những thứ rác thải sinh hoạt???”.
Quyết định tiến lại gần để thử “kiểm tra” xem trong túi có gì thì cánh cửa của phòng khám bất chợt kéo lên rất nhanh. Cơ hội tưởng chừng như đã mất khi phòng khám này vẫn sáng đèn ở các tầng trên. Tuy nhiên, sau khi cánh cửa cuốn kéo lên, lúc đó còn chưa rõ mặt người, một cô y tá bước ra, tay mang thêm một chiếc túi nylon màu đen vứt ra trước cửa, mắt không quên liếc nhìn xung quanh.
Thấy không có động tĩnh gì, cô gái ấy mới quay trở vào trong. Cả căn phòng và mọi hoạt động bên trong phòng khám lại được che chắn bởi cánh cửa đóng im lìm trong đêm tối. Tất cả đều bí ẩn như chính chiếc túi nylon màu đen vừa được mang ra.
Tò mò trước những hành động của cô y tá, chúng tôi tiếp tục tìm cách khám phá chiếc túi nylon đầy “bí ẩn” ấy. Khoảng 6h sáng, chiếc túi nylon cạnh phòng khám của bác sĩ C. được một chị lao công nhặt đi và bỏ lẫn vào cùng với hàng trăm loại rác thải sinh hoạt khác. Bánh xe của chị lại lăn đều trên con đường Trương Định, mang theo những bịch nylon màu đen mà chúng tôi đang tìm cách kiểm tra bên trong.
Để tránh bị phát hiện, chúng tôi cuối cùng cũng đã chọn được một địa điểm hợp lý để mở những chiếc túi đen từ chiếc thùng rác của người lao công. Khi chiếc túi được mở ra, trước mắt chúng tôi là đủ thứ bông băng, dịch truyền, kim tiêm… vẫn còn dính máu tươi, được vứt lẫn vào nhau thành một đống “phế thải”. Chưa kể đến những chất nhầy nhầy còn bám lại trên thành túi. Mùi tanh của máu, của chất nhầy ấy phả vào mũi khiến ai đứng cạnh cũng phải nhanh chóng đặt chiếc túi xuống rồi quay đi.
Sau đó, chúng tôi đã kịp nhặt lại quyển sổ y bạ của một phụ nữ bỏ lại lẫn trong đống rác thải y tế ấy. Trên quyển sổ vẫn còn những vệt máu tươi, trong đó có ghi rõ thai nhi khám ở dốc Phụ Sản (Hà Nội) đã được 28 tuần 3 ngày…
Trên tay chúng tôi vẫn là cuốn sổ y bạ còn dính máu. Sau khi xem xong nội dung được ghi trong sổ, chúng tôi không khỏi bị ám ảnh bởi hình ảnh bụng bầu của người phụ nữ, rồi cái môi chúm chím của những đứa trẻ vừa sinh ra, chúng được cưng nựng trên tay của các cô y tá, ai nấy đều rạng ngời hạnh phúc…
Nhưng tại đây thì… Quyển sổ trước mặt và những gương mặt thất thần, thiếu sức sống của những thai phụ vừa trải qua ca phẫu thuật để đưa những hài nhi ra khỏi cơ thể mình. Niềm hạnh phúc được làm cha, làm mẹ đã bị rũ bỏ. Nhiều thai nhi còn chưa kịp thành hình hài.
Những manh mối đầu tiên ấy càng thúc đẩy chúng tôi thâm nhập để tìm hiểu rõ những “bí ẩn” về số phận của các thai nhi đã bị chính người mẹ của chúng tước đi quyền làm người ở phòng khám của bác sĩ C. sẽ được xử lý như thế nào???
ÔNG CHÚ ĐA TÌNH
Lộ diện thêm một "cháu gái" của Hồ Chí Minh
sau nhiều năm giấu mặt
Hồ Chí Minh như thế nào chắc chúng ta ai cũng biết quá rõ về ông ta. Một người có rất nhiều tên, tánh tình rất thâm độc đúng như người Trung Cộng hiện nay. Cũng có nguồn tin nói HCM thì muôn mặt, lúc thì Nguyễn Tất Thành, lúc thì Hồ Quang, lúc thì Hồ Tập Chương, nhưng người cuối cùng đóng vai này lấy chết tên là Hồ Chí Minh.
Trên mạng Internet thấy tất cả có 4 khuôn mặt khác nhau, tuy giống hơi na ná.
Nhìn kỹ thấy người thì thấp, người thì cao hơn, người thì tai to, người thì tai nhỏ hơn, khuôn mặt cũng thế, người thì mặt xương xương, người thì mặt có da thịt hơn. Nói chung những khuôn mặt đó khác nhau hoàn toàn nhiều điểm (1).
Từ khi có Internet đến nay, mọi giả dối, mọi nếp sống phung phí nhưng đóng kịch của Hồ được phơi bày như thích dùng thuốc lá ngoại Philip Moris cứ đốt hết điếu này đến điếu khác và được CSVN tuyên truyền là Bác tiết kiệm từng chiếc que diêm, đúng ra hút liên tục hết điếu này đến điều khác thì đâu cần phải đốt que diêm khác cứ mồi lại điếu cũ là xong, uống toàn rượu Whisky nhập, tệ nhất cũng phải là rượu Mao Đài Trung Cộng.
Là người VN ai cũng biết độ khát máu của HCM trong chiến dịch Cải Cách Ruộng Đất năm 1954, tết Mậu Thân năm 1968, và câu hiếu chiến để đời của Hồ: "Thà đốt hết dãy Trường Sơn và hy sinh tới người lính cuối cùng cũng phải chiếm cho được miền Nam".
Nói đến chuyện tình cảm thì Hồ rất nổi trội trong việc này. đi đâu cũng có vợ có con đó. Ở nước nào cũng có vợ ở nước đó, Pháp, Liên Sô, Tàu, bí danh ông Ké bên đất Thái. Và cũng nổi tiếng là người chạy làng, vì dám chơi mà không dám chịu, không dám nhận vợ, nhận con.
Còn độ lăng nhăng thì khỏi bàn. Hồ thích nhất là các cháu thiếu nhi được mệnh danh là cháu ngoan bác Hồ. Hễ sáp vào là hôn miệng các cháu đến nỗi qua Indonesia bị cánh cáo là Hồ nên tôn trọng phong tục tập quán của người Hồi Giáo không hôn miệng các cháu gái khi qua thăm.
Ngoài Huỳnh Thị Thanh Xuân ra còn một người bây giờ mới lộ diện trước đây đã từng được Hồ chiếu cố mỗi khi vào thăm, người đã từng thân thiết khi gọi Hồ là "Minh Thúc", có nghĩa là Chú Minh. Bà ta tên thật là Hồ Mộ La, được Hồ Chí Minh gọi là Mộ Lan, người có hình ở phía dưới.
Bà vẫn còn giữ được mấy hàng chữ Hồ đánh máy gởi cho Bà để làm kỷ niệm và cho đăng lên báo Tiền Phong, một cơ quan ngôn luận của đoàn thanh niên CS HCM*.
Và dưới đây là nguyên văn bức thư HCM đánh máy gởi cho bà, tuy có vài hàng ngắn ngủi, nhưng lại sai chính tả quá nhiều.
Thế mới biết HCM là ai, tại sao chữ Tàu lại rành rẽ nói và viết rất thành thạo, nhưng chữ Quốc Ngữ VN thì viết và đánh máy sai bét.
Còn chuyện Hồ có máu tốt không thì bức thư đánh máy gởi cho Cháu Mộ Lan cuối thư cũng có chữ hôn cháu là bằng chứng không thể chối cãi được. Xin dẫn nguồn báo Tiền Phong dưới đây để độc giả nhận định.
31.03.2016
TRẦN GIA PHỤNG * GIAI THOẠI PHAN KHÔI
GIAI THOẠI PHAN KHÔI
TRẦN GIA PHỤNG
1.- SƠ LƯỢC TIỂU SỬ
Phan Khôi (1887-1959) hiệu là Chương Dân, sinh ngày 20 tháng 8 năm Đinh
Hợi (6.10.1887) tại làng Bảo An (vùng Phù Kỳ tức Gò Nổi), Huyện Diên Phước, Phủ
Điện Bàn, Tỉnh Quảng Nam, nay là Xã Điện Quang, Huyện Điện Bàn, Tỉnh Quảng
Nam. Song thân của Phan Khôi là Phan Trân (1862-1911, đỗ Cử Nhân năm 1888 và
Phó Bảng năm 1895) và bà Hoàng Thị Lệ (con của Hoàng Diệu), nghĩa là Phan Khôi
là cháu ngoại Hoàng Diệu (1829-1882). Hoàng Diệu là vị Tổng Đốc đã tuẫn tiết theo
Thành khi Hà Nội khi bị Pháp chiếm năm 1882. Bà Lệ từ trần năm 1893.
Năm 1906 (Bính Ngọ), Phan Khôi dự kỳ Thi Hương tại Thừa Thiên, rớt Cử
Nhân và được sắp hạng Tú Tài. Có lẽ vì vậy mà sau nầy, khi biết Pháp Văn, Phan
Khôi chọn biệt hiệu là Tú Xơn, phiên âm từ chữ Pháp ''tout seul'' (một mình).
Lúc đó, Phong Trào Duy Tân do Phan Châu Trinh vận động, đang phát triển
mạnh ở Quảng Nam. Phan Khôi chuyển qua học chữ Quốc Ngữ và chữ Pháp. Năm
1908, ông cùng chín người bạn khác, trong đó có Cử Nhân Nguyễn Bá Trác (1880-
1945) ra Hà Nội tiếp tục nền tân học. Trên đường đi, Phan Khôi đến Đà Nẵng và gặp
Trần Quý Cáp tại đây ngày 16.2.1908. Trần Quý Cáp cũng đang trên đường đi đến
nhiệm sở mới ở Khánh Hòa. (1)
Lúc đó xảy ra vụ dân chúng Quảng Nam biểu tình bất bạo động xin giảm xâu
hạ thuế vào tháng 3.1908. Pháp đàn áp cuộc dân biến, bắt giam những nhà vận
động Duy Tân tại Quảng Nam và truy lùng Nguyễn Bá Trác, Phan Khôi. Phan Khôi bị
bắt và bị giam ở Quảng Nam tại làng La Qua, Huyện Diên Phước, Phủ Điện Bàn
(gần Vĩnh Điện ngày nay).
Có lẽ thời gian ngồi tù của Phan Khôi không lâu vì sau đó, người ta thấy ông
ghi tên theo học Trường Pellerin (Huế) trong niên khóa 1909-1910. Năm 1911, Phan
Khôi thôi học, về quê thọ tang cha, và mở trường dạy chữ Nho. Lúc đó, triều đình
sửa sọan bãi bỏ khoa cử Nho Học. Phan Khôi nghỉ dạy năm 1916, ra Hải Phòng làm
Thư Ký cho công ty đường biển Bạch Thái Bưởi, (2) phụ trách viết thư bằng chữ
Nho trong việc giao dịch với các hãng buôn Hồng Kông, và các thư ngắn bằng Pháp
văn cho các công ty Pháp.
1
Nguyễn Bá Trác, người cùng Phan Khôi bị Pháp truy lùng năm 1908, trốn ra
nước ngoài một thời gian, sau về làm việc tại Phủ Toàn Quyền Đông Dương, rồi
cùng Phạm Quỳnh (1892-1945) lập tạp chí Nam Phong năm 1917. Nguyễn Bá Trác
phụ trách phần chữ Nho, đã giới thiệu Phan Khôi để cộng tác với Nam Phong.
Không đồng ý với cách điều hành tờ báo của Phạm Quỳnh, Phan Khôi vào Sài
Gòn, viết cho tờ Lục Tỉnh Tân Văn (lập từ năm 1907). Năm 1920, ông lại ra Hà Nội
viết cho Thực Nghiệp Dân Báo (lập năm 1920), và Hữu Thanh (lập năm 1921). Trong
thời gian nầy, Phan Khôi dịch Thánh Kinh cho Hội Thánh Tin Lành Việt Nam. Ông
biết chữ Pháp, lại giỏi chữ Nho nên ông dựa vào hai bản Thánh Kinh bằng chữ Pháp
và bằng chữ Nho mà các Giáo Sĩ Trung Hoa đã dịch trước đó, để dịch sang Quốc
ngữ. Bản dịch của ông là căn bản cho các bản Thánh Kinh bằng chữ Việt sau nầy
của Hội Thánh Tin Lành. (3)
Năm 1922, Phan Khôi vào Sài Gòn tiếp tục viết báo. Bị Pháp tình nghi, ông
xuống Cà Mau nương náu nơi nhà một người bạn. Ông tiếp tục tự học Pháp Văn và
được một ký giả người Pháp tại Sài Gòn, tên là Dejean gởi sách vở và hướng dẫn
sửa bài tập Pháp Văn cho ông. Năm 1925, ông trở lại Sài Gòn, viết Đông Pháp Thời
Báo (lập năm 1923), Trung Lập Báo (lập năm 1924), Thần Chung (lập năm 1929).
Năm 1929, Phan Khôi trở thành chủ bút sáng lập tạp chí Phụ Nữ Tân Văn, nhưng
vẫn tiếp tục cộng tác với các báo khác. Năm 1930, Phan Khôi viết bài phê bình bộ
Nho Giáo của Trần Trọng Kim (1883-1953) mới xuất bản, gây nên cuộc bút chiến, có
cả Phạm Quỳnh tham gia.
Phụ Nữ Tân Văn tạm đình bản vì lý do tài chánh, Phan Khôi trở ra Hà Nội, làm
chủ bút Phụ Nữ Thời Đàm năm 1932. Trên báo nầy, bài ''Văn minh vật chất và văn
minh tinh thần'' của ông dẫn tới cuộc bút chiến với nhà văn cộng sản Hải Triều
Nguyễn Khoa Văn (1908-1954).
Năm 1934, Phan Khôi đến Huế, làm chủ bút báo Tràng An, dạy Việt Văn cho
Trường Tư Thục Hồ Đác Hàm, và viết tiếp cho Phụ Nữ Tân Văn mới tục bản. Năm
1936, Phan Khôi sáng lập và làm chủ bút tạp chí Sông Hương. Phát hành chưa
được một năm, Sông Hương phải đóng cửa vì tài chánh eo hẹp. Tại Huế, cũng trong
năm 1936, Phan Khôi tập hợp các bài viết về các câu chuyện văn chương, in thành
sách Chương Dân Thi Thọai. Các câu chuyện nầy được ông viết từ thời cộng tác với
báo Nam Phong năm 1918.
Năm sau (1937), Phan Khôi vào Sài Gòn, dạy chữ Nho và Việt Văn tại Trường
Chấn Thanh do một đồng hương Quảng Nam là Phan Bá Lân làm Hiệu Trưởng.
Phan Bá Lân là con của Phan Thành Tài (1878-1916). Đây là thời kỳ Phan Khôi viết
quyển Trở Vỏ Lửa Ra.(4)
Trong thời gian Thế Chiến Thứ Hai (1939-1945), đời sống ở Sài Gòn khó
khăn, Phan Khôi quay về quê nhà sinh sống. Tháng 3.1946, tại Hội An, Phan Khôi
được bầu làm chủ nhiệm tượng trưng Tỉnh Đảng Bộ Việt Nam Quốc Dân Đảng
Quảng Nam, thay thế Chủ Nhiệm Trương Phước Tường bị Việt Minh bắt tại Tam Kỳ
ngày 4.2.1946, và Phan Bá Lân là Bí Thư Tỉnh Đảng Bộ Quốc Dân Đảng.(5)
Sau vụ ''Ôn Như Hầu'' ở Hà Nội, (6) Việt Minh chuẩn bị tấn công Quốc Dân
Đảng. Phan Thao (con của Phan Khôi) và Phan Bôi (em chú bác ruột với Phan Khôi,
bí danh là Hoàng Hữu Nam, thứ trưởng bộ nội vụ Việt Mimh), lập kế đưa Phan Khôi
ra Hà Nội để tránh cuộc tấn công của Việt Minh, vì họ biết trước kế hoạch nầy. Tỉnh
đảng bộ cộng sản Quảng Nam cử người đến nhà, mời Phan Khôi ra Hà Nội theo chỉ
thị triệu tập của chính phủ Việt Minh.
Tại Hà Nội, tối 20.10.1946, Việt Minh võ trang tấn công vào tòa báo Việt Nam
của Quốc Dân Đảng, đặt trụ sở tại số 80 Đường Quan Thánh (Grand Bouddha cũ),
2
Sau lần nầy, Phan Bôi và Phan Thao đưa Phan Khôi lên vùng chiến khu Việt
Bắc của Việt Minh cộng sản, sống biệt lập, không có gia đình và người thân. Phan
Khôi được giao việc dịch sách chữ Nho hay chữ Pháp qua Quốc Ngữ.
Đây là một hình thức Phan Khôi bị giam lỏng hay chỉ định cư trú. Đời sống rất
thiếu thốn, đói khổ, bị gò bó, cấm đoán và nhất là cô đơn. Phan Khôi tâm sự:
“...Tuổi già thêm bệnh họan,
Kháng chiến thấy thừa ta,
Mối sầu như tóc bạc,
Cứ cắt lại dài ra…”
Sau hiệp định Genève (20-7-1954), Việt Nam bị chia hai ở vĩ tuyến 17. Phan
Khôi bị kẹt lại ở ngoài Bắc. Năm 1956, xảy ra vụ Nhân Văn-Giai Phẩm. Nhân dịp Tết
Bính Thân (1956), vào đầu tháng 2.1956, tại Hà Nội xuất hiện đặc san Giai Phẩm
1956 do nhà xuất bản Minh Đức của Trần Thiếu Bảo ấn hành. [Giai Phẩm nầy về
sau được gọi là Giai Phẩm Mùa Xuân vì cũng trong năm 1956, xuất hiện thêm Giai
Phẩm Mùa Thu, Giai Phẩm Mùa Đông.]
Đây là một tập hợp các sáng tác của nhóm văn nghệ sĩ thuộc thành phần đối
kháng với nhà cầm quyền cộng sản. Giai Phẩm nầy được đánh dấu bằng ba bài
quan trọng là “Cái Chổi Quét Rác Rưởi” của Phùng Quán, “Ông Bình Vôi”, thơ của
Lê Đạt, và “Nhất Định Thắng”, thơ của Trần Dần.
Ngày 29.8, xuất hiện Giai Phẩm Mùa Thu, được hoan nghênh quá, nên nhóm
chủ trương cho ra Giai Phẩm Mùa Thu Tập 2, rồi Giai Phẩm Mùa Thu Tập 3. Hai
mươi ngày sau Giai Phẩm Mùa Thu (Tập 1), tờ Nhân Văn số 1 được phát hành ngày
20.9.1956, do Phan Khôi làm Chủ Nhiệm kiêm Chủ Bút, Trần Duy (tên thật là Trần
Quang Tăng) làm Thư Ký.
Một trong những cách đối phó của nhà cầm quyền cộng sản là kiếm cách mua
chuộc người chủ nhiệm kiêm chủ bút báo Nhân Văn, cử Phan Khôi làm đại diện văn
giới miền Bắc qua Bắc Kinh (Trung Quốc), tham dự lễ kỷ niệm lần thứ 20 ngày mất
của Lỗ Tấn (1881-1936) vào tháng 10.1956. Ra nước ngoài là một đặc ân dưới chế
độ cộng sản Bắc Việt. Ngay tại Trung Cộng, Phan Khôi cũng không nhân nhượng, và
đã tranh luận với cán bộ Trung Cộng về chủ nghĩa Mác-xít. Khi trở về nước, Phan
Khôi không thay đổi lập trường, tiếp tục điều hành tờ Nhân Văn.
Cộng sản ra lệnh đình bản hai tờ Nhân Văn và Giai Phẩm ngày 15.12.1956,
bắt giam một số các văn thi sĩ, trí thức thuộc nhóm phản kháng, và bắt đi học tập
chính trị số người còn lại. Cộng sản không bắt giữ Phan Khôi vì uy tín của ông quá
lớn. Ông đã lăn lộn trong ngành văn chương, báo chí khoảng 50 năm khắp Bắc,
Trung và Nam. Ai cũng đều biết tiếng ông, và từng đọc bài do ông viết. Ông lại là
người miền Nam nên đảng lao động sợ làm mất lòng giới trí thức miền Nam tập kết
ra Bắc. Lúc đó, đảng lao động chuẩn bị đánh miền Nam (Việt Nam Cộng Hòa), muốn
ve vãn giới trí thức trong Nam, nên cũng tránh không bắt Phan Khôi.
Thay vào đó, đảng lao động tìm cách cô lập và gây khó khăn cho Phan Khôi,
đồng thời cho nhóm bồi bút tay sai viết bài đả kích, mạ lỵ Phan Khôi. Đầu năm 1957,
Phan Khôi tự làm bài thơ mừng thượng thọ 70 tuổi. Bài thơ mở đầu bằng hai câu:
“Lên bảy mươi rồi mẹ nó ơi!
Thọ ta, ta chúc nọ phiền ai.”
Phan Khôi không đăng báo bài thơ nầy, nhưng lại đến tai nhà văn Nguyễn
công Hoan. Nguyễn công Hoan, lúc đó là nhân viên đắc lực của Tố Hữu, liền làm bài
thơ họa lại rất thô tục và hỗn xược:
“Nhắn bảo Phan Khôi khốn kiếp ơi!
3
Thọ mi, mi chúc, chớ hòng ai.
Văn chương đù mẹ thằng cha bạc!
Tiết tháo! Tiên sư cái mẽ ngoài.
Lô-dích, trước cam làm kiếp chó,
Nhân Văn nay lại hít gì voi.
Sống dai thêm tuổi cho thêm nhục,
Thêm nhục cơm trời chẳng thấy gai.” (8)
Cuối năm 1957, Phan Khôi tập họp những bài bút ký, tạp văn viết từ năm
1946 trở về sau thành một quyển sách nhan đề là Nắng Chiều. Ông đưa bản thảo
đến nhà xuất bản hội nhà văn để in, nhưng không được xuất bản. Sau đó, Phan Khôi
ngưng hoạt động văn hóa. Già yếu, cô đơn và bệnh tật, Phan Khôi từ trần lúc 11 giờ
sáng ngày 16.1.1959 (8.12 năm Mậu Tuất), tại số 73, Phố Thuốc Bắc, Hà Nội trong
cảnh thanh bần của một Nhà Nho khí phách, tận lực theo đuổi lý tưởng của mình,
luôn luôn giữa gìn tiết tháo, không sợ bạo quyền, dù đó là cộng sản. Suốt đời, ông
sống đúng theo câu châm ngôn của Mạnh Tử: “Phú quý bất năng dâm, bần tiện bất
năng di, uy vũ bất năng khuất.”(Giàu sang không tham lam, nghèo khổ không thay
lòng đổi dạ, sức mạnh không khuất phục được.)
2.- KHỞI XƯỚNG THƠ MỚI
Vào đầu Thế Kỷ 20, các thể thơ thịnh hành là Thơ Đường (Đường Thi), thơ
lục bát và song thất lục bát. Các thể thơ nầy theo một số niêm luật bằng trắc và vần
điệu nhất định. Trên báo Phụ Nữ Tân Văn số 122, phát hành tại Sài Gòn ngày
10.3.1932, xuất hiện bài báo “Một lối thơ mới trình chánh giữa làng thơ”, kèm theo
bài thơ “Tình Già”. Cả hai bài đều của Phan Khôi, được xem là tuyên ngôn của
trường phái thơ mới ở Việt Nam. Sau đây là toàn văn bài “Tình Già”:
“Hai mươi bốn năm xưa,
Một đêm vừa gió lại vừa mưa.
Dưới ngọn đèn mờ, trong gian nhà nhỏ,
Hai mái đầu xanh kề nhau than thở.
“Ôi đôi ta tình thương nhau thì vẫn nặng,
Mà lấy nhau hẳn là không đặng.
Để đến rồi tình trước phụ sau,
Chi cho bằng sớm liệu mà buông nhau!”
Hay! Nói mới bạc làm sao chớ!
Buông nhau làm sao cho nỡ ?
Thương được chừng nào hay chừng nấy,
Chẳng qua ông Trời bắt đôi ta phải vậy!
Ta là nhân ngãi, đâu có phải vợ chồng mà tính việc thủy chung ?
Hai mươi bốn năm sau,
Tình cơ nơi đất khách gặp nhau!
Đôi mái đầu bạc.
Nếu chẳng quen lung, đố có nhìn ra được!
Ôn chuyện cũ mà thôi.
Liếc đưa nhau đi rồi!
Con mắt còn có đuôi.”
Thật ra, trong sự nghiệp văn chương của Phan Khôi, đây không phải là bài
thơ mới đầu tiên của ông. Người ta không biết ông viết bài thơ mới đầu tiên khi nào,
chỉ biết chắc chắn trước bài “Tình Già” bốn năm, trên Đông Pháp Thời Báo, số 726,
tại Sài Gòn ngày 2.8.1928, đã xuất hiện một bài thơ mới của Phan Khôi. Phan Khôi
mượn câu chuyện truyền kỳ dân gian về việc quạ bắc cầu Ô Thước, (9) để sáng tác
một bài thơ ngụ ngôn, nhan đề “Dân quạ đình công”:
4
“Mồng bảy tháng Bảy năm Mậu Thân,
Chiếu lệ bắc cầu qua sông Ngân,
Hằng hà sa số cu-li quạ,
Bay bổng về trời dường trẩy quân.
Hai bên bờ sông đậu lóc ngóc,
Con thì kêu đói, con kêu nhọc.
Đường sá xa xuôi việc nặng nề,
Phần lũ con thơ ở nhà khóc.
Bỗng nghe lệnh Trời truyền khởi công,
Nào con đầu cúi, con lưng cong,
Thêm bầy lý bẻo đứng coi việc,
Đụng đâu đánh đó như bao bông!
Ngán cho cái kiếp làm dân thiệt,
Làm có ăn không, chết cho chết,
Cắn cỏ kêu Trời, Trời chẳng nghe.
Một con bay lên đứng diễn thuyết,
“Hỡi đồng bào nghe tôi nói đây:
Dân quyền thạnh nhất là đời nay,
Việc mà chẳng phải việc công ích,
Không ai có phép đem dân đày.
Trối kệ Hoàng ngưu với Chức nữ,
Qua được thời qua, không thời chớ.
Quốc dân ô thước tội tình chi,
Mà bắt xâu bơi làm khổ sở ?
Anh em ta hè về quách thôi! ”
Luôn thể kéo nhau vào cửa trời,
Dộng trống đăng văn ầm đế tọa,
Ngai vàng bệ ngọc rung rinh rơi.
Nghe tin dân quạ nổi cách mệnh,
Trời sai thiên lôi ra thám thính,
Đầu đen máu đỏ quyết hy sinh,
Ngừng búa thiên lôi không dám đánh.
Tức thì chiếu Trời vạch mây ra,
Đánh chữ đại xá Trời ban tha,
Dân quạ ở đâu về ở đó,
Từ nay khỏi bắc cầu Ngân Hà.
Ờ té ra:
Mềm thì ai cũng nuốt!
Cứng thì Trời cũng nhả.
Hằng hà sa số cu-li quạ,
Bay về hạ giới kêu “khá, khá” (10)
3.- GIAI THOẠI PHAN KHÔI
Phan Khôi là nhà văn có nhiều giai thoại ngay khi ông còn sống. Đây là những câu chuyện thực trong cuộc đời ông, nhưng vừa táo bạo, vừa dí dỏm, nên được truyền miệng nhiều lần thành những giai thọai dân gian.
Lý luận Phan Khôi: Trước đây, khi môn luận lý học Tây phương bắt đầu được truyền bá vào nước ta, Phan Khôi tìm sách đọc và học theo lối lý luận Tây phương. Ông viết nhiều bài tranh luận rất sôi nổi trên các báo. Từ đó, một thời trên 5
báo chí xuất hiện nhóm từ ngữ ''lý luận Phan Khôi'' để chỉ những người ''cãi hay''. Về sau, khi bị kẹt ở ngoài Bắc, sống dưới chế độ cộng sản, Phan Khôi cũng ưa ''cãi lý'' mà không sợ bị cộng sản trù dập. Tượng trưng cho lối ''cãi lý'' Phan Khôi dưới chế độ cộng sản là bốn câu thơ của ông:
“Làm sao cũng chẳng làm sao,
Dẫu có thế nào cũng chẳng làm chi.
Làm chi cũng chẳng làm chi,
Dẫu có làm gì cũng chẳng làm sao.”
Con gà xã hội chủ nghĩa: Sau hiệp định Genève (20.7.1954), Việt Nam bị chia hai ở sông Bến Hải (Quảng Trị), ngang vĩ tuyến 17. Việt Nam Dân Chủ Cộng Hòa [Việt Minh cộng sản] ở phía Bắc và Quốc Gia Việt Nam [sau đổi thành Việt Nam Cộng Hòa] ở phía Nam. Nhà cầm quyền cộng sản đưa Phan Khôi về sống trong một phòng tại Hội Văn Nghệ Hà Nội, số 151 Đường Trần Hưng Đạo (tức Đường Gambetta trước 1954), gặp lại vợ con từ trong Nam tập kết ra Bắc.
Khi mới về Hà Nội, Phan Khôi được một người bạn đãi cơm. Trong bữa ăn, có món thịt gà. Đây là lần đầu tiên Phan Khôi được thưởng thức món thịt gà sau 9 năm bị Việt Minh ép tản cư lên chiến khu Việt Bắc vào năm 1946. Khi vào bữa ăn, vừa cầm đũa lên, Phan Khôi liền chỉ đĩa thịt gà trên mâm, nói rằng: ''Chín năm nay, tao lại gặp mày''. (11a)
Khoai nhạc ngựa: Đầu năm 1956, người ta giao cho Phan Khôi dịch một quyển sách từ tiếng Pháp qua tiếng Việt. Trong sách có chữ ''pomme de terre''. Phan Khôi dịch chữ đó là ''khoai nhạc ngựa''. Khi phê bình quyển sách nầy, báo Cứu Quốc, cơ quan truyên truyền của đảng lao động (tức đảng cộng sản) đã chê Phan Khôi già nua, lẩm cẩm, dịch sai. Tác giả bài phê bình viết rằng chữ ''pomme de terre'' phải được dịch là ''khoai tây'', sao lại dịch thành ''khoai nhạc ngựa'' ?
Phan Khôi trả lời đại ý như sau: Ai cũng biết ''pomme de terre'' là ''khoai tây'', nhưng lâu nay, cán bộ phụ trách cấm ông ta dùng chữ ''tây'' và chữ ''Tàu''. Ví dụ, khi Phan Khôi dùng chữ ''đường tây'' [đường trắng] thì bị sửa lại là ''đường kính'', khi Phan Khôi viết chữ ''chè Tàu'', thì bị sửa thành ''chè Trung Quốc'', ''thịt kho Tàu'' thì đổi thành ''thịt kho Trung Quốc''. Do đó, thể theo ý lãnh đạo, lần nầy chữ ''pomme de terre'', ông không dịch là ''khoai tây'', mà dịch là ''khoai nhạc ngựa'', vì tiếng Trung Quốc gọi là ''mã linh thự''. (11b)
Lối viết thâm thúy dí dỏm của ông tú Nho Học Phan Khôi kín đáo bóc trần sự dốt nát của lãnh đạo văn hóa cộng sản, mà họ không bắt bẻ ông được.
Tiếng nói sang sảng: Cái đinh của Giai Phẩm Mùa Thu (tập 1), xuất bản tại Hà Nội ngày 29.8.1956 là bài viết của Phan Khôi, tựa đề là ''Phê bình lãnh đạo văn nghệ'', dài 14 trang (khi in thành sách), cỡ chữ nhỏ. Trong bài nầy, phần dẫn nhập, Phan Khôi viết rằng trong thời gian chiến tranh, các văn thi sĩ chỉ nghĩ đến kháng chiến, nên sẵn sàng hy sinh, chín bỏ làm mười, không ai thắc mắc gì cả. Tuy nhiên, sau năm 1954, trở về Hà Nội, ''lãnh đạo văn nghệ thành ra vấn đề, quần chúng văn nghệ thắc mắc với lãnh đạo''. Phan Khôi đưa ra ba vấn đề chính để phê bình. Đó là tự do của văn nghệ sĩ, vụ Giai Phẩm Mùa Xuân, và Giải thưởng Văn học 1954-1955.
Theo Phan Khôi, lúc đó tại Bắc Việt Văn Nghệ Sĩ bị kềm kẹp một cách nghiệt ngã, khiến một ngày ngào đó, ''nhược bằng bắt mọi người phải viết theo lối của mình, thì rồi đến một ngày kia, hàng trăm thứ hoa cúc đều phải nở ra cúc vạn thọ hết''. Phan Khôi chỉ còn biết than với Nguyễn Đình Chiểu: ''Cụ Đồ Chiểu ơi! Cụ Đồ Chiểu ơi! Ở thời cụ, cụ đã kêu: Ở đây nào phải trường thi,/ Ra đề hạn vận một khi buộc ràng! Thế mà ngày nay, bảy tám mươi năm sau cụ, người ta còn ra đề, dàn bài, lại còn hạn chữ cho tôi nữa đó cụ ơi! Tôi còn làm ăn được gì nữa cụ ơi! Tôi đâu còn là tôi đâu được nữa cụ ơi!''
6
Từ lãnh đạo như thế nên đưa đến phản ứng là Giai Phẩm Mùa Xuân. Rồi lại xảy ra những vụ chụp mũ phản động, mà theo Phan Khôi ''thật là cái tội phản động ở xứ nầy sao mà ghép một cách dễ dàng quá''. Cũng vì lãnh đạo như thế nên mới đưa đến kết quả giải văn học 1954-1955, mà ''ở Hà Nội dư luận bàn tán xôn xao, nhiều người không phục, cho rằng có mấy tác phẩm trong đó không xứng đáng được giải''.
Chẳng những nêu danh những tác phẩm không xứng đáng, Phan Khôi còn đưa ra lối làm việc theo mệnh lệnh của hội đồng chấm giải, lấy đa số hội viên trong hội để chèn ép ''thiểu số tuyệt đối'' là chính Phan Khôi. Điều khôi hài nhất được Phan Khôi nêu ra là có tác giả vừa được sung vào ban chấm giải, vừa có tác phẩm dự giải, và sau đó lại được trúng giải. (11c)
Khi phê bình lãnh đạo văn nghệ, Phan Khôi phê bình luôn sự lãnh đạo của đảng lao động, bởi vì lãnh đạo văn nghệ là chi bộ đảng trong hội nhà văn, trực thuộc hệ thống đảng, và Phan Khôi phê bình luôn chế độ ông đang sống. Phan Khôi viết: ''Dưới chế độ tư sản, sự đối lập là thường: Nhân dân đối lập với chính phủ, công nhân đối lập với chủ xưởng, học sinh đối lập với nhà trường...Nhưng ở dưới chế độ của chúng ta, về mọi phương diện, yêu cầu phải không đi đến đối lập, hễ còn đối lập là còn hiện tượng không tốt, cái triệu chứng không tốt.” (12) Một nước mà không có tiếng nói đối lập có nghĩa là một nước thiếu dân chủ hay độc tài. Bài báo của Phan Khôi làm xôn xao dư luận Hà Nội. Báo Thời Mới, một tờ báo tư nhân còn sót lại ở Hà Nội lúc đó, do Hiền Nhân chủ trương, (13) đã gọi bài viết của Phan Khôi là ''một quả bom tạ'', thả ngay tại thủ đô Hà Nội. ''Có người thốt lên rằng chín mười năm nay mới được nghe tiếng nói san sảng của cụ Phan Khôi''. (14)
Bọ xít, cứt lợn hay chó đẻ: Trong cuộc mít-tin tại Quảng Nam tổ chức sau khi Việt Minh cướp chính quyền và thành lập chính phủ Dân Chủ Cộng Hòa ngày 2.9.1945, nhà cầm quyền Việt Minh lâm thời ở Quảng Nam mời Phan Khôi lên diễn đàn phát biểu ý kiến. Ông hoan nghênh nền độc lập dân tộc, nhưng khẳng khái tuyên bố không đồng tình với con đường chủ nghĩa cộng sản. (15)
Sau vụ Nhân Văn-Giai Phẩm năm 1956 và sau việc nhà cầm quyền Hà Nội không cấp giấy phép cho Phan Khôi in tập Nắng Chiều vào năm 1957, Phan Khôi bị những văn nô cộng sản đả kích mạnh mẽ. Trên báo nhân dân số 1501, ngày 12.4.1958, Thi Sĩ Thế Lữ, tác giả bài thơ nổi tiếng “Hổ Nhớ Rừng”, đã lên án Phan Khôi:
“...Phan Khôi phản cách mạng, ngấm ngầm chống đảng lãnh đạo cách mạng từ trong kháng chiến, đó là việc hiện giờ ta thấy rõ hiển nhiên...Phan Khôi vẫn khoe là được Hồ Chủ Tịch tặng một chiếc áo lụa, và kể cho tôi nghe một chuyến gặp Hồ Chủ Tịch. Chuyện được áo, tôi không thấy ông ta tỏ ra một ý nào là cảm kích. Phan Khôi không cảm thấy được rằng một cử chỉ đơn giản đó của Người biểu trưng cho một tình bao dung nhân ái rộng lớn dồi dào của đạo đức cách mạng...” (16)
Sau bài phê bình của Thế Lữ, Phan Khôi bị đả kích tiếp trên báo văn nghệ số 15, tháng 8.1958. Lần nầy, Đoàn Giỏi phê phán ''Tư tưởng phản động trong sáng tác của Phan Khôi''. Chính nhờ bài phê bình của Đoàn Giỏi mà bàn dân thiên hạ mới biết được phần nào nội dung tập sách Nắng Chiều.
Bài báo của Đoàn Giỏi cho biết Nắng Chiều gồm hai phần: Truyện ngắn và tạp văn. Phần thứ nhất gồm ba truyện ngắn ''Cầm Vịt'', ''Tiếng Chim'', và ''Cây Cộng Sản''. Phần thứ hai gồm bốn tạp văn mà Phan Khôi cho là đã chép lại sự thực chứ không phải tiểu thuyết. Đó là ''Thái Văn Thu'', ''Ông Năm Chuột'', ''Chuyện Ba Ông Vua Kiền Long, Quang Trung và Chiêu Thống'', và ''Nguyễn Trường Tộ''.
Trong truyện ngắn ''Cây Cộng Sản'', Phan Khôi mô tả lọai cầy nầy như sau: ''...Có một thứ thực vật cũng như sen Nhật Bản ở xứ ta, trước kia không có mà bây
7
giờ có rất nhiều. Đâu thì tôi chưa thấy, chỉ thấy ở Việt Bắc không chỗ nào là không có...''
Theo Phan Khôi, có nơi gọi loại cây nầy là ''cỏ bù xít'', vì nó có mùi hôi như con bọ xít, có nơi gọi là ''cây cứt lợn'', hoặc ''cây chó đẻ''. Ông nói rằng những tên đó đều không nhã nhặn tý nào, người có học không gọi như vậy, mà nên gọi là ''cây cộng sản''. Phan Khôi viết tiếp:
''...Không mấy lâu rồi nó mọc cả đồn điền, trừ khử không hết được, nó lan tràn ra ngoài đồn điền. Cái tình trạng ấy bắt đầu có trong những năm 1930-1931 đồng thời với Đông Dương cộng sản đảng hoạt động, phong trào cộng sản cũng lan tràn nhanh chóng như thứ cây ấy, cũng không trừ khử được như thứ cây ấy, cho nên bọn Tây đồn điền đặt tên nó là ''herbe communiste'', đáng lẽ dịch là cỏ cộng sản, nhưng nhiều người gọi là cây cộng sản. Nó còn có một tên rất lạ...Hỏi ông [ông già Thổ mà Phan Khôi hỏi chuyện] tên nó là cây gì, ông nói tên nó là ''cỏ cụ Hồ''. Thứ cỏ nầy trước kia ở đây không có, từ ngày cụ Hồ về đây lãnh đạo cách mạng, thì thứ cỏ ấy mọc lên, không mấy lúc mà đầy cả đường sá đồi đống, người ta không biết tên nó là gì, thấy nó cùng một lúc với cụ Hồ về thì gọi nó như vậy...'' (17)
Các truyện ngắn và tạp văn trong tập Nắng Chiều đều bị bài báo của Đoàn Giỏi cho là mượn chuyện người xưa để xỏ xiên đời nay. Thông thường, người ta chỉ phê bình một quyển sách khi đã được in ấn và phát hành. Đàng nầy, tập Nắng Chiều bị cấm đoán và không được phép in thành sách, vẫn còn trong dạng bản thảo, mà Đoàn Giỏi cũng đem ra phê bình. Trong khi phê bình, Đoàn Giỏi lại trích dẫn những đọan văn sỉ nhục chế độ cộng sản. Chính vì lẽ đó, sau khi viết bài phê phán Phan Khôi, Đoàn Giỏi bị kiểm điểm và bị kết tội giả vờ kiếm cớ phê phán Phan Khôi, để giới thiệu Nắng Chiều cho mọi người biết một cách khái quát, nhắm bêu xấu chế độ. Sau đó, không thấy Đoàn Giỏi xuất hiện trên văn đàn. (17)
Vào thời kỳ các chế độ cộng sản sắt máu còn thịnh hành vào giữa Thế Kỷ 20 ở Liên Xô, Đông Âu, Trung Quốc, chế độ cộng sản Việt Nam còn khe khắt và khép kín, ít có một nhà văn nào sống dưới chế độ cộng sản, ngay tại thủ đô Hà Nội của họ, mà dám công khai viết và bóc trần rằng cộng sản là ''bọ xít'', ''hoa cứt lợn'' hay ''cây chó đẻ''.
Mà quả thật, chế độ cộng sản Việt Nam hiện nay, tuy nói rằng theo trào lưu đổi mới vào đầu Thế Kỷ 21, vẫn chưa có tự do báo chí, không hơn gì những điều Phan Khôi nhận xét và mô tả 50 năm về trước. Cái cốt lõi vẫn là ''cây cộng sản'', hay là thứ cây gì tùy ý bạn đọc.
TRẦN GIA PHỤNG
(Toronto, 15.10.2007)
CHÚ THÍCH
1.- Lê Thị Kinh, Phan Châu Trinh (1872-1926) qua những tài liệu mới, nhà xuất bản Đà Nẵng, 2001, Quyển 2, Tập 1, trang 120.
2.- Bạch Thái Bưởi (1874-1932), người Hà Đông, nguyên họ Đỗ, cha mất sớm, nhà nghèo, làm con nuôi một người nhà giàu họ Bạch nên đổi qua họ Bạch. Năm 21 tuổi, ông làm Thư Ký cho một hãng buôn người Pháp, sau tự đứng ra kinh doanh, mở ''Đông Kinh Ấn quán'' tại Hà Nội, rồi bước qua lãnh vực hàng hải thương thuyền năm 1909. Trong vòng 10 năm, công ty của ông có trên 30 chiếc tàu lớn nhỏ, cạnh tranh mạnh mẽ với thương thuyền Pháp. Sau khi ông từ trần, Ngô Tất Tố viết báo gọi ông là ''bậc anh hùng kinh tế thứ nhất trong kinh tế giới nước nhà''.
3.- Phải là một người giỏi Nho Học như Phan Khôi mới dịch tiêu đề ''Cantique des cantiques'' (Canticle of canticles, Song of Solomon) trong Cựu Ước bằng chữ ''Nhã ca''. “Nhã” là một phần trong Kinh Thi gồm có ''Phong'', ''Tụng'' và ''Nhã''. Kinh Thi là một trong Ngũ Kinh của Nho Học (Thi, Thư, Lễ, Nhạc và Xuân Thu).
8
4.- Hoàng Văn Chí chủ biên, Trăm Hoa Đua Nở Trên Đất Bắc, Mặt Trận Bảo Vệ Tự Do Văn Hóa, Sài Gòn 1959, trang 54. Sách Trở Vỏ Lửa Ra của Phan Khôi ít được nhắc đến.
5.- Hoàng Văn Đào, Việt Nam Quốc Dân Đảng, tái bản kỳ 2, Sài Gòn: 1970, trang 354.
6.- Vụ Ôn Như Hầu: Tại Hà Nội, ngày 13.7.1946, Việt Minh cho người lục soát trụ sở Ban Tuyên huấn Đệ thất Khu Đảng Bộ của Việt Nam Quốc Dân Đảng, ở số 9 Phố (đường) Ôn Như Hầu, Hà Nội. Trụ sở nầy vốn là của quân đội Nhật Bản giao lại cho quân đội Trung Hoa, rồi lại được chuyển cho Việt Nam Quốc Dân Đảng. Việt Minh bắt tất cả những đảng viên Quốc Dân Đảng có mặt tại trụ sở và tịch thu một số giấy tờ quan trọng. Việt Minh hô hoán lên rằng đã tìm thấy trong khu vực nhà nầy một số xác người, và lập biên bản kết tội Quốc Dân Đảng tổ chức ''hắc điếm'' để bắt cóc, giết người, tống tiền, cướp của. (Hoàng Văn Đào, sách đã dẫn, từ trang 322-324.)
7.- Huy Quang Vũ Đức Vinh, ''Từ vụ tấn công tòa báo Việt Nam năm 1946: Nhờ về Nhà Văn Khái Hưng, Chàng lẩn thẩn và Người ngọc nói hoa cười'', báo Thế Kỷ 21, California, số 104, tháng 12-1997, trang 28.
8.- Hoàng Văn Chí, sách đã dẫn, trang 15.
9.- Tục truyền rằng cháu gái của Trời là Chức Nữ (chức = dệt, nữ = cô gái) được Trời gả cho Ngưu Lang (chàng chăn trâu). Sau khi lấy chồng, Chức Nữ lười việc may vá nên Trời giận, phạt phai người bằng cách chia mỗi người một ngã, lấy giải Ngân Hà ngăn cách, chỉ cho mỗi năm gặp nhau một lần vào đêm mồng 7 tháng 7 (âm lịch). Quạ sẽ đội đá làm cầu cho hai người gặp nhau. Quạ thay lông vào tháng 7 âm lịch, đầu bị sói, nên người ta cho rằng vì đội đá bắc cầu mà sói đầu.
10.- Dân quạ đình công
Mồng bảy tháng Bảy năm Canh Thân,
Chiếu lệ bắc cầu sang sông Ngân.
Hằng hà sa số cu li quạ,
Bay bổng về trời dường trảy quân.
Hai bên bờ sông đậu lóc ngóc,
Con thì kêu đói, con kêu nhọc.
Đường sá xa xuôi việc nặng nề,
Phần lũ con thơ ở nhà khóc.
Bỗng nghe lệnh Trời truyền khởi công,
Nào con đầu cúi, con lưng cong,
Thêm thầy huyện Bẻo đứng coi việc,
Đụng đâu đánh đó như bao bông.
Ngán cho cái kiếp làm dân thiệt!
Làm có, ăn không, chết chó chết!
Cắn cỏ kêu Trời, Trời chẳng nghe,
Một con bay lên đứng diễn thuyết:
"Hỡi đồng bào, nghe tôi nói đây!
Dân quyền thạnh nhứt là đời nay,
Việc mà chẳng phải việc công ích,
Không ai có phép đem dân đày.
Trối kệ Hoàng Ngưu với Chức Nữ,
Qua được thì qua, không thì chớ,
Quốc dân Ô Thước tội tình gì,
Mà bắt xâu bơi làm khổ sở ?
Anh em ta hè, về quách thôi! "
9
10
Luôn thể kéo nhau vào cửa trời,
Động trống đăng văn ầm đế tọa,
Ngai vàng bệ ngọc rung rinh, rơi.
Có tin dân quạ nổi cách mệnh:
Trời sai thiên lôi ra thám thính,
Đầu đen máu đỏ quyết hy sinh.
Ngừng búa, thiên lôi không dám đánh.
Tức thì chiếu Trời vạch mây ra,
Đánh chữ đại xá Trời ban tha,
Dân quạ ở đâu về ở đó.
Từ nay khỏi bắc cầu Ngân Hà.
Ờ té ra:
Mềm thì ai cũng nuốt,
Cứng thì Trời cũng nhả!
Hằng hà sa số cu li quạ,
Bay về hạ giới kêu "khá khá" (*).
C.D
Đăng trong Phụ trương văn chương của Đông Pháp Thời Báo, Sài Gòn, s.726 (2.6.1928)
* Theo một số nguồn tài liệu khác nhau thì Phan Khôi làm bài vè Dân Quạ Đình Công vào khoảng năm 1911, kể về sự kiện thường được gọi là vụ án xin xâu ở Quảng Nam hồi năm 1908. Về văn bản bài vè, một số bản sưu tầm đã in gần đây (ví dụ Nguyễn Q. Thắng trong Từ điển tác giả văn hóa Việt Nam, Hà Nội, 1999, Phan Thị Mỹ Khanh trong Nhớ Cha Tôi Phan Khôi, Đà Nẵng, 2001, trang 150-152) có những chênh lệch về câu chữ. Tôi cho rằng văn bản in ở sưu tập này là bản do chính Phan Khôi cho đăng Đông Pháp thời báo năm 1928 nên đáng tin cậy hơn.
11.- Hoàng Văn Chí, sách đã dẫn, từ trang 11 (11a), 23-24 (11b), 59-72 (11c, toàn văn bài viết). [Khoai tây mọc từng chùm, giống như vòng xâu chuông lục lạc đeo nơi cổ ngựa, nên người Trung Hoa gọi là ''mã linh thự''.]
12.- Phan Khôi, ''Phê Bình Lãnh Đạo Văn Nghệ''. (Hoàng Văn Chí, sách đã dẫn trang 61.)
13.- Nguyễn Minh Cần, Công lý đòi hỏi, California: Nhà xuất bản Văn Nghệ, 1997, trang 70.
14.- Hoàng Văn Chí, sách đã dẫn trang 26.
15. Phan Cừ, Phan An, ''Phan Khôi Niên Biểu'', đăng trong Chương Dân Thi Thoại của Phan Khôi, nhà xuất bản Đà Nẵng tái bản, 1996, trang 161.
16.- Nguyễn Minh Cần, sách đã dẫn, trang 33.
17.- Đoàn Giỏi, ''Tư tưởng phản động trong sáng tác của Phan Khôi'', đăng trong Hoàng Văn Chí, sách đã dẫn, từ trang 89-96. Những trích đọan trong sách Nắng Chiều của Phan Khôi đều rút ra từ bài viết của Đoàn Giỏi.
TRẦN GIA PHỤNG
1.- SƠ LƯỢC TIỂU SỬ
Phan Khôi (1887-1959) hiệu là Chương Dân, sinh ngày 20 tháng 8 năm Đinh
Hợi (6.10.1887) tại làng Bảo An (vùng Phù Kỳ tức Gò Nổi), Huyện Diên Phước, Phủ
Điện Bàn, Tỉnh Quảng Nam, nay là Xã Điện Quang, Huyện Điện Bàn, Tỉnh Quảng
Nam. Song thân của Phan Khôi là Phan Trân (1862-1911, đỗ Cử Nhân năm 1888 và
Phó Bảng năm 1895) và bà Hoàng Thị Lệ (con của Hoàng Diệu), nghĩa là Phan Khôi
là cháu ngoại Hoàng Diệu (1829-1882). Hoàng Diệu là vị Tổng Đốc đã tuẫn tiết theo
Thành khi Hà Nội khi bị Pháp chiếm năm 1882. Bà Lệ từ trần năm 1893.
Năm 1906 (Bính Ngọ), Phan Khôi dự kỳ Thi Hương tại Thừa Thiên, rớt Cử
Nhân và được sắp hạng Tú Tài. Có lẽ vì vậy mà sau nầy, khi biết Pháp Văn, Phan
Khôi chọn biệt hiệu là Tú Xơn, phiên âm từ chữ Pháp ''tout seul'' (một mình).
Lúc đó, Phong Trào Duy Tân do Phan Châu Trinh vận động, đang phát triển
mạnh ở Quảng Nam. Phan Khôi chuyển qua học chữ Quốc Ngữ và chữ Pháp. Năm
1908, ông cùng chín người bạn khác, trong đó có Cử Nhân Nguyễn Bá Trác (1880-
1945) ra Hà Nội tiếp tục nền tân học. Trên đường đi, Phan Khôi đến Đà Nẵng và gặp
Trần Quý Cáp tại đây ngày 16.2.1908. Trần Quý Cáp cũng đang trên đường đi đến
nhiệm sở mới ở Khánh Hòa. (1)
Lúc đó xảy ra vụ dân chúng Quảng Nam biểu tình bất bạo động xin giảm xâu
hạ thuế vào tháng 3.1908. Pháp đàn áp cuộc dân biến, bắt giam những nhà vận
động Duy Tân tại Quảng Nam và truy lùng Nguyễn Bá Trác, Phan Khôi. Phan Khôi bị
bắt và bị giam ở Quảng Nam tại làng La Qua, Huyện Diên Phước, Phủ Điện Bàn
(gần Vĩnh Điện ngày nay).
Có lẽ thời gian ngồi tù của Phan Khôi không lâu vì sau đó, người ta thấy ông
ghi tên theo học Trường Pellerin (Huế) trong niên khóa 1909-1910. Năm 1911, Phan
Khôi thôi học, về quê thọ tang cha, và mở trường dạy chữ Nho. Lúc đó, triều đình
sửa sọan bãi bỏ khoa cử Nho Học. Phan Khôi nghỉ dạy năm 1916, ra Hải Phòng làm
Thư Ký cho công ty đường biển Bạch Thái Bưởi, (2) phụ trách viết thư bằng chữ
Nho trong việc giao dịch với các hãng buôn Hồng Kông, và các thư ngắn bằng Pháp
văn cho các công ty Pháp.
1
Nguyễn Bá Trác, người cùng Phan Khôi bị Pháp truy lùng năm 1908, trốn ra
nước ngoài một thời gian, sau về làm việc tại Phủ Toàn Quyền Đông Dương, rồi
cùng Phạm Quỳnh (1892-1945) lập tạp chí Nam Phong năm 1917. Nguyễn Bá Trác
phụ trách phần chữ Nho, đã giới thiệu Phan Khôi để cộng tác với Nam Phong.
Không đồng ý với cách điều hành tờ báo của Phạm Quỳnh, Phan Khôi vào Sài
Gòn, viết cho tờ Lục Tỉnh Tân Văn (lập từ năm 1907). Năm 1920, ông lại ra Hà Nội
viết cho Thực Nghiệp Dân Báo (lập năm 1920), và Hữu Thanh (lập năm 1921). Trong
thời gian nầy, Phan Khôi dịch Thánh Kinh cho Hội Thánh Tin Lành Việt Nam. Ông
biết chữ Pháp, lại giỏi chữ Nho nên ông dựa vào hai bản Thánh Kinh bằng chữ Pháp
và bằng chữ Nho mà các Giáo Sĩ Trung Hoa đã dịch trước đó, để dịch sang Quốc
ngữ. Bản dịch của ông là căn bản cho các bản Thánh Kinh bằng chữ Việt sau nầy
của Hội Thánh Tin Lành. (3)
Năm 1922, Phan Khôi vào Sài Gòn tiếp tục viết báo. Bị Pháp tình nghi, ông
xuống Cà Mau nương náu nơi nhà một người bạn. Ông tiếp tục tự học Pháp Văn và
được một ký giả người Pháp tại Sài Gòn, tên là Dejean gởi sách vở và hướng dẫn
sửa bài tập Pháp Văn cho ông. Năm 1925, ông trở lại Sài Gòn, viết Đông Pháp Thời
Báo (lập năm 1923), Trung Lập Báo (lập năm 1924), Thần Chung (lập năm 1929).
Năm 1929, Phan Khôi trở thành chủ bút sáng lập tạp chí Phụ Nữ Tân Văn, nhưng
vẫn tiếp tục cộng tác với các báo khác. Năm 1930, Phan Khôi viết bài phê bình bộ
Nho Giáo của Trần Trọng Kim (1883-1953) mới xuất bản, gây nên cuộc bút chiến, có
cả Phạm Quỳnh tham gia.
Phụ Nữ Tân Văn tạm đình bản vì lý do tài chánh, Phan Khôi trở ra Hà Nội, làm
chủ bút Phụ Nữ Thời Đàm năm 1932. Trên báo nầy, bài ''Văn minh vật chất và văn
minh tinh thần'' của ông dẫn tới cuộc bút chiến với nhà văn cộng sản Hải Triều
Nguyễn Khoa Văn (1908-1954).
Năm 1934, Phan Khôi đến Huế, làm chủ bút báo Tràng An, dạy Việt Văn cho
Trường Tư Thục Hồ Đác Hàm, và viết tiếp cho Phụ Nữ Tân Văn mới tục bản. Năm
1936, Phan Khôi sáng lập và làm chủ bút tạp chí Sông Hương. Phát hành chưa
được một năm, Sông Hương phải đóng cửa vì tài chánh eo hẹp. Tại Huế, cũng trong
năm 1936, Phan Khôi tập hợp các bài viết về các câu chuyện văn chương, in thành
sách Chương Dân Thi Thọai. Các câu chuyện nầy được ông viết từ thời cộng tác với
báo Nam Phong năm 1918.
Năm sau (1937), Phan Khôi vào Sài Gòn, dạy chữ Nho và Việt Văn tại Trường
Chấn Thanh do một đồng hương Quảng Nam là Phan Bá Lân làm Hiệu Trưởng.
Phan Bá Lân là con của Phan Thành Tài (1878-1916). Đây là thời kỳ Phan Khôi viết
quyển Trở Vỏ Lửa Ra.(4)
Trong thời gian Thế Chiến Thứ Hai (1939-1945), đời sống ở Sài Gòn khó
khăn, Phan Khôi quay về quê nhà sinh sống. Tháng 3.1946, tại Hội An, Phan Khôi
được bầu làm chủ nhiệm tượng trưng Tỉnh Đảng Bộ Việt Nam Quốc Dân Đảng
Quảng Nam, thay thế Chủ Nhiệm Trương Phước Tường bị Việt Minh bắt tại Tam Kỳ
ngày 4.2.1946, và Phan Bá Lân là Bí Thư Tỉnh Đảng Bộ Quốc Dân Đảng.(5)
Sau vụ ''Ôn Như Hầu'' ở Hà Nội, (6) Việt Minh chuẩn bị tấn công Quốc Dân
Đảng. Phan Thao (con của Phan Khôi) và Phan Bôi (em chú bác ruột với Phan Khôi,
bí danh là Hoàng Hữu Nam, thứ trưởng bộ nội vụ Việt Mimh), lập kế đưa Phan Khôi
ra Hà Nội để tránh cuộc tấn công của Việt Minh, vì họ biết trước kế hoạch nầy. Tỉnh
đảng bộ cộng sản Quảng Nam cử người đến nhà, mời Phan Khôi ra Hà Nội theo chỉ
thị triệu tập của chính phủ Việt Minh.
Tại Hà Nội, tối 20.10.1946, Việt Minh võ trang tấn công vào tòa báo Việt Nam
của Quốc Dân Đảng, đặt trụ sở tại số 80 Đường Quan Thánh (Grand Bouddha cũ),
2
Sau lần nầy, Phan Bôi và Phan Thao đưa Phan Khôi lên vùng chiến khu Việt
Bắc của Việt Minh cộng sản, sống biệt lập, không có gia đình và người thân. Phan
Khôi được giao việc dịch sách chữ Nho hay chữ Pháp qua Quốc Ngữ.
Đây là một hình thức Phan Khôi bị giam lỏng hay chỉ định cư trú. Đời sống rất
thiếu thốn, đói khổ, bị gò bó, cấm đoán và nhất là cô đơn. Phan Khôi tâm sự:
“...Tuổi già thêm bệnh họan,
Kháng chiến thấy thừa ta,
Mối sầu như tóc bạc,
Cứ cắt lại dài ra…”
Sau hiệp định Genève (20-7-1954), Việt Nam bị chia hai ở vĩ tuyến 17. Phan
Khôi bị kẹt lại ở ngoài Bắc. Năm 1956, xảy ra vụ Nhân Văn-Giai Phẩm. Nhân dịp Tết
Bính Thân (1956), vào đầu tháng 2.1956, tại Hà Nội xuất hiện đặc san Giai Phẩm
1956 do nhà xuất bản Minh Đức của Trần Thiếu Bảo ấn hành. [Giai Phẩm nầy về
sau được gọi là Giai Phẩm Mùa Xuân vì cũng trong năm 1956, xuất hiện thêm Giai
Phẩm Mùa Thu, Giai Phẩm Mùa Đông.]
Đây là một tập hợp các sáng tác của nhóm văn nghệ sĩ thuộc thành phần đối
kháng với nhà cầm quyền cộng sản. Giai Phẩm nầy được đánh dấu bằng ba bài
quan trọng là “Cái Chổi Quét Rác Rưởi” của Phùng Quán, “Ông Bình Vôi”, thơ của
Lê Đạt, và “Nhất Định Thắng”, thơ của Trần Dần.
Ngày 29.8, xuất hiện Giai Phẩm Mùa Thu, được hoan nghênh quá, nên nhóm
chủ trương cho ra Giai Phẩm Mùa Thu Tập 2, rồi Giai Phẩm Mùa Thu Tập 3. Hai
mươi ngày sau Giai Phẩm Mùa Thu (Tập 1), tờ Nhân Văn số 1 được phát hành ngày
20.9.1956, do Phan Khôi làm Chủ Nhiệm kiêm Chủ Bút, Trần Duy (tên thật là Trần
Quang Tăng) làm Thư Ký.
Một trong những cách đối phó của nhà cầm quyền cộng sản là kiếm cách mua
chuộc người chủ nhiệm kiêm chủ bút báo Nhân Văn, cử Phan Khôi làm đại diện văn
giới miền Bắc qua Bắc Kinh (Trung Quốc), tham dự lễ kỷ niệm lần thứ 20 ngày mất
của Lỗ Tấn (1881-1936) vào tháng 10.1956. Ra nước ngoài là một đặc ân dưới chế
độ cộng sản Bắc Việt. Ngay tại Trung Cộng, Phan Khôi cũng không nhân nhượng, và
đã tranh luận với cán bộ Trung Cộng về chủ nghĩa Mác-xít. Khi trở về nước, Phan
Khôi không thay đổi lập trường, tiếp tục điều hành tờ Nhân Văn.
Cộng sản ra lệnh đình bản hai tờ Nhân Văn và Giai Phẩm ngày 15.12.1956,
bắt giam một số các văn thi sĩ, trí thức thuộc nhóm phản kháng, và bắt đi học tập
chính trị số người còn lại. Cộng sản không bắt giữ Phan Khôi vì uy tín của ông quá
lớn. Ông đã lăn lộn trong ngành văn chương, báo chí khoảng 50 năm khắp Bắc,
Trung và Nam. Ai cũng đều biết tiếng ông, và từng đọc bài do ông viết. Ông lại là
người miền Nam nên đảng lao động sợ làm mất lòng giới trí thức miền Nam tập kết
ra Bắc. Lúc đó, đảng lao động chuẩn bị đánh miền Nam (Việt Nam Cộng Hòa), muốn
ve vãn giới trí thức trong Nam, nên cũng tránh không bắt Phan Khôi.
Thay vào đó, đảng lao động tìm cách cô lập và gây khó khăn cho Phan Khôi,
đồng thời cho nhóm bồi bút tay sai viết bài đả kích, mạ lỵ Phan Khôi. Đầu năm 1957,
Phan Khôi tự làm bài thơ mừng thượng thọ 70 tuổi. Bài thơ mở đầu bằng hai câu:
“Lên bảy mươi rồi mẹ nó ơi!
Thọ ta, ta chúc nọ phiền ai.”
Phan Khôi không đăng báo bài thơ nầy, nhưng lại đến tai nhà văn Nguyễn
công Hoan. Nguyễn công Hoan, lúc đó là nhân viên đắc lực của Tố Hữu, liền làm bài
thơ họa lại rất thô tục và hỗn xược:
“Nhắn bảo Phan Khôi khốn kiếp ơi!
3
Thọ mi, mi chúc, chớ hòng ai.
Văn chương đù mẹ thằng cha bạc!
Tiết tháo! Tiên sư cái mẽ ngoài.
Lô-dích, trước cam làm kiếp chó,
Nhân Văn nay lại hít gì voi.
Sống dai thêm tuổi cho thêm nhục,
Thêm nhục cơm trời chẳng thấy gai.” (8)
Cuối năm 1957, Phan Khôi tập họp những bài bút ký, tạp văn viết từ năm
1946 trở về sau thành một quyển sách nhan đề là Nắng Chiều. Ông đưa bản thảo
đến nhà xuất bản hội nhà văn để in, nhưng không được xuất bản. Sau đó, Phan Khôi
ngưng hoạt động văn hóa. Già yếu, cô đơn và bệnh tật, Phan Khôi từ trần lúc 11 giờ
sáng ngày 16.1.1959 (8.12 năm Mậu Tuất), tại số 73, Phố Thuốc Bắc, Hà Nội trong
cảnh thanh bần của một Nhà Nho khí phách, tận lực theo đuổi lý tưởng của mình,
luôn luôn giữa gìn tiết tháo, không sợ bạo quyền, dù đó là cộng sản. Suốt đời, ông
sống đúng theo câu châm ngôn của Mạnh Tử: “Phú quý bất năng dâm, bần tiện bất
năng di, uy vũ bất năng khuất.”(Giàu sang không tham lam, nghèo khổ không thay
lòng đổi dạ, sức mạnh không khuất phục được.)
2.- KHỞI XƯỚNG THƠ MỚI
Vào đầu Thế Kỷ 20, các thể thơ thịnh hành là Thơ Đường (Đường Thi), thơ
lục bát và song thất lục bát. Các thể thơ nầy theo một số niêm luật bằng trắc và vần
điệu nhất định. Trên báo Phụ Nữ Tân Văn số 122, phát hành tại Sài Gòn ngày
10.3.1932, xuất hiện bài báo “Một lối thơ mới trình chánh giữa làng thơ”, kèm theo
bài thơ “Tình Già”. Cả hai bài đều của Phan Khôi, được xem là tuyên ngôn của
trường phái thơ mới ở Việt Nam. Sau đây là toàn văn bài “Tình Già”:
“Hai mươi bốn năm xưa,
Một đêm vừa gió lại vừa mưa.
Dưới ngọn đèn mờ, trong gian nhà nhỏ,
Hai mái đầu xanh kề nhau than thở.
“Ôi đôi ta tình thương nhau thì vẫn nặng,
Mà lấy nhau hẳn là không đặng.
Để đến rồi tình trước phụ sau,
Chi cho bằng sớm liệu mà buông nhau!”
Hay! Nói mới bạc làm sao chớ!
Buông nhau làm sao cho nỡ ?
Thương được chừng nào hay chừng nấy,
Chẳng qua ông Trời bắt đôi ta phải vậy!
Ta là nhân ngãi, đâu có phải vợ chồng mà tính việc thủy chung ?
Hai mươi bốn năm sau,
Tình cơ nơi đất khách gặp nhau!
Đôi mái đầu bạc.
Nếu chẳng quen lung, đố có nhìn ra được!
Ôn chuyện cũ mà thôi.
Liếc đưa nhau đi rồi!
Con mắt còn có đuôi.”
Thật ra, trong sự nghiệp văn chương của Phan Khôi, đây không phải là bài
thơ mới đầu tiên của ông. Người ta không biết ông viết bài thơ mới đầu tiên khi nào,
chỉ biết chắc chắn trước bài “Tình Già” bốn năm, trên Đông Pháp Thời Báo, số 726,
tại Sài Gòn ngày 2.8.1928, đã xuất hiện một bài thơ mới của Phan Khôi. Phan Khôi
mượn câu chuyện truyền kỳ dân gian về việc quạ bắc cầu Ô Thước, (9) để sáng tác
một bài thơ ngụ ngôn, nhan đề “Dân quạ đình công”:
4
“Mồng bảy tháng Bảy năm Mậu Thân,
Chiếu lệ bắc cầu qua sông Ngân,
Hằng hà sa số cu-li quạ,
Bay bổng về trời dường trẩy quân.
Hai bên bờ sông đậu lóc ngóc,
Con thì kêu đói, con kêu nhọc.
Đường sá xa xuôi việc nặng nề,
Phần lũ con thơ ở nhà khóc.
Bỗng nghe lệnh Trời truyền khởi công,
Nào con đầu cúi, con lưng cong,
Thêm bầy lý bẻo đứng coi việc,
Đụng đâu đánh đó như bao bông!
Ngán cho cái kiếp làm dân thiệt,
Làm có ăn không, chết cho chết,
Cắn cỏ kêu Trời, Trời chẳng nghe.
Một con bay lên đứng diễn thuyết,
“Hỡi đồng bào nghe tôi nói đây:
Dân quyền thạnh nhất là đời nay,
Việc mà chẳng phải việc công ích,
Không ai có phép đem dân đày.
Trối kệ Hoàng ngưu với Chức nữ,
Qua được thời qua, không thời chớ.
Quốc dân ô thước tội tình chi,
Mà bắt xâu bơi làm khổ sở ?
Anh em ta hè về quách thôi! ”
Luôn thể kéo nhau vào cửa trời,
Dộng trống đăng văn ầm đế tọa,
Ngai vàng bệ ngọc rung rinh rơi.
Nghe tin dân quạ nổi cách mệnh,
Trời sai thiên lôi ra thám thính,
Đầu đen máu đỏ quyết hy sinh,
Ngừng búa thiên lôi không dám đánh.
Tức thì chiếu Trời vạch mây ra,
Đánh chữ đại xá Trời ban tha,
Dân quạ ở đâu về ở đó,
Từ nay khỏi bắc cầu Ngân Hà.
Ờ té ra:
Mềm thì ai cũng nuốt!
Cứng thì Trời cũng nhả.
Hằng hà sa số cu-li quạ,
Bay về hạ giới kêu “khá, khá” (10)
3.- GIAI THOẠI PHAN KHÔI
Phan Khôi là nhà văn có nhiều giai thoại ngay khi ông còn sống. Đây là những câu chuyện thực trong cuộc đời ông, nhưng vừa táo bạo, vừa dí dỏm, nên được truyền miệng nhiều lần thành những giai thọai dân gian.
Lý luận Phan Khôi: Trước đây, khi môn luận lý học Tây phương bắt đầu được truyền bá vào nước ta, Phan Khôi tìm sách đọc và học theo lối lý luận Tây phương. Ông viết nhiều bài tranh luận rất sôi nổi trên các báo. Từ đó, một thời trên 5
báo chí xuất hiện nhóm từ ngữ ''lý luận Phan Khôi'' để chỉ những người ''cãi hay''. Về sau, khi bị kẹt ở ngoài Bắc, sống dưới chế độ cộng sản, Phan Khôi cũng ưa ''cãi lý'' mà không sợ bị cộng sản trù dập. Tượng trưng cho lối ''cãi lý'' Phan Khôi dưới chế độ cộng sản là bốn câu thơ của ông:
“Làm sao cũng chẳng làm sao,
Dẫu có thế nào cũng chẳng làm chi.
Làm chi cũng chẳng làm chi,
Dẫu có làm gì cũng chẳng làm sao.”
Con gà xã hội chủ nghĩa: Sau hiệp định Genève (20.7.1954), Việt Nam bị chia hai ở sông Bến Hải (Quảng Trị), ngang vĩ tuyến 17. Việt Nam Dân Chủ Cộng Hòa [Việt Minh cộng sản] ở phía Bắc và Quốc Gia Việt Nam [sau đổi thành Việt Nam Cộng Hòa] ở phía Nam. Nhà cầm quyền cộng sản đưa Phan Khôi về sống trong một phòng tại Hội Văn Nghệ Hà Nội, số 151 Đường Trần Hưng Đạo (tức Đường Gambetta trước 1954), gặp lại vợ con từ trong Nam tập kết ra Bắc.
Khi mới về Hà Nội, Phan Khôi được một người bạn đãi cơm. Trong bữa ăn, có món thịt gà. Đây là lần đầu tiên Phan Khôi được thưởng thức món thịt gà sau 9 năm bị Việt Minh ép tản cư lên chiến khu Việt Bắc vào năm 1946. Khi vào bữa ăn, vừa cầm đũa lên, Phan Khôi liền chỉ đĩa thịt gà trên mâm, nói rằng: ''Chín năm nay, tao lại gặp mày''. (11a)
Khoai nhạc ngựa: Đầu năm 1956, người ta giao cho Phan Khôi dịch một quyển sách từ tiếng Pháp qua tiếng Việt. Trong sách có chữ ''pomme de terre''. Phan Khôi dịch chữ đó là ''khoai nhạc ngựa''. Khi phê bình quyển sách nầy, báo Cứu Quốc, cơ quan truyên truyền của đảng lao động (tức đảng cộng sản) đã chê Phan Khôi già nua, lẩm cẩm, dịch sai. Tác giả bài phê bình viết rằng chữ ''pomme de terre'' phải được dịch là ''khoai tây'', sao lại dịch thành ''khoai nhạc ngựa'' ?
Phan Khôi trả lời đại ý như sau: Ai cũng biết ''pomme de terre'' là ''khoai tây'', nhưng lâu nay, cán bộ phụ trách cấm ông ta dùng chữ ''tây'' và chữ ''Tàu''. Ví dụ, khi Phan Khôi dùng chữ ''đường tây'' [đường trắng] thì bị sửa lại là ''đường kính'', khi Phan Khôi viết chữ ''chè Tàu'', thì bị sửa thành ''chè Trung Quốc'', ''thịt kho Tàu'' thì đổi thành ''thịt kho Trung Quốc''. Do đó, thể theo ý lãnh đạo, lần nầy chữ ''pomme de terre'', ông không dịch là ''khoai tây'', mà dịch là ''khoai nhạc ngựa'', vì tiếng Trung Quốc gọi là ''mã linh thự''. (11b)
Lối viết thâm thúy dí dỏm của ông tú Nho Học Phan Khôi kín đáo bóc trần sự dốt nát của lãnh đạo văn hóa cộng sản, mà họ không bắt bẻ ông được.
Tiếng nói sang sảng: Cái đinh của Giai Phẩm Mùa Thu (tập 1), xuất bản tại Hà Nội ngày 29.8.1956 là bài viết của Phan Khôi, tựa đề là ''Phê bình lãnh đạo văn nghệ'', dài 14 trang (khi in thành sách), cỡ chữ nhỏ. Trong bài nầy, phần dẫn nhập, Phan Khôi viết rằng trong thời gian chiến tranh, các văn thi sĩ chỉ nghĩ đến kháng chiến, nên sẵn sàng hy sinh, chín bỏ làm mười, không ai thắc mắc gì cả. Tuy nhiên, sau năm 1954, trở về Hà Nội, ''lãnh đạo văn nghệ thành ra vấn đề, quần chúng văn nghệ thắc mắc với lãnh đạo''. Phan Khôi đưa ra ba vấn đề chính để phê bình. Đó là tự do của văn nghệ sĩ, vụ Giai Phẩm Mùa Xuân, và Giải thưởng Văn học 1954-1955.
Theo Phan Khôi, lúc đó tại Bắc Việt Văn Nghệ Sĩ bị kềm kẹp một cách nghiệt ngã, khiến một ngày ngào đó, ''nhược bằng bắt mọi người phải viết theo lối của mình, thì rồi đến một ngày kia, hàng trăm thứ hoa cúc đều phải nở ra cúc vạn thọ hết''. Phan Khôi chỉ còn biết than với Nguyễn Đình Chiểu: ''Cụ Đồ Chiểu ơi! Cụ Đồ Chiểu ơi! Ở thời cụ, cụ đã kêu: Ở đây nào phải trường thi,/ Ra đề hạn vận một khi buộc ràng! Thế mà ngày nay, bảy tám mươi năm sau cụ, người ta còn ra đề, dàn bài, lại còn hạn chữ cho tôi nữa đó cụ ơi! Tôi còn làm ăn được gì nữa cụ ơi! Tôi đâu còn là tôi đâu được nữa cụ ơi!''
6
Từ lãnh đạo như thế nên đưa đến phản ứng là Giai Phẩm Mùa Xuân. Rồi lại xảy ra những vụ chụp mũ phản động, mà theo Phan Khôi ''thật là cái tội phản động ở xứ nầy sao mà ghép một cách dễ dàng quá''. Cũng vì lãnh đạo như thế nên mới đưa đến kết quả giải văn học 1954-1955, mà ''ở Hà Nội dư luận bàn tán xôn xao, nhiều người không phục, cho rằng có mấy tác phẩm trong đó không xứng đáng được giải''.
Chẳng những nêu danh những tác phẩm không xứng đáng, Phan Khôi còn đưa ra lối làm việc theo mệnh lệnh của hội đồng chấm giải, lấy đa số hội viên trong hội để chèn ép ''thiểu số tuyệt đối'' là chính Phan Khôi. Điều khôi hài nhất được Phan Khôi nêu ra là có tác giả vừa được sung vào ban chấm giải, vừa có tác phẩm dự giải, và sau đó lại được trúng giải. (11c)
Khi phê bình lãnh đạo văn nghệ, Phan Khôi phê bình luôn sự lãnh đạo của đảng lao động, bởi vì lãnh đạo văn nghệ là chi bộ đảng trong hội nhà văn, trực thuộc hệ thống đảng, và Phan Khôi phê bình luôn chế độ ông đang sống. Phan Khôi viết: ''Dưới chế độ tư sản, sự đối lập là thường: Nhân dân đối lập với chính phủ, công nhân đối lập với chủ xưởng, học sinh đối lập với nhà trường...Nhưng ở dưới chế độ của chúng ta, về mọi phương diện, yêu cầu phải không đi đến đối lập, hễ còn đối lập là còn hiện tượng không tốt, cái triệu chứng không tốt.” (12) Một nước mà không có tiếng nói đối lập có nghĩa là một nước thiếu dân chủ hay độc tài. Bài báo của Phan Khôi làm xôn xao dư luận Hà Nội. Báo Thời Mới, một tờ báo tư nhân còn sót lại ở Hà Nội lúc đó, do Hiền Nhân chủ trương, (13) đã gọi bài viết của Phan Khôi là ''một quả bom tạ'', thả ngay tại thủ đô Hà Nội. ''Có người thốt lên rằng chín mười năm nay mới được nghe tiếng nói san sảng của cụ Phan Khôi''. (14)
Bọ xít, cứt lợn hay chó đẻ: Trong cuộc mít-tin tại Quảng Nam tổ chức sau khi Việt Minh cướp chính quyền và thành lập chính phủ Dân Chủ Cộng Hòa ngày 2.9.1945, nhà cầm quyền Việt Minh lâm thời ở Quảng Nam mời Phan Khôi lên diễn đàn phát biểu ý kiến. Ông hoan nghênh nền độc lập dân tộc, nhưng khẳng khái tuyên bố không đồng tình với con đường chủ nghĩa cộng sản. (15)
Sau vụ Nhân Văn-Giai Phẩm năm 1956 và sau việc nhà cầm quyền Hà Nội không cấp giấy phép cho Phan Khôi in tập Nắng Chiều vào năm 1957, Phan Khôi bị những văn nô cộng sản đả kích mạnh mẽ. Trên báo nhân dân số 1501, ngày 12.4.1958, Thi Sĩ Thế Lữ, tác giả bài thơ nổi tiếng “Hổ Nhớ Rừng”, đã lên án Phan Khôi:
“...Phan Khôi phản cách mạng, ngấm ngầm chống đảng lãnh đạo cách mạng từ trong kháng chiến, đó là việc hiện giờ ta thấy rõ hiển nhiên...Phan Khôi vẫn khoe là được Hồ Chủ Tịch tặng một chiếc áo lụa, và kể cho tôi nghe một chuyến gặp Hồ Chủ Tịch. Chuyện được áo, tôi không thấy ông ta tỏ ra một ý nào là cảm kích. Phan Khôi không cảm thấy được rằng một cử chỉ đơn giản đó của Người biểu trưng cho một tình bao dung nhân ái rộng lớn dồi dào của đạo đức cách mạng...” (16)
Sau bài phê bình của Thế Lữ, Phan Khôi bị đả kích tiếp trên báo văn nghệ số 15, tháng 8.1958. Lần nầy, Đoàn Giỏi phê phán ''Tư tưởng phản động trong sáng tác của Phan Khôi''. Chính nhờ bài phê bình của Đoàn Giỏi mà bàn dân thiên hạ mới biết được phần nào nội dung tập sách Nắng Chiều.
Bài báo của Đoàn Giỏi cho biết Nắng Chiều gồm hai phần: Truyện ngắn và tạp văn. Phần thứ nhất gồm ba truyện ngắn ''Cầm Vịt'', ''Tiếng Chim'', và ''Cây Cộng Sản''. Phần thứ hai gồm bốn tạp văn mà Phan Khôi cho là đã chép lại sự thực chứ không phải tiểu thuyết. Đó là ''Thái Văn Thu'', ''Ông Năm Chuột'', ''Chuyện Ba Ông Vua Kiền Long, Quang Trung và Chiêu Thống'', và ''Nguyễn Trường Tộ''.
Trong truyện ngắn ''Cây Cộng Sản'', Phan Khôi mô tả lọai cầy nầy như sau: ''...Có một thứ thực vật cũng như sen Nhật Bản ở xứ ta, trước kia không có mà bây
7
giờ có rất nhiều. Đâu thì tôi chưa thấy, chỉ thấy ở Việt Bắc không chỗ nào là không có...''
Theo Phan Khôi, có nơi gọi loại cây nầy là ''cỏ bù xít'', vì nó có mùi hôi như con bọ xít, có nơi gọi là ''cây cứt lợn'', hoặc ''cây chó đẻ''. Ông nói rằng những tên đó đều không nhã nhặn tý nào, người có học không gọi như vậy, mà nên gọi là ''cây cộng sản''. Phan Khôi viết tiếp:
''...Không mấy lâu rồi nó mọc cả đồn điền, trừ khử không hết được, nó lan tràn ra ngoài đồn điền. Cái tình trạng ấy bắt đầu có trong những năm 1930-1931 đồng thời với Đông Dương cộng sản đảng hoạt động, phong trào cộng sản cũng lan tràn nhanh chóng như thứ cây ấy, cũng không trừ khử được như thứ cây ấy, cho nên bọn Tây đồn điền đặt tên nó là ''herbe communiste'', đáng lẽ dịch là cỏ cộng sản, nhưng nhiều người gọi là cây cộng sản. Nó còn có một tên rất lạ...Hỏi ông [ông già Thổ mà Phan Khôi hỏi chuyện] tên nó là cây gì, ông nói tên nó là ''cỏ cụ Hồ''. Thứ cỏ nầy trước kia ở đây không có, từ ngày cụ Hồ về đây lãnh đạo cách mạng, thì thứ cỏ ấy mọc lên, không mấy lúc mà đầy cả đường sá đồi đống, người ta không biết tên nó là gì, thấy nó cùng một lúc với cụ Hồ về thì gọi nó như vậy...'' (17)
Các truyện ngắn và tạp văn trong tập Nắng Chiều đều bị bài báo của Đoàn Giỏi cho là mượn chuyện người xưa để xỏ xiên đời nay. Thông thường, người ta chỉ phê bình một quyển sách khi đã được in ấn và phát hành. Đàng nầy, tập Nắng Chiều bị cấm đoán và không được phép in thành sách, vẫn còn trong dạng bản thảo, mà Đoàn Giỏi cũng đem ra phê bình. Trong khi phê bình, Đoàn Giỏi lại trích dẫn những đọan văn sỉ nhục chế độ cộng sản. Chính vì lẽ đó, sau khi viết bài phê phán Phan Khôi, Đoàn Giỏi bị kiểm điểm và bị kết tội giả vờ kiếm cớ phê phán Phan Khôi, để giới thiệu Nắng Chiều cho mọi người biết một cách khái quát, nhắm bêu xấu chế độ. Sau đó, không thấy Đoàn Giỏi xuất hiện trên văn đàn. (17)
Vào thời kỳ các chế độ cộng sản sắt máu còn thịnh hành vào giữa Thế Kỷ 20 ở Liên Xô, Đông Âu, Trung Quốc, chế độ cộng sản Việt Nam còn khe khắt và khép kín, ít có một nhà văn nào sống dưới chế độ cộng sản, ngay tại thủ đô Hà Nội của họ, mà dám công khai viết và bóc trần rằng cộng sản là ''bọ xít'', ''hoa cứt lợn'' hay ''cây chó đẻ''.
Mà quả thật, chế độ cộng sản Việt Nam hiện nay, tuy nói rằng theo trào lưu đổi mới vào đầu Thế Kỷ 21, vẫn chưa có tự do báo chí, không hơn gì những điều Phan Khôi nhận xét và mô tả 50 năm về trước. Cái cốt lõi vẫn là ''cây cộng sản'', hay là thứ cây gì tùy ý bạn đọc.
TRẦN GIA PHỤNG
(Toronto, 15.10.2007)
CHÚ THÍCH
1.- Lê Thị Kinh, Phan Châu Trinh (1872-1926) qua những tài liệu mới, nhà xuất bản Đà Nẵng, 2001, Quyển 2, Tập 1, trang 120.
2.- Bạch Thái Bưởi (1874-1932), người Hà Đông, nguyên họ Đỗ, cha mất sớm, nhà nghèo, làm con nuôi một người nhà giàu họ Bạch nên đổi qua họ Bạch. Năm 21 tuổi, ông làm Thư Ký cho một hãng buôn người Pháp, sau tự đứng ra kinh doanh, mở ''Đông Kinh Ấn quán'' tại Hà Nội, rồi bước qua lãnh vực hàng hải thương thuyền năm 1909. Trong vòng 10 năm, công ty của ông có trên 30 chiếc tàu lớn nhỏ, cạnh tranh mạnh mẽ với thương thuyền Pháp. Sau khi ông từ trần, Ngô Tất Tố viết báo gọi ông là ''bậc anh hùng kinh tế thứ nhất trong kinh tế giới nước nhà''.
3.- Phải là một người giỏi Nho Học như Phan Khôi mới dịch tiêu đề ''Cantique des cantiques'' (Canticle of canticles, Song of Solomon) trong Cựu Ước bằng chữ ''Nhã ca''. “Nhã” là một phần trong Kinh Thi gồm có ''Phong'', ''Tụng'' và ''Nhã''. Kinh Thi là một trong Ngũ Kinh của Nho Học (Thi, Thư, Lễ, Nhạc và Xuân Thu).
8
4.- Hoàng Văn Chí chủ biên, Trăm Hoa Đua Nở Trên Đất Bắc, Mặt Trận Bảo Vệ Tự Do Văn Hóa, Sài Gòn 1959, trang 54. Sách Trở Vỏ Lửa Ra của Phan Khôi ít được nhắc đến.
5.- Hoàng Văn Đào, Việt Nam Quốc Dân Đảng, tái bản kỳ 2, Sài Gòn: 1970, trang 354.
6.- Vụ Ôn Như Hầu: Tại Hà Nội, ngày 13.7.1946, Việt Minh cho người lục soát trụ sở Ban Tuyên huấn Đệ thất Khu Đảng Bộ của Việt Nam Quốc Dân Đảng, ở số 9 Phố (đường) Ôn Như Hầu, Hà Nội. Trụ sở nầy vốn là của quân đội Nhật Bản giao lại cho quân đội Trung Hoa, rồi lại được chuyển cho Việt Nam Quốc Dân Đảng. Việt Minh bắt tất cả những đảng viên Quốc Dân Đảng có mặt tại trụ sở và tịch thu một số giấy tờ quan trọng. Việt Minh hô hoán lên rằng đã tìm thấy trong khu vực nhà nầy một số xác người, và lập biên bản kết tội Quốc Dân Đảng tổ chức ''hắc điếm'' để bắt cóc, giết người, tống tiền, cướp của. (Hoàng Văn Đào, sách đã dẫn, từ trang 322-324.)
7.- Huy Quang Vũ Đức Vinh, ''Từ vụ tấn công tòa báo Việt Nam năm 1946: Nhờ về Nhà Văn Khái Hưng, Chàng lẩn thẩn và Người ngọc nói hoa cười'', báo Thế Kỷ 21, California, số 104, tháng 12-1997, trang 28.
8.- Hoàng Văn Chí, sách đã dẫn, trang 15.
9.- Tục truyền rằng cháu gái của Trời là Chức Nữ (chức = dệt, nữ = cô gái) được Trời gả cho Ngưu Lang (chàng chăn trâu). Sau khi lấy chồng, Chức Nữ lười việc may vá nên Trời giận, phạt phai người bằng cách chia mỗi người một ngã, lấy giải Ngân Hà ngăn cách, chỉ cho mỗi năm gặp nhau một lần vào đêm mồng 7 tháng 7 (âm lịch). Quạ sẽ đội đá làm cầu cho hai người gặp nhau. Quạ thay lông vào tháng 7 âm lịch, đầu bị sói, nên người ta cho rằng vì đội đá bắc cầu mà sói đầu.
10.- Dân quạ đình công
Mồng bảy tháng Bảy năm Canh Thân,
Chiếu lệ bắc cầu sang sông Ngân.
Hằng hà sa số cu li quạ,
Bay bổng về trời dường trảy quân.
Hai bên bờ sông đậu lóc ngóc,
Con thì kêu đói, con kêu nhọc.
Đường sá xa xuôi việc nặng nề,
Phần lũ con thơ ở nhà khóc.
Bỗng nghe lệnh Trời truyền khởi công,
Nào con đầu cúi, con lưng cong,
Thêm thầy huyện Bẻo đứng coi việc,
Đụng đâu đánh đó như bao bông.
Ngán cho cái kiếp làm dân thiệt!
Làm có, ăn không, chết chó chết!
Cắn cỏ kêu Trời, Trời chẳng nghe,
Một con bay lên đứng diễn thuyết:
"Hỡi đồng bào, nghe tôi nói đây!
Dân quyền thạnh nhứt là đời nay,
Việc mà chẳng phải việc công ích,
Không ai có phép đem dân đày.
Trối kệ Hoàng Ngưu với Chức Nữ,
Qua được thì qua, không thì chớ,
Quốc dân Ô Thước tội tình gì,
Mà bắt xâu bơi làm khổ sở ?
Anh em ta hè, về quách thôi! "
9
10
Luôn thể kéo nhau vào cửa trời,
Động trống đăng văn ầm đế tọa,
Ngai vàng bệ ngọc rung rinh, rơi.
Có tin dân quạ nổi cách mệnh:
Trời sai thiên lôi ra thám thính,
Đầu đen máu đỏ quyết hy sinh.
Ngừng búa, thiên lôi không dám đánh.
Tức thì chiếu Trời vạch mây ra,
Đánh chữ đại xá Trời ban tha,
Dân quạ ở đâu về ở đó.
Từ nay khỏi bắc cầu Ngân Hà.
Ờ té ra:
Mềm thì ai cũng nuốt,
Cứng thì Trời cũng nhả!
Hằng hà sa số cu li quạ,
Bay về hạ giới kêu "khá khá" (*).
C.D
Đăng trong Phụ trương văn chương của Đông Pháp Thời Báo, Sài Gòn, s.726 (2.6.1928)
* Theo một số nguồn tài liệu khác nhau thì Phan Khôi làm bài vè Dân Quạ Đình Công vào khoảng năm 1911, kể về sự kiện thường được gọi là vụ án xin xâu ở Quảng Nam hồi năm 1908. Về văn bản bài vè, một số bản sưu tầm đã in gần đây (ví dụ Nguyễn Q. Thắng trong Từ điển tác giả văn hóa Việt Nam, Hà Nội, 1999, Phan Thị Mỹ Khanh trong Nhớ Cha Tôi Phan Khôi, Đà Nẵng, 2001, trang 150-152) có những chênh lệch về câu chữ. Tôi cho rằng văn bản in ở sưu tập này là bản do chính Phan Khôi cho đăng Đông Pháp thời báo năm 1928 nên đáng tin cậy hơn.
11.- Hoàng Văn Chí, sách đã dẫn, từ trang 11 (11a), 23-24 (11b), 59-72 (11c, toàn văn bài viết). [Khoai tây mọc từng chùm, giống như vòng xâu chuông lục lạc đeo nơi cổ ngựa, nên người Trung Hoa gọi là ''mã linh thự''.]
12.- Phan Khôi, ''Phê Bình Lãnh Đạo Văn Nghệ''. (Hoàng Văn Chí, sách đã dẫn trang 61.)
13.- Nguyễn Minh Cần, Công lý đòi hỏi, California: Nhà xuất bản Văn Nghệ, 1997, trang 70.
14.- Hoàng Văn Chí, sách đã dẫn trang 26.
15. Phan Cừ, Phan An, ''Phan Khôi Niên Biểu'', đăng trong Chương Dân Thi Thoại của Phan Khôi, nhà xuất bản Đà Nẵng tái bản, 1996, trang 161.
16.- Nguyễn Minh Cần, sách đã dẫn, trang 33.
17.- Đoàn Giỏi, ''Tư tưởng phản động trong sáng tác của Phan Khôi'', đăng trong Hoàng Văn Chí, sách đã dẫn, từ trang 89-96. Những trích đọan trong sách Nắng Chiều của Phan Khôi đều rút ra từ bài viết của Đoàn Giỏi.
HOÀNG HẢI THỦY * TÒA ÁN
Tòa em anh chán mớ đời
Posted on November 21, 2007 by hoanghaithuy
La Quán Trung báo cho ta biết trước Quan Vân Trường sẽ không giết được Tào A Man ở Hoa Dung đường nhỏ khi tả cảnh Tào Tháo bại binh lếch thếch tơi tả lết đến, Quan Vân Trường trịnh trọng:
– Kính chào Thừa tướng… Ngài vẫn được mạnh giỏi?
Đáng lẽ ra Vân Trường phải – không có chào thừa tướng thừa tung gì cả – hét lên một tiếng lớn, vung long đao chém luôn. Nhưng thay vì làm thế, Vân Trường lại cung kính: “Kính chào Thừa tướng…” và đã một điều “Thưa ngài, kính ngài…” thì làm sao còn trở mặt, phủi tay với ngài được?
Thúy Kiều cũng dzậy. Đúng ra Tố Như cũng báo cho ta biết Thúy Kiều sẽ không giết được Hoạn Thư.
Khi Kiều ngồi lên ghế chánh án vừa thấy mặt nữ can phạm Hoạn Thư bị cai tù áp giải đến, Kiều đã vội vã đứng lên:
Đây là lý do tại sao những người Tàu cộng phải tổ chức “học tập đấu tố bọn địa chủ ác ôn”. Tàu cộng biết nông dân từ bao đời truyền kiếp làm nông nô vẫn sợ hãi bọn chủ đất nên Tàu cộng dạy nông nô vừa thấy mặt chủ đất là phải gọi ngay bàng “thằng”, nhổ ngay vào mặt, chửi rủa tận tình. Có thế mới thực hiện được những cuộc đấu tố địa chủ. Nếu cứ để nông nô nói với chủ đất những câu như: “Thưa ông, năm xưa ông bóc lột bọn tôi hơi quá đáng… Nay bọn chúng tôi hành hạ ông để trả thù…” e rằng không đúng chỉ tiêu. Đàn em Việt cộng bắt chước đàn anh trong đấu tố, cũng cải cách ruộng đất. Những chị hai, ba mươi tuổi cong cớn, hung hãn gọi những ông già là “thằng, mày…”
Trở lại với Thúy Kiều lập tòa án nhưng không giết nổi “chính danh thủ phạm Hoạn Thư”, ta thấy rõ ràng vì Thúy Kiều đã không trở mặt được ngay từ đầu. Cái gọi là tòa án của Kiều không ra làm sao cả! Thúy Kiều còn mặc cảm tự ti “gia nô – gái chơi”. Dù nàng có là nữ thủ tướng, là vợ tổng thống đi chăng nữa, trước mặt cô chủ, mợ chủ ngày xưa, nàng vẫn cứ thấy nàng kém nước.
Công tử Hà Đông bèn có bài vịnh:
Hai Khuyển không thù oán gì với Thúy Kiều. Chúng chỉ là gia nô làm theo lệnh chủ. Tất nhiên là trên pháp luật, chúng cũng có tội và cũng bị trừng trị, nhưng khi chính phạm đã được tòa tha bổng – không cần biết vì lý do gì – những tên tòng phạm cũng mặc nhiên không còn bị truy tố nữa.
Vương Thúy Kiều có thể trừng trị Khuyển Ưng, Khuyển Phệ nhưng ni cô Trạc Tuyền thì không nên.
Khuyển Ưng, Khuyển Phệ can tội theo lệnh chủ đi bắt cóc một người đàn bà tên là Vương Thúy Kiều. Khi lập tòa, một phần nào người đàn bà Vương Thúy Kiều đã là ni cô Trạc Tuyền. Ni cô đã tu hành đến hơn ba niên trong chùa nhà người ta. Ni cô đã làm tốn biết bao nhiêu nhang đèn, giấy mực, cơm gạo, đậu hũ ky, tương chao… Ít nhất chánh án-ni cô cũng phải biết thế nào là ân oán. Ni cô oán người làm ni cô đau đớn, ni cô trả thù người đó khi ni cô có thể. Bọn Khuyển Ưng, Khuyển Phệ cũng oán hận ni cô vì ni cô đã trừng phạt chúng thảm thiết. Chúng cũng biết thù ni cô chứ. Kiếp này chúng không bắt ni cô trả nợ được, chúng sẽ rình ni cô ở đời sau!
Sau ba mùa lá rụng tụng kinh gõ mõ, Vương Thúy Kiều vẫn mê muội, vẫn tham sân si như chưa từng bao giờ tu hành. Nhưng ni cô Trạc Tuyền thì chắc cũng có đôi lúc thoáng thấy những tiền kiếp – và nhất là thấy những kiếp sắp đến – của nàng.
Trong mười lăm năm, Thúy Kiều có tám cuộc tình qua những tên đàn ông sắp hàng theo thứ tự người đến trước hưởng trước, người đến sau hưởng sau:
– Mã Giám Sinh
– Sở Khanh
– Thúc Kỳ Tâm
– Bạc Hạnh
– Từ Hải
– Hồ Tôn Hiến
– Thổ Quan
– Kim Trọng.
Trong số tám anh đàn ông ấy chỉ có bốn anh – phíp-ty phíp-ty – may mắn sống sót. Bốn anh chết với những cái chết ghê rợn, không được bình thường. Ta có thể gọi những tên ấy là những nạn nhân của em Vương Thúy Kiều có cái số tàn sát “thượng diệt hạ tuyệt” những anh đàn ông nằm chung chăn gối với nàng. Ông cha ta gọi loại đàn bà này là “oan gia”.
Đàn bà oan gia đẹp, đa tình, quyến rũ, mê hoặc… Phải có những đặc tính ấy mới là đàn bà oan gia chân chính. Đàn ông cõi đời này không lửng lơ con cá vàng với những người đàn bà hiền lành, vô thưởng vô phạt; nhưng lại cứ như những con thiêu thân thi nhau, tranh nhau, hại nhau, giết nhau để được ưu tiên lao đầu vào những lò lửa tình của những người đàn bà oan gia như Vương Thúy Kiều.
Than ôi! Ta đọc Kiều, ta bị Tố Như mê hoặc, ta bị Tố Như cho vào xiếc… Ta yêu Thúy Kiều, ta mộng Thúy Kiều… Nhưng chỉ cần ta hạ cơn áp huyết xuống vài số thôi, ta sẽ thấy “đàn bà như Thúy Kiều là một tai họa khủng khiếp cho đàn ông”. Ái tình mí những em con nhà lành tuy chẳng có gì sôi nổi, gay cấn, thơ mộng – như bữa bữa ăn cơm ở nhà, vừa bổ vừa lành vừa đỡ tốn – nhưng an ninh, chữ thọ vững hơn. Bằng chứng rõ ràng không thể chối cãi được là tất cả những anh đàn ông dính dáng đến cái chỗ để ngồi của em Vương Thúy Kiều đều có những cuộc đời nếu không đen hơn thì cũng đen gần bằng mõm chó. Bốn anh tưởng bở Mã Giám Sinh, Sở Khanh, Bạc Hạnh, Từ Hải… bỏ mạng ở pháp trường, chết đứng… Anh Hồ Tôn Hiến dâm quan chưa chắc đã giữ nổi cái chức đại thần cho đến hết đời. Anh Thổ quan vô duyên vừa mới được quan trên ban cho vợ thừa đã tá hỏa tam tinh vì cô dâu nhảy lầu – xin lỗi, nhảy sông – đi một đường về Thủy Cunh làm vợ Hà Bá. Còn cậu Kim Trọng thì khỏi nói. Đường công danh của cậu cứ dắt cậu qua Phòng Nhất, Phòng Nhì cũng đủ làm cậu mỏi gối chồn chân, mới bốn mươi đã rề rề đeo kính…
Ai thích Thúy Kiều xin cứ việc… liều mạng, thí mạng cùi. Nhân tâm tùy mạng mỡ. Tui thì tui cứ giữ phận phó thường dân bền chữ thọ mí em Thúy Vân. Một chuyện lạ lùng, ngu si là chúng sinh bá tính cứ xúm lại ca tụng, hôn hít em Thúy Kiều, cứ dửng dưng coi thường, đôi khi còn coi khinh nữa, em Thúy Vân. Khỉ lắm! Người đáng ca tụng là Thúy Vân chứ hổng phải Thúy Kiều…
Này nhé Thúy Vân người tròn trặn, có da có thịt, hồng hào, mặt tròn, béo, lông mi lông mày mượt, nhiều, mắt sáng mà hiền, hổng có thu ba thu biếc gì hết. Đàn ông, con trai khôn ngoan đừng có mê mắt thu ba. Thu ba chỉ làm cho người ta chết chìm, chết đuối mà thôi. Thúy Vân ngực nở, lưng ong, mông to. Đàn bà như thế là đàn bà khỏe mạnh, khéo chiều chồng, khéo nuôi con, tính nết vui vẻ, dễ dàng, ăn no, ngủ kỹ, thai nghén dễ, đẻ sòn sòn, không đòi hỏi này nọ, không lăn đùng ngã ngửa, mắt trợn trắng, miệng sùi bọt mép mỗi khi gặp chuyện không được bằng lòng. Thúy Vân là hình ảnh người phụ nữ Việt Nam đảm đang, trung hậu muôn đời, là người vợ giúp đỡ chồng con – vượng phu, ích tử – là chỗ dựa vững chãi cho người chồng. Dân tộc Việt Nam ta còn giữ nguyên được những đặc tính Giao Chỉ ngàn xưa mặc dù bao nhiêu đời ta bị Tây, Tàu, Nhật, Đại Hàn, Phi, Mẽo ra sức đồng hóa chính là nhờ công của những người đàn bà Việt Nam như Thúy Vân.
Nếu Thúy Vân sống ở Sài gòn những ngày đen tối sau ba mươi tháng Tư, chồng nàng đi cải tạo mút mùa, nàng cũng buồn, cũng thương chồng, xót con nhưng nàng hôm trước hôm sau ra ngồi ngay đầu ngõ bán chuối chiên, vịt lộn, khoai lang, khoai mì, trái cóc, bánh cuốn, cơm tấm, v.v… cái gì cũng được, miễn là lương thiện và có tí tiền mua gạo cho con.
Cũng trong hoàn cảnh ấy, Thúy Kiều lăn đùng ngã ngửa dẫy đành đạch, nằm thẳng cẳng thở hắt ra, rầu rĩ ủ ê, nằng nặng đòi chồng kiếm cây cho nàng đi chui, nếu không nàng uống thuốc rầy nàng hành cho trí mạng. Hai nàng tuy là hai chị em ruột nhưng khác nhau như dzậy đó.
Bởi vậy tôi thấy thật là bất công khi ta cứ đề cao Thúy Kiều mà mạt sát Thúy Vân. Bất công như thế là không khá được. Mà quả thực là ta không khá đứt đuôi con thằn lằn rồi. Mất hết cả nước. Bỏ của chạy lấy người. Mấy triệu mạng sống đời lưu vong. Bọn kẹt lại nem nép sống dưới nách những tên công an Việt Cộng lớn nhỏ…
Trở lại với ni cô Trạc Tuyền…
Ni cô đã giết oan hai gã Khuyển Ưng, Khuyển Phệ. Khi lên ghế lệnh bà nhờ anh chồng tướng cướp, ni cô ơn đền oán trả rất mực đàn bà tầm thường. Và ni cô đã ân oán không phân minh, vay trả không sòng phẳng. Bà vãi Giác Duyên chỉ tình cờ mà giúp đỡ nàng. Sau đó đã bừa bãi đẩy nàng vào nhà họ Bạc. Bà này đáng lẽ ra là phải trừng trị, đè ra đánh cho ba trăm hèo quắn đít về cái tội bê bối đã giao du mật thiết với chủ nhà thổ, lại còn ngu muội, tắc trách, không có chút tinh thần trách nhiệm nào khi đẩy đàn bà con gái đi tị nạn vào nhà thổ. Từ sau khi đẩy Thúy Kiều sang nhà họ Bạc, Giác Duyên không hề thắc mắc chi đến an ninh tối thiểu của Thúy Kiều. Mụ đẩy Kiều đi nhưng mụ giữ lại bộ chuông vàng, khánh bạc của nhà họ Hoạn.
Đền ơn hậu hĩ cho người không đáng được đền ơn, chánh án Thúy Kiều – ni cô Trạc Tuyền đã tu hành đến ba niên bằng tiền bạc, nhang đèn của nhà họ Hoạn, lại còn giết oan hai tên Khuyển Ưng, Khuyển Phệ. Ni cô Trạc Tuyền gây nghiệp oán. Kiếp này ni cô không trả được nợ máu, kiếp sau ni cô sẽ phải chi thôi.
Bèn có thơ rằng:
– Kính chào Thừa tướng… Ngài vẫn được mạnh giỏi?
Đáng lẽ ra Vân Trường phải – không có chào thừa tướng thừa tung gì cả – hét lên một tiếng lớn, vung long đao chém luôn. Nhưng thay vì làm thế, Vân Trường lại cung kính: “Kính chào Thừa tướng…” và đã một điều “Thưa ngài, kính ngài…” thì làm sao còn trở mặt, phủi tay với ngài được?
Thúy Kiều cũng dzậy. Đúng ra Tố Như cũng báo cho ta biết Thúy Kiều sẽ không giết được Hoạn Thư.
Khi Kiều ngồi lên ghế chánh án vừa thấy mặt nữ can phạm Hoạn Thư bị cai tù áp giải đến, Kiều đã vội vã đứng lên:
Thoắt trông nàng đã chào thưa:Thay vì chửi mắng, ra lệnh hành quyết ngay “con khốn nạn, mày thế nọ… mày thế kia… cho mày chết…”, Chánh án dỏm Vương Thúy Kiều lại kính cẩn “Chào cô… Thưa cô…” Chắc nàng còn xưng “em” với Hoạn Thư, cô chủ của nàng. Tội nghiệp! Nàng muốn trả thù Hoạn Thư mà nàng vưỡn còn sợ nó, vưỡn còn coi nó là cô chủ, là mợ… thì làm sao nàng có thể trở mặt giết được?
“Tiểu thư cũng có bây giờ đến đây?”
Đây là lý do tại sao những người Tàu cộng phải tổ chức “học tập đấu tố bọn địa chủ ác ôn”. Tàu cộng biết nông dân từ bao đời truyền kiếp làm nông nô vẫn sợ hãi bọn chủ đất nên Tàu cộng dạy nông nô vừa thấy mặt chủ đất là phải gọi ngay bàng “thằng”, nhổ ngay vào mặt, chửi rủa tận tình. Có thế mới thực hiện được những cuộc đấu tố địa chủ. Nếu cứ để nông nô nói với chủ đất những câu như: “Thưa ông, năm xưa ông bóc lột bọn tôi hơi quá đáng… Nay bọn chúng tôi hành hạ ông để trả thù…” e rằng không đúng chỉ tiêu. Đàn em Việt cộng bắt chước đàn anh trong đấu tố, cũng cải cách ruộng đất. Những chị hai, ba mươi tuổi cong cớn, hung hãn gọi những ông già là “thằng, mày…”
Trở lại với Thúy Kiều lập tòa án nhưng không giết nổi “chính danh thủ phạm Hoạn Thư”, ta thấy rõ ràng vì Thúy Kiều đã không trở mặt được ngay từ đầu. Cái gọi là tòa án của Kiều không ra làm sao cả! Thúy Kiều còn mặc cảm tự ti “gia nô – gái chơi”. Dù nàng có là nữ thủ tướng, là vợ tổng thống đi chăng nữa, trước mặt cô chủ, mợ chủ ngày xưa, nàng vẫn cứ thấy nàng kém nước.
Công tử Hà Đông bèn có bài vịnh:
Thúy Kiều chánh ánĐã tha bổng chính phạm Hoạn Thư nhưng chánh án Vương Thúy Kiều lại xử tội hai tên tay sai của Hoạn Thư là Khuyển Ưng, Khuyển Phệ.
Thoắt trông nàng đã chào thưa:
“Tiểu thư cũng có bây giờ đến đây?”
Mới nghe chào, đã biết ngay
Chính danh thủ phạm tòa này sẽ tha.
Ai đời lôi nó ra tòa
Mà em lại gọi nó là… tiểu thu!
Vỏ lệnh bà, cốt hoa nô
Lại thêm mặc cảm giang hồ, gái chơi
Em còn sợ nó thì thôi
Tòa chi để một trận cười người ta!
Tòa gì gươm tuốt nắp ra
Tuốt ra rồi lại gươm tra nắp vào.
Chém cha cái tật hoa đào
Bắt Tào rồi lại tha Tào như chơi.
Tòa em anh chán mớ đời!…
Hai Khuyển không thù oán gì với Thúy Kiều. Chúng chỉ là gia nô làm theo lệnh chủ. Tất nhiên là trên pháp luật, chúng cũng có tội và cũng bị trừng trị, nhưng khi chính phạm đã được tòa tha bổng – không cần biết vì lý do gì – những tên tòng phạm cũng mặc nhiên không còn bị truy tố nữa.
Vương Thúy Kiều có thể trừng trị Khuyển Ưng, Khuyển Phệ nhưng ni cô Trạc Tuyền thì không nên.
Khuyển Ưng, Khuyển Phệ can tội theo lệnh chủ đi bắt cóc một người đàn bà tên là Vương Thúy Kiều. Khi lập tòa, một phần nào người đàn bà Vương Thúy Kiều đã là ni cô Trạc Tuyền. Ni cô đã tu hành đến hơn ba niên trong chùa nhà người ta. Ni cô đã làm tốn biết bao nhiêu nhang đèn, giấy mực, cơm gạo, đậu hũ ky, tương chao… Ít nhất chánh án-ni cô cũng phải biết thế nào là ân oán. Ni cô oán người làm ni cô đau đớn, ni cô trả thù người đó khi ni cô có thể. Bọn Khuyển Ưng, Khuyển Phệ cũng oán hận ni cô vì ni cô đã trừng phạt chúng thảm thiết. Chúng cũng biết thù ni cô chứ. Kiếp này chúng không bắt ni cô trả nợ được, chúng sẽ rình ni cô ở đời sau!
Sau ba mùa lá rụng tụng kinh gõ mõ, Vương Thúy Kiều vẫn mê muội, vẫn tham sân si như chưa từng bao giờ tu hành. Nhưng ni cô Trạc Tuyền thì chắc cũng có đôi lúc thoáng thấy những tiền kiếp – và nhất là thấy những kiếp sắp đến – của nàng.
Trong mười lăm năm, Thúy Kiều có tám cuộc tình qua những tên đàn ông sắp hàng theo thứ tự người đến trước hưởng trước, người đến sau hưởng sau:
– Mã Giám Sinh
– Sở Khanh
– Thúc Kỳ Tâm
– Bạc Hạnh
– Từ Hải
– Hồ Tôn Hiến
– Thổ Quan
– Kim Trọng.
Trong số tám anh đàn ông ấy chỉ có bốn anh – phíp-ty phíp-ty – may mắn sống sót. Bốn anh chết với những cái chết ghê rợn, không được bình thường. Ta có thể gọi những tên ấy là những nạn nhân của em Vương Thúy Kiều có cái số tàn sát “thượng diệt hạ tuyệt” những anh đàn ông nằm chung chăn gối với nàng. Ông cha ta gọi loại đàn bà này là “oan gia”.
Đàn bà oan gia đẹp, đa tình, quyến rũ, mê hoặc… Phải có những đặc tính ấy mới là đàn bà oan gia chân chính. Đàn ông cõi đời này không lửng lơ con cá vàng với những người đàn bà hiền lành, vô thưởng vô phạt; nhưng lại cứ như những con thiêu thân thi nhau, tranh nhau, hại nhau, giết nhau để được ưu tiên lao đầu vào những lò lửa tình của những người đàn bà oan gia như Vương Thúy Kiều.
Than ôi! Ta đọc Kiều, ta bị Tố Như mê hoặc, ta bị Tố Như cho vào xiếc… Ta yêu Thúy Kiều, ta mộng Thúy Kiều… Nhưng chỉ cần ta hạ cơn áp huyết xuống vài số thôi, ta sẽ thấy “đàn bà như Thúy Kiều là một tai họa khủng khiếp cho đàn ông”. Ái tình mí những em con nhà lành tuy chẳng có gì sôi nổi, gay cấn, thơ mộng – như bữa bữa ăn cơm ở nhà, vừa bổ vừa lành vừa đỡ tốn – nhưng an ninh, chữ thọ vững hơn. Bằng chứng rõ ràng không thể chối cãi được là tất cả những anh đàn ông dính dáng đến cái chỗ để ngồi của em Vương Thúy Kiều đều có những cuộc đời nếu không đen hơn thì cũng đen gần bằng mõm chó. Bốn anh tưởng bở Mã Giám Sinh, Sở Khanh, Bạc Hạnh, Từ Hải… bỏ mạng ở pháp trường, chết đứng… Anh Hồ Tôn Hiến dâm quan chưa chắc đã giữ nổi cái chức đại thần cho đến hết đời. Anh Thổ quan vô duyên vừa mới được quan trên ban cho vợ thừa đã tá hỏa tam tinh vì cô dâu nhảy lầu – xin lỗi, nhảy sông – đi một đường về Thủy Cunh làm vợ Hà Bá. Còn cậu Kim Trọng thì khỏi nói. Đường công danh của cậu cứ dắt cậu qua Phòng Nhất, Phòng Nhì cũng đủ làm cậu mỏi gối chồn chân, mới bốn mươi đã rề rề đeo kính…
Ai thích Thúy Kiều xin cứ việc… liều mạng, thí mạng cùi. Nhân tâm tùy mạng mỡ. Tui thì tui cứ giữ phận phó thường dân bền chữ thọ mí em Thúy Vân. Một chuyện lạ lùng, ngu si là chúng sinh bá tính cứ xúm lại ca tụng, hôn hít em Thúy Kiều, cứ dửng dưng coi thường, đôi khi còn coi khinh nữa, em Thúy Vân. Khỉ lắm! Người đáng ca tụng là Thúy Vân chứ hổng phải Thúy Kiều…
Này nhé Thúy Vân người tròn trặn, có da có thịt, hồng hào, mặt tròn, béo, lông mi lông mày mượt, nhiều, mắt sáng mà hiền, hổng có thu ba thu biếc gì hết. Đàn ông, con trai khôn ngoan đừng có mê mắt thu ba. Thu ba chỉ làm cho người ta chết chìm, chết đuối mà thôi. Thúy Vân ngực nở, lưng ong, mông to. Đàn bà như thế là đàn bà khỏe mạnh, khéo chiều chồng, khéo nuôi con, tính nết vui vẻ, dễ dàng, ăn no, ngủ kỹ, thai nghén dễ, đẻ sòn sòn, không đòi hỏi này nọ, không lăn đùng ngã ngửa, mắt trợn trắng, miệng sùi bọt mép mỗi khi gặp chuyện không được bằng lòng. Thúy Vân là hình ảnh người phụ nữ Việt Nam đảm đang, trung hậu muôn đời, là người vợ giúp đỡ chồng con – vượng phu, ích tử – là chỗ dựa vững chãi cho người chồng. Dân tộc Việt Nam ta còn giữ nguyên được những đặc tính Giao Chỉ ngàn xưa mặc dù bao nhiêu đời ta bị Tây, Tàu, Nhật, Đại Hàn, Phi, Mẽo ra sức đồng hóa chính là nhờ công của những người đàn bà Việt Nam như Thúy Vân.
Nếu Thúy Vân sống ở Sài gòn những ngày đen tối sau ba mươi tháng Tư, chồng nàng đi cải tạo mút mùa, nàng cũng buồn, cũng thương chồng, xót con nhưng nàng hôm trước hôm sau ra ngồi ngay đầu ngõ bán chuối chiên, vịt lộn, khoai lang, khoai mì, trái cóc, bánh cuốn, cơm tấm, v.v… cái gì cũng được, miễn là lương thiện và có tí tiền mua gạo cho con.
Cũng trong hoàn cảnh ấy, Thúy Kiều lăn đùng ngã ngửa dẫy đành đạch, nằm thẳng cẳng thở hắt ra, rầu rĩ ủ ê, nằng nặng đòi chồng kiếm cây cho nàng đi chui, nếu không nàng uống thuốc rầy nàng hành cho trí mạng. Hai nàng tuy là hai chị em ruột nhưng khác nhau như dzậy đó.
Bởi vậy tôi thấy thật là bất công khi ta cứ đề cao Thúy Kiều mà mạt sát Thúy Vân. Bất công như thế là không khá được. Mà quả thực là ta không khá đứt đuôi con thằn lằn rồi. Mất hết cả nước. Bỏ của chạy lấy người. Mấy triệu mạng sống đời lưu vong. Bọn kẹt lại nem nép sống dưới nách những tên công an Việt Cộng lớn nhỏ…
Trở lại với ni cô Trạc Tuyền…
Ni cô đã giết oan hai gã Khuyển Ưng, Khuyển Phệ. Khi lên ghế lệnh bà nhờ anh chồng tướng cướp, ni cô ơn đền oán trả rất mực đàn bà tầm thường. Và ni cô đã ân oán không phân minh, vay trả không sòng phẳng. Bà vãi Giác Duyên chỉ tình cờ mà giúp đỡ nàng. Sau đó đã bừa bãi đẩy nàng vào nhà họ Bạc. Bà này đáng lẽ ra là phải trừng trị, đè ra đánh cho ba trăm hèo quắn đít về cái tội bê bối đã giao du mật thiết với chủ nhà thổ, lại còn ngu muội, tắc trách, không có chút tinh thần trách nhiệm nào khi đẩy đàn bà con gái đi tị nạn vào nhà thổ. Từ sau khi đẩy Thúy Kiều sang nhà họ Bạc, Giác Duyên không hề thắc mắc chi đến an ninh tối thiểu của Thúy Kiều. Mụ đẩy Kiều đi nhưng mụ giữ lại bộ chuông vàng, khánh bạc của nhà họ Hoạn.
Đền ơn hậu hĩ cho người không đáng được đền ơn, chánh án Thúy Kiều – ni cô Trạc Tuyền đã tu hành đến ba niên bằng tiền bạc, nhang đèn của nhà họ Hoạn, lại còn giết oan hai tên Khuyển Ưng, Khuyển Phệ. Ni cô Trạc Tuyền gây nghiệp oán. Kiếp này ni cô không trả được nợ máu, kiếp sau ni cô sẽ phải chi thôi.
Bèn có thơ rằng:
Trạc Tuyền…
Mười lăm năm, tám cuộc tình
Sáu tên chết bởi cô mình oan gia
Tòa gì chính phạm thì tha,
Hai thằng tòng phạm thì bà cưa đôi.
Oan còn kết, oán chưa thôi
Trạc Tuyền… em có bồi hồi không em?
AI MUỐN VỀ VIỆT NAM
Ai muốn về VN để hưởng tuổi già xin mời suy nghĩ
Một người Việt cao niên đã "SÁNG MẮT" viết về VN hiện tại.
1. Tài chánh
2. Tình nghĩa đồng bào
3. Anh em, bà con, Con cháu
4. Thời tiết
5. Thức ăn
6. Y tế
7. An ninh
8. Môi trường
9. Luật pháp
10. Chính trị
Cách đây 12 năm, lúc tôi được 49 tuổi, đã xa đất nước VN được 24 năm, khi nghe tin chính phủ Cộng sản đổi mới chính sách, quên hết hận thù, gọi Việt kiều ngoại là khúc ruột ngàn dặm, bỏ qua quá khứ, hướng về tương lai, đoàn kết một nhà (!)…Lúc đó tôi cũng như rất nhiều người Việt tha hương so sánh một vài điều về tài chánh, về vật giá, về tình ruột thịt, bà con giữa xứ Mỹ và xứ mình, nên cũng rất là “hồ hỡi”…nhưng quên đi mất nhiều chi tiết quan trọng mà mình ở đất Mỹ không thấy được những cái sự việc khác rất thực tế đang xảy ra ở VN. Sau 2 lần về thăm lại VN năm 2000 và năm 2007 cùng với nhiều tin tức về vô số vấn đề …nhưng chỉ ghi nhận trung thực trong 10 vấn đề nêu trên thì thấy phần lớn là xấu, nhất là vấn đề y tế, an ninh, luật pháp, nên: Tôi đã bỏ hẳn ý định về VN để nghỉ hưu.
Đến ngày hôm nay, tôi vẫn còn biết có người bạn cùng khóa 23 ở bên Mỹ nhưng đang có vợ ở VN , một người bạn ở Texas cũng dự tính về VN để dưỡng gìà, một bạn Việt kiều rất già có vợ trẻ, cứ sáu tháng ở VN, vài tuần về Mỹ… Một số Việt kiều dự tính về VN để sống luôn …Số còn lại mấy chục năm trước họ nhớ VN tha thiết, nhớ quay quắt, nói có về VN sống thì ”ăn đất, ăn cát cũng chịu”… sau đó họ về xây vài ba căn nhà ở VN. Bây giờ đa số họ không còn có cái tình cảm "nóng sốt" như những ngày xưa, bắt đầu âm thầm bán dần tài sản nhà cửa ở VN và chỉ về VN thăm viếng mà thôi, và quyết định sẽ chết ở Mỹ…
Tôi nêu lên dưới đây là những câu chuyện rất thật mà tôi đã theo dõi trên 20 năm và phỏng vấn họ nhiều giai đoạn, từ lúc họ nhỏ những giọt nước mắt nhớ về quê hương, lúc họ gởi tiền về VN xây nhà, cho đến lúc họ gặp tôi chấp tay xá xá lia lịa vì sợ, rất sợ cái gọi là đất nước Việt Nam của Cộng sản. Như chị Gẫm nói với tôi rằng “ Chú Nam đừng phổ biến những tin nầy sợ người ta hiểu lầm cho rằng anh chị là người vong bản quên đi đất nước quê hương của mình mà lại còn nói cái xấu nữa”. Những người bạn Việt kiều của tôi đang ở VN hay dự tính về VN tôi sẽ lần lượt phỏng vấn họ, hy vọng họ cho tôi biết những sự thật bây giờ và tương lai, bởi vì họ quan niệm “người ta sống được thì mình sống được, đừng có hù nhé, về VN thì sống mấy đời cũng không hết tiền, vật giá thì quá rẻ, bên Mỹ nầy cực quá, mình về VN có nhà lớn hơn, có kẻ hầu người hạ, có tình bà con đậm đà thắm thiết, vui gấp ngàn lần ở Mỹ, mình đừng làm chính trị chống chế độ thì đâu có ai khó dễ gì được …”
Tôi không dám nói nhiều vì cũng ngại các người bạn nầy sẽ ghét mình, thành thử cứ để thời gian và thực tế sẽ phơi bày trắng đen, biết đâu họ lại sống được như những người khác, làm bạn với Công an hiền lành, thương dân…vì thế tôi cố gắng thật khách quan khi viết bài nầy, nhưng có thể còn rất nhiều thiếu sót, nếu vô tình đụng chạm thì xin người đọc miển thứ cho và chỉ giáo thêm trong tinh thần xây dựng.
Sau đây là chi tiết 10 điều căn bản :
1. Tài chánh: Không có gì khó khăn khi so sánh lợi tức ở Mỹ hay ở ngoại quốc đối với lợi tức đầu người ở VN. Về VN sống thì có người giúp việc, có người nấu ăn, tiền hưu bổng xài cả đời không hết ….Trước năm 2010 có thể nói rằng vật giá ở VN còn rẻ so với ngoại quốc, nhưng bây giờ thì..! Anh Thu ở xóm tôi mới về VN, trở qua Mỹ đầu tháng 4/2011 nói rằng vật giá ở VN bây giờ rất cao, thí dụ: một tô mì vit tiềm trong một tiệm ăn trung bình giá khoảng 75.000 VN, tức khoảng 3 đô la rưởi...ăn một tô phở ở một tiệm tương đối sạch sẽ không có người ăn xin đứng chờ với hai bàn tay cùi hay ghẻ lỡ thì cũng xấp xỉ 4, 5 đô.!! Con re hon bên Pha'p tô mi vit tiêm hon 10euros, tô hu tiê'u re nhu't 7 euros)vê VN an qua' re
2. Tình người: Nếu Việt kiều về thăm viếng một thời gian ngắn thì thấy ai ai cũng đối xử với mình trong tình cảm đậm đà thân thiện hết. Người VN mình tình cảm đậm đà nhưng không dễ gì bị “người dưng nước lã” gạt, nhưng đau nhất trên đời là bị thân nhân bà con ruột thịt của mình gạt ngon ơ đau đớn lắm! Cô Nữ, Chị Hà người Tuy Hòa, về VN xây nhà, lựa mấy đứa cháu ngoan hiền đứng tên. Một thời gian sau chúng nó đem cầm sổ ĐỎ phải bỏ tiền ra chuộc tức muốn ói máu…Vợ chồng ông Điều, dân Quảng Bình di cư, bị cô em vợ sang đoạt hết mấy căn nhà ở VN tức muốn đứng tim …Dì dượng bên bà xã của tôi ở San Diego, về VN cưới thằng chồng VN cho con gái bên Mỹ, sang đây cao thủ đánh cắp hơn USD 60.000, ông bà tức quá, bây giờ chỉ cầu xin Chúa và đức Mẹ mà thôi.
Ngày 18-4-2011, trên Việt báo online tình mẹ con bà cháu ruột thịt tiêu tan chỉ vì tranh dành mảnh đất ở Thủ Thiêm …Cũng trên tờ Vietbao online, mục blog chuyện thật “Bà già ngu” bỏ tiền xây nhà ở VN, không ngờ mấy đứa em đem bán sạch, ở Mỹ một ổ bánh mì mà không có tiền mua, đấm ngực kêu trời …Còn nhiều lắm chỉ toàn là những trường hợp bị những người ruột thịt của mình gạt gẩm mà thôi ….ai cũng nói “Không biết mấy người bất lương đó ra sao, chứ anh hay chị hay cháu, hay (…) của tôi không như tụi đó đâu, gia đình tôi gia giáo, lễ nghĩa không lẽ họ dứt tình ruột thịt hay sao ….. Xin thưa rằng những người bị gạt là những người trong đầu đã có sạn, những con cáo già, không dễ có người xa lạ nào gạt được họ đâu, nhưng mọi người nên nhớ là sau vài chục năm xa cách Cộng Sản đã biến cải người dân, những người ruột thịt của mình thành những tay cao thủ “những quái chiêu lường gạt”!! Việt kiều bây giờ đối với khúc ruột ngàn dậm là những con cừu non mà thôi.
3. Con cháu: Người già ở ngoại quốc thì nhớ VN, còn về VN thì lại nhớ con cháu ở ngoại quốc. Anh Tư, chị Gẫm mê xóm Bóng, Nha Trang, 12 năm về trước nhất định về già sẽ về VN để sống, có nghèo cũng chịu. Bây giờ có 3 đứa cháu ngoại, 4 đứa cháu nội, tất cả đều ở Mỹ,…thương quá xá, xa một ngày cũng nhớ, thành ra cũng là một lý do bỏ luôn cái vụ việc về VN để ở …
Tôi có quen với một người bạn trẻ trên dưới 50 tuổi dự trù tương lai sẽ về VN về vùng quê để dưỡng già. ”Người ta sống được thì mình sống được …” nhưng người bạn đó chưa nghĩ tới đứa con trai một của mình ở bên Mỹ mà vợ chồng cưng nhất trên đời, nếu họ có vài đứa cháu nội không biết họ có dứt khoát bỏ con cháu bên Mỹ nầy mà về VN ở luôn hay không, chưa kể còn nhiều vấn đề khác nữa như vấn đề sức khỏe, an ninh …
4. Thời tiết : Quá nóng ở VN so với nơi cư ngụ của mình ở Mỹ. Bà mẹ của người bạn trong sở , tuổi gần 80, mấy năm về trước lúc nào cũng đòi về VN để sống. Mùa Đông năm 2010 bà về thăm VN để sửa sọan về ở luôn, tôi gặp bà trở về Mỹ…Bà bảo tôi rằng sẽ chết ở bên Mỹ, không về VN nữa…Hỏi mãi bà chỉ hé ra một chi tiết nhỏ thôi: "trời quá nóng, chịu không nổi...".
5. Thức ăn: Đồ ăn có thể ngon miệng hơn, rẽ tiền hơn …Gần đây tin tức hàng ngày thực phẩm ở VN đầy ngập những chất độc trong thức ăn khỏi cần thí dụ...
6. Y tế: Ở VN tiền thuốc thang bệnh viện quá rẽ so với nước Mỹ nhưng kỹ thuật, vệ sinh thì quá tồi tệ…(trừ việc đi trồng răng. Trồng răng bên VN rất rẽ…khoảng USD 100/cái so với Mỹ khoảng USD 1.000/cái). Nhưng anh Tư, chị Gẫm về VN bị bệnh, trong lúc chờ mổ ở Nha Trang thấy ông bác sĩ còn bận đồ ngủ pyjama, mổ bệnh nhân dao kéo mổ xẻ máu me đầy chậu, ruồi nhặng bu đầy, dùng nước lạnh trong vòi rửa xong mổ tiếp cho bệnh nhân thứ hai !…
Tôi về VN lần đầu, chỉ có 3 tuần thôi mà bị hai thứ bệnh : tiêu chảy vì ăn cây kem và ho vì ngủ dưới bốn cây quạt trần …Khi bị bệnh thì việc đầu tiên là tôi muốn bay trở về Mỹ lập tức vi thuốc ở VN không trị nổi. Rất nhiều người già về VN chơi bị bệnh, con cháu gởi phi cơ cho họ trở về Mỹ liền ngay, như những người còn trẻ cũng đổi vé phi cơ trở về Mỹ khi biết bệnh của mình hơi bị nặng …
7. An ninh: Quá tệ, cướp giật ở thành thị, trộm cướp ở thôn quê. Cô em vợ vượt biên lúc 14 tuổi, sang Pháp lập gia đình, về VN thăm lúc 34 tuổi cứ tưởng xả hội VN giống bên Pháp, bị cướp giựt xách tay ngay chợ Bến Thành, mất hết giấy tờ làm việc với Công An sợ quá bây giờ không dám về VN …Cũng anh Tư, chị Gẫm mê xóm Bóng, Nha Trang, về xây nhà ở Thành, lúc về thăm VN bị trộm, bị cướp vài lần, nhà cửa giao cho đứa em xây bất hợp pháp, bây giờ cho không chánh quyền để đở tốn tiền thuê nhân công phá bỏ….
8. Môi trường Từ không khí, nước sông, nước hồ ô nhiểm đầy bệnh truyền nhiểm như hepatitis, bệnh lao, bệnh lãi …Nếu sống ở ngoại quốc với những điều kiện vệ sinh khi đã quen thì về VN mà tính ở luôn thì thì cũng phải là một người không bao giờ sợ bệnh, không sợ dơ và thật sự thương xứ VN lắm đó …
9. Luật pháp: Luật rừng, hối lộ là qua được hết, làm ăn lớn mà chi không đủ thì cũng có ngày bỏ của chạy lấy người …Công an là vua, bỏ tù bất cứ ai chống chế độ một cách hợp pháp, ai ai cũng biết chẳng cần thí dụ …
10. Chính trị: Quá tệ đảng CS tàn ác độc tôn, bỏ tù thủ tiêu những người yêu đất nước, thương dân tộc, nói ra sự thật, kể cả những đãng viên lâu đời …Dân chúng sợ sệt, không có dân chủ , nếu sống quen ở nước tự do thì không biết có chịu nổi cảnh sống nầy hay không… Chắc ai cũng biết, không cần thí dụ …
Để kết luận, tôi mượn lời của ông Khánh Hưng: “Ở trên trái đất nầy, không hề có thiên đàng. Điều mà anh và tôi tìm kiếm không phải là một xã hội hoàn hảo, mà là một xã hội ít có sự bất công hơn, ít có sự lừa dối hơn, và ít có cái xấu hơn. Trong ý nghĩa nầy, thì nước Mỹ là một mô hình tốt hơn vạn lần so với cái xã hội Việt Nam Cộng Sản, nơi mà sự ác, sự bất công, và sự lừa dối đang thống trị xã hội…”
Nói như nhà thơ Trần trung Đạo:
" Việt nam nay để thương, để nhớ, chớ không phải để ở.. "
Xét cho cùng cũng chẳng có gì để mà "phải thuơng phải nhớ" cả ! Sống với CS : Đồng tiền đã làm thay đổi hết tình nghĩa con người ! Cảnh vật thì đã chết dần theo thời gian ! VN chỉ còn là dĩ vãng !
Ai muốn về VN để hưởng tuổi già xin mời suy nghĩ
----------------------------------
KC đọc cho vui...
__._,_.___
Saturday, April 2, 2016
HỒ NGỌC NHUẬN * TÔI ĐI MỔ
Tôi đi mổ ở Bệnh viện Bình Dân, khu kỷ thuật cao.
Nhà báo, cựu dân biểu VNCH Hồ Ngọc Nhuận
Nhà báo, cựu dân biểu VNCH Hồ Ngọc Nhuận
Từ hơn ba năm qua tôi bị chứng đau cột sống lưng nó hành, đi lại hoạt đông rất khó khăn.Cách đây vài năm tôi lại bị thoát vị bẹn bên phải, phải mổ.Xui nữa, vừa rồi cái bẹn bên trái tôi nó lại đe dọa không chịu nằm yên...
Sáng thừ Tư, ngày 23/3/2016, do có người giới thiệu, tôi đến khám ở BV Bình Dân, khu KTC (KỹThuậtCao), với một PHÓ GIÁO SƯ TIẾN SĨ BÁC SĨ, để được cho đi làm các xét nghiệm cần thiết , chuẩn bị điều trị : mổ.Sau các xét nghiệm , nhân viên BV yêu cầu tôi phải có mặt đúng 07 giờ sáng hôm sau tại BV để làm thủ tục nhập viên, không được trễ, "vì trễ sẽ gặp trở ngại trong việc nhập viện".
Sáng hôm sau, thứ Năm, 24/3/2016, tôi đến BV không đúng hẹn 7 giờ, mà đến lúc 06 giờ 30. Vì tôi thà đến sớm để chờ, hơn là để bị kẹt xe trễ hẹn ơ BV thì "chết". Cô nhân viên BV tiếp tôi lúc 07 giờ 15, kêu tôi chờ đến hơn 09 giờ, rồi giao cho vài cô nhân viên khác hướng dẫn tôi làm thủ tục nhập viện ...Sau khi nhập viện ở một phòng 02 giường, tôi được yêu cầu các việc sau : - ngưng ăn lúc 20 giờ để được bom thuốc rửa ruột ; - ngưng uống nước hay bất cứ thứ gì từ 12 giờ đêm , "nếu có lỡ nuốt một ngụm nước gì thì phải thành thật khai báo với bác sĩ" ; - đúng 05 giờ 30 sáng ngày thứ Sáu 25/3/2016, phải ở tư thế sẵn sàng để được đưa đi "tập trung", mổ.
Đúng hẹn 07 giờ sáng ngày thừ Sau, 25/3/2016, tôi cùng khoảng 20 bệnh nhân khác được tập trung ra hành làng để được đưa đến phòng mổ. Đúng hơn là phòng chờ mổ, nằm chung khu với phòng mổ.Cứ hai bệnh nhân được cho nằm chung một giường , để chờ được kêu tên...cho đi mổ hay để được hỏi mấy câu gì đó.Có một bệnh nhân nữ được một bác sĩ đến gặp,nói : " Bệnh thận của bà có thể không mổ nội soi được, vì mổ nội soi không thể cắt thận đưa ra ngoài được. Bà hiểu không ?"...Lát sau lại có một bác sĩ khác đến nói : " Bà nghe bác sĩ nói đây : Cái thận của bà đã bị hư rồi, phải cắt vụt đi. Mổ nôi soi không phải là không cắt bỏ thận được. Khoa học bây giờ hiên đại lắm, mổ nội soi mà vẫn cắt lậy thận ra được, không cần phải mổ hở...Bà có nghe tôi nói không, có hiểu không mà mặt bà cứ trơ ra như vậy ?...".
Khoảng 09 gờ 30 hơn , sau khi đã sẵn sàng chờ được gọi tên từ lúc 05 giờ 30 sáng, và nhịn khát để nằm ngồi chờ từ lúc 12 giờ đêm, tôi được một ông bác sĩ trẻ đến gặp, hỏi tên tuổi, và mấy câu hỏi cũ mà tôi đã từng được hỏi trong hai ngày qua. Rồi vỗ vai tôi, nói : " Ông sẽ được mổ ưu tiên vì ông lớn tuổi". Cái ưu tiên của tôi kéo dài thêm 2 tiếng, rồi 2 tiềng nữa.Mắt tôi hoa, tai tôi ù, đầu và ngực tôi nặng trịch. Đúng 13 giờ, tôi đến gặp một nhân viên trong phòng, yêu cầu được gặp bác sĩ điều trị. Người ta kêu tôi chờ...
Không còn sức để chờ, tôi mở cửa bước ra ngoài như một cái máy, mong được gặp ai đó hay các con tôi.Xuống được cầu thang, tôi bước đi hướng ra cổng BV như một người mông du,giữa sự kinh ngạc tột cùng của đông đão bà con bênh nhân và thân nhân . Một cô nuôi bệnh chạy đến hỏi tôi đủ điều, lật xem cái vòng bệnh nhân đeo ở cổ tay tôi, rồi chạy vụt đi tìm các con tôi. Các con tôi cũng sợ thất thần cả buổi sáng , mà không biết chờ tôi chỗ nào, gặp ở đâu. Bởi khi tôi còn chờ trong phòng chờ mổ, nhiếu bệnh nhân mới được tiếp tục đưa đến . Các bà con nầy nói : "Các ông bà ở đây chờ, tụi tui ở trong phòng chờ, bà con thân nhân ở ngoài chờ. Mà khổ nhất là bà con thân nhân, vì họ không biết người nhà đã được mổ hay chưa, mổ rồi sao cả buổi không thấy ra, không biết tin lành hay tin dữ... Các con tôi cũng ở trong trường hợp nầy , cả buổi sáng. Và ở nhà tôi nữa...
Trước tình trang bơ phờ thê thảm bi đát của tôi, các con tôi quyết định bỏ lại hết để đưa tôi về... Dù có xảy ra việc gì...
Tôi viết mấy dòng nầy để vui mừng thông báo cùng bạn bè và các con cháu tôi, rằng tôi nay đã hoàn hoàn "thoát hiểm" ở BV/BD/Khu KNC, và đã an toàn về nhà. Và đang nằm dưỡng sức. Vệc gì sẽ xảy đến với tôi nữa thì tôi không biết.
Tôi cũng xin nói thêm rằng : cái bệnh viện Bình Dân nầy tôi đã từng biết nó từ khi nó mới ra đời hồi Đệ nhất VNCH. Tôi cũng đã từng chứng kiến những bước thăng trầm của nó , theo dòng thời gian, với các bác sĩ bậc thầy như cố giáo sư Phạm Biểu Tâm, cố giáo sư Ngô gia Hy, và nhiều bác sĩ tên tuổi khác mà tôi từng quen biết. Không ngờ nó lại "lột xác xã hôi chũ nghĩa" đến như vậy.!
Dù sao thì tôi vẫn còn muốn bám víu vào một chút gì đó còn lại của cái Sài Gòn cũ "không xã hội chũ nghĩa" của tôi , trong đó có cái BV/BD, từ thời Đệ Nhất VNCH, " không xã hội chũ nghĩa hay cộng sản chũ nghĩa", để mà thương , mà nhớ...
Thân mến,
Hồ ngọc Nhuận
Sài Gòn, ngày 26/3/2016
Đôi lời: Lá thư trên là của nhà báo, cựu dân biểu VNCH Hồ Ngọc Nhuận báo tin cho bạn bè biết về tình trạng sức khỏe của ông, nhưng lá thư còn cho thấy tình trạng y tế của Việt Nam ( đặc biệt Sài Gòn cũ) hiện nay. Được phép của nhà văn Hoàng Ngọc Biên, một trong những người bạn của nhà báo Hồ Ngọc Nhuận, chúng tôi xin phép được đăng lá thư của ông với lời tự thú của ông: "...Vô bệnh viện Bình Dân là do tôi tự nguyện đút đầu vô, để được trãi nghiệm. Quả thật họ đối xử rất quái đản với bệnh nhân từ các tỉnh đến..."
http://tdsoncuoc.blogspot.ca/2016/03/toi-i-mo-o-benh-vien-binh-dan-khu-ky.html#
TRẦN TRỌNG KIM * NHẬN ĐỊNH VỀ VIỆT MINH
CỤ TRẦN TRỌNG KIM NHẬN ĐỊNH VỀ VIỆT MINH
THƯ GỬI HOÀNG XUÂN HÃN NĂM 1947
Nguyễn Đức Toàn - Viện Nghiên cứu Hán Nôm\
Trần Trọng Kim (1887-1953) là một nhà giáo, một nhà nghiên cứu văn học, sử học có tiếng trong giới trí thức nước ta thời cận đại. Ông đã để lại nhiều công trình nghiên cứu có giá trị, như Nho giáo, Việt Nam sử lược, có đóng góp cho tri thức và nghiên cứu lịch sử văn hóa nước nhà. Trong khi tiếp xúc với văn bản Nam quốc địa dư chí, tôi phát hiện ra bức thư này nằm giữa tờ bìa ngoài gấp đôi đã bị phết hồ dán kín lại, do thời gian lâu ngày lớp hồ khô đi, trong lúc kiểm tra văn bản bức thư vô tình rơi ra. Được biết một số sách Hán Nôm có nguồn gốc từ thư viện riêng của gia đình GS. Hoàng Xuân Hãn. Bức thư này có lẽ đã đến tay cụ Hoàng và được cụ Hoàng dấu kín vào tờ bìa của cuốn Nam quốc địa dư chí, mà sau này được hiến tặng lại cho thư viện.
Đối chiếu với tập hồi ký Một cơn gió bụi của cụ Trần đã được xuất bản trong những năm 60, chúng tôi nhận định đây chính xác là bút tích và giọng văn của cụ Lệ thần - Trần Trọng Kim, vì những nhân vật trong thư nhắc đến đều là những gương mặt trí thức chính trị đương thời với cụ. Ngày tháng, sự kiện, giọng văn và tư tưởng trong bức thư hoàn toàn phù hợp với ngày tháng, sự kiện, giọng văn, tư tưởng của cụ Trần trong tập hồi ký đã nêu trên.
Chúng tôi xin được giới thiệu nội dung bức thư như một phần di cảo bút tích của một nhà giáo, một học giả uyên bác và đức hạnh, một nhà nghiên cứu Nho giáo tân học cuối cùng, sau hơn nửa thế kỷ nằm im lìm trong một tập sách cũ. Thấy rõ thêm mối quan hệ giữa hai gương mặt trí thức lớn của nước ta trong lịch sử cận đại. Bên cạnh đó, đặt ra vấn đề thận trọng và nghiêm túc trong công tác bảo quản các tư liệu Hán Nôm của chúng ta hiện nay.
Bức thư gồm 2 tờ viết 2 mặt.
Nội dung như sau:
Sài Gòn, ngày 8 tháng 5, năm 1947
Ông Hãn
Hôm ông Phan văn Giáo đưa cái thư của ông vào cho tôi, tôi không gặp ông ấy. Tôi xem thư của ông, nhất là đoạn viết bằng chữ nôm, tôi biết rõ sự tình và tôi đã phiên dịch ra quốc-ngữ, gửi sang để Ngài xem.
Gần đây tôi lại được thư khác của ông, do ông Giáo gửi lại cho tôi, đại khái cũng như thư trước. Cái tình thế nước ta bây giờ, tôi cũng hiểu đại khái như ông, cho nên trước khi tôi về, tôi đã dặn Ngài : Trừ khi có bằng-chứng chắc-chắn, thì ngài chớ nghe ai mà về. Sau khi tôi đã về đây rồi tôi lại viết thư ra nhắc lại lời dặn của tôi. Vậy sự ngài về chắc là không có.
Tôi sở dĩ về đây là vì Ngài và tôi ở bên ấy5, hoang-mang chẳng biết rõ gì cả, nhân có ông Cousseau6 do ông D’argenlieu7 sai sang gặp Ngài và tôi, nói Pháp sẵn lòng đổi thái-độ để cầu hoà-bình. Ngài thấy thế bảo tôi về tận nơi xem thái độ người Pháp có thật không, và nhân tiện xem ý tứ người Việt ta thế nào. Nếu làm được việc gì ích lợi cho nước và để cho dân đỡ khổ, thì ta cố làm cho trọn nghĩa-vụ của mình, nếu không thì lương-tâm ta cũng yên, vì đã cố hết sức mà không làm được8
Tôi về đây hôm 6 tháng hai tây9, không gặp ông D’argenlieu, vì ông ấy sắp về Pháp. Ông ấy cho người bảo tôi chờ ông ấy sang sẽ nói chuyện. Tôi có gặp mấy người có chủ nhiệm về việc chính trị, nói chuyện thì tử-tế lắm và đồng ý hết cả. Nhưng xét ra họ nói một đường, làm một nẻo, toàn là những việc mưu-mô lừa dối cả. Lúc đầu tôi có xin cho tôi dược gặp ông, ông Hiền10 và Khiêm11, họ hứa sẽ cho vào ngay, nhưng mãi chẳng thấy ai vào. Tôi biết ý [tr1] cũng không hỏi nữa.
Tôi xem việc người Pháp làm, không thấy gì là chân thực. Họ thấy tôi giữ cái thái-độ khảng khái không chịu để họ lợi dụng, họ phao ra rằng tôi nhu-nhược và đa nghi không làm được việc. Họ cho những người Nam thân tín của họ đến nói muốn gặp tôi, tôi từ chối không gặp ai cả. Cũng vì thế tôi không muốn gặp ông Giáo. Tôi có nói với người Pháp rằng : Tôi về đây, là tin ở lời hứa hẹn của ông Cousseau là đại biểu của Thượng xứ Pháp, nay công việc không xong, thì cho tôi trả ra để bảo cho Ngài biết. Họ nói : Việc ấy cố nhiên rồi, nhưng ông hãy thong-thả chờ ít lâu. Họ nói thế, nhưng tôi biết là họ không cho tôi ra với Ngài, và họ lại cho người khác nói chuyện với Ngài.
Dù sao, tôi cũng không ân-hận vì việc tôi về đây. Có về đây mới biêt rõ sự thực. Biết rõ sự thực thì cái bụng tôi yên không áy náy như khi ở ngoài kia. Bây giờ tôi nhất định không làm gì cả. Nếu thời cục yên-ổn thì tôi về ngoài Bắc, néu không tì xoay xở ở tạm trong này, chờ khi khác sẽ liệu.
Còn về phương diện người mình, thì tôi thấy không có gì đáng vui. Phe nọ đảng kia lăng-nhăng chẳng đâu vào đâu cả. Ai cũng nói vì lòng ái-quốc, nhưng cái lòng ái-quốc của họ chỉ ở cửa miệng mà thôi, nhưng kỳ thực là vì địa-vị và quyền-lợi, thành ra tranh dành nhau, nghi-kỵ nhau rồi lăng-mã lẫn nhau. Tôi về đây chỉ gặp Thảo13, Hoè14 và Sâm15. Tôi bảo Sâm nên tìm cách đoàn kết nhau thành khối, thì mới có thể đối phó với người ta được. Sâm cũng cho ý kiến ấy là phải. Song một độ thấy bẵng đi, không đến gặp tôi, rồi bất thình-lình xuất hiện ra Mặt trận quốc gia16, mà không cho tôi biết. Mãi mấy hôm nay mới đến nói rằng vì sự đi lại khó khăn, nên không kịp nói cho tôi biết việc ấy. Tôi bảo hắn rằng : Việc ông làm đó, là việc nên làm, nhưng trước hết phải xếp đặt cho chu-đáo, phải có đủ các cơ-quan tuyên truyền và bênh-vực việc làm của mình. Nhất là phải giao-thông với Mặt trận kháng chiến17, họ [tr2] có đồng ý, thì việc ông làm hoạ may mới có hiệu-quả. Nay việc chưa xếp đặt ra gì cả mà ông đã vội-vàng xướng xuất ra như thế, tôi e khó thành được. Hắn nói : Việc đã trót rồi, đã ném lao thì phải theo lao.
Tôi thấy tình thế có nhiều nỗi khó khăn quá, mà minh thì thân cô thế cô, không làm gì được, cho nên chỉ giữ cái dịa vị bàng-quan mà thôi, thật là:
身 在 南 蕃 無 所 預
心 懐 百 憂 復 千 慮
(Thân tại Nam phiên vô sở dự,
Tâm hoài bách ưu phục thiên lự.
Thân ở cõi Nam không tham dự việc chính trị,
Lòng đã ôm trăm mối lo lắng lại thêm nghìn điều ưu lự)
Tôi vẫn biết việc chống với Pháp chỉ có V.M. mới làm nổi, nhưng vì chỉ tiếc họ quá thiên về chủ-nghĩa cọng-sản quá. Họ chỉ có một mục-đích là thi hành chủ nghĩa của họ, họ dùng đủ phương diện để đưa người ta vào cái chòng của họ. Sự hành-động của họ ở bên ta cũng như bọn cọng sản đã dùng ở bên Tàu và ở các nước khác, đều theo một lối đúng nhau như hệt. Họ không cần quốc-gia, không cần đạo-đức, nhưng có nhiều người tin ở nghĩa quốc-gia, thì họ lợi dụng cái nghĩa quốc-gia để đạt cái chủ-nghĩa của họ. Lừa dối xảo-quyệt đủ đường, cho nên người ta dễ mắc lừa lắm.
Nay V.M. đứng vào cái địa-vị chống Pháp, tất là có cái thanh-thế rất mạnh. Nếu họ biết đổi cái thái-độ hung tàn bạo ngược đi, và tìm cách thu dụng các đảng phái khác, để lập thành một khối, không khuynh hướng hẳn về Cọng sản, thì có cơ thành công được, nhưng bảo con chó sói trở nên con cừu, thì có thể được không? Dù sao, đối với viêc nước mình, V.M phải chịu cái tiếng 功 之 首 罪 之 魁 (Công chi thủ tội chi khôi = Công đứng đầu mà tội cũng đứng đầu). Đó là ý kiến riêng của tôi, còn các ông nghĩ thế nào tôi không biết.
Khi tôi ở Hương- cảng, ông Cousseau có cho tôi biết tin ông Oánh18 bị Tây giết, tôi thương ông Oánh quá, có làm bài tuyệt- cú gửi về, nhờ ông đem điếu ông ấy:
Khóc bạn Nguyễn Băng Hồ
Đất khách mơ - màng những thở - than,
Mảng tin bác bị lũ hung tàn.
Ngắn dài giọt lệ lòng thương bạn,
Căm giận quân thù đã tím gan.
Ông Oánh sinh thời là một người trung hậu ngay chính, ở đời này thật là ít có. Chẳng may vì duyên nghiệp mà phải cái nạn tai bay vạ gió. Thôi [tr3] thì cũng là một cách ông ấy trả nợ nước.
Tôi muôn nhờ ông một tí việc, khi tôi đi, tôi còn một bản đánh máy tập Vũ trụ đại quân19 gửi ông Oánh, nhờ ông thử hỏi nhà ông Oánh xem tập ấy có còn nữa không. Nếu còn, thì ông làm ơn giữ lấy cho tôi, kẻo công trình mất mấy năm trời mà mất đi, thì tiếc quá.
Nhờ ông nói với Khiêm, nhờ hắn đến qua chỗ nhà tôi ở Nhà Rượu, xem có ai coi giữ cái nhà đã bị đốt21 đó không. Nếu có người coi, thì nhờ Khiêm thử vào trong nhà xem những sách vở có còn gì nữa, thì nhờ hắn nhặt đem về giữ lấy cho tôi. Còn cái nhà bên cạnh mà không hư hỏng lắm thì nhờ hắn xem có thể chữa sửa được không. Giá có thể chữa lại it nhiều rồi cho người ta tạm thuê để lấy tiền và cốt nhất là khi nào tôi có về được, mong còn có chỗ che sương che nắng.(Việc này không cần nữa, vì tôi đã gặp Khiêm ở đây rồi.)
Ông có biết tin ông Bùi Kỷ23 bây giờ ở đâu không. Tôi về đây không có tin tức gì về đường nhà ông Bảng cả. Nhà tôi và Chương24 đều có lời chúc ông bà được mạnh khoẻ. Tôi có lời thăm ông Hiền, Khiêm và Hoè và tất cả các bạn. Ông Hoè hôm ra Hà-nội có đến gặp tôi, nhưng vội quá, không viết được thư. Bây giờ ông Hoè ở đâu và làm gì?
Sau này ông có gửi thư cho tôi, nên để chờ khi nào có người chắc chắn vào đây, đưa đến cho tôi thì hơn. Không nên gửi người không được chắc chắn.
Nay kính thư
Trần Trọng Kim
Chú thích:
1. 8/5/1947 : ngày viết thư. Một cơn gió bụi có ghi việc Cao uỷ Pháp là Bollaert ra Bắc : “ngày 8/5 mấy hôm trước khi ông Bollaert ra Bắc, ông Didier Michel hẹn đến gặp tôi”. Bức thư có lẽ được cụ Trần nhờ Didier Michel gửi hộ.
2. Ông Hãn: Chỉ Hoàng Xuân Hãn, nguyên Bộ trưởng bộ giáo dục và Mỹ thuật của chính quyền Trần Trọng Kim trước Cách mạng tháng 8. Năm 1947 Hoàng Xuân Hãn còn đang ở Hà Nội.
3. Phan văn Giáo: Dược sĩ, chủ hiệu thuốc lớn ở Thanh Hoá, là nhà Tư sản nổi tiếng có tư tưởng thân Pháp. Bị bắt trong Cách mạng tháng 8, sau được thả ra. Sau năm 1945 tiến hành nhiều cuộc vận động để khôi phục chính thể quân chủ ở miền Nam.
4. Ngài : Chỉ vua Bảo Đại - Vĩnh Thuỵ, lúc này đã thoái vị. Sau được chính quyền cách mạng cử đi công cán Trung Quốc, thì ở lại không về và sang ở Hương Cảng. (Trần Trọng Kim; Phạm Khắc Hoè, sđd)
5. Bên ấy: Khi Cách mạng tháng 8 nổ ra thì Trần Trọng Kim đang ở Huế. Bảo Đại thoái vị, ông về ở làng Tại Lại Thế gần thôn Vĩ Dạ, đóng cửa đọc sách không ra ngoài. Đầu năm 1946 thì về Hà Nội, không tham gia việc gì nữa. Sau khi Bảo Đại đi sang Trung Quốc, rồi ở lại không về. Cuối tháng 5/1946, quân Tầu Tưởng rút dần về nước. Tháng 6/1946, Trần Trọng Kim theo một số người của Quốc Dân đảng sang Trung Quốc tìm bắt liên lạc với Bảo Đại, và gặp nhau ở Hương Cảng.
6. Cousseau: Quan cai trị, từng làm Công sứ ở nhiều tỉnh tại Bắc Kỳ, là người móc nối dàn xếp đưa Bảo Đại từ Hương Cảng về nước để thành lập chính phủ theo ý người Pháp. (Phạm Khắc Hoè. sđd)
7. D’argenlieu : Cao uỷ Pháp tại Đông Dương lúc bấy giờ. Năm 1947 thì về nước cho Bollaert sang thay. (sđd)
8. Trần Trọng Kim, sđd, tr166, 167...
9. hôm 6 tháng 2 tây : ngày Trần Trọng Kim về đến Sài Gòn. Một cơn gió bụi có ghi : “ngày 5 đến Sài Gòn, nhưng đến sáng mùng 6 mới lên bờ.”
10. ông Hiền : Luật sư Vũ Văn Hiền, từng tham gia Nội các của chính quyền Trần Trọng Kim, giữ chức Bộ trưởng bộ Tài chính. Bị quân Pháp bắt giữ sau ngày toàn quốc kháng chiến năm 1946 ở Hà Nội cùng với Phạm Khắc Hoè, Hoàng Xuân Hãn, Nguyễn Xuân Chữ, ... sau được thả ra. (Phạm Khắc Hoè, sđd)
11. Khiêm : Có thể là Phạm Duy Khiêm, người cùng tham gia với Trần Trọng Kim soạn sách “Việt Nam văn phạm”.
12. Trần Trọng Kim lúc này đã không còn giá trị. Người Pháp muốn tách ông ra khỏi Bảo Đại để không thể gây ảnh hưởng, cản trở ý đồ thành lập một chính phủ theo ý muốn của người Pháp.
13. Thảo : Luật sư Trịnh Đình Thảo (1901-1986), luật sư toà Thượng thẩm Sài Gòn, là một luật sư rất có uy tín, thường đứng ra bảo vệ quyền lợi của nhân dân lao động cấp dưới, từng tham gia Nội các của chính quyền Trần Trọng Kim, giữ chức Bộ trưởng bộ Tư pháp, Phó chủ tịch hội đồng cố vấn chính phủ lâm thời miền Nam Việt Nam. Sau ra chiến khu tham gia thành lập Liên minh các lực lượng dân tộc dân chủ hoà bình Việt Nam, đi nhiều nước vận động chấm dứt chiến tranh tại Việt Nam, Uỷ viên trung ương mặt trận tổ quốc, Đại biểu quốc hội.
14. Hoè : Phạm Khắc Hoè, giữ chức Đổng chưởng lý văn phòng Ngự tiền của vua Bảo Đại. Sau này đi theo kháng chiến, bị Thực dân Pháp bắt đưa về miền Nam dụ dỗ quay trở lại phục vụ Bảo Đại không thành, phải thả ông ra ở Hà Nội, ông tìm cách trốn khỏi thành phố lên chiến khu, có viết tập hồi ký “Từ triều đình Huế đến chiến khu Việt Bắc”. Tập hồi ký này có nhắc đến việc ngày 16/4/1947, Phạm Khắc Hoè có đến chào từ biệt Trần Trọng Kim trước khi ra Hà Nội. Thư này viết sau khi Phạm Khắc Hoè đi Hà Nội gần một tháng (8/5/1947). (Phạm Khắc Hoè, sđd)
15. Sâm : Nguyễn Văn Sâm, Chủ tịch hội ký giả Nam Kỳ. Bị Thực dân Pháp an trí ở Sóc Trăng vì những hành động chống Pháp. Năm 1945, tham gia chính quyền Trần Trọng Kim, Hội viên hội đồng dự thảo Hiến pháp. Sau được phái đi làm Khâm sứ Nam Kỳ để tiếp thu Nam Kỳ được Nhật trao trả, chưa kịp thực hiện thì cách mạng tháng 8 bùng nổ. Là người tham gia thành lập Mặt trận quốc gia Việt Nam ở miền Nam, là thủ lĩnh đảng Việt Nam quốc dân độc lập, ông bị ám sát chết cuối năm 1947. (Nguyễn Quang Thắng, sđd)
16. Mặt trận quốc gia : Ngày 17-2-1947, Nguyễn Hải Thần, ông Nguyễn Tường Tam cùng một số nhân sĩ đã tiếp xúc với Bảo Đại và đã thành lập một Mặt Trận mệnh danh là Mặt Trận Quốc Gia nhóm tại Hương Cảng gồm: Việt Nam Cách Mạng Đồng Minh Hội, Việt Nam Quốc Dân Đảng, Dân Chủ Xã Hội Đảng, Việt Nam Quốc Gia Thanh Niên Đoàn có mục đích lợi dụng Bảo Đại để tranh thủ độc lập nhưng Bảo Đại cũng như các nhà thực dân khác không chịu được sự "khó tính" của Mặt trận này nên đã gạt khéo Mặt trận ra ngoài và sau này, Bảo Đại về lập chính phủ chỉ có nhân viên của các nhóm tư bản và của đế quốc cộng tác mà thôi. Với những thành phần "Nam kỳ quốc" và bọn tay chân của đế quốc, Pháp tạo ra các chiêu bài độc lập, tính đánh lừa dân chúng Việt Nam nhưng đã thất bại. Nguyễn Văn Sâm chắc cũng tham gia trong mặt trận này.
17. Mặt trận kháng chiến : Chỉ Mặt trận kháng chiến của nhân dân miền Nam (?)
18. ông Oánh : Tức Nguyễn Quang Oánh (1888-1946), anh ruột Nguyễn Văn Ngọc (hiệu Ôn Như). Làm Thanh tra các trường Sơ học, Hội viên hội đồng cải cách giáo dục của chính quyền Trần Trọng Kim, từng cùng Trần Trọng Kim và Bùi Kỷ biên soạn sách Tiểu học Việt Nam văn phạm giáo khoa thư. Toàn quốc kháng chiến, ông bị giặc Pháp ập vào nhà bắn chết ngày 22/12/1946. (Trần Văn Giáp, sđd); Nguyễn Băng Hồ : Chỉ tên hiệu của ông Nguyễn Quang Oánh là Băng Hồ.
19. Vũ trụ đại quan : Một trong các công trình nghiên cứu của Trần Trọng Kim. (Trần Văn Giáp, sđd)
20. Nhà Rượu : Trần Trọng Kim có nhà ở khu vực gần Nhà máy Rượu Hà Nội (phố Nguyễn Công Trứ). Tức là căn nhà 41 phố Hàng Chuối (Trần Trọng Kim, Một cơn gió bụi, Nxb.Vĩnh Sơn, S., 1969)
21. “Cái nhà của tôi ở phố nhà Rượu cũng bị quân tự vệ đốt cháy. Thành ra bao nhiêu sách vở của tôi, có lắm quyển rất cổ rất quý, tích trữ trong mấy chục năm, đều hoá ra tro tất cả. Tôi vẫn chưa hiểu vì lẽ gì mà họ đốt nhà tôi, hoặc là vì đốt nhà bên cạnh mà cháy lây sang, hoặc vì Việt Minh thấy tôi bỏ đi, họ giữ không được, họ cho lệnh đốt nhà cho bõ tức”. Trần Trọng Kim, sđd.
22. Tác giả tự đánh dấu, và ghi chú sang bên cạnh thư, nhắc việc này thôi vì đã nhờ được rồi.
23. Bùi Kỷ : Tức cụ Phó bảng Bùi Kỷ (1887-1960), Hội viên hội đồng cải cách giáo dục của chính quyền Trần Trọng Kim, cùng Trần Trọng Kim biên soạn nhiều tác phẩm : Truyện Thuý Kiều, Việt Nam văn phạm, Nho giáo. Chủ tịch Hội văn hoá kháng chiến liên khu 3, uỷ viên Hội Liên Việt liên khu, Chủ tịch hội hữu nghị Việt- Trung. (Trần Văn Giáp, sđd)
24. Chương : Luật sư Trần Văn Chương, từng tham gia Nội các của chính quyền Trần Trọng Kim, giữ chức Bộ trưởng bộ Ngoại giao. (Trần Trọng Kim; Phạm Khắc Hoè, sđd).
24. Chương: Tên người, lúc đầu tôi chỉ tra cứu được 1 người tên Chương là Luật sư Trần Văn Chương, từng tham gia Nội các của chính quyền Trần Trọng Kim, giữ chức Bộ trưởng bộ Ngoại giao. Đến hôm 9.2.2014, bài viết nhận được phản hồi từ bà Phạm Thị Lệ Hương, 1 Việt kiều Mỹ cung cấp thông tin sửa sai cho, tên Chương là tên con gái cụ Trần Trọng Kim, tức bà "Trần Thị Diệu Chương, vì trong thư Cụ Kim thường kêu các Cụ ngang tuổi là Ông… mà không nói tên trống không như thế này, vả lại Cụ viết “nhà tôi [tức là vợ của Cụ] và Chương đều có lời chúc ông bà…” thì chắc chắn phải là người trong gia đình Cụ. Con gái độc nhất của cụ tên là Trần Thị Diệu Chương, vẫn còn sống ở Pháp, năm nay cỡ 90 hay trên 90 tuổi 1 chút (ngang tuổi ông Bùi Diễm là con trai Cụ Bảng Bùi Kỷ là first cousin của bà Trần Diệu Chương, vì Cụ Bùi Kỷ là anh của Cụ bà Trần Trọng Kim).] Sở dĩ tôi dám quả quyết như thế này là vì tôi là người trong họ của Cụ bà Trần Trọng Kim, nên tôi đọc thư của Cụ Kim viết cho Cụ Hoàng Xuân Hãn tôi hiểu như thế. Tôi có hỏi thêm những người trong họ thì mấy nguời đó cũng nghĩ như tôi viết cho anh ở trên." (trích thư phản hồi của bà Phạm). Tôi xin sửa lại chú thích này theo ý kiến phản hồi của bà Phạm và xin trân trọng cám ơn bà.
Thư mục tham khảo
1.Lệ thần - Trần Trọng Kim, Một cơn gió bụi, Nxb Vĩnh Sơn, S,. 1969
2. Phạm Khắc Hoè, Từ triều đình Huế đến chiến khu Việt Bắc, H,.1986
3. Nguyễn Quang Thắng, Từ điển nhân vật lịch sử Việt Nam. S,.1982
4. Trần Văn Giáp, Lược truyện các tác gia Hán Nôm II. H.,1987
5. La Sơn Yên Hồ - Hoàng Xuân Hãn. Nxb GD, H,. 1998 (2t)
THƯ GỬI HOÀNG XUÂN HÃN NĂM 1947
Nguyễn Đức Toàn - Viện Nghiên cứu Hán Nôm\
Trần Trọng Kim (1887-1953) là một nhà giáo, một nhà nghiên cứu văn học, sử học có tiếng trong giới trí thức nước ta thời cận đại. Ông đã để lại nhiều công trình nghiên cứu có giá trị, như Nho giáo, Việt Nam sử lược, có đóng góp cho tri thức và nghiên cứu lịch sử văn hóa nước nhà. Trong khi tiếp xúc với văn bản Nam quốc địa dư chí, tôi phát hiện ra bức thư này nằm giữa tờ bìa ngoài gấp đôi đã bị phết hồ dán kín lại, do thời gian lâu ngày lớp hồ khô đi, trong lúc kiểm tra văn bản bức thư vô tình rơi ra. Được biết một số sách Hán Nôm có nguồn gốc từ thư viện riêng của gia đình GS. Hoàng Xuân Hãn. Bức thư này có lẽ đã đến tay cụ Hoàng và được cụ Hoàng dấu kín vào tờ bìa của cuốn Nam quốc địa dư chí, mà sau này được hiến tặng lại cho thư viện.
Đối chiếu với tập hồi ký Một cơn gió bụi của cụ Trần đã được xuất bản trong những năm 60, chúng tôi nhận định đây chính xác là bút tích và giọng văn của cụ Lệ thần - Trần Trọng Kim, vì những nhân vật trong thư nhắc đến đều là những gương mặt trí thức chính trị đương thời với cụ. Ngày tháng, sự kiện, giọng văn và tư tưởng trong bức thư hoàn toàn phù hợp với ngày tháng, sự kiện, giọng văn, tư tưởng của cụ Trần trong tập hồi ký đã nêu trên.
Chúng tôi xin được giới thiệu nội dung bức thư như một phần di cảo bút tích của một nhà giáo, một học giả uyên bác và đức hạnh, một nhà nghiên cứu Nho giáo tân học cuối cùng, sau hơn nửa thế kỷ nằm im lìm trong một tập sách cũ. Thấy rõ thêm mối quan hệ giữa hai gương mặt trí thức lớn của nước ta trong lịch sử cận đại. Bên cạnh đó, đặt ra vấn đề thận trọng và nghiêm túc trong công tác bảo quản các tư liệu Hán Nôm của chúng ta hiện nay.
Bức thư gồm 2 tờ viết 2 mặt.
Nội dung như sau:
Sài Gòn, ngày 8 tháng 5, năm 1947
Ông Hãn
Hôm ông Phan văn Giáo đưa cái thư của ông vào cho tôi, tôi không gặp ông ấy. Tôi xem thư của ông, nhất là đoạn viết bằng chữ nôm, tôi biết rõ sự tình và tôi đã phiên dịch ra quốc-ngữ, gửi sang để Ngài xem.
Gần đây tôi lại được thư khác của ông, do ông Giáo gửi lại cho tôi, đại khái cũng như thư trước. Cái tình thế nước ta bây giờ, tôi cũng hiểu đại khái như ông, cho nên trước khi tôi về, tôi đã dặn Ngài : Trừ khi có bằng-chứng chắc-chắn, thì ngài chớ nghe ai mà về. Sau khi tôi đã về đây rồi tôi lại viết thư ra nhắc lại lời dặn của tôi. Vậy sự ngài về chắc là không có.
Tôi sở dĩ về đây là vì Ngài và tôi ở bên ấy5, hoang-mang chẳng biết rõ gì cả, nhân có ông Cousseau6 do ông D’argenlieu7 sai sang gặp Ngài và tôi, nói Pháp sẵn lòng đổi thái-độ để cầu hoà-bình. Ngài thấy thế bảo tôi về tận nơi xem thái độ người Pháp có thật không, và nhân tiện xem ý tứ người Việt ta thế nào. Nếu làm được việc gì ích lợi cho nước và để cho dân đỡ khổ, thì ta cố làm cho trọn nghĩa-vụ của mình, nếu không thì lương-tâm ta cũng yên, vì đã cố hết sức mà không làm được8
Tôi về đây hôm 6 tháng hai tây9, không gặp ông D’argenlieu, vì ông ấy sắp về Pháp. Ông ấy cho người bảo tôi chờ ông ấy sang sẽ nói chuyện. Tôi có gặp mấy người có chủ nhiệm về việc chính trị, nói chuyện thì tử-tế lắm và đồng ý hết cả. Nhưng xét ra họ nói một đường, làm một nẻo, toàn là những việc mưu-mô lừa dối cả. Lúc đầu tôi có xin cho tôi dược gặp ông, ông Hiền10 và Khiêm11, họ hứa sẽ cho vào ngay, nhưng mãi chẳng thấy ai vào. Tôi biết ý [tr1] cũng không hỏi nữa.
Tôi xem việc người Pháp làm, không thấy gì là chân thực. Họ thấy tôi giữ cái thái-độ khảng khái không chịu để họ lợi dụng, họ phao ra rằng tôi nhu-nhược và đa nghi không làm được việc. Họ cho những người Nam thân tín của họ đến nói muốn gặp tôi, tôi từ chối không gặp ai cả. Cũng vì thế tôi không muốn gặp ông Giáo. Tôi có nói với người Pháp rằng : Tôi về đây, là tin ở lời hứa hẹn của ông Cousseau là đại biểu của Thượng xứ Pháp, nay công việc không xong, thì cho tôi trả ra để bảo cho Ngài biết. Họ nói : Việc ấy cố nhiên rồi, nhưng ông hãy thong-thả chờ ít lâu. Họ nói thế, nhưng tôi biết là họ không cho tôi ra với Ngài, và họ lại cho người khác nói chuyện với Ngài.
Dù sao, tôi cũng không ân-hận vì việc tôi về đây. Có về đây mới biêt rõ sự thực. Biết rõ sự thực thì cái bụng tôi yên không áy náy như khi ở ngoài kia. Bây giờ tôi nhất định không làm gì cả. Nếu thời cục yên-ổn thì tôi về ngoài Bắc, néu không tì xoay xở ở tạm trong này, chờ khi khác sẽ liệu.
Còn về phương diện người mình, thì tôi thấy không có gì đáng vui. Phe nọ đảng kia lăng-nhăng chẳng đâu vào đâu cả. Ai cũng nói vì lòng ái-quốc, nhưng cái lòng ái-quốc của họ chỉ ở cửa miệng mà thôi, nhưng kỳ thực là vì địa-vị và quyền-lợi, thành ra tranh dành nhau, nghi-kỵ nhau rồi lăng-mã lẫn nhau. Tôi về đây chỉ gặp Thảo13, Hoè14 và Sâm15. Tôi bảo Sâm nên tìm cách đoàn kết nhau thành khối, thì mới có thể đối phó với người ta được. Sâm cũng cho ý kiến ấy là phải. Song một độ thấy bẵng đi, không đến gặp tôi, rồi bất thình-lình xuất hiện ra Mặt trận quốc gia16, mà không cho tôi biết. Mãi mấy hôm nay mới đến nói rằng vì sự đi lại khó khăn, nên không kịp nói cho tôi biết việc ấy. Tôi bảo hắn rằng : Việc ông làm đó, là việc nên làm, nhưng trước hết phải xếp đặt cho chu-đáo, phải có đủ các cơ-quan tuyên truyền và bênh-vực việc làm của mình. Nhất là phải giao-thông với Mặt trận kháng chiến17, họ [tr2] có đồng ý, thì việc ông làm hoạ may mới có hiệu-quả. Nay việc chưa xếp đặt ra gì cả mà ông đã vội-vàng xướng xuất ra như thế, tôi e khó thành được. Hắn nói : Việc đã trót rồi, đã ném lao thì phải theo lao.
Tôi thấy tình thế có nhiều nỗi khó khăn quá, mà minh thì thân cô thế cô, không làm gì được, cho nên chỉ giữ cái dịa vị bàng-quan mà thôi, thật là:
身 在 南 蕃 無 所 預
心 懐 百 憂 復 千 慮
(Thân tại Nam phiên vô sở dự,
Tâm hoài bách ưu phục thiên lự.
Thân ở cõi Nam không tham dự việc chính trị,
Lòng đã ôm trăm mối lo lắng lại thêm nghìn điều ưu lự)
Tôi vẫn biết việc chống với Pháp chỉ có V.M. mới làm nổi, nhưng vì chỉ tiếc họ quá thiên về chủ-nghĩa cọng-sản quá. Họ chỉ có một mục-đích là thi hành chủ nghĩa của họ, họ dùng đủ phương diện để đưa người ta vào cái chòng của họ. Sự hành-động của họ ở bên ta cũng như bọn cọng sản đã dùng ở bên Tàu và ở các nước khác, đều theo một lối đúng nhau như hệt. Họ không cần quốc-gia, không cần đạo-đức, nhưng có nhiều người tin ở nghĩa quốc-gia, thì họ lợi dụng cái nghĩa quốc-gia để đạt cái chủ-nghĩa của họ. Lừa dối xảo-quyệt đủ đường, cho nên người ta dễ mắc lừa lắm.
Nay V.M. đứng vào cái địa-vị chống Pháp, tất là có cái thanh-thế rất mạnh. Nếu họ biết đổi cái thái-độ hung tàn bạo ngược đi, và tìm cách thu dụng các đảng phái khác, để lập thành một khối, không khuynh hướng hẳn về Cọng sản, thì có cơ thành công được, nhưng bảo con chó sói trở nên con cừu, thì có thể được không? Dù sao, đối với viêc nước mình, V.M phải chịu cái tiếng 功 之 首 罪 之 魁 (Công chi thủ tội chi khôi = Công đứng đầu mà tội cũng đứng đầu). Đó là ý kiến riêng của tôi, còn các ông nghĩ thế nào tôi không biết.
Khi tôi ở Hương- cảng, ông Cousseau có cho tôi biết tin ông Oánh18 bị Tây giết, tôi thương ông Oánh quá, có làm bài tuyệt- cú gửi về, nhờ ông đem điếu ông ấy:
Khóc bạn Nguyễn Băng Hồ
Đất khách mơ - màng những thở - than,
Mảng tin bác bị lũ hung tàn.
Ngắn dài giọt lệ lòng thương bạn,
Căm giận quân thù đã tím gan.
Ông Oánh sinh thời là một người trung hậu ngay chính, ở đời này thật là ít có. Chẳng may vì duyên nghiệp mà phải cái nạn tai bay vạ gió. Thôi [tr3] thì cũng là một cách ông ấy trả nợ nước.
Tôi muôn nhờ ông một tí việc, khi tôi đi, tôi còn một bản đánh máy tập Vũ trụ đại quân19 gửi ông Oánh, nhờ ông thử hỏi nhà ông Oánh xem tập ấy có còn nữa không. Nếu còn, thì ông làm ơn giữ lấy cho tôi, kẻo công trình mất mấy năm trời mà mất đi, thì tiếc quá.
Nhờ ông nói với Khiêm, nhờ hắn đến qua chỗ nhà tôi ở Nhà Rượu, xem có ai coi giữ cái nhà đã bị đốt21 đó không. Nếu có người coi, thì nhờ Khiêm thử vào trong nhà xem những sách vở có còn gì nữa, thì nhờ hắn nhặt đem về giữ lấy cho tôi. Còn cái nhà bên cạnh mà không hư hỏng lắm thì nhờ hắn xem có thể chữa sửa được không. Giá có thể chữa lại it nhiều rồi cho người ta tạm thuê để lấy tiền và cốt nhất là khi nào tôi có về được, mong còn có chỗ che sương che nắng.(Việc này không cần nữa, vì tôi đã gặp Khiêm ở đây rồi.)
Ông có biết tin ông Bùi Kỷ23 bây giờ ở đâu không. Tôi về đây không có tin tức gì về đường nhà ông Bảng cả. Nhà tôi và Chương24 đều có lời chúc ông bà được mạnh khoẻ. Tôi có lời thăm ông Hiền, Khiêm và Hoè và tất cả các bạn. Ông Hoè hôm ra Hà-nội có đến gặp tôi, nhưng vội quá, không viết được thư. Bây giờ ông Hoè ở đâu và làm gì?
Sau này ông có gửi thư cho tôi, nên để chờ khi nào có người chắc chắn vào đây, đưa đến cho tôi thì hơn. Không nên gửi người không được chắc chắn.
Nay kính thư
Trần Trọng Kim
Chú thích:
1. 8/5/1947 : ngày viết thư. Một cơn gió bụi có ghi việc Cao uỷ Pháp là Bollaert ra Bắc : “ngày 8/5 mấy hôm trước khi ông Bollaert ra Bắc, ông Didier Michel hẹn đến gặp tôi”. Bức thư có lẽ được cụ Trần nhờ Didier Michel gửi hộ.
2. Ông Hãn: Chỉ Hoàng Xuân Hãn, nguyên Bộ trưởng bộ giáo dục và Mỹ thuật của chính quyền Trần Trọng Kim trước Cách mạng tháng 8. Năm 1947 Hoàng Xuân Hãn còn đang ở Hà Nội.
3. Phan văn Giáo: Dược sĩ, chủ hiệu thuốc lớn ở Thanh Hoá, là nhà Tư sản nổi tiếng có tư tưởng thân Pháp. Bị bắt trong Cách mạng tháng 8, sau được thả ra. Sau năm 1945 tiến hành nhiều cuộc vận động để khôi phục chính thể quân chủ ở miền Nam.
4. Ngài : Chỉ vua Bảo Đại - Vĩnh Thuỵ, lúc này đã thoái vị. Sau được chính quyền cách mạng cử đi công cán Trung Quốc, thì ở lại không về và sang ở Hương Cảng. (Trần Trọng Kim; Phạm Khắc Hoè, sđd)
5. Bên ấy: Khi Cách mạng tháng 8 nổ ra thì Trần Trọng Kim đang ở Huế. Bảo Đại thoái vị, ông về ở làng Tại Lại Thế gần thôn Vĩ Dạ, đóng cửa đọc sách không ra ngoài. Đầu năm 1946 thì về Hà Nội, không tham gia việc gì nữa. Sau khi Bảo Đại đi sang Trung Quốc, rồi ở lại không về. Cuối tháng 5/1946, quân Tầu Tưởng rút dần về nước. Tháng 6/1946, Trần Trọng Kim theo một số người của Quốc Dân đảng sang Trung Quốc tìm bắt liên lạc với Bảo Đại, và gặp nhau ở Hương Cảng.
6. Cousseau: Quan cai trị, từng làm Công sứ ở nhiều tỉnh tại Bắc Kỳ, là người móc nối dàn xếp đưa Bảo Đại từ Hương Cảng về nước để thành lập chính phủ theo ý người Pháp. (Phạm Khắc Hoè. sđd)
7. D’argenlieu : Cao uỷ Pháp tại Đông Dương lúc bấy giờ. Năm 1947 thì về nước cho Bollaert sang thay. (sđd)
8. Trần Trọng Kim, sđd, tr166, 167...
9. hôm 6 tháng 2 tây : ngày Trần Trọng Kim về đến Sài Gòn. Một cơn gió bụi có ghi : “ngày 5 đến Sài Gòn, nhưng đến sáng mùng 6 mới lên bờ.”
10. ông Hiền : Luật sư Vũ Văn Hiền, từng tham gia Nội các của chính quyền Trần Trọng Kim, giữ chức Bộ trưởng bộ Tài chính. Bị quân Pháp bắt giữ sau ngày toàn quốc kháng chiến năm 1946 ở Hà Nội cùng với Phạm Khắc Hoè, Hoàng Xuân Hãn, Nguyễn Xuân Chữ, ... sau được thả ra. (Phạm Khắc Hoè, sđd)
11. Khiêm : Có thể là Phạm Duy Khiêm, người cùng tham gia với Trần Trọng Kim soạn sách “Việt Nam văn phạm”.
12. Trần Trọng Kim lúc này đã không còn giá trị. Người Pháp muốn tách ông ra khỏi Bảo Đại để không thể gây ảnh hưởng, cản trở ý đồ thành lập một chính phủ theo ý muốn của người Pháp.
13. Thảo : Luật sư Trịnh Đình Thảo (1901-1986), luật sư toà Thượng thẩm Sài Gòn, là một luật sư rất có uy tín, thường đứng ra bảo vệ quyền lợi của nhân dân lao động cấp dưới, từng tham gia Nội các của chính quyền Trần Trọng Kim, giữ chức Bộ trưởng bộ Tư pháp, Phó chủ tịch hội đồng cố vấn chính phủ lâm thời miền Nam Việt Nam. Sau ra chiến khu tham gia thành lập Liên minh các lực lượng dân tộc dân chủ hoà bình Việt Nam, đi nhiều nước vận động chấm dứt chiến tranh tại Việt Nam, Uỷ viên trung ương mặt trận tổ quốc, Đại biểu quốc hội.
14. Hoè : Phạm Khắc Hoè, giữ chức Đổng chưởng lý văn phòng Ngự tiền của vua Bảo Đại. Sau này đi theo kháng chiến, bị Thực dân Pháp bắt đưa về miền Nam dụ dỗ quay trở lại phục vụ Bảo Đại không thành, phải thả ông ra ở Hà Nội, ông tìm cách trốn khỏi thành phố lên chiến khu, có viết tập hồi ký “Từ triều đình Huế đến chiến khu Việt Bắc”. Tập hồi ký này có nhắc đến việc ngày 16/4/1947, Phạm Khắc Hoè có đến chào từ biệt Trần Trọng Kim trước khi ra Hà Nội. Thư này viết sau khi Phạm Khắc Hoè đi Hà Nội gần một tháng (8/5/1947). (Phạm Khắc Hoè, sđd)
15. Sâm : Nguyễn Văn Sâm, Chủ tịch hội ký giả Nam Kỳ. Bị Thực dân Pháp an trí ở Sóc Trăng vì những hành động chống Pháp. Năm 1945, tham gia chính quyền Trần Trọng Kim, Hội viên hội đồng dự thảo Hiến pháp. Sau được phái đi làm Khâm sứ Nam Kỳ để tiếp thu Nam Kỳ được Nhật trao trả, chưa kịp thực hiện thì cách mạng tháng 8 bùng nổ. Là người tham gia thành lập Mặt trận quốc gia Việt Nam ở miền Nam, là thủ lĩnh đảng Việt Nam quốc dân độc lập, ông bị ám sát chết cuối năm 1947. (Nguyễn Quang Thắng, sđd)
16. Mặt trận quốc gia : Ngày 17-2-1947, Nguyễn Hải Thần, ông Nguyễn Tường Tam cùng một số nhân sĩ đã tiếp xúc với Bảo Đại và đã thành lập một Mặt Trận mệnh danh là Mặt Trận Quốc Gia nhóm tại Hương Cảng gồm: Việt Nam Cách Mạng Đồng Minh Hội, Việt Nam Quốc Dân Đảng, Dân Chủ Xã Hội Đảng, Việt Nam Quốc Gia Thanh Niên Đoàn có mục đích lợi dụng Bảo Đại để tranh thủ độc lập nhưng Bảo Đại cũng như các nhà thực dân khác không chịu được sự "khó tính" của Mặt trận này nên đã gạt khéo Mặt trận ra ngoài và sau này, Bảo Đại về lập chính phủ chỉ có nhân viên của các nhóm tư bản và của đế quốc cộng tác mà thôi. Với những thành phần "Nam kỳ quốc" và bọn tay chân của đế quốc, Pháp tạo ra các chiêu bài độc lập, tính đánh lừa dân chúng Việt Nam nhưng đã thất bại. Nguyễn Văn Sâm chắc cũng tham gia trong mặt trận này.
17. Mặt trận kháng chiến : Chỉ Mặt trận kháng chiến của nhân dân miền Nam (?)
18. ông Oánh : Tức Nguyễn Quang Oánh (1888-1946), anh ruột Nguyễn Văn Ngọc (hiệu Ôn Như). Làm Thanh tra các trường Sơ học, Hội viên hội đồng cải cách giáo dục của chính quyền Trần Trọng Kim, từng cùng Trần Trọng Kim và Bùi Kỷ biên soạn sách Tiểu học Việt Nam văn phạm giáo khoa thư. Toàn quốc kháng chiến, ông bị giặc Pháp ập vào nhà bắn chết ngày 22/12/1946. (Trần Văn Giáp, sđd); Nguyễn Băng Hồ : Chỉ tên hiệu của ông Nguyễn Quang Oánh là Băng Hồ.
19. Vũ trụ đại quan : Một trong các công trình nghiên cứu của Trần Trọng Kim. (Trần Văn Giáp, sđd)
20. Nhà Rượu : Trần Trọng Kim có nhà ở khu vực gần Nhà máy Rượu Hà Nội (phố Nguyễn Công Trứ). Tức là căn nhà 41 phố Hàng Chuối (Trần Trọng Kim, Một cơn gió bụi, Nxb.Vĩnh Sơn, S., 1969)
21. “Cái nhà của tôi ở phố nhà Rượu cũng bị quân tự vệ đốt cháy. Thành ra bao nhiêu sách vở của tôi, có lắm quyển rất cổ rất quý, tích trữ trong mấy chục năm, đều hoá ra tro tất cả. Tôi vẫn chưa hiểu vì lẽ gì mà họ đốt nhà tôi, hoặc là vì đốt nhà bên cạnh mà cháy lây sang, hoặc vì Việt Minh thấy tôi bỏ đi, họ giữ không được, họ cho lệnh đốt nhà cho bõ tức”. Trần Trọng Kim, sđd.
22. Tác giả tự đánh dấu, và ghi chú sang bên cạnh thư, nhắc việc này thôi vì đã nhờ được rồi.
23. Bùi Kỷ : Tức cụ Phó bảng Bùi Kỷ (1887-1960), Hội viên hội đồng cải cách giáo dục của chính quyền Trần Trọng Kim, cùng Trần Trọng Kim biên soạn nhiều tác phẩm : Truyện Thuý Kiều, Việt Nam văn phạm, Nho giáo. Chủ tịch Hội văn hoá kháng chiến liên khu 3, uỷ viên Hội Liên Việt liên khu, Chủ tịch hội hữu nghị Việt- Trung. (Trần Văn Giáp, sđd)
24. Chương : Luật sư Trần Văn Chương, từng tham gia Nội các của chính quyền Trần Trọng Kim, giữ chức Bộ trưởng bộ Ngoại giao. (Trần Trọng Kim; Phạm Khắc Hoè, sđd).
24. Chương: Tên người, lúc đầu tôi chỉ tra cứu được 1 người tên Chương là Luật sư Trần Văn Chương, từng tham gia Nội các của chính quyền Trần Trọng Kim, giữ chức Bộ trưởng bộ Ngoại giao. Đến hôm 9.2.2014, bài viết nhận được phản hồi từ bà Phạm Thị Lệ Hương, 1 Việt kiều Mỹ cung cấp thông tin sửa sai cho, tên Chương là tên con gái cụ Trần Trọng Kim, tức bà "Trần Thị Diệu Chương, vì trong thư Cụ Kim thường kêu các Cụ ngang tuổi là Ông… mà không nói tên trống không như thế này, vả lại Cụ viết “nhà tôi [tức là vợ của Cụ] và Chương đều có lời chúc ông bà…” thì chắc chắn phải là người trong gia đình Cụ. Con gái độc nhất của cụ tên là Trần Thị Diệu Chương, vẫn còn sống ở Pháp, năm nay cỡ 90 hay trên 90 tuổi 1 chút (ngang tuổi ông Bùi Diễm là con trai Cụ Bảng Bùi Kỷ là first cousin của bà Trần Diệu Chương, vì Cụ Bùi Kỷ là anh của Cụ bà Trần Trọng Kim).] Sở dĩ tôi dám quả quyết như thế này là vì tôi là người trong họ của Cụ bà Trần Trọng Kim, nên tôi đọc thư của Cụ Kim viết cho Cụ Hoàng Xuân Hãn tôi hiểu như thế. Tôi có hỏi thêm những người trong họ thì mấy nguời đó cũng nghĩ như tôi viết cho anh ở trên." (trích thư phản hồi của bà Phạm). Tôi xin sửa lại chú thích này theo ý kiến phản hồi của bà Phạm và xin trân trọng cám ơn bà.
Thư mục tham khảo
1.Lệ thần - Trần Trọng Kim, Một cơn gió bụi, Nxb Vĩnh Sơn, S,. 1969
2. Phạm Khắc Hoè, Từ triều đình Huế đến chiến khu Việt Bắc, H,.1986
3. Nguyễn Quang Thắng, Từ điển nhân vật lịch sử Việt Nam. S,.1982
4. Trần Văn Giáp, Lược truyện các tác gia Hán Nôm II. H.,1987
5. La Sơn Yên Hồ - Hoàng Xuân Hãn. Nxb GD, H,. 1998 (2t)
TRẦN TRỌNG KIM * QUÂN TỬ-TIỂU NHÂN
Quan Niệm
"QUÂN TỬ-TIỂU NHÂN" THEO KHỔNG GIÁO
"QUÂN TỬ-TIỂU NHÂN" THEO KHỔNG GIÁO
* Học giả: Trần Trọng Kim
Đạo của Khổng Tử là đạo của người Quân tử cốt dạy người ta cho thành người có đức hạnh hòan toàn và có nhân phẩm tôn quý, cho nên bao nhiêu những sự dạy do học tập của Khổng giáo đều chú cả vào sự gây thành người Quân tử.
Khổng Giáo chia người ở trong xã hội ra làm hai hang là: Quân tử và tiểu nhân. Quân tử là quý là hay, tiểu nhân là tiện là dở. Vậy trước khi bàn đến các mục khác, thiết tưởng nên nói rõ tư cách của người Quân tử và kẻ tiểu nhân khác nhau thế nào thì sau xem mới rõ mọi ỳ nghĩa.
Người ta sinh hoạt ở đời bao giờ cũng tựa người hành khách, lúc nào cũng thấy có hai con đường giao nhau ở trước mặt. Có người biết chọn con đường thẳng mà đi thì được sự ung dung mà chóng đến nơi. Có người đi con đường cong queo thành ra vất vả mà khơng bao giờ đến nơi được.
Con đường thẳng là con đường Đạo đức Nhân nghĩa; con đường cong queo là con đờng gian ác quỷ quyệt. Trong hai con đường đó ta phải chọn lấy một con đường mà đi. Đi con đường thẳng là người Quân tử, có nhân cách hoàn toàn. Đi con đường cong là người tiểu nhân hèn hạ.
KHỔNG TỬ
Lúc đầu chữ Quân tử là nói người có địa vị tôn quý, mà chữ tiểu nhân là người thường nhân không có địa vị gì trong xã hội. Nghĩa ấy rất rõ trong những câu này: Khổng Tử nói rằng:
“Quân tử học đạo tắc ái quân, tiểu nhân học đạo tắc di sử giã” (Quân tử học đạo thì yêu người, tiểu nhân học đạo thì dễ khiến). (Luận Ngữ: Dương Hóa XVII).
“Quân tử nghĩa dĩ vi thượng, Quân tử hữu dũng nhi vô nghĩa vi loạn, tiểu nhân hữu dũng nhi vô nghĩavi đạo”. (Quân tử chuộng nghĩa, Quân tử có dũng mà không có nghĩa thì làm loạn. Tiểu nhân có dũng mà không cò nghĩa thì làm đứa ăn trộm). (Luận Ngữ: Dương Hóa XVII).
Về sau dùng rộng nghĩa ra, gọi Quân tử là người có đức hạnh tôn quý và gọi tiểu nhân là người có chí khí hèn hạ. Vậy người Quân tử theo nghĩa rông thì dẫu bần cùng khổ sở vẫn là Quân tử và người tiểu nhân tuy có quyền tước sang trọng, cũng vẫn là tiểu nhân. Người đi học cũng vậy, có người nho Quân tử, có người nho tiểu nhân.
Khổng Tử bảo thầy Tử Hạ rằng: “Nhữ vi Quân tử nho, vô vi tiểu nhân nho”. (Ngươi làm nho Quân tử, không làm nho tiểu nhân). (Luận ngữ: Ung Giã, VI).
Nho Quân tử là người học đạo Thánh Hiền để sửa mình cho thành người có phẩm giá tôn quý, dẫu bần cùng cũng không làm điều trái đạo. Nho tiểu nhân là người mượn tiếng học đạo Thánh hiền để cầu danh, cầu lợi, miệng nói những điều đạo đức mà bụng nghĩ làm những việc bất nhân bất nghĩa.
Khổng Tử phân biệt cái thái độ thế nào là Quân tử, thế nào là tiểu nhân. Ngài nói rằng: “Quân tử thượng đạt, tiểu nhân hạ đạt”.
(Quân tử đạt về cái lý cao minh, tiểu nhân đạt về cái lý đê hạ). (Luận Ngữ: Hiến vấn, XIV).
Quân tử bao giờ cũng theo Thiên Lý cho nên tâm tính thanh minh, nghĩa lý sáng rõ, biết điều gì là càng ngày càng tinh thâm, làm việc gì là càng ngày càng thuần thục, bởi vậy mới tiến lên chỗ cao minh.
Tiểu nhân bao giờ cũng theo nhân dục, cho nên cái chí khí mờ tối, cứ bị vật dục sai khiến, biết cái gì càng ngày càng sai lầm, làm điều gì càng ngày càn rỡ, bởi vậy mới trụy lạc về đường đê hạ.
“Quân tử dụ ư nghĩa, tiểu nhân dụ ư lợi”. (Quân tử hiểu rõ chưng nghĩa, tiểu nhân hiểu rõ chưng lợi). (Luận Ngữ: Lý Nhân, IV).
Nghĩa, là cái chinh đáng của Thiên Lý; Lợi, là cái ham mê của nhân dục. Người Quân tử hiểu sâu việc nghĩa, cho nên mới dốc lòng muốn làm việc nghĩa; kẻ tiểu nhân hiểu sâu việc lợi cho nên mới dốc lòng lo làm việc lợi. Làm việc nghĩa mà có lợi là chính đáng, làm việc lợi mà quên việc nghĩa là trái lẽ.
“Quân tử Trung dung, tiểu nhân phản Trung dung” . (Quân tử thì Trung dung, tiểu nhân thì trái Trung dung). (Trung dung).
Quân tử hiểu suốt đến cái lẽ rât cao xa, rồi chọn cái vừa phải mà theo, cho nên mới Trung dung. Tiểu nhân chỉ biết cái tư lợi mà không biết cái lý cao xa, cho nên chỉ làm những việc tầm thường mà thôi, thành ra bao giờ cũng trái với Trung dung.
“Quân tử cầu chư kỷ, tiểu nhân cầu chư nhân”. (Quân tử cầu ở mình, tiểu nhân cầu ở người) (Luận Ngữ: Vệ Linh Công, XV).
Cầu ở mình là chỉ cầu cái thực có của nình, cầu ở người là chỉ cầu cái hư danh đối với người. Cầu ở mình thì cái đức càng ngày càng tiến lên, cầu ở người thì cái lòng muốn càng ngày càng buông xỏng ra.
“Quân tử thái nhi bất kiêu, tiểu nhân kiêu nhi bất thái”. (Quân tử thư thái mà không kiêu căng, tiểu nhân kiêu căng mà không thư thái). (Luận Ngữ: Tử Lộ, XIII).
Cái bụng của Quân tử chỉ theo cái lý tự nhiên cho nên lúc nào cũng yên nhàn tự đắc, không có cái gì là căng kỷ ngạo vật. Cái bụng kẻ tiểu nhân chỉ thích cái muốn của mình, cho nên khi đắc chí thì tỏ ra mặt khoe khoan kiêu ngạo, không có cái thái độ thung dung như người Quân tử.
“Quân tử hòa nhi bất đồng, tiểu nhân đồng nhi bất hòa”. (Quân tử hòa với mọi người mà không về hùa với ai, tiểu nhân thì về hùa với mọi người mà không hòa với ai). (Luận Ngữ: Tử Lộ, XIII).
Quân tử chỉ chuộng nghĩa để bụng vào việc công, chon nên đối với người chỉ theo cái lý công nhiên mà phân biệt những điều phải trái hay dỡ để hòa với mọi người chớ không a dua với ai cả.
Tiểu nhân chỉ chuộng lợi, để bụng vào việc tư, cho nên đối với người chỉ a dua theo bọn nầy, đảng kia để chống với người, thành ra chỉ đồng mà không hòa vậy.
“Quân tử chu nhi bất tỉ, tiểu nhân tỉ nhi bất chu”. (Quân tử chung khắp cả mọi người mà không tây vị, tiểu nhân tây vị mà không chung). (Luân Ngữ: Vi Chính, II).
Cái bụng người Quân tử bao giờ cũng công nhiên, cho nên xem thiên hạ như một nhà, xem mọi người như một mình, ai đáng yêu thì yêu, không đợi có theo mình mới yêu, đáng làm ơn cho ai thì làm, không đợi có cầu đến mình mới làm, việc gì cũng lấy lòng quảng đại công chính mà không hề có điều thiên tư.
Cái bụng kẻ tiểu nhân thì chỉ biết tư lợi, hễ thấy ai có thần thế thì phan phụ vào, hoặc thấy ở đâu có lợi lộc thì xu hướng về, hoặc bè nọ, đảng kia để giao kết làm điều gian ác, bỏ mất cái công nghĩa.
“Quân tử thản đãng đãng, tiểu nhân trường thích thích”. (Quân tử bao giờ trong bụng cũng thẳng lòng lọng, tiểu nhân bao giờ trong bụng cũng lo ngai ngái). (Luận Ngữ: Thuật Nhi, VII).
Quân tử theo Thiên lý cho nên lúc nào cũng thư thái, tiểu nhân bị vật dục sai khiến, lúc nào cũng phải lo nghĩ để cầu danh cầu lợi, cho nên suốt đời chỉ những lo buồn.
“Quân tử cố cùng, tiểu nhân cung tư lạm hỹ” (Quân tử cố giữ lúc khốn cùng, tiểu nhân phải lúc khốn cùng thì làm vậy). (Luận Ngữ: Vệ Linh Công, XV).
Quân tử phải lúc khốn cùng thì cứ lấy nghĩa mệnh mà tự yên;
Tiểu nhân phải lúc khốn cùng thì không nghĩ gì đến lễ nghĩa đạo lý nữa, điều bậy bạ thế nào cũng làm được.
“Quân tử bất khả tiểu tri, nhi khả địa phụ giã; tiểu nhân bất khã đại thụ, nhi khã tiểu tri giã”. (Quân tử không thể biết được cái nhỏ mà có thể chịu được cái lớn, tiểu nhân không có thể chịu được cái lớn, mà có thể biết được cái nhỏ vậy). (Luận Ngữ: Vệ Linh Công, XV)
Quân tử đối với việc nhỏ mọn vị tất đã làm được, nhưng cái tài đức có thể đương được việc to lớn; tiểu nhân tuy có cái khí tượng hẹp hòi nhưng đối với việc nhỏ có cái sở trường khả thủ được.
“Quân tử thành nhân chi mỹ, bất thành nhân chi ác; tiểu nhân phản thị”. (Quân tử gây thành cái hay cho người ta, không gây thành cái ác cho người ta; tiểu nhân không thế). (Luận Ngữ: Nhan Uyên, XII).
Lòng người Quân tử vốn hậu mà cái sở hiếu chỉ ở sự Thiện, cho nên thấy ai làm điều hay thì khuyến miễn người ta cố gắng làm hay hơn nữa, hoặc thấy ai làm điều ác thì can ngăn, không để cho người ta làm thành điều ác được.
Lòng kẻ tiểu nhân vốn bạc, mà cái sở hiếu chỉ ở điều ác, cho nên thấy ai làm điều ác thì xui khiến để cho thành ra ác, hoặc thấy ai làm điều Thiện thì lại ghen ghét, kiếm cách ngăn trở để cho không thành được điều Thiện, bời thế mới trái với người Quân tử.
“Quân tử vị sự nhi nan, duyệt giã, duyệt chi bất dĩ đạo, bất duyệt giã, cập kỳ sử nhân giã, khí chi; tiểu nhân nan sự, nhi dị duyệt giã, duyệt chi bất dĩ đạo, duyệt giã, cập kỳ sử nhân giã, cầu bị yên”. (Quân tử dễ thờ mà khó làm cho đẹp lòng, vì không lấy đạo làm cho đẹp lòng thì không đẹp lòng, kịp đến dùng người thì tùy tài mà dùng; tiểu nhân khó thờ mà dễ làm cho đẹp lòng, vì không lấy đạo làm cho đẹp lòng cũng đẹp lòng, kịp đến dùng người thì cầu toàn trách bị”. (Luận Ngữ: Tử Lộ, XIII).
Cái tâm của Quân tử Công và Thứ. Công thì chuộng ngững điều trung chính, dẫu ai có đem những điều trái đạo lý mà làm cho đẹp lòng cũng không ưa, vậy nên khó làm cho đẹp lòng được. Còn cách dùng người thì lấy lòng thứ mà đãi, tùy cái tài khí của từng người mà dùng chứ không bỏ ai cả, vậy nên dễ thờ.
Cái tâm của tiểu nhân Tư và Khắc. Tư thì chuộng những điều không chính, cho nên dù không theo đạo lý mà cũng làm cho đẹp lòng được. Còn cách dùng người thì lấy lòng khắc mà đãi, dùng ai thì muốn người ấy thật toàn bị mới nghe, cho nên khó thờ.
“Quân tử nhi bất nhân giã, hữu hỹ phù? Vị hữu tiểu nhân nhi nhân giả giã”. (Quân tử mà bất nhân, có vậy chăng? Chưa có tiểu nhân mà là người có nhân vậy). (Luận Ngữ: Hiến Vấn, XIV).
Bậc nhân giả là thuần theo Thiên lý, chứ không có một hào ly nào tư dục.
Người Quân tử phải để chí ở đạo Nhân, đáng lẽ là không lúc nào bất nhân được, song trong khoảng giây phút có lúc tâm bất tại, thì cái Thiên lý gián đoạn đi mà làm điều bất nhân, điều ấy có khi có chăng.
Còn kẻ tiểu nhân thì đã mất bản tâm và bỏ mất Thiên lý rồi, dẫu một đôi khi cái Thiên lý có phát hiện ra nữa thì cũng không thắng được cái tư dục, cho nên kẻ tiểu nhân không bao giờ có Nhân.
Khổng Tử chia nhân loại ra làm hai hạng người như thế. Quân tử chủ ở sự theo Thiên lý để làm những điều Công Chính. Tiểu nhân chủ ở sự theo tư dục để làm những điều Tà khúc.
Một đàng là làm cho tôn phẩm giá của mình lên, Một đàng thì làm cho hạ phẩm giá của mình xuống. Ai muốn theo đường nào cũng tùy ở cái chí của mình cả.
Người Quân tử bao giờ cũng ôn nhã, tĩnh trọng, không hề làm điều gì là không hợp lẽ phải.
Khổng Tử nói: “Quân tử bất ưu, bất cụ”. (Quân tử không lo, không sợ). (Luận Ngữ: Nhan Uyên, VII). Người Quân tử làm việc gì cũng theo đạo lý, tự xét trong bụng không có hối hận thì còn lo và sợ gì nữa.
“Quân tử ưu đạo bất ưu bần”. (Quân tử lo đạo, không lo nghèo). (Luận Ngữ: Vệ Linh Công, VI). Người Quân tử lấy sự học đạo làm gốc, cho nên chỉ lo không đạt tới đạo, chứ không lo có lợi lộc hay không có lợi lộc.
“Quân tử bất khí”. (Quân tử tùy nghi làm việc gì cũng được, chứ không chỉ một tài, một nghệ mà thôi). (Luận Ngữ: Vi Chính, II). Khí là cái đồ dùng về một việc gì, chứ không dùng làm việc khác được. Người Quân tử không như thế, dùng làm được cả mọi việc.
“Quân tử căng nhi bất tranh, quần nhi bất đảng”. (Quân tử nghiêm trang mà không tranh với ai, hợp quần với mọi người mà không bè đảng). (Luận Ngữ: Vệ Linh Công, XV).
Quân tử tự mình nghiêm nghị theo cái lý công nhiên mà đối với người, chứ không thiên tư cho nên không tranh giành với ai. Xử với người thì thân ái cả mọi người, không vị tình riêng mà a tùng theo đảng, theo bọn để cầu lợi riêng.
“Quân tử vô sở tranh tất giã xạ hồ! Ấp nhượng nhi thăng, hạ nhi ẩm, kỳ tranh giả quân tử”. (Quân tử không tranh gì cả, mà có tranh nữa thì ắt là như việc bắn thi chăng! Vái nhường rồi mới lên thềm, xuống thềm mời nhau uống rượu, sự tranh ấy là sự tranh Quân tử). (Luận Ngữ: Vấn Bái, III).
Người Quân tử có vì đạo lý mà tranh luận điều gì, thì cũng theo cái nghĩa lễ nhượng cung kính để không mất đạo Trung. Tranh luận mà vẫn ung dung khiêm tốn như lệ tập bắn đời xưa, nghĩa là tranh nhau nhưng vẫn giữ cách tranh nhau của người Quân tử, chứ không như cách tranh nhau của kẻ tiểu nhân, lấy tư tình khách khí mà đối với người.
“Quân tử dục nột ư ngôn, nhi mẫu ư hành”. (Quân tử muốn nói thì chậm mà làm thì nhanh). (Luận Ngữ: Lý nhân IV).
Nói thì dễ mà hay hỏng ở chỗ nói quá sự thật; làm thì khó mà hay hỏng ở chỗ làm không cố hết sức, bởi vậy người Quân tử muốn nói chậm mà làm nhanh.
“Quân tử trinh nhi bất lượng”. (Quân tử cố giữ điều ngay chính, mà không cố chấp những điều tiểu tín). (Luận Ngữ: Vệ Linh Công, XV).
Quân tử giữ bền cái chí theo lẽ Công Chính, không bao giở thay đổi cho nên gọi là trinh, và không khăng khăng một mực cố chấp một điều tiểu tín cho nên gọi là bất lượng.
“Quân tử thượng giao bất siểm, hạ giao bất độc”. (Quân tử giao với người trên thì không nịnh, giao với người dưới thì không nhàm). (Dịch: Hệ Từ Hạ).
Giao với người trên thì kính, nhưng kính quá thành ra siểm; giao với người dưới thì hòa, nhưng hòa quá thành ra nhàm.
Người Quân tử không siểm và không nhàm.
“Quân tử kiến cơ nhi tác”. (Quân tử xem cơ màu mà động tác). (Dich: Hệ Từ Hạ). Cơ là phần tinh vi nảy ra lúc sắp động, người Quân tử phải xem xét suy nghĩ cho cẩn thận để lúc làm việc gì thì biết rõ cái cơ có làm được hay không. Có cái cơ làm được mà không làm là dại; chưa có cái cơ làm được mà làm cũng là dại, không phải là người Quân tử.
“Quân tử kinh dĩ trực nội, nghĩa dĩ phương ngoại”. (Quân tử chủ ở sự kính để giữ cái bụng cho thẳng, giữ điều nghĩa để khiến các việc ở ngoài cho có khuôn phép). (Dịch: Văn Ngôn Truyện). Kính là chủ ở sự hàm dưỡng ở trong bụng cho ngay chính; Nghĩa là chủ ở sự thi thố ra ngoài cho hợp đạo lý.
“Quân tử chí ư thiên hạ giã, vô thích giã, vô mịch giã, nghĩa chi dữ tỉ”. (Quân tử đối với việc thiên hạ không chuyên chủ một việc nào, không cố chấp không làm một việc nào, cứ theo cái công chính mà làm mọi việc). (Luận Ngữ: Lý Nhân, IV).
Thích là có việc không nên làm mà cứ chuyên chủ làm cho được;
Mịch là có việc nên làm mà cứ theo cái tư ý cố chấp không làm. Thích với mịch đều trái với nghĩa. Người Quân tư thì không thế, đối với việc trong thiên hạ cứ theo cái nghĩa mà làm, chứ không khăng khăng một mực giữ cái tư ý định trước. Vậy nên việc của người Quân tử làm bao giờ cũng công chính.
“Quân tử nghĩa dĩ vi chất: Lễ dĩ hành chi, tốn dĩ xuất chi, tín dĩ thành chi, Quân tử tai!”. Quân tử lấy nghĩa làm cốt: lấy lễ mà làm, lấy khiêm tốn mà thi thố ra, lấy lòng tin mà thành tựu thật là Quân tử vậy thay!). (Luân Ngữ: Vệ Linh Công, XV).
Nghĩa là cái gốc của muôn sự, cho nên bao giờ cũng phải lấy nghĩa làm cốt. Làm điều nghĩa thì cần có tiết văn, thi thố điều nghĩa ra thì cần có tốn nhượng, thành được điều nghĩa là ở chỗ thành thực. Đó mới thực là việc người Quân tử.
“Quân tử động nhi thế vi thiên hạ đạo, hành nhi thế vi thiên hạ pháp, ngôn nhi thế vi thiên hạ tắc, viễn chi tắc hữu vọng, cận chi tắc bất yếm”. (Quân tử cử động có thể đời đời làm đạo cho thiên hạ, hành vi có thể đời đời làm khuôn phép cho thiên hạ, nói năng có thể đời đời làm chuẩn tắc cho thiên hạ, người ở xa có trông mong, người ở gần không bao giờ chán). (Trung Dung).
“Quân tử chi đạo, đạm nhi bất yếm, giản nhi văn, ôn nhi lý”. (Đạo của người Quân tử nhạt mà không chán, giản dị mà có văn vẻ, ôn hòa mà hợp lý). (Trung Dung).
Đạo của Quân tử mới đầu tưởng là đạm bạc, nhung lâu càng hiểu ra càng lấy làm hay, cho nên không chán; đạo ấy giản dị mà biền biệt rõ các nghĩa lý, cho nên mới có văn; ôn nhuận mà chính trực cho nên mới hợp lý.
Đạo Quân tử cao thâm thanh nhã như vậy, ai muốn theo thì phải lập chí mà học tập. Khổng Tử nói rằng: “Quân tử bất trọng, tắc bất uy, học tắc bất cố. Chủ trung tín vô hữu bất như kỷ giả, quá tắc vật đạn cải”. (Quân tử không hậu trọng thì không uy nghiêm, học không kiên cố. Chủ ở sự trung tín, không bạn với người không làm điều nhân như mình, có điều lỗi thì chớ sợ tìm cách mà sửa đổi). (Luận Ngữ: Học Nhi, I).
Quân tử phải gây nuôi lấy phần thâm hậu ở trong cho trịnh trọng, thì rồi cái dáng điệu ở ngoài mới có vẻ uy nghiêm và sự học của mình mới được kiên cố.
Nếu ở trong mà khinh phù thì ở ngoài không có uy nghiêm và sự học của mình không có gì là chắc chắn. Giữ được như thế rồi cứ lấy trung tín làm chủ, tìm bạn hay hơn mình mà học tập. Hễ thấy mình có điều gì sai lầm là phải sửa đổi ngay. Ấy là cách học và tu dưỡng rất hay vậy.
Người Quân tử hành đạo cốt ở thân mình, làm việc gì sai lầm là minh phải tự trách mình, tựa như người đi tập bắn, bắn không trúng bia là tại mình ngắm không ngay.
Vậy nên Khổng Tử nói: “Xạ hữu tự hồ Quân, thất chư chính hộc, phản cầu chư kỳ thân”. (Người tập bắn cũng tựa như người Quân tử, bắn không trúng bia thì tự xét lại mính). (Trung Dung).
Người Quân Tử thấy điều thiện thì phải cố làm cho được, thấy điều ác thì phải sợ hãi, như lời cổ nhân đã nói: “Kiến thiện như bất cập, kiến bất thiện như thám thang”.(Thấy điều thiện phải cố làm như là theo không kịp, thấy điều bất thiện thì phải sợ hãi như thò tay vào nước sôi). (Luận Ngữ: Quý Thị, XVI).
Học làm Quân tử thì phải thành thực, không bao giờ dối mình mà làm hại cái biết của mình.
Khổng Tử nói: “Tri chi vi tri chi, bất tri vi bất tri, thị tri giã”. (Cái gì biết thì cho là biết, cái gì không biết thì chịu là không biết, ấy là biết vậy). (Luận Ngữ: Vi chính, II).
Sự lý trong thiên hạ vô cùng ta không thể biết hết được. Vậy cái gì quả thật ta biết thì ta nhận là biết; cái gì ta không biết thì ta không nhận là biết.
Như thế tuy có điều ta không biết nhưng cái bản tâm của ta vẫn không tự khi, mà cái bản thể chân thực của sự biết cũng không bị mờ tối, ấy là sự biết đó rồi. Lấy cái tâm thành thực ấy mà đối với sự học vấn để biện biệt sự phải trái, để suy nghĩ điều hay dở thì sự biết của ta mới có thể tiến được.
Muốn là Quân tử thì phải giữ đủ cả phần chất phác ở trong và phần văn hoa bên ngoài, đừng để chếch lệch về phần nào.
Khổng Tử nói: “Chất thắng văn tất dã, văn thắng chất tắc sử; văn chất bân bân, nhiên hậu Quân tử”. (Chất hơn văn thì quê mùa, văn hơn chất thì kém lòng thành thật; văn chất đều đều nhau, nhiên hậu mới thật là Quân tử). (Luận Ngữ: Ung Giã, VI).
Chất phác mà quá hơn văn vẻ là thô lỗ, văn vẻ mà quá hơn chất phác là hào nháng bề ngoài, trong không có gì là thực. Bởi vậy phải có văn và có chất đều nhau, đừng để bên nọ hơn bên kia thì mới thật là Quân tử vậy.
Người Quân tử thật là hoàn toàn thì rất khó.
Thầy Tử Lộ hỏi Khổng Tử thế nào là người hoàn toàn, Ngài nói rằng: “Kiến lợi tư nghĩa, kiến nguy thụ mệnh, cửu yêu bất vong bình sinh chi ngôn, diệc khả dĩ vi thành nhân hỹ”. (Thấy lợi nghĩ đến nghĩa, thấy sự nguy cấp thì trao mệnh mình mà chống lại, lời giao ước đã lâu năm mà không quên, người ấy cũng khá cho là người hoàn toàn vậy). (Luận Ngữ: Hiến Văn, XIV).
Thầy Nhan Uyên hỏi cái đức hạnh của người hoàn toàn là như thế nào, Khổng Tử nói rằng: “Thành nhân chi hạnh, đạt hồ tình tính chi lý, thông hồ vật loại chi biến tri u minh chi cố, đổ du khí chi nguyên, nhược hữu khả tắc vị thành nhân. Ký tri thiên đạo, hành thân dĩ nhân nghĩa, sức thân dĩ lễ nhạc. Phù nhân nghĩa lễ nhạc, thành nhân chi hanh giã, cùng thần tri hóa, đức chi thịnh giã”. (Đức hạnh của bâc Thành nhân là: Đạt cái lý của tình tính, suốt cái biến của vật loại, biết cái cớ u minh, rõ cái nguồn du khí (như là sống chết hồn phách), như thế gọi là bậc thành nhân. Đã biết Đạo Trời, lại đem mình làm những điểu nhân nghĩa, trang sức mình bằng lễ nhạc. Nhân nghĩa lễ nhạc là cái hạnh của bậc thành nhân, cùng thần tri hòa, cái đức đến thế thật là thịnh vậy). (Khổng Tử tập ngữ: Sở phạt Trần, XVIII). (1)
Cái phẩm giá của bậc người Quân tử hoàn toàn cao như thế, sự học vấn rộng như thế, không thể lấy cái tư cách của hạng người tầm thường chỉ bo bo những việc thiển cận trước mắt mà ví được. Vậy nên người đi học muốn theo đạo của người Quân tử cần phải cố gắng lắm.
_______
*Chú thích:
(1) Sách Khổng Tử tập Luận Ngữ ba quyển của Tiết Cứ đời Tống, nhặt những lời nói của Khổng Tử trong các sách mà làm ra. Đến đời Thanh lại có Tôn Tinh Diễn làm lại là 17 Quyển.
Wednesday, 26 October 2016
PHAN VĂN SONG - TRUNG CỘNG -TRUYỆN THẠCH LAM
TS. PHAN VĂN SONG * KHỦNG BỐ
2016-04-01 :
Sống Với Khủng Bố.
Âu Châu và Họa Daesh! Việt Nam với Họa Tàu và Bắc Cộng !
La Gloire suit la Vertu, Comme l’Ombre suit le Corps
Danh Vọng theo Đạo Đức, như Bóng với Hình
Cicéron (-106 TTC / -13 TTC)
Phan Văn Song
8 giờ sáng ngày 22 tháng 3 năm 2016, hai tiếng nổ lớn, Phi trường Quốc tế Zaventem của
Thủ đô Bruxelles của Vương quốc Bỉ bị hai cảm tử quân Hồi Giáo quá khích đánh bon tự tử.
Một giờ sau tại trạm xe điện ngầm Maelbeek, cũng của thủ đô Bruxelles, khu phố quốc tế gần
nhiều trụ sở cơ quan Liên Âu, lại một tiếng nổ thứ hai cũng do một khủng bố đánh bom tự
sát : con số thương vong tạm thời khi chúng tôi viết bài nầy là 32 người chết, trên 300 người
bị thương…
A - Âu Châu:
Bruxelles 22 tháng 3 đầy thương vong. Cũng như Paris đầy thương vong, ngày 13 tháng 11
năm ngoái. Cũng như Boston thương vong vào tháng 4, 2013. Cũng như New York thương
vong ngày 11 tháng 9, 2001 hay Madrid 2004, hay London ngày 7/7/2005 - nhớ mãi ngày ấy,
vì sanh nhựt tôi, cũng ngày hôm ấy, chúng tôi đến London tham dự một họp mặt với các anh
em cùng đấu tranh dân chủ và tự do cho Việt Nam tại tư gia anh Long ở ngoại ô nam London.
Từ nay, dân chúng, công dân của các thành phố lớn của thế giới, đặc biệt của Âu Châu, của
các quốc gia tiên tiến, quen với đời sống trật tự, yên lành, văn minh phải tập sống, cố gắng
sống với khủng bố !
1/ Sài gòn Và Khủng Bố :
Cũng giống như Sài gòn năm xưa của chúng ta. Cái thời Sài gòn còn văn minh. Cái thời Sài
gòn còn tự do, nhơn bản, hào phóng. Cái thời của Việt Nam Tự Do của chúng ta. Thuở ấy,
chúng ta cũng đã phải sống, đã phải làm quen với khủng bố, với đặc công Việt Cộng từ trong
nội thành, làm quen với pháo kích từ bên bờ Thủ thiêm rót qua - một đêm năm 1974, một quả
22 ly rớt đúng vào nắp cống trước cửa Hảng Nước Đá, cạnh văn phòng chúng tôi Hảng BGI,
đường Hai Bà Trưng. Bề đường có hư hại, nhưng sáng 5 gìờ Hảng Nước Đá vẫn mở cửa,
khách vẫn đầy cả một góc đường Hai Bà Trưng. Sài gòn vẫn sống, vẫn sanh hoạt, bình
thường, tấp nập. Quên sao những hình ảnh các anh cảnh sát dã chiến ứng chiến 24 trên 24, để
giữ an ninh, trên những đường phố của Sài gòn hoa lệ của chúng ta ? Quên sao Sài gòn với
những bao cát chống miển, với những lưới chống lựu đạn che chở những cổng ra vào của
những cửa hiệu, nhà hàng, những vũ trường, những ba, những rạp hát, những quán rượu ? Sài
gòn, thuở ấy sống trong lo âu, sống trong cảnh giác, trong trạng thái thế thủ, tự vệ…Nhưng
Sài gòn vẫn tiếp tục sống, sống mạnh, sống hùng, sống ồn ào, sống náo nhiệt, đầy nhiệt tình,
nhiệt huyết, tấp nập, bình thường đầy nhựa sống, đầy tình người ! Sài gòn không run sợ,
đường phố lúc nào cũng đầy ngập xe cộ. Quên sao những buổi kẹt xe tràn ngập khói ? Quên
2
sao những tiệm ăn, khách sắp hàng chen chúc ? Nhớ mãi hình ảnh người khách thong thả vắt
miếng chanh, tà tà vừa thổi vừa húp, trịnh trọng nếm muổng phở đầu môi, mặc cho thế sự
xoay vần, vẫn tà tà thưởng thức vè sụn gầu nạm tái sách và hương vị tô phở. Quên sao các nhà
hàng Chợ Cũ vẫn tấp nập đầy khách ăn trưa ? Nào cơm thố, cải làn xào tỏi, trư dục hầm vĩ
tản. Nào dỉa vịt quay. Nào quán cơm Bà Cả Đọi…Và các hộp đêm đầy ánh đèn mầu xập xình
tiếng nhạc. Và các em ca ve, xong việc, khuya về trên những chiếc xích lô. Và các nhà hàng
tây đường Nguyễn Huệ, đường Nguyễn Văn Thinh…Và những buổi tối về khuya, đi nhanh,
chạy vội, kịp trước giờ thiết quân luật… Và những quán cóc bên lề, những xe mỳ, xe cháo
nửa khuya vẫn đầy khách ăn đêm. Khủng bố, đánh trúng ai nấy chịu, sống, vui, thoải mái,
chịu chơi. Sài gòn đẹp lắm, Sài gòn ơi ! Pháo 22 ly địch dù có rót vào Sài gòn, đại bác Việt
Cộng dù đêm đêm đì đùng có nổ, nhưng « người phu quét đường vẫn…tỉnh bơ, không
ngừng tay chổi » !
Mong Paris, Bruxelles, London, Madrid học bài học kiêu hùng của dân Sài gòn ta năm xưa !
Của cả Miền Nam Việt Nam, quê hương yêu dấu của ta, những người thua trận, nhưng không
khuất phục ! Dân Sài gòn ta thua trận ! Nhưng ta vẫn hãnh diệ là dân Sài gòn ! Thua đó !
Nhưng nét Văn minh, nét Hào hùng của Sài gòn, của dân Sài gòn mãi mãi, muôn thuở.
Ngày nay, Sài gòn đã mất tên. Mất tên. Mất tất cả. Sài gòn mất hẳn, không còn !
Vì vậy cá nhơn chúng tôi, cùng với nhiều anh em, thân hữu, chiến hữu, chúng tôi KHÔNG
đòi lại tên Sài gòn ! Tên Sài gòn không thể cho cái thành phố nầy, ngày nay đã lai căng mất
gốc, không còn một nét gì của Sài gòn của chúng ta nữa, từ phong cách, dáng điệu, giọng nói,
tiếng cười của người dân…đến cả nhà cửa, đường xá, cây xanh, xe cộ, món ăn, thức uống. Tất
cả đều xa lạ, khác lạ, không còn cái gì của ta nữa ! «Danh Vọng và Đạo Đức, như Bóng với
Hình».
2/ Khủng Bố, Võ Khí Của Kẻ Hèn, Của Kẻ Vô Đạo Đức ! :
Càng hèn hơn, Càng vô đạo đức hơn, khi dùng những lý thuyết giả tạo nguỵ biện nhơn danh
Tôn Giáo để biến những con người thất chí, bất tài, thiếu tự tin, yếu tâm thần, yếu tâm thức,
những con người đầy thất bại, hận đời, hận xã hội, tự ty, tự cảm thấy bị ruồng bỏ, nên phải trả
thù « giai cấp », sẳn sàng làm « dê tế thần », « thánh tử đạo », đập phá cuộc sống yên lành của
gia đình, của cộng đồng, của xã hôi nơi mình xuất thân, xem đó là kẻ thù, chỉ vì không cung
ứng, đáp ứng được giấc mơ không tưởng của họ !
Càng hèn hơn nữa, càng vô đạo hơn nữa, khi bọn xúi dục dùng cái dữ, dùng cái xấu, cái giận,
cái hờn, cái oán, cái thù của con người, để tạo những con người máy, đầy tuyệt vọng, thành
cây pháo sống, để được « huy hoàng trong một chốc » !. Biến cái bất mãn của cá nhơn thành
một « thành tích để đời », những cây « pháo sống » : « …Càng kêu lắm lại càng tan xác
lắm !», biến các cảm tử quân cũng như Nguyễn Hữu Chỉnh (1741-1788) tác giả của bài Vịnh
Cây Pháo đã kết luận đời mình bởi : « Vì trước sau chỉ một tiếng trên đời » !
Những El Baraoui, những Coulibaly … của thế kỷ 21, tại Âu Châu Cơ Đốc Giáo hào phóng,
tử tế đầy tình thương, nhưng bất lực trước những lý thuyết man rợ với những vũ khí điêu ngoa
đầy hận thù để thỏa mãn lòng tự kiêu của con người. Giống như những Nguyễn Văn Trổi hay
Lê Văn Tám của thế kỷ thứ 20 tại một Miền Nam Việt Nam đầy Nhơn bản, Nhơn ái, nhưng
nạn nhơn của một lý thuyết man rợ bệnh hoạn nhứt của loài người, lý thuyết Cộng Sản - lý
thuyết duy nhứt, đã dám tự tiêu diệt chủng tộc mình, dân tộc mình - trên vài chục triệu người
3
- do những đổ tể đội lốt, kẻ nhà hiền triết, người lý thuyết gia cha già dân tộc, lãnh đạo cách
mạng giải phóng quần chúng từ Âu đến Á... ! Và ngay cả ngày hôm nay, lý thuyết đẩm máu
nầy vẫn tiếp tục hoành hành với những tài tử mới ở Á châu như Kim Ủn Ỉn, Tập Bành
Trướng, Nguyễn Trọng Lú, ở Mỹ châu với Raoul Castro, Hugo Chavez và đàn em Maduro
hay Ậu châu với tên độc tài Poutine…
Càng hèn hạ hơn, càng vô đạo đức hơn nữa, vì man rợ, đểu cán và khốn nạn hơn nữa, là các
chế độ mỵ dân ấy, như Daesh Trung Đông hay Cộng sản thế giới, là chúng đã miệt thị công
luận thế giới bằng chiến thuật « anh hùng hóa », « thần tượng hóa », những cảm tử quân đi
vào chổ chết, vừa tự sát và vừa sát nhơn. Chúng biến họ thành « biểu tượng », làm gương cho
cả một thế hệ. Cộng Sản Việt Nam tạo nhơn vật « Lê Văn Tám »…hoàn toàn chỉ là một
nhơn vật giả tưởng, được biến chế thành một huyền thoại bởi tuyên truyền Cộng Sản :
quốc tế ? Hay lô-can, Việt Cộng ? Chỉ để dụ khị ! (Lê Văn Tám ngày nay, đã được giải mật,
thú thiệt bởi tác giả. Nhưng Lê Văn Tám vẫn tiếp tục « được, hay bị » khai thác một cách trơ
trẻn, bất chấp, miệt thị công luận Việt Nam ! – Đó là Lê Văn Tám, còn các nhơn vật anh hùng
khác ?)
3/ Khủng Bố Được Khai Thác Như Một Tuyên Truyền :
Daesh, đưa lên truyền hình những hình ảnh cắt đầu, xử tử các giáo sư, các nhà báo chẳng may
bị Daesh bắt, tạo một sức mạnh ảo tưởng cho một người Hồi giáo tầm thường. Daesh đã biến
bọn người tầm thường thành những tên đao phủ bất thường. Động lực trả thù, được mơn trớn,
vuốt ve ! Hãnh diện làm điên đầu cảnh sát, hồi xưa đã xét hỏi mình. Trả thủ dân tộc, trả thù
cá nhơn. Câu nói của Lê Duẩn bày cách cho quân Việt Cộng chiến thắng dân Miền Nam, đối
xử với bên thua trận : « … Hãy hảm hiếp con nó, hãy lấy vợ nó, đấy đọa nó… ! ». Nhớ câu
đối : « Ai phong hầu, ai khanh tướng, trong trần ai, ai dễ biết ai ? » của Đặng Trần Thường
kẻ thắng trận, nhưng tiểu nhơn, nhỏ mọn, phách lối, ra câu đối ngạo báng Ngô Thì Nhậm tuy
là người thua trận nhưng vẫn giữ nét hào hùng.
Daesh đưa lên truyền hình những hình ảnh đập phá các đền đài lịch sử cổ xưa. Để làm cho thế
giới sợ quyền uy của mình. Văn hóa Hồi có những thước đo đạo đức khác hẳn với văn hóa
Tư Do tây phương, nên xem xã hội tây phương vô đạo đức, vô luân trụy lạc ? Xưa, Việt Nam
ta cũng vậy, khủng bố Việt Cộng, với cái gọi là là đạo đức Cách mạng Cộng Sản gì gì đó …
tuyên truyền, tiếp thị-marketing, kêu gọi, dụ khị những đầu óc non trẻ háo hức, háo danh của
tuổi trẻ thất học lúc bấy giờ, đầy thất bại, lắm hận đời, lẫn lộn tình yêu nước, tánh anh hùng cá
nhơn, hiếu thắng, tự kiêu…. Daesh đập phá Palmyre, cũng như Việt Cộng đập phá Chùa Hòa
Hảo, Nhà nguyện Tin Lành vân vân…
Cộng Sản Việt Nam còn vô đạo đức vì đểu cán, mất dạy hơn bọn Daesh Hồi giáo quá khích.
Daesh chỉ hứa thưởng những tên cảm tử quân rằng khi chết sẽ thành thánh tử đạo – martyrs,
cho lên thiên đàng sống với 72 trinh nữ thôi ! Còn Việt Cộng, đến cả ngày nay, 40 năm sau,
vẫn một cách đểu giả, « bất diệt hóa », « thần thánh hóa » những con thiêu thân ngu si ấy.
Lấy những tên ấy đặt tên đường, tên thành phố ! Khi « bất diệt hóa » tên tuổi đám cảm tử
quân ngu đần nầy, Cộng Sản Việt Nam trước đã miệt thị, khinh bỉ lịch sử Việt Nam, miệt thị
công luận quần chúng Việt Nam cùng « ngu dân hóa » dân chúng bị trị của mình bởi những
« huyền thoại oai hùng » không tưởng ! « Đỉnh cao trí tuệ loài người », « anh hùng diệt Mỹ
cứu nước » đều có dụng ý cả ! Thằng nói, thằng viết chưa chắc đã ngu. Thằng nghe chưa ngu
hẳn. Nhưng thằng chép lại, học lại, lặp lại là chắc chắn vạn lần ngu ! Còn nếu không ngu, chỉ
vì Sợ thôi ? Thì tội nghiệp quá ! Cả một dân tộc bị khinh khi, nhục mạ ! Người khôn sống
bằng vật chất, Người ngu sống bằng lý tưởng dỏm, bằng khẩu hiệu láo ! Một Đảng cầm
quyền đầy quyền lực của chiến thắng, đầy tài chánh, đầy của cải vừa cướp được, đầy viện trợ
của các quan thầy ; thế mà dám dùng « thức ăn súc vật », là bo bo, để nuôi dân mình, thì
người viết chúng tôi (đã từng ăn bo bo rồi) xin miễn có ý kiến !
Cả chế độ, cả cơ chế không sợ dư luận, chỉ trích chê bai. Tất cả là dàn dựng, tất cả là dỏm, tất
cả là « giả vở ». Khủng bố để tạo cái Sợ. Huyền thoại để tạo cái Mê.
Đỉnh cao của chiến thuật Mê Sợ của Cộng Sản Việt Nam là huyền thoại của nhơn vật đầu
đàn, Hồ Chí Minh ! Đây chỉ là lập lại chiến thuật ngu dân của Tàu : khi Tàu tạo ra nhơn vật
Khổng Tử và những lời dạy của Khổng Tử. (Vì không ai thấy sách của Khổng Tử cả, chỉ có
« Tử viết » là Khổng Tử nói rồi học trò chép lại ?)
Nhơn vật Hồ Chí Minh là một huyền thoại dựng trên giả tạo, bóp méo, nói láo, trên sự ăn
cắp, chôm chỉa, lấy của người làm của mình, vay mượn, « bắt địa », mánh mun, đạo văn…
xào nấu thành 36 món vừa ăn chơi, vừa ăn thiệt, ăn lót dạ, ăn điểm tâm, dessert, bát bửu, giả
cầy đủ cả. Nầy nhé ! Một thành phố Sài gòn bị chiếm đoạt « bị trị », biến thành Thành phố Hồ
Chí Minh để bịt miệng dư luận thế giới. Nhơn vật Hồ Chí Minh nhiều vai trò, nhiều khuôn
mặt, khi thì đạo diễn, thầy tuồng, nhà tư tưởng, rồi thì nhà thơ, nhà văn, khi thì đóng vai tài tử
chánh… hắn biết nói trăm thứ tiếng, Tây Tàu Đức Nga Anh Mỹ Nhật …Nhưng rủi có dịp
nghe hắn nói tiếng Việt, thì hắn « trọ trẹ » khó nghe, chẳng ai hiểu hắn nói gì ! Còn cả gan
hơn nữa dám, hắn còn tự độc diễn, tự tạo, tự vẽ một chân dung tuyệt vời, hắn ta là một nhà
đạo đức, sống độc thân, cam khổ…Khi được giải mật, hóa ra hắn ta chẳng độc thân, cũng
chẳng đạo đức, mà là một ông Vua dâm đảng, gặp gái tơ là ôm hôn, gặp con nít, hắn cũng
không chừa, hắn là một pédophile- ấu dâm. Xuất ngoại, « ai bao năm từng lê gót nơi quê
người »…như Cụ Diệm trong Miền Nam ta, nhưng với hắn thì khác. Hắn ghé bến nào là hắn
« cắm cái dùi », « đóng cái cọc » ở bến đó ! Ở Pháp, Nga thì vợ Pháp vợ Nga, Tàu thì vợ tàu-
Tuyết Minh ! Còn khi về Việt Nam, vì ở lâu hơn, nên lu bù, có cả con rơi, con rớt… nếu Vua
Henry thứ Tám giòng Tudor Anh Quốc nổi tiếng dã man « chặt đầu vợ », thì Hồ Chí Minh
cũng chẳng kém, ra lệnh cho công an mình « đập đầu vợ mình » …Sống cam khổ ? Dân Bắc
ta, hút thuốc lào, thuốc rê nôi hóa, Cụ Hồ nhà ta hút Philippe Morris, Virginia thượng hạng
100% tư bản Mỹ.
Hồ cũng như Mao, Lê Nin, Mác chỉ là những chiêu bài để cắt nghĩa mọi hành động, mọi
đường lối chánh trị kinh tế để mỵ dân ! Tất cả là dỏm !
4/ Khủng Bố Một Chánh Sách, Đường Lối Chánh Trị, Một Đề
Án :
Nếu Daesh dùng khủng bố để đánh phá Âu Châu, tạo thành một cuộc thánh chiến. Nếu Daesh
mơ lập lại những Khalifat thời xa xưa, với những luật lệ lấy tôn giáo, lấy kinh thánh làm
chuẩn thước do để dễ trị dân.
Thì Cộng sản Tàu Việt ngày nay cũng lấy lý thuyết Mác-Xít Mao-Hồ như một Tôn giáo để
Khủng Bố dân, nắm đầu dân. Tôn Giáo - mọi Tôn Giáo - đều có thần có thánh, có Chúa, có
Phật, có Allah, có Thiên Đàng, có Địa Ngục. Cộng Sản cũng có những lý thuyết gia, những
huyền thoại, anh hùng liệt sĩ…
5
Tất cả đều khẩu hiệu, tất cả là những bài kinh, lời nguyện. « Nhờ Ơn Bác Đảng » ngày nào
như ngày nay. Nhưng ngày nay thực tế hơn, nhờ « Xoay xở », nhờ « Tham Nhũng », « Ăn
Chia », « Xin Cho ».
Ở Âu Châu, khủng bố bước vào đời sống hằng ngày. Quân Khủng Bố đánh Âu Châu. Các
Nhà Nước, Chánh Phủ Âu Châu, dùng Khủng Bổ giải quyết nhiều vấn đề Xã hộI. Ngày nay,
« Nhơn danh Khủng Bố » sẽ là câu mở đầu cho nhiều biện pháp cứng rắn, có thể thiếu Dân
Chủ.Và cũng vì khủng bố ở Âu Châu, cũng vì Daesh, nên Huê Kỳ và Liên Âu cũng lơ là Á
Châu. Tàu Cộng gần như được dịp múa gậy vườn hoang ở Biển Đông Việt Nam ta !
B - Á Châu và Việt Nam :
Tàu Cộng cũng đang dùng chiến thuật khủng bố trên Biển Đông Việt Nam để bành
trướng, tạo sự mất an ninh cho những ai muốn sống yên lành làm ăn trên Vùng Biển của
mình. Ngư phủ Việt Nam, ngư phủ Mã lai, Phi Luật Tân, Nam Dương bị « tàu lạ uy hiếp »,
thậm chí đâm chìm, bắt bớ…Các tàu đánh cá Tàu Cộng dàn hàng ngang hàng dọc như một hải
đội, có tàu chiến quân đội Tàu hộ tống, xâm nhập hải phận đánh cá các quốc gia Đông Nam
Á, ở cách xa bờ biển của Tàu Cộng cả vạn hải lý, ngang ngược tuyên bố đây là hải phận mình.
Hải phận Tàu cái gì khi cách bờ biển Tàu cả Vạn hải lý ? Và, dù chỉ cách bờ biển quốc gia
địa phương trên dưới vài mươi cây số, nhưng các quốc gia địa phương không có hải phận
và cũng không được có chủ quyền. Ngang ngược, và khủng bố ! Tất cả các quốc gia có bờ
biển trên Biển Đông đều có hiềm khích với Tàu cả. Làm sao đây ! Vì sợ sức mạnh Tàu, nên bị
Tàu khủng bố !
Việt Nam cũng vậy. Cả nước Việt Nam đang sống trong Khủng Bố. Ngoài Biên cương, hải
phận bị Khủng Bố Tàu với các « Tàu lạ » chiếm Biển Đông và các Hải Đảo. Các Quốc gia
bạn bè có la ó thì Việt Nam ta cũng hụ hợ « ăn có » vài hơi « gọi là »
Trong nước, thì Đảng Cộng sản Bắc Việt dùng Khủng Bố Tàu chiếm Biển Đông để làm vũ
khí Khủng Bố lại dân Việt Nam.
Tuồng Hát Bội, « Chỉnh lý Nội chiến Cung đình » của Đại Hội Đảng vừa qua cũng cố vai trò
Trọng Lú vâng lệnh Đảng Tàu cầm quyền Đảng Việt đã xong ! Đầu tháng Tư nầy, với tuồng
Cải lương Hò Quảng « Chỉnh lý hạ bệ chánh phủ cũ thay cơ quan đầu não mới của nước »,
nhà cầm quyền Cộng Sản Việt Nam sẽ nhơn danh an ninh, khủng bố, năng cấp Chiến dịch
Khủng bố quần chúng lên một bậc ! Những nhiều vụ bắt bớ, nhiều vụ đàn áp các bloggers,
diễn đàn điện tử hơn ! Vụ anh Ba Sàm là những bước đầu tiên để Việt Nam đi vào một chế độ
Khủng Bố. Đấu tháng Tư Đen nấy, hai tên lãnh đạo Nam kỳ bị « chỉnh lý hạ bệ » sẽ ngậm
miệng ăn tiến, ngồi chơi, xơi nước ? Để nhóm mới Bắc Phương từ nay tung hoành bán
nước kỹ hơn.
Thay Lời Kết:
Chỉ hy vọng : Dân Việt ta sẽ không biến thành dân Tàu đâu ? Sức mấy ! Các bạn hữu chớ
lo, dân Việt Nam ta chỉ là nô lệ Tàu thôi. Chất Đại Việt ta rất mạnh. Đạo Việt ta, Người Đại
Việt mãi mãi trường tồn !
Tiếng Việt ta vẫn được giữ, tiếp tục được nói ! Nhưng quấn áo ta, cơm gạo ta Tàu sẽ được Tàu
ban phát, đổi lấy công ăn việc làm rẻ tiền doTàu phân phối cho thôi ! Công An của Đảng
Trưởng Trọng Lú sẽ là những « đám cặp rằng » kiểm soát kỹ người Việt Nam. Sẽ không còn
6
thất nghiệp ! Mọi người sẽ có công việc làm giá rẻ, vừa đủ ăn, khôi chết đói. Tất cả Tàu sẽ
lo. Ơn Đảng, Ơn Tàu sẽ trùm cả xứ Việt !
Khủng Bố sẽ được Tàu và Việt Nam sử dụng như một chiến thuật ! Vừa ăn cướp vứa la
làng.
Mong rằng sống 41 năm với Khủng bố Cộng Sản Việt, dân Việt ta đủ kinh nghiệm chai lỳ và
cuối cùng cũng sẽ sống với Khủng bố Cộng Sản Tàu!
Còn Việt Nam ? Còn dân Đại Việt ta ? :
Một ngàn năm đô hộ Tàu, người Việt vẫn mãi mãi người Việt. Và con ngon hơn nữa !
Sức mạnh Sanh Tồn Dân tộc chúng ta đã chứng mình : Trong cả thế giới Tàu Khổng, trong cả
các quốc gia ảnh hưởng văn hóaTàu Khổng, trong tất cả Trăm dân tộc Việt (Bách Việt)
Chất Nam Việt, chất Lạc Việt, Đại Việt rõ ràng hơn cả vì nhứt quyết « Hổng phải Tàu !
Không bao giờ biến thành Tàu cả ! » Việt Nam ! Đại Việt mãi mãi ! Muôn năm !
Hồi Nhơn Sơn, Tháng Tư Đen thứ 41, năm thứ 36 nơi đất người.
Người con đất nước Đại Việt
Phan Văn Song
TRUNG CỘNG RỐI LOẠN
Trung Cộng – Cả một đất nước đang nổi loạn
Tác giả: James Griffiths
Nguyễn Trọng Dân lược dịch
Tầng lớp lao động công nhân thợ thuyền đã đóng góp đáng kể cho sự phát triển kinh tế tại Trung Cộng. Thế mà nay, nhà cầm quyền Cộng sản rêu rao là do giai cấp công nhân lãnh đạo đang lo lắng coi họ như là một lực lượng đang đe dọa đến an ninh chính trị – và dĩ nhiên, sự lo lắng này không phải là vô cớ hay thiếu cơ sở.
Bản án dành cho tám công nhân biểu tình đã được tòa án Nhân Dân của Đảng Cộng sản Trung Quốc tuyên bố.
Các công nhân, mỗi người bị kềm kẹp bởi hai người lính cùng với lực lượng cảnh sát dày đặt đằng sau lưng, lẳng lặng đứng nghe bản án của chính quyền do giai cấp công nhân lãnh đạo kết án họ, mỗi người từ sáu đến tám tháng tù.
Tội của họ là gì? – Biểu tình phản đối đi làm không được trả lương!
Cảnh tượng tại tòa án đúng là trò hề vạch mặt bản chất Cộng sản giả dối của cái gọi là chính quyền của giai cấp công nhân.
Hàng trăm người đổ tràn ra các quảng trường bùng binh kêu gọi “đả đảo bọn tham quan tư bản đỏ” và kêu gọi mọi người ủng hộ đòi lại công bằng cho những công nhân đã phải đi làm không được trả lương này trong lúc bọn công tố viên của đảng Cộng sản đang tuyên án một cách bất công phi lý với lý do tuyên truyền hết sức hổn xược bố láo được loan tải trên truyền thông báo chí do đảng Cộng sản độc quyền kiểm soát là các phạm nhân này cần phải được quản chế để “giáo dục về luật pháp”.
Và đây chỉ là một vụ điển hình xảy ra ở tỉnh Tứ Xuyên vào tháng Ba năm nay mà thôi nhưng đã cho thấy một thực trạng đen tối không lối thoát của giai cấp công nhân sống trong một chế độ Cộng sản – vốn được mang tiếng là do giai cấp công nhân lãnh đạo, trước tình hình kinh tế ngày một sa sút của xứ sở này.
Sau đây là tổng số vụ đình công của công nhân tại Trung Cộng năm 2015- tài liệu do tổ chức China Labor Bullertin cung cấp:
![images]()
Trung Quốc – Cả một đất nước đang nổi loạn
Cũng theo tổ chức China Labor Bulletin (CLB) có trụ sở tại Hồng Kông chuyên lo về đấu tranh đòi quyền lợi cho công nhân Trung Quốc, từ năm 2011 đến năm 2013, chỉ có 1200 cuộc đình công thế nhưng chỉ năm 2014 mà thôi, tổng số cuộc đình công đã vọt lên 1300 vụ!
Bước vào năm 2015, con số các vụ đình công vọt lên gấp đôi với 2700 vụ – mỗi ngày có hơn một vụ đình công tại Quảng Đông. Chiều hướng bùng phát gia tăng này đã không dừng lại mà còn tiếp diễn qua đến năm nay – 2016.
Bản đồ các cuộc đình công trình bày ở trên cho thấy gần như không có một quận hạt nào của Trung Quốc mà không có xảy ra biểu tình bởi các công nhân, một thực tế trái ngược với hình ảnh một Trung Hoa ổn định và phát triển mà Trung Cộng tuyên truyền trên truyền thông trước thế giới.
CLB loan báo như sau: “Vấn đề cốt lõi của tình trạng đen tối nêu trên là do các hãng xưởng đã không tuân thủ đúng các nguyên tắc căn bản của luật lao động, trong đó có việc trả lương đúng kỳ và thực thi bảo đảm quyền lợi của công nhân theo đòi hỏi của luật pháp; ngoài ra, giới chức tại địa phương đã hoàn toàn nhắm mắt làm ngơ trước những sai phạm này càng làm cho tình hình thêm tồi tệ.”
Cũng theo CLB, trước tình trạng bùng phát đình công khắp nơi, Bắc Kinh đang chuẩn bị đối phó bằng cách thu hẹp các đại công ty quốc doanh của mình, bắt đầu bằng việc sa thải một triệu tám công nhân viên từ ngành luyện kim sắt thép và ngành khai thác than.
![tmp-danlambao (1)]()
Bắc Kinh đã loan báo trên truyền thông sẽ ráng dành ra 15,4 tỷ Mỹ kim cho trợ cấp thất nghiệp trong hai năm tới đây.
Trong lúc đình công tại các hãng xưởng do ngoại quốc làm chủ được tường trình rõ ràng, chẳng hạn như cuộc đình công tại hãng Apple với hơn 10 ngàn công nhân tham gia tại Dongguan vào tháng Chín năm 2014, hầu hết tất cả các cuộc đình công khác (tại các xưởng quốc doanh) điều bị giấu nhẹm bưng bít mà chỉ được tiết lộ bởi các tổ chức không chính phủ liên quan đến nhân quyền.
Bất mãn về việc thiếu chi trả lương bổng cũng như tình trạng bóc lột nhân công thậm tệ đã dẫn đến bạo loạn.
Vào tháng Giêng năm nay, theo loan báo từ các viên chức tỉnh Ningxia, một công nhân đã đốt một chiếc xe buýt làm 17 người thiệt mạng để đòi lương.
Thời điểm chín mùi:
Vào năm 2010, cuộc đình công của công nhân tại phân xưởng lắp ráp của hãng Honda ở Nanhai đã báo hiệu cho thời điểm chín mùi của cao trào đấu tranh đòi bình đẳng lao động cho giới công nhân thợ thuyền Trung Quốc – lần đầu tiên các công nhân trẻ đã thành công khi vùng lên đòi hỏi công bằng cho quyền lợi của lao động tại Trung Quốc, theo nhận định của Eli Friedman, tác giả của cuốn sách “Insurgency Trap: Labor Politics in Postsocialist China.
![tmp-danlambao (3)]()
Toàn bộ hệ thống lắp ráp dây chuyền của hãng đột nhiên bị đình trệ khi người công nhân 23 tuổi tên là Tan Guocheng đã bấm vào nút “khẩn cấp” dùng để báo có tai nạn hay có sự cố để các công nhân rời khỏi phân xưởng trong an toàn và đồng thời liên tục hô to trong hệ thống điện đàm nội bộ phân xưởng: “Đả đảo tiền lương bóc lột! Đã đảo tiền lương bóc lột!”
Bận đồ đồng phục dành cho nhân công với cái nón hiệu Honda, vài chục công nhân rồi đến cả trăm công nhân bỏ đi ra sân bên ngoài công xưởng, vừa la khẩu hiệu phản đối bóc lột vừa hát những bài hát kêu gọi lòng tự hào dân tộc.
Cuộc biểu tình kéo dài được 19 ngày và được hầu hết các công nhân làm việc tại nơi này tham gia khiến nhân viên chính phủ hết đường đàn áp buộc phải áp lực lên hãng Honda làm theo yêu cầu của giới thợ thuyền để xoa dịu tình thế – thật là một chiến thắng hiếm thấy nhưng quan trọng cho giới thợ thuyền lao động Trung Quốc đang sống trong lòng xã hội độc tài cộng sản tàn bạo sẵn sàng đàn áp biểu tình đình công bằng vũ lực.
Mọi người điều thấy rõ mức thiệt hại về sản xuất gây ra bởi cuộc đình công đối với hãng Honda nhưng chưa ai được rõ mức độ cải thiện lương bổng mà Honda thỏa thuận để đi đến chấm dứt cuộc đình công.
Đình công tiếp tục tăng tại Trung Cộng:
Friedman còn cho biết thêm: “Đã có biết bao nhiêu cuộc biểu tình vào mùa hè năm ngoái đòi tăng lương, và trong một vài cuộc biểu tình, công đoàn tự lập đã được hình thành.”
Giới phân tích cho rằng công đoàn tự lấp đã được hình thành bất chấp sự kiểm soát chặt chẽ của Liên Hội Thương Mại Trung Quốc, có tên là All-China Federation of Trade Unions hay AFCTU, kiểm soát toàn bộ lực lượng công nhân tại Trung Cộng, một lực lượng công nhân lớn nhất thế giới.
Thành lập vào năm 1925 bởi Cộng đảng Trung Quốc, AFCTU nhanh chóng trở thành công đoàn quốc doanh đại diện và kiểm soát mọi hoạt động của toàn bộ lực lượng công nhân Trung Cộng cũng như là cơ quan quyết định đề ra tiều chuẩn quyền lợi cho công nhân Trung Quốc.
Mọi công đoàn tự lập chính đáng của công nhân ngoài sự kiểm soát của AFCTU điều coi là phạm pháp và có ý định chống lại Nhà nước
Giám đốc thông tin của CLB, ông Geoff Crothall cho rằng: “Công đoàn quốc doanh AFCTU chẳng thể nào là công đoàn thật sự của công nhân!”
Ngoại trừ một vài trường hợp hy hữu, công nhân hoàn toàn không được bầu chọn người đại diện của mình trong Công đoàn quốc doanh AFCTU và tệ nạn hối lộ, lợi dụng quyền chức xảy ra như cơm bữa trong công đoàn quốc doanh này.
Ông Crothall còn cho biết là “hầu hết các công chức Nhà nước trong công đoàn quốc doanh AFCTU chẳng biết gì về cách thức tổ chức công đoàn cũng như hoàn cảnh bóc lột thực tế đang diễn ra tại các hãng xưởng.”
Crothall khẳng định như sau: “Các công chức công đoàn quốc doanh AFCTU chỉ ngắm nghía đến đặc quyền đặc lợi có được từ chức vụ của họ mà thôi!”
ACFTU cũng giữ thái độ im lặng không phản ứng trước bài viết này!
Lần đầu tiên, công đoàn quốc doanh ACFTU gần đây đã chỉ định một công nhân không đảng tịch làm phó chủ tịch như cố gắng sơn phết nỗ lực đại diện cho người lao động từ Nhà nước.
Đình công sẽ gia tăng mạnh hơn nữa trong thời gian sắp tới:
Nếu năm 2015 được cho là năm kinh tế suy thoái và bộc phát đình công thì những năm tới đây, tình trạng đình công còn bộc phát mạnh hơn nữa, khi mà Bắc Kinh thực hiện quyết định sa thải cả triệu nhân công.
Hãng tin Reuter thừa nhận là cả triệu công nhân sẽ bị nhà nước sa thải nhằm cắt giảm nợ công sẽ là một cuộc điều chỉnh quy mô nhất kể từ thập niên 1990, mà trong đó, chính phủ sẽ phải chi trả 11, 2 tỷ Mỹ kim trợ cấp cho gần 28 triệu công nhân thất nghiệp.
Tổn phí của sự sa thải hàng loạt cũng là lý do khiến các viên chức bóp méo luật lệ luật lao động đang hiện hành tại Trung Cộng.
Trong kỳ họp Quốc Hội hàng năm vào tháng Ba, Bộ Trưởng Tài chính Trung Cộng là Lou Jiwei, một nhân vật chủ trương cứng rắn thu hẹp quyền lợi lao động, đã (láo lếu) tuyên bố đạo luật lao động hiện nay của Trung Cộng không công bằng, có quá nhiều điều khoản thiên vị cho người lao động gây khó khăn cho các nhà đầu tư ngoại quốc mở công xưởng để giải quyết tình trạng thất nghiệp.
Tên bộ trưởng này (ngụy biện) tuyên bố như sau và được đăng lại trên hãng thông tấn quốc doanh Xinhua của Trung Cộng: “Luật lệ lao động hiện nay khiến ban quản trị công ty rất khó khăn khi sa thải một công nhân lười biếng” (!)
Cũng vào tháng Hai năm nay, Bộ Trưởng Lao động và An-sinh Xã-hội, Yin Weimin cũng (láo lếu) cho rằng “đạo luật lao động hiện nay quá cứng ngắt về quy định lương bổng và tạo ra chi phí quá cao về lao động cho những nhà đầu tư” (!) Ông Bộ Trưởng này đã không cho bàn luận hỏi han gì thêm sau khi tuyên bố như vậy.
(Ghi chú: Tại sao đảng viên Cộng sản lại đi bênh vực cho bóc lột thế!)
Tại Benxi, trung tâm kỹ nghệ của tỉnh Lao Ninh, mọi người đã cảm nhận được sự u ám của sa thải và thất nghiệp. Công ty sắt thép quốc doanh tại nơi này đã cắt giảm lương bổng một cách tàn nhẫn để đối phó trước sự suy thoái nhu cầu sắt thép trên thị trường thế giới (link http://money.cnn.com/2016/03/11/news/economy/china-rust-belt-benxi-beijing/)
Một công nhân thừa nhận anh đã bị sa thải khỏi biên chế và được mướn lại đi làm trả lương theo ngày tức là làm ngày nào trả lương ngày đó nên mất hết mọi phúc lợi lao động từ y tế đến giờ nghĩ phép.
Người công nhân giấu tên này thừa nhận “Tôi không còn lựa chọn nào khác mà phải cắn răng đi làm chịu đựng bất công để có tiền mà nuôi con cái.”
Tại sao các Tổ Chức Không Chính Phủ viết tắt là NGOs (Non- Government Organizations) lại bị mang vạ?
Chính phủ Cộng sản đổ lỗi “sự nổi dậy của công nhân thợ thuyền là do các tổ chức dân sự thỉnh nguyện nằm ngoài sự kiểm soát của Cộng đảng – gọi tắt là NGOs xúi giục mặc dù tổng số các nhóm này rât ít ỏi trên toàn lãnh thổ Trung Quốc!”- Theo lời kể của ông Manfred Elfstrom, nhà nghiên thuộc viện nghiên cứu Cornell, đang quan sát nghiên cứu về cao trào phản kháng của công nhân Trung Quốc hiện nay.
Các nhóm công đoàn tự phát hiếm hoi ở Trung Cộng đã bị chủ tịch Tập Cận Bình dẹp tan khi ông bố ráp các nhóm NGOs. Theo như loan báo Ủy Ban Giám Sát của Quốc Hội Hoa Kỳ tại Trung Cộng với tên tiếng Anh là “the U.S. Congressional-Executive Commission on China” hay còn gọi tắt là CECC, thì vào tháng 12 năm ngoái, hơn 18 tổ chức công đoàn độc lập ở tỉnh Quảng Đông đã bị bắt giữ cũng như tra tấn để gây sợ hãi trong giới công nhân.
Elfstrom nói thêm: “các nhóm NGOs đang bị bắt bớ gắt gao trong thời gian gần đây. Vào thập niên trước, ít ra cũng có một vài nhóm gởi người đi học các lớp về cách thức tổ chức các hội nhóm phi chính phủ – nay thì không có nhóm nào cả.”
Nhiều nhóm NGO bị tê liệt không thể hoạt động, phải thường xuyên co cụm để sẵn sàng lánh nạn khi có bắt bớ. Wu Guijun, nguyên là một công nhân và nay đang hoạt đông tranh đấu cho sự bình đẳng của công nhân ở Shenzhen hiểu rõ những hiểm nguy mà minh phải đối diện.
Vào tháng Năm năm 2013, Wu, vì đã giúp đỡ cho 200 công nhân biểu tình phản đối xí nghiệp di dời đi nơi khác, người đàn ông 43 tuổi tốt bụng với mái tóc ngắn sáng sủa này đã bị giam giữ hơn cả năm với tội danh là “kêu gọi tụ tập “quần chúng” làm tắt nghẻn giao thông” cho đến ngày ông được thả.
Sử dụng số tiền dành dụm khoảng 11,350 đô la, ông Wu thành lập một tổ chức gọi là “Xin Gong Yi” mà chỉ có mỗi ông là thành viên chuyên đi cứu giúp các công nhân về luật pháp để quyền lợi của họ không bị chà đạp.
Không màn bị bắt bớ tù đày, ông Wu nói khó khăn lớn nhất của ông là tìm sự hỗ trợ về tài chánh để tổ chức ông có thể hoạt động ở phạm vi rộng lớn hơn. Ông Wu cho biết: “Tổ chức của tôi chỉ có một mình tôi và các người tình nguyện tốt bụng, không có tài chánh, chúng tôi không thể mướn thêm người để hoạt động.”
Các tổ chức phi chính phủ tại Trung Cộng muốn yên ổn hoạt động và vận động hậu thuẫn tài chánh từ thế giới phải “ăn công ký” hay thông đồng hối lộ các viên chức chính phủ- theo nhận định của một tổ chức thỉnh nguyện phi chính phủ có tên là “The International Center for Not-for-profit Law”. Tổ chức này chuyên giúp đỡ hổ trợ về luật pháp cho các hoạt động cải thiện xã hội dân-sự.
Mặc dù đạo luật “Phúc Lợi Xã Hội ” được ban hành và có hiệu lực vào tháng Chín, có ghi rõ bãi bỏ mọi cấm đoán các hoạt động gây quỹ cho từ thiện, thế nhưng vẫn chưa ai rõ là các công đoàn tự lập để giúp đỡ công nhân sẽ được phép hoạt động và sự hỗ trợ về tài chánh của thế giới cho những tổ chức công đoàn công đoàn công nhân tự lập vẫn còn hiệu lực cho đến bây giờ.
Bộ Trưởng Bộ Xã Hội không đưa ra câu trả lời rõ rệt khi được hỏi đạo luật mới này ảnh hưởng đến hoạt động của các công đoàn công nhân tự lập như thế nào.
Nỗi lo lắng về bạo loạn đình công sẽ dẫn đến cách mạng tại Trung Quốc:
Maya Wang, một người gốc Hoa nghiên cứu làm việc cho Human Rights Watch khẳng định: “Nhờ vào sự kiểm soát thông tin chặt chẽ của Cộng đảng cầm quyền mà giai cấp công nhân bần cùng không nhận ra họ không phải là những người duy nhất chịu bất công trong xã hội”
Bà Wang cho biết tiếp: “Giai cấp công nhân Trung Cộng hiện chưa nhận ra sự bất công mà họ chịu đựng là hiện trạng suy thoái của cả một hệ thống chính trị chứ không phải chỉ là bất công sai trái cục bộ riêng rẽ.”
Theo bà Wang, cũng là vì vậy mà những cuộc đình công của công nhân hiện nay – Xin trích: “chưa đủ sức lôi cuốn các tầng lớp nhân dân nghèo khó khác huởng ứng tham gia để tạo nên một sự đổi thay chính trị thật sự.”
“Mấu chốt căn bản nhất để né tránh khả năng cách mạng thay đổi chính trị xảy ra là làm thế nào để các cuộc biểu tình của công nhân không thể liên kết với nhau“- ông Friedman thừa nhận.
Trong lúc phản kháng chính trị trổi lên rầm rộ ở Tây Tạng, Hồng Kông hay ở Xiniang được cả thế giới biết đến thì theo ông Friedman, “phản kháng của công nhân trong lòng xã hội Trung Quốc mới thật sự đáng lo ngại đến an ninh chính trị.”
Friedman còn khẳng định: “Trung Cộng thật sự lo lắng giai cấp công nhân sẽ vùng lên làm cách mạng.”
Nỗi lo sợ này của Trung Cộng không phải là vô lý khi mà vào tháng Ba, công nhân làm việc ở mỏ than thuộc tỉnh Hắc Long Giang đã xuống đường để phản đối kế hoạch của nhà nước sa thải hơn một trăm ngàn công nhân viên chức thuộc công ty quốc doanh khai thác quặng mỏ có tên là Longmay Mining Group buộc Bí thư Lu Hao phải hủy bỏ kế hoạch sa thải này.
Quyết định bãi bỏ kế hoạch sa thải của Lu Hao làm xấu hổ cho nhà cầm quyền vì Lu Hao trước đó đã định đem kế họach sa thải một trăm ngàn công nhân tại Longmay Mining Group này như là thí điểm để nâng bi chính sách tái cấu trúc kinh tế quốc doanh của chủ tịch Tập Cận Bình để rồi sẽ dẫn đến sa thải hàng triệu công nhân trong tương lai gần.
Trước áp lực của công nhân biểu tình, Lu Hao buộc phải hứa hẹn hỗ trợ tài chánh, thanh toán tiền lương chưa trả còn thiếu của công nhân Và đồng thời, Lu Hao buộc phải chỉ trích giới quản lý của công ty Longmay Mining Group đã che giấu sự thật để nhằm xoa dịu tình thế trước mắt.
Lu Hao lúng túng biện minh ấm ớ cho qua phà rằng: “Tôi biết là công ty có mắc nợ lương đối với những người công nhân làm việc bên ngoài hầm mỏ nhưng tôi đã không biết là những thợ mõ cũng bị công ty thiếu lương. Tôi hoàn toàn sai về điều này.”
Longmay Mining Group đã im lặng như hến.
Bà Wang nói: “Bắc Kinh lo sốt vó vì sự nhận thức sức mạnh chính trị của giai cấp công nhân nếu có sẽ tạo ra một lực lượng đối kháng kinh khiếp cho sự an ninh chính trị của Bắc Kinh”. Bà Wang nhận xét thêm: “nếu chúng ta nhìn vào đối tượng đàn áp của Trung Cộng thì sẽ thấy ngay sự đàn áp được ưu tiên đặt lên nhưng lực lượng xã hội có đủ khả năng làm nguy hại đến sự cầm quyền của Cộng đảng và buộc chính quyền phải thay đổi để thích ứng.”
Friedman thì cho rằng nổi ám ảnh có chính biến cách mạng từ công nhân của Bắc Kinh là do bởi nhìn về quá khứ với kinh nghiệm thương đau từ các chế độ Cộng Sản khác.
“Quyết định của Cộng Sản Ba Lan cho phép người lao động có tự do hơn để làm dịu tình hình sau khi hàng loạt các cuộc đình công lớn xảy ra năm 1980 đã dẫn đến vai trò và ảnh huởng chính trị ngày mỗi mạnh lên của Công Đoàn Đoàn Kết Ba Lan – một tổ chức đầu tiên không nằm dưới sự kiểm soát của Cộng sản trong khối Hiệp ước Warsaw – để rồi dẫn đến đổ vỡ tan tành sự độc quyền của Cộng đảng không những ở Ba Lan mà còn lan ra nhiều nước Cộng Sản khác.”
Friedman thừa nhận: “Công Đoàn Đoàn Kết đã đóng một vai trò then chốt trong việc chấm dứt sự độc quyền của Cộng Sản tại Ba Lan.”
Ông Wu cảnh báo cho biết: “Mặc dù có thể xoa dịu được sự bực tức của công nhân mới thất nghiệp trong những năm 2000 bằng cách đưa ra chính sách tái định cư và hứa hẹn hổ trợ tìm kiếm việc làm trong khu vực tư nhân đang bùng nổ, thế nhưng nay chính quyền phải đối mặt với nhiều bất ổn căm phẩn từ công nhân ngày một mạnh hơn ở khắp mọi nơi.”
Ông Wu nói: “Công nhân (ở Trung Quốc) rất ít hiểu biết về những quyền lợi mà họ có, nhưng mà ngày hôm nay, trước bóc lột và bất công chịu đựng bấy lâu, công nhân (ở Trung Quốc) chỉ có một ý nghĩ quyết tâm duy nhất là tìm đủ cách đấu tranh để đòi lại cho bằng được quyền lợi mà họ đã bị tước đoạt.”
Nguồn: http://edition.cnn.com/2016/03/28/asia/china-strike-worker-protest-trade-union/index.html
Bản tiếng Việt: Nguyễn Trọng Dân
Nguyễn Trọng Dân lược dịch
Tầng lớp lao động công nhân thợ thuyền đã đóng góp đáng kể cho sự phát triển kinh tế tại Trung Cộng. Thế mà nay, nhà cầm quyền Cộng sản rêu rao là do giai cấp công nhân lãnh đạo đang lo lắng coi họ như là một lực lượng đang đe dọa đến an ninh chính trị – và dĩ nhiên, sự lo lắng này không phải là vô cớ hay thiếu cơ sở.
Bản án dành cho tám công nhân biểu tình đã được tòa án Nhân Dân của Đảng Cộng sản Trung Quốc tuyên bố.
Các công nhân, mỗi người bị kềm kẹp bởi hai người lính cùng với lực lượng cảnh sát dày đặt đằng sau lưng, lẳng lặng đứng nghe bản án của chính quyền do giai cấp công nhân lãnh đạo kết án họ, mỗi người từ sáu đến tám tháng tù.
Tội của họ là gì? – Biểu tình phản đối đi làm không được trả lương!
Cảnh tượng tại tòa án đúng là trò hề vạch mặt bản chất Cộng sản giả dối của cái gọi là chính quyền của giai cấp công nhân.
Hàng trăm người đổ tràn ra các quảng trường bùng binh kêu gọi “đả đảo bọn tham quan tư bản đỏ” và kêu gọi mọi người ủng hộ đòi lại công bằng cho những công nhân đã phải đi làm không được trả lương này trong lúc bọn công tố viên của đảng Cộng sản đang tuyên án một cách bất công phi lý với lý do tuyên truyền hết sức hổn xược bố láo được loan tải trên truyền thông báo chí do đảng Cộng sản độc quyền kiểm soát là các phạm nhân này cần phải được quản chế để “giáo dục về luật pháp”.
Và đây chỉ là một vụ điển hình xảy ra ở tỉnh Tứ Xuyên vào tháng Ba năm nay mà thôi nhưng đã cho thấy một thực trạng đen tối không lối thoát của giai cấp công nhân sống trong một chế độ Cộng sản – vốn được mang tiếng là do giai cấp công nhân lãnh đạo, trước tình hình kinh tế ngày một sa sút của xứ sở này.
Sau đây là tổng số vụ đình công của công nhân tại Trung Cộng năm 2015- tài liệu do tổ chức China Labor Bullertin cung cấp:
Trung Quốc – Cả một đất nước đang nổi loạn
Cũng theo tổ chức China Labor Bulletin (CLB) có trụ sở tại Hồng Kông chuyên lo về đấu tranh đòi quyền lợi cho công nhân Trung Quốc, từ năm 2011 đến năm 2013, chỉ có 1200 cuộc đình công thế nhưng chỉ năm 2014 mà thôi, tổng số cuộc đình công đã vọt lên 1300 vụ!
Bước vào năm 2015, con số các vụ đình công vọt lên gấp đôi với 2700 vụ – mỗi ngày có hơn một vụ đình công tại Quảng Đông. Chiều hướng bùng phát gia tăng này đã không dừng lại mà còn tiếp diễn qua đến năm nay – 2016.
Bản đồ các cuộc đình công trình bày ở trên cho thấy gần như không có một quận hạt nào của Trung Quốc mà không có xảy ra biểu tình bởi các công nhân, một thực tế trái ngược với hình ảnh một Trung Hoa ổn định và phát triển mà Trung Cộng tuyên truyền trên truyền thông trước thế giới.
CLB loan báo như sau: “Vấn đề cốt lõi của tình trạng đen tối nêu trên là do các hãng xưởng đã không tuân thủ đúng các nguyên tắc căn bản của luật lao động, trong đó có việc trả lương đúng kỳ và thực thi bảo đảm quyền lợi của công nhân theo đòi hỏi của luật pháp; ngoài ra, giới chức tại địa phương đã hoàn toàn nhắm mắt làm ngơ trước những sai phạm này càng làm cho tình hình thêm tồi tệ.”
Cũng theo CLB, trước tình trạng bùng phát đình công khắp nơi, Bắc Kinh đang chuẩn bị đối phó bằng cách thu hẹp các đại công ty quốc doanh của mình, bắt đầu bằng việc sa thải một triệu tám công nhân viên từ ngành luyện kim sắt thép và ngành khai thác than.
Bắc Kinh đã loan báo trên truyền thông sẽ ráng dành ra 15,4 tỷ Mỹ kim cho trợ cấp thất nghiệp trong hai năm tới đây.
Trong lúc đình công tại các hãng xưởng do ngoại quốc làm chủ được tường trình rõ ràng, chẳng hạn như cuộc đình công tại hãng Apple với hơn 10 ngàn công nhân tham gia tại Dongguan vào tháng Chín năm 2014, hầu hết tất cả các cuộc đình công khác (tại các xưởng quốc doanh) điều bị giấu nhẹm bưng bít mà chỉ được tiết lộ bởi các tổ chức không chính phủ liên quan đến nhân quyền.
Bất mãn về việc thiếu chi trả lương bổng cũng như tình trạng bóc lột nhân công thậm tệ đã dẫn đến bạo loạn.
Vào tháng Giêng năm nay, theo loan báo từ các viên chức tỉnh Ningxia, một công nhân đã đốt một chiếc xe buýt làm 17 người thiệt mạng để đòi lương.
Thời điểm chín mùi:
Vào năm 2010, cuộc đình công của công nhân tại phân xưởng lắp ráp của hãng Honda ở Nanhai đã báo hiệu cho thời điểm chín mùi của cao trào đấu tranh đòi bình đẳng lao động cho giới công nhân thợ thuyền Trung Quốc – lần đầu tiên các công nhân trẻ đã thành công khi vùng lên đòi hỏi công bằng cho quyền lợi của lao động tại Trung Quốc, theo nhận định của Eli Friedman, tác giả của cuốn sách “Insurgency Trap: Labor Politics in Postsocialist China.
Toàn bộ hệ thống lắp ráp dây chuyền của hãng đột nhiên bị đình trệ khi người công nhân 23 tuổi tên là Tan Guocheng đã bấm vào nút “khẩn cấp” dùng để báo có tai nạn hay có sự cố để các công nhân rời khỏi phân xưởng trong an toàn và đồng thời liên tục hô to trong hệ thống điện đàm nội bộ phân xưởng: “Đả đảo tiền lương bóc lột! Đã đảo tiền lương bóc lột!”
Bận đồ đồng phục dành cho nhân công với cái nón hiệu Honda, vài chục công nhân rồi đến cả trăm công nhân bỏ đi ra sân bên ngoài công xưởng, vừa la khẩu hiệu phản đối bóc lột vừa hát những bài hát kêu gọi lòng tự hào dân tộc.
Cuộc biểu tình kéo dài được 19 ngày và được hầu hết các công nhân làm việc tại nơi này tham gia khiến nhân viên chính phủ hết đường đàn áp buộc phải áp lực lên hãng Honda làm theo yêu cầu của giới thợ thuyền để xoa dịu tình thế – thật là một chiến thắng hiếm thấy nhưng quan trọng cho giới thợ thuyền lao động Trung Quốc đang sống trong lòng xã hội độc tài cộng sản tàn bạo sẵn sàng đàn áp biểu tình đình công bằng vũ lực.
Mọi người điều thấy rõ mức thiệt hại về sản xuất gây ra bởi cuộc đình công đối với hãng Honda nhưng chưa ai được rõ mức độ cải thiện lương bổng mà Honda thỏa thuận để đi đến chấm dứt cuộc đình công.
Đình công tiếp tục tăng tại Trung Cộng:
Friedman còn cho biết thêm: “Đã có biết bao nhiêu cuộc biểu tình vào mùa hè năm ngoái đòi tăng lương, và trong một vài cuộc biểu tình, công đoàn tự lập đã được hình thành.”
Giới phân tích cho rằng công đoàn tự lấp đã được hình thành bất chấp sự kiểm soát chặt chẽ của Liên Hội Thương Mại Trung Quốc, có tên là All-China Federation of Trade Unions hay AFCTU, kiểm soát toàn bộ lực lượng công nhân tại Trung Cộng, một lực lượng công nhân lớn nhất thế giới.
Thành lập vào năm 1925 bởi Cộng đảng Trung Quốc, AFCTU nhanh chóng trở thành công đoàn quốc doanh đại diện và kiểm soát mọi hoạt động của toàn bộ lực lượng công nhân Trung Cộng cũng như là cơ quan quyết định đề ra tiều chuẩn quyền lợi cho công nhân Trung Quốc.
Mọi công đoàn tự lập chính đáng của công nhân ngoài sự kiểm soát của AFCTU điều coi là phạm pháp và có ý định chống lại Nhà nước
Giám đốc thông tin của CLB, ông Geoff Crothall cho rằng: “Công đoàn quốc doanh AFCTU chẳng thể nào là công đoàn thật sự của công nhân!”
Ngoại trừ một vài trường hợp hy hữu, công nhân hoàn toàn không được bầu chọn người đại diện của mình trong Công đoàn quốc doanh AFCTU và tệ nạn hối lộ, lợi dụng quyền chức xảy ra như cơm bữa trong công đoàn quốc doanh này.
Ông Crothall còn cho biết là “hầu hết các công chức Nhà nước trong công đoàn quốc doanh AFCTU chẳng biết gì về cách thức tổ chức công đoàn cũng như hoàn cảnh bóc lột thực tế đang diễn ra tại các hãng xưởng.”
Crothall khẳng định như sau: “Các công chức công đoàn quốc doanh AFCTU chỉ ngắm nghía đến đặc quyền đặc lợi có được từ chức vụ của họ mà thôi!”
ACFTU cũng giữ thái độ im lặng không phản ứng trước bài viết này!
Lần đầu tiên, công đoàn quốc doanh ACFTU gần đây đã chỉ định một công nhân không đảng tịch làm phó chủ tịch như cố gắng sơn phết nỗ lực đại diện cho người lao động từ Nhà nước.
Đình công sẽ gia tăng mạnh hơn nữa trong thời gian sắp tới:
Nếu năm 2015 được cho là năm kinh tế suy thoái và bộc phát đình công thì những năm tới đây, tình trạng đình công còn bộc phát mạnh hơn nữa, khi mà Bắc Kinh thực hiện quyết định sa thải cả triệu nhân công.
Hãng tin Reuter thừa nhận là cả triệu công nhân sẽ bị nhà nước sa thải nhằm cắt giảm nợ công sẽ là một cuộc điều chỉnh quy mô nhất kể từ thập niên 1990, mà trong đó, chính phủ sẽ phải chi trả 11, 2 tỷ Mỹ kim trợ cấp cho gần 28 triệu công nhân thất nghiệp.
Tổn phí của sự sa thải hàng loạt cũng là lý do khiến các viên chức bóp méo luật lệ luật lao động đang hiện hành tại Trung Cộng.
Trong kỳ họp Quốc Hội hàng năm vào tháng Ba, Bộ Trưởng Tài chính Trung Cộng là Lou Jiwei, một nhân vật chủ trương cứng rắn thu hẹp quyền lợi lao động, đã (láo lếu) tuyên bố đạo luật lao động hiện nay của Trung Cộng không công bằng, có quá nhiều điều khoản thiên vị cho người lao động gây khó khăn cho các nhà đầu tư ngoại quốc mở công xưởng để giải quyết tình trạng thất nghiệp.
Tên bộ trưởng này (ngụy biện) tuyên bố như sau và được đăng lại trên hãng thông tấn quốc doanh Xinhua của Trung Cộng: “Luật lệ lao động hiện nay khiến ban quản trị công ty rất khó khăn khi sa thải một công nhân lười biếng” (!)
Cũng vào tháng Hai năm nay, Bộ Trưởng Lao động và An-sinh Xã-hội, Yin Weimin cũng (láo lếu) cho rằng “đạo luật lao động hiện nay quá cứng ngắt về quy định lương bổng và tạo ra chi phí quá cao về lao động cho những nhà đầu tư” (!) Ông Bộ Trưởng này đã không cho bàn luận hỏi han gì thêm sau khi tuyên bố như vậy.
(Ghi chú: Tại sao đảng viên Cộng sản lại đi bênh vực cho bóc lột thế!)
Tại Benxi, trung tâm kỹ nghệ của tỉnh Lao Ninh, mọi người đã cảm nhận được sự u ám của sa thải và thất nghiệp. Công ty sắt thép quốc doanh tại nơi này đã cắt giảm lương bổng một cách tàn nhẫn để đối phó trước sự suy thoái nhu cầu sắt thép trên thị trường thế giới (link http://money.cnn.com/2016/03/11/news/economy/china-rust-belt-benxi-beijing/)
Một công nhân thừa nhận anh đã bị sa thải khỏi biên chế và được mướn lại đi làm trả lương theo ngày tức là làm ngày nào trả lương ngày đó nên mất hết mọi phúc lợi lao động từ y tế đến giờ nghĩ phép.
Người công nhân giấu tên này thừa nhận “Tôi không còn lựa chọn nào khác mà phải cắn răng đi làm chịu đựng bất công để có tiền mà nuôi con cái.”
Tại sao các Tổ Chức Không Chính Phủ viết tắt là NGOs (Non- Government Organizations) lại bị mang vạ?
Chính phủ Cộng sản đổ lỗi “sự nổi dậy của công nhân thợ thuyền là do các tổ chức dân sự thỉnh nguyện nằm ngoài sự kiểm soát của Cộng đảng – gọi tắt là NGOs xúi giục mặc dù tổng số các nhóm này rât ít ỏi trên toàn lãnh thổ Trung Quốc!”- Theo lời kể của ông Manfred Elfstrom, nhà nghiên thuộc viện nghiên cứu Cornell, đang quan sát nghiên cứu về cao trào phản kháng của công nhân Trung Quốc hiện nay.
Các nhóm công đoàn tự phát hiếm hoi ở Trung Cộng đã bị chủ tịch Tập Cận Bình dẹp tan khi ông bố ráp các nhóm NGOs. Theo như loan báo Ủy Ban Giám Sát của Quốc Hội Hoa Kỳ tại Trung Cộng với tên tiếng Anh là “the U.S. Congressional-Executive Commission on China” hay còn gọi tắt là CECC, thì vào tháng 12 năm ngoái, hơn 18 tổ chức công đoàn độc lập ở tỉnh Quảng Đông đã bị bắt giữ cũng như tra tấn để gây sợ hãi trong giới công nhân.
Elfstrom nói thêm: “các nhóm NGOs đang bị bắt bớ gắt gao trong thời gian gần đây. Vào thập niên trước, ít ra cũng có một vài nhóm gởi người đi học các lớp về cách thức tổ chức các hội nhóm phi chính phủ – nay thì không có nhóm nào cả.”
Nhiều nhóm NGO bị tê liệt không thể hoạt động, phải thường xuyên co cụm để sẵn sàng lánh nạn khi có bắt bớ. Wu Guijun, nguyên là một công nhân và nay đang hoạt đông tranh đấu cho sự bình đẳng của công nhân ở Shenzhen hiểu rõ những hiểm nguy mà minh phải đối diện.
Vào tháng Năm năm 2013, Wu, vì đã giúp đỡ cho 200 công nhân biểu tình phản đối xí nghiệp di dời đi nơi khác, người đàn ông 43 tuổi tốt bụng với mái tóc ngắn sáng sủa này đã bị giam giữ hơn cả năm với tội danh là “kêu gọi tụ tập “quần chúng” làm tắt nghẻn giao thông” cho đến ngày ông được thả.
Sử dụng số tiền dành dụm khoảng 11,350 đô la, ông Wu thành lập một tổ chức gọi là “Xin Gong Yi” mà chỉ có mỗi ông là thành viên chuyên đi cứu giúp các công nhân về luật pháp để quyền lợi của họ không bị chà đạp.
Không màn bị bắt bớ tù đày, ông Wu nói khó khăn lớn nhất của ông là tìm sự hỗ trợ về tài chánh để tổ chức ông có thể hoạt động ở phạm vi rộng lớn hơn. Ông Wu cho biết: “Tổ chức của tôi chỉ có một mình tôi và các người tình nguyện tốt bụng, không có tài chánh, chúng tôi không thể mướn thêm người để hoạt động.”
Các tổ chức phi chính phủ tại Trung Cộng muốn yên ổn hoạt động và vận động hậu thuẫn tài chánh từ thế giới phải “ăn công ký” hay thông đồng hối lộ các viên chức chính phủ- theo nhận định của một tổ chức thỉnh nguyện phi chính phủ có tên là “The International Center for Not-for-profit Law”. Tổ chức này chuyên giúp đỡ hổ trợ về luật pháp cho các hoạt động cải thiện xã hội dân-sự.
Mặc dù đạo luật “Phúc Lợi Xã Hội ” được ban hành và có hiệu lực vào tháng Chín, có ghi rõ bãi bỏ mọi cấm đoán các hoạt động gây quỹ cho từ thiện, thế nhưng vẫn chưa ai rõ là các công đoàn tự lập để giúp đỡ công nhân sẽ được phép hoạt động và sự hỗ trợ về tài chánh của thế giới cho những tổ chức công đoàn công đoàn công nhân tự lập vẫn còn hiệu lực cho đến bây giờ.
Bộ Trưởng Bộ Xã Hội không đưa ra câu trả lời rõ rệt khi được hỏi đạo luật mới này ảnh hưởng đến hoạt động của các công đoàn công nhân tự lập như thế nào.
Nỗi lo lắng về bạo loạn đình công sẽ dẫn đến cách mạng tại Trung Quốc:
Maya Wang, một người gốc Hoa nghiên cứu làm việc cho Human Rights Watch khẳng định: “Nhờ vào sự kiểm soát thông tin chặt chẽ của Cộng đảng cầm quyền mà giai cấp công nhân bần cùng không nhận ra họ không phải là những người duy nhất chịu bất công trong xã hội”
Bà Wang cho biết tiếp: “Giai cấp công nhân Trung Cộng hiện chưa nhận ra sự bất công mà họ chịu đựng là hiện trạng suy thoái của cả một hệ thống chính trị chứ không phải chỉ là bất công sai trái cục bộ riêng rẽ.”
Theo bà Wang, cũng là vì vậy mà những cuộc đình công của công nhân hiện nay – Xin trích: “chưa đủ sức lôi cuốn các tầng lớp nhân dân nghèo khó khác huởng ứng tham gia để tạo nên một sự đổi thay chính trị thật sự.”
“Mấu chốt căn bản nhất để né tránh khả năng cách mạng thay đổi chính trị xảy ra là làm thế nào để các cuộc biểu tình của công nhân không thể liên kết với nhau“- ông Friedman thừa nhận.
Trong lúc phản kháng chính trị trổi lên rầm rộ ở Tây Tạng, Hồng Kông hay ở Xiniang được cả thế giới biết đến thì theo ông Friedman, “phản kháng của công nhân trong lòng xã hội Trung Quốc mới thật sự đáng lo ngại đến an ninh chính trị.”
Friedman còn khẳng định: “Trung Cộng thật sự lo lắng giai cấp công nhân sẽ vùng lên làm cách mạng.”
Nỗi lo sợ này của Trung Cộng không phải là vô lý khi mà vào tháng Ba, công nhân làm việc ở mỏ than thuộc tỉnh Hắc Long Giang đã xuống đường để phản đối kế hoạch của nhà nước sa thải hơn một trăm ngàn công nhân viên chức thuộc công ty quốc doanh khai thác quặng mỏ có tên là Longmay Mining Group buộc Bí thư Lu Hao phải hủy bỏ kế hoạch sa thải này.
Quyết định bãi bỏ kế hoạch sa thải của Lu Hao làm xấu hổ cho nhà cầm quyền vì Lu Hao trước đó đã định đem kế họach sa thải một trăm ngàn công nhân tại Longmay Mining Group này như là thí điểm để nâng bi chính sách tái cấu trúc kinh tế quốc doanh của chủ tịch Tập Cận Bình để rồi sẽ dẫn đến sa thải hàng triệu công nhân trong tương lai gần.
Trước áp lực của công nhân biểu tình, Lu Hao buộc phải hứa hẹn hỗ trợ tài chánh, thanh toán tiền lương chưa trả còn thiếu của công nhân Và đồng thời, Lu Hao buộc phải chỉ trích giới quản lý của công ty Longmay Mining Group đã che giấu sự thật để nhằm xoa dịu tình thế trước mắt.
Lu Hao lúng túng biện minh ấm ớ cho qua phà rằng: “Tôi biết là công ty có mắc nợ lương đối với những người công nhân làm việc bên ngoài hầm mỏ nhưng tôi đã không biết là những thợ mõ cũng bị công ty thiếu lương. Tôi hoàn toàn sai về điều này.”
Longmay Mining Group đã im lặng như hến.
Bà Wang nói: “Bắc Kinh lo sốt vó vì sự nhận thức sức mạnh chính trị của giai cấp công nhân nếu có sẽ tạo ra một lực lượng đối kháng kinh khiếp cho sự an ninh chính trị của Bắc Kinh”. Bà Wang nhận xét thêm: “nếu chúng ta nhìn vào đối tượng đàn áp của Trung Cộng thì sẽ thấy ngay sự đàn áp được ưu tiên đặt lên nhưng lực lượng xã hội có đủ khả năng làm nguy hại đến sự cầm quyền của Cộng đảng và buộc chính quyền phải thay đổi để thích ứng.”
Friedman thì cho rằng nổi ám ảnh có chính biến cách mạng từ công nhân của Bắc Kinh là do bởi nhìn về quá khứ với kinh nghiệm thương đau từ các chế độ Cộng Sản khác.
“Quyết định của Cộng Sản Ba Lan cho phép người lao động có tự do hơn để làm dịu tình hình sau khi hàng loạt các cuộc đình công lớn xảy ra năm 1980 đã dẫn đến vai trò và ảnh huởng chính trị ngày mỗi mạnh lên của Công Đoàn Đoàn Kết Ba Lan – một tổ chức đầu tiên không nằm dưới sự kiểm soát của Cộng sản trong khối Hiệp ước Warsaw – để rồi dẫn đến đổ vỡ tan tành sự độc quyền của Cộng đảng không những ở Ba Lan mà còn lan ra nhiều nước Cộng Sản khác.”
Friedman thừa nhận: “Công Đoàn Đoàn Kết đã đóng một vai trò then chốt trong việc chấm dứt sự độc quyền của Cộng Sản tại Ba Lan.”
Ông Wu cảnh báo cho biết: “Mặc dù có thể xoa dịu được sự bực tức của công nhân mới thất nghiệp trong những năm 2000 bằng cách đưa ra chính sách tái định cư và hứa hẹn hổ trợ tìm kiếm việc làm trong khu vực tư nhân đang bùng nổ, thế nhưng nay chính quyền phải đối mặt với nhiều bất ổn căm phẩn từ công nhân ngày một mạnh hơn ở khắp mọi nơi.”
Ông Wu nói: “Công nhân (ở Trung Quốc) rất ít hiểu biết về những quyền lợi mà họ có, nhưng mà ngày hôm nay, trước bóc lột và bất công chịu đựng bấy lâu, công nhân (ở Trung Quốc) chỉ có một ý nghĩ quyết tâm duy nhất là tìm đủ cách đấu tranh để đòi lại cho bằng được quyền lợi mà họ đã bị tước đoạt.”
Nguồn: http://edition.cnn.com/2016/03/28/asia/china-strike-worker-protest-trade-union/index.html
Bản tiếng Việt: Nguyễn Trọng Dân
Tuesday, April 5, 2016
THẠCH LAM * HAI ĐỨA TRẺ
Hai đứa trẻ
THẠCH LAM
Tiếng trống thu không(1) trên cái chợ của huyện nhỏ; từng tiếng một vang xa để gọi buổi chiều. Phương tây đỏ rực như lửa cháy và những đám mây ánh hồng như hòn than sắp tàn. Dãy tre làng trước mặt đen lại và cắt hình rơ rệt trên nền trời.
Chiều, chiều rồi. Một chiều êm ả như ru, văng vẳng tiếng ếch nhái kêu ran ngoài đồng ruộng theo gió nhẹ đưa vào. Trong cửa hàng hơi tối, muỗi đã bắt đầu vo ve. Liên ngồi yên lặng bên mấy quả thuốc sơn đen; đôi mắt chị bóng tối ngập đầy dần và cái buồn của buổi chiều quê thấm thía vào tâm hồn ngây thơ của chị: Liên không hiểu sao, nhưng chị thấy lòng buồn man mác trước cái giờ khắc của ngày tàn.
- Em thắp đèn lên chị Liên nhé?
Nghe tiếng An, Liên đứng dậy trả lời:
- Hẵng thong thả một lát nữa cũng được. Em ra ngồi đây với chị kẻo trong muỗi.
An bỏ bao diêm xuống bàn cùng chị ra ngoài chỏng ngồi; chiếc chỏng nan lún xuống và kêu cót két.
- Cái chỏng này sắp gãy rồi chị nhỉ?
- Ừ để rồi chị bảo mẹ mua cái khác thay vào.
Hai chị em gượng nhẹ ngồi yên nhìn ra phố. Các nhà đã lên đèn cả rồi, đèn treo trong nhà bác phở Mĩ, đèn Hoa Kì leo lét trong nhà ông Cửu, và đèn dây sáng xanh trong hiệu khách...
Những nguồn ánh sáng đều chiếu ra ngoài phố khiến cát lấp lánh từng chỗ và đường mấp mô thêm vì những hònđá nhỏ một bên sáng một bên tối.
Chợ họp giữa phố văn từ lâu. Người về hết và tiếng ồn ào cũng mất. Trên đất chỉ còn rác rưởi, vỏ bưởi, vỏ thị, lá nhãn và bã mía. Một mùi âm ẩm bốc lên, hơi nóng của ban ngày lẫn mùi cát bụi quen thuộc quá, khiến chị em Liên tưởng là mùi riêng của đất, của quê hương này. Một vài người bán hàng về muộn đang thu xếp hàng hóa, đ̣n gánh đã xỏ sẵn vào quang rồi, họ còn đứng nói chuyện với nhau ít câu nữa.
Mấy đứa trẻ con nhà nghèo ở ven chợ cúi lom khom trên mặt đất đi lại tìm tòi. Chúng nhặt nhạnh thanh nứa, thanh tre, hay bất cứ cái gì có thể dùng được của các người bán hàng để lại, Liên trông thấy động lòng thương nhưng chính chị cũng không có tiền để mà cho chúng nó.
Trời nhá nhem tối, bây giờ chị em Liên mới thấy thằng cu bé xách điếu đóm và khiêng hai cái ghế trên lưng ở trong ngơ đi ra; chị Tí, mẹ nó, theo sau, đội cái chỏng trên đầu và tay mang không biết bao nhiêu là đồ đạc: tất cả cái cửa hàng của chị.
- Sao hôm nay chị dọn hàng muộn thế?
Chị Tí để chỏng xuống đất, bày biện các bát uống nước mãi rồi mới chép miệng trả lời Liên:
- Ối chao, sớm với muộn mà có ăn thua gì.
Ngày, chị đi mò cua bắt tép; tối đến chị mới dọn cái hàng nước này dưới gốc cây bàng, bên cạnh cái mốc gạch. Để bán cho ai? Mấy người phu gạo hay phu xe, thỉnh thoảng có mấy chú lính lệ (2) trong huyện hay người nhà thầy thừa (3) đi gọi chân tổ tôm, cao hứng vào hàng chị uống bát nước chè tươi và hút điếu thuốc lào. Chị Tí chả kiếm được bao nhiêu, nhưng chiều nào chị cũng dọn hàng, từ chập tối cho đến đêm.
Chị kê xong chỏng ghế, dịch ngọn đèn Hoa Kì lại để ngồi têm trầu, còn thằng cu thì loay hoay nhóm lửa để nấu nồi nước chè. Lúc bấy giờ chị mới ngẩng lên nói chuyện với Liên:
- Còn cô chưa dọn hàng à?
Liên giật mình, kêu khẽ: Chết chửa! Rồi đứng dậy giục em:
- Vào đóng cửa hàng thôi, không mẹ mắng chết.
An đáp:
- Hôm nay chưa chắc mẹ có ra không, chị ạ. Mẹ còn bận làm gạo cơ mà.
Ngày nào, cứ chập tối, mẹ Liên tạt ra thăm hàng một lần, và bà dặn hễ cứ trống thu không là phải đóng cửa hàng lại. Thế mà Liên mải ngồi nhìn phố quên mất! Bây giờ Liên vội vàng vào thắp đèn, xếp những quả (4) sơn đen lại, trong lúc An đi tìm then để cài cửa cho chắc chắn. Cái cửa hàng hai chị em trông coi - là một cửa hàng tạp hóa nhỏ xíu, mẹ Liên dọn ngay từ khi cả nhà bỏ Hà Nội về quê ở, vì thầy Liên mất việc. Một gian hàng bé thuê lại của bà lão móm ngăn ra bằng một tấm phên nứa dán giấy nhật trình (5). Mẹ Liên giao cho Liên trông coi - bà còn bận làm hàng xáo (6) - và buổi tối thì hai chị em cùng ngủ đây để trông hàng.
Liên đếm lại những phong thuốc lào, xếp vào ḥm các bánh xà pḥng còn lại, vừa lẩm nhẩm tính tiền hàng. Hôm nay ngày phiên mà bán cũng chẳng ăn thua gì.
- Có phải buổi trưa em bán cho bà Lực hai bánh xà phòng không?
An ngẫm nghĩ rồi đáp:
- Vâng, bà ta mua hai bánh, còn cụ Chi lấy chịu nửa bánh nữa.
Liên với cái bàn tính để cộng số tiền. Nhưng trong hàng nóng và muỗi quá, chị ngần ngại rồi xếp hết cả tiền vào tráp không tính nữa:
- Thôi, để mai tính một thể.
An nhìn chị, chỉ đợi lúc ấy. Hai chị em cùng vội muốn đóng cửa hàng để lại ra ngoài kia, ngồi trên chỏng ngắm nhìn phong cảnh ngoài phố. Liên khóa vội tráp tiền với
một chiếc chìa khóa chị đeo vào cái dây xà tích bạc (7) ở thắt lưng, chiếc xà tích và cái khóa chị quý mến và hãnh diện, vì nó tỏ ra chị là người con gái lớn và đảm đang.
- A, cô bé làm gì thế?
Nghe câu nói tiếp theo một tiếng cười khanh khách, chị em Liên không cần ngoảnh mặt ra cũng biết là ai đã vào hàng. Đó là cụ Thi, một bà già hơi điên, vẫn mua rượu ở hàng Liên. Liên đã biết tính bà, chị lẳng lặng rót một cút rượu ti (8) đầy đưa cho cụ; chị không dám nhìn mặt cụ, và trong lòng hơi run sợ, chị mong cho cụ chóng đi. Cụ cầm cút rượu soi lên rồi cười gịn giã nói:
- A, em Liên thảo nhỉ. Hôm nay lại rót đầy cho chị đây.
Cụ ngửa cổ ra đằng sau, uống một hơi cạn sạch, rồi vừa chép miệng vừa lần ruột tượng trả tiền - Cụ để ba đồng xu vào tay Liên, xoa đầu chị một cái rồi lảo đảo bước ra ngoài. Hai chị em Liên đứng sững nhìn theo cụ đi lần vào bóng tối, tiếng cười khanh khách nhỏ dần về phía làng.
o O o
Trời đã bắt đầu đêm, một đêm mùa hạ êm như nhung và thoảng qua gió mát. Đường phố và các ngơ con dần dần chứa đầy bóng tối. Các nhà đã đóng im ỉm, trừ một vài cửa hàng còn thức, nhưng cửa chỉ để hé ra một khe ánh sáng. Trẻ con tụ họp nhau ở thềm hè, tiếng cười nói vui vẻ, khiến An thèm muốn nhập bọn với chúng để nô đùa, nhưng sợ trái lời mẹ dặn phải coi hàng, nên hai chị em đành ngồi yên trên chỏng, đưa mắt theo dơi những bóng người về muộn, từ từ đi trong đêm.
Ṿm trời hàng ngàn ngôi sao ganh nhau lấp lánh, lẫn với vệt sáng của những con đom đóm bay là trên mặt đất hay leo vào cành cây. An và Liên lặng ngước mắt lên nhìn các vì sao để tìm sông Ngân Hà và con vịt theo sau ông Thần Nông. Vũ trụ thăm thẳm bao la đối với tâm hồn hai đứa trẻ như đầy bí mật và xa lạ và làm mỏi trí nghĩ, nên chỉ một lát hai chị em lại chúi nhìn về mặt đất, về quầng sáng thân mật chung quanh ngọn đèn lay động trên chỏng hàng của chị Tí. Về phía huyện, một chấm lửa khác nhỏ và vàng lơ lửng đi trong đêm tối, mất đi, rồi lại hiện ra... An trỏ tay bảo chị:
- Kìa, hàng phở của bác Siêu đã đến kia rồi.
Tiếng đòn gánh kĩu kịt nghe rơ rệt, khói theo gió tạt lại chỗ hai chị em: bác Siêu đã tới gần, đặt gánh phở xuống đường. Bác cúi xuống, nhóm lại lửa, thổi vào cái nứa con. Bóng bác mênh mang ngả xuống đất một vùng và kéo dài đến tận hàng rào hai bên ngơ. An là Liên ngửi thấy mùi phở thơm, nhưng ở cái huyện nhỏ này, quà bác Siêu bán là một thứ quà xa xỉ, nhiều tiền, hai chị em không bao giờ mua được. Liên nhớ lại khi ở Hà Nội chỉ được hưởng những thức quà ngon, lạ - bấy giờ mẹ Liên nhiều tiền - được đi chơi bờ hồ uống những cốc nước lạnh xanh đỏ. Ngoài ra, kỷ niệm nhớ lại không rơ rệt, chỉ là một vùng sáng rực và lấp lánh. Hà Nội nhiều đèn quá! Từ khi nhà Liên dọn về đây, từ khi có cái cửa hàng này, đêm nào Liên và em cũng phải ngồi trên chiếc chỏng tre dưới gốc bàng với cái tối của quang cảnh phố chung quanh.
Đêm tối đối với Liên quen lắm, chị không sợ nó nữa. Tối hết cả, con đường thăm thẳm ra sông, con đường qua chợ về nhà, các ngơ vào làng lại sẫm đen hơn nữa. Giờ chỉ còn ngọn đèn con của chị Tí, và cái bếp lửa của bác Siêu chiếu sáng một vùng đất cát; trong cửa hàng, ngọn đèn của Liên, ngọn đèn vặn nhỏ, thưa thớt từng hột sáng lọt qua phên nứa. Tất cả phố xá trong huyện bây giờ thu nhỏ lại nơi hàng nước của chị Tí. Thêm được một gia đình bác xẩm ngồi trên manh chiếu, cái thau sắt trắng để trước mặt, nhưng bác chưa hát vì chưa có khách nghe.
Chị Tí phe phẩy cành chuối khô đuổi ruồi bò trên mấy thức hàng, chậm rãi nói:
- Giờ muộn thế này mà họ chưa ra nhỉ?
Chị muốn nói mấy chú lính trong huyện, mấy người nhà của cụ thừa, cụ lục (9) là những khách hàng quen của chị. Bác Siêu đáp vẩn vơ.
- Hôm nay trong ông giáo cũng có tổ tôm. Dễ họ không phải đi gọi đâu.
Vợ chồng bác xẩm góp chuyện bằng mấy tiếng đàn bầu bần bật trong yên lặng. Thằng con bò ra đất, ngoài manh chiếu, nghịch nhặt những rác bẩn vùi trong cát bên đường. Chừng ấy người trong bóng tối mong đợi một cái gì tươi sáng cho sự sống nghèo khổ hằng ngày của họ.
o O o
An và Liên đã buồn ngủ ríu cả mắt. Tuy vậy hai chị em vẫn cố gượng để thức khuya chút nữa, trước khi vào hàng đóng cửa đi ngủ. Mẹ vẫn dặn phải thức đến khi tàu xuống - Ðường sắt đi ngang qua ngay trước mặt phố - để bán hàng, may ra còn có một vài người mua. Nhưng cũng như mọi đêm, Liên không trông mong còn ai đến mua nữa. Với lại đêm họ chỉ mua bao diêm, hai gói thuốc là cùng. Liên và em cố thức là vì cớ khác, vì muốn được nhìn chuyến tàu. Chín giờ có chuyến tàu ở Hà Nội đi qua huyện. Đó là sự hoạt động cuối cùng của đêm khuya.
An đã nằm xuống gối đầu lên đùi chị, mí mắt sắp sửa rơi xuống, còn dặn với:
- Tàu đến chị đánh thức em dậy nhé.
- Ừ, em cứ ngủ đi.
Liên khẽ quạt cho An, vuốt lại mái tóc tơ. Đầu em bé nặng dần trên người Liên; chị ngồi yên không động đậy. Qua khe lá của cành bàng ngàn sao vẫn lấp lánh; một con đom đóm bám vào dưới mặt lá, vùng sáng nhỏ xanh nhấp nháy rồi hoa bàng rụng xuống vai Liên khe khẽ, thỉnh thoảng từng loạt một. Tâm hồn Liên yên tĩnh hẳn, có những cảm giác mơ hồ không hiểu.
Trống cầm canh (10) ở huyện đánh tung lên một tiếng ngắn, khô khan, không vang động ra xa, rồi chìm ngay vào bóng tối. Người vắng mãi, trên hàng ghế chị Tí mới có hai ba bác phu ngồi uống nước và hút thuốc lào. Nhưng một lát từ phố huyện đi ra, hai ba người cầm đèn lồng lung lay các bóng dài: mấy người làm công ở hiệu khách đi đón bà chủ ở tỉnh về. Bác Siêu nghển cổ nhìn ra phía ga, lên tiếng:
- Đèn ghi đã ra kia rồi.
Liên cũng trông thấy ngọn lửa xanh biếc, sát mặt đất, như ma trơi. Rồi tiếng còi xe lửa ở đâu vang lại, trong đêm khuya kéo dài ra theo gió xa xôi. Liên đánh thức em:
- Dậy đi, An. Tàu đến rồi.
An nhỏm dậy, lấy tay dụi mắt cho tỉnh hẳn. Hai chị em nghe thấy tiếng dồn dập, tiếng xe rít mạnh vào ghi. Một làn khói bừng sáng trắng lên đằng xa, tiếp đến tiếng hành khách ồn ào khe khẽ. Mấy năm nay buôn bán kém nên người lên xuống ít, có khi hai chị em đợi chờ chẳng thấy ai. Trước kia, ở sân ga, có mấy hàng cơm mở đón khách, đèn sáng cho đến nửa đêm. Nhưng bây giờ họ đóng cửa cả rồi, cũng im lặng tối đen như ngoài phố.
Hai chị em chờ không lâu. Tiếng còi đã rít lên, và tàu rầm rộ đi tới. Liên dắt em đứng dậy để nhìn đoàn xe vụt qua, các toa đèn sáng trưng, chiếu ánh cả xuống đường. Liên chỉ thoáng trông thấy những toa hạng trên sang trọng lố nhố những người, đồng và kền lấp lánh, và các cửa kính sáng. Rồi chiếc tàu đi vào đêm tối, để lại những đốm than đỏ bay tung trên đường sắt. Hai chị em còn nhìn theo cái chấm đỏ của chiếc đèn xanh trên toa sau cùng, xa xa mãi rồi khuất sau rặng tre.
- Tàu hôm nay không đông nhỉ, chị nhỉ.
Liên cầm tay em không đáp. Chuyến tàu đêm nay không đông như mọi khi, thưa vắng người và hình khư kém sáng hơn. Nhưng họ ở Hà Nội về! Liên lặng theo mơ tưởng. Hà Nội xa xăm, Hà Nội sáng rực vui vẻ và huyên náo. Con tàu như đã đem một chút thế giới khác đi qua. Một thế giới khác hẳn đối với Liên, khác hẳn cái vầng sáng ngọn đèn của chị Tí và ánh lửa của bác Siêu. Đêm tối vẫn bao bọc chung quanh, đêm của đất quê, và ngoài kia, đồng ruộng mênh mang và yên lặng.
- Thôi đi ngủ đi chị.
Liên vỗ vai em ngồi xuống chỏng. An cũng ngồi xuống và ngả đầu vào vai Liên. Tiếng vang động của xe hỏa đã nhỏ dần, và mất dần trong bóng tối, lắng tai cũng không nghe thấy nữa. Sao trên trời vẫn lấp lánh. Cả phố huyện bây giờ mới thật là hết náo động, chỉ còn đêm khuya, tiếng trống cầm canh và tiếng chó cắn. Từ phía ga, bóng đêm lồng với bóng người đi về; chị Tí đương sửa soạn đồ đạc và bác Siêu đã gánh hàng đi vào trong làng, còn vợ chồng bác xẩm ngủ gục trên manh chiếu tự bao giờ.
Liên quay lại nhìn em thấy An cũng đã ngủ say, tay nắm chặt tà áo chị và đầu vẫn dựa vào vai. Liên nhìn quanh đêm tối, gió đã thoáng lạnh và đom đóm không còn nữa. Chị cúi xuống vực em vào trong hàng, mắt cũng đã ríu lại. Chị gài cửa cẩn thận và vặn nhỏ đèn đặt trên cái quả thuốc sơn đen. Rồi Liên đến bên em nằm xuống. Chị gối đầu lên tay nhắm mắt lại. Những cảm giác ban ngày lắng đi trong tâm hồn Liên và hình ảnh của thế giới quanh mình mờ đi trong mắt chị. Liên thấy mình sống giữa bao nhiêu sự xa xôi không biết như chiếc đèn con của chị Tí chỉ chiếu sáng một vùng đất nhỏ. Nhưng Liên không nghĩ được lâu; mắt chị nặng dần, rồi sau Liên ngập vào giấc ngủ yên tĩnh, cũng yên tĩnh như đêm ở trong phố, tịch mịch và đầy bóng tối.
(Nắng trong vườn - Đời nay - Hà Nội, 1938)
Chú giải:
(1) Thu không: chiều tối, lính huyện đánh trống thu quân và đóng cổng thành (thành bảo vệ huyện đường) sau khi xem xét trong thành không có gì khả nghi.
(2) Lính lệ: lính nhưng không có vũ trang chỉ làm các việc tạp dịch, hầu hạ quan lại, giữ trật tự trong dinh quan huyện.
(3) Thầy thừa: thừa phái. Một loại viên chức Nhà nước phụ trách công việc ở các pḥng khác nhau trong một huyện đường.
(4) Quả: một thứ dụng cụ dùng để đựng hàng khô, hình tròn có nắp, cốt trong bằng tre đan, bên ngoài thường sơn mầu đen hoặc mầu nâu, mầu đỏ.
(5) Nhật trình: báo hằng ngày.
(6) Làm hàng xáo: đong thóc, xay giã, giần sàng thành gạo rồi đem bán.
(7) Xà tích: một thứ đồ trang sức của phụ nữ ngày xưa thường là một sợi dây mạ bạc giắt ở thắt lưng có đeo chìa khóa, hộp vôi ăn trầu.
(8) Rượu ti: rượu do công ty rượu được Nhà nước (thời Pháp thuộc) bảo trợ sản xuất bán cho dân một cách hợp pháp.
(9) Cụ lục (lục sự): loại viên chức nhà nước ngành tòa án (ở đây là cấp huyện).
(10) Trống cầm canh: người xưa chia thời gian một đêm làm năm canh. Đầu mỗi canh có điểm trống.
THỤY KHUÊ * NHẤT LINH - TÔ HẢI
THỤY KHUÊ * NHẤT LINH
Thụy Khuê
Nhất Linh (1906-1963)
Tiểu sử
Nhất Linh, tên thật là Nguyễn Tường Tam[1] sinh ngày 25/7/1906, tại huyện Cẩm Giàng tỉnh Hải Dương, trong một gia đình sáu trai, một gái. Trừ người anh cả Nguyễn Tường Thụy, là công chức không dính líu đến văn nghệ và chính trị, từ người anh thứ hai Nguyễn Tường Cẩm, mất tích ở gần Hà Nội, đến Nhất Linh - Nguyễn Tường Tam, Tứ Ly Hoàng Ðạo - Nguyễn Tường Long, Nguyễn Thị Thế, Thạch Lam - Nguyễn Tường Lân và bác sĩ Nguyễn Tường Bách, đều là những người tham dự vào văn chương. Nguyễn Thị Thế và Nguyễn Tường Bách viết hồi ký về gia đình Nguyễn Tường; và năm anh em Nhất Linh có những đóng góp tích cực trong việc quản trị các cơ sở báo chí và nhà in của Tự Lực Văn Ðoàn.
Thích văn chương từ nhỏ, năm 16 tuổi Nhất Linh làm thơ đăng báo Trung Bắc Tân Văn, và năm 18 tuổi, có bài Bình Luận Văn Chương Về Truyện Kiều trong Nam Phong Tạp Chí.
Cuối năm 1923 đậu bằng Cao Tiểu. Nhưng vì chưa đến tuổi vào trường cao đẳng, nên làm thư ký sở tài chính Hà Nội, kết duyên văn nghệ với Tú Mỡ Hồ Trọng Hiếu, viết Nho Phong. Lấy vợ và theo ban cao đẳng. Lúc đầu, năm 1924 học thuốc được một năm thì bỏ, chuyển sang học Mỹ Thuật, được một năm cũng bỏ.
1926, Nguyễn Tường Tam vào Nam, gặp Trần Huy Liệu, Vũ Ðình Di định cùng làm báo. Nhưng vì tham dự đám tang Phan Chu Trinh, hai người này bị bắt, Nguyễn Tường Tam phải trốn sang Cao Miên, sống bằng nghề vẽ và tìm đường đi du học.
1927 du học Pháp. Ðậu cử nhân khoa học. Ở Pháp ông nghiên cứu về nghề báo và nghề xuất bản.
1930 trở về nước. Nhất Linh cùng hai em là Hoàng Ðạo và Thạch Lam xin ra tờ báo trào phúng Tiếng Cười, nhưng thiếu tiền, báo chưa ra được, thì giấy phép quá hạn, bị rút.
Từ 1930 đến 1932, Nguyễn Tường Tam dạy tư ở các trường Thăng Long và Gia Long. Ở đây ông quen với Trần Khánh Giư - Khái Hưng. Sẵn có tờ Phong Hóa của giáo sư Phạm Hữu Ninh vừa đình bản, Nhất Linh mua lại và tục bản tờ Phong Hóa.
Kể từ ngày 22/9/1932, báo Phong Hóa ra 8 trang lớn, chú trọng về văn chương và trào phúng, tạo ra ba nhân vật điển hình: Xã Xệ, Lý Toét và Bang Bạnh.
Tự Lực Văn Ðoàn được thành lập năm 1933 với 7 người: Nhất Linh, Khái Hưng, Thạch Lam, Hoàng Ðạo, Tú Mỡ, Nguyễn Gia Trí và Thế Lữ. Về vai trò lãnh đạo của Nhất Linh, Tú Mỡ kể lại:
"Anh Tam thuê một cái nhà nhỏ ở ấp Thái Hà để mấy anh em làm việc. Tôi đi làm thì chớ, về đến đấy bàn bạc về cái tôn chỉ của nhà báo và soạn bài vở dự bị cho đủ in trong sáu tháng. Anh Tam vừa viết, vừa vẽ. Anh đặt ra mục này, mục nọ, giao cho mọi người. Anh có lối làm việc rất khoa học. Anh đã giao cho ai việc gì thì chỉ có chuyên việc ấy. Nhiều lúc tôi muốn viết những bài thuộc về loại khác, anh khuyên chỉ nên chuyên về một lối. Có lẽ là một điều rất hay cho chúng ta. Tôi có thể nói, anh Tam là người đã tạo ra Tú Mỡ vậy[2].
Năm 1936, Phong Hóa bị đóng cửa vì Hoàng Ðạo viết bài châm biếm Hoàng Trọng Phu. Tờ Ngày Nay -trước đã ra kèm với Phong Hóa- tiếp tục và kế tiếp Phong Hóa. Tháng 12 năm 1936, trên báo Ngày Nay, Nhất Linh phát động phong trào Ánh Sáng cùng nhóm Tự Lực, chống lại các nhà ổ chuột ở các khu lao động.
Năm 1939, Nguyễn Tường Tam lập đảng Hưng Việt, sau đổi thành Ðại Việt Dân Chính. Hoạt động chống Pháp của nhóm Tự Lực trở thành công khai.
Năm 1940, Hoàng Ðạo, Khái Hưng, Nguyễn Gia Trí bị Pháp bắt, bị đầy lên Sơn La, đến 1943 mới được thả. Trong thời gian này, Thạch Lam và Nguyễn Tường Bách tiếp tục quản trị tờ Ngày Nay. Cuối năm 1941, Ngày Nay bị đóng cửa.
1942 Nhất Linh chạy sang Quảng Châu, Thạch Lam mất tại Hà Nội vì bệnh lao.
Tại Quảng Châu, Liễu Châu, gặp Nguyễn Hải Thần và Hồ Chí Minh mới ở tù ra, Nguyễn Tường Tam cũng bị giam 4 tháng. Trong thời gian từ 1942 đến 1944, ông học Anh văn và Hán văn, hoạt động trong Cách Mạng Ðồng Minh Hội, rồi về Côn Minh hoạt động trong hàng ngũ Việt Nam Quốc Dân Ðảng. Sự tranh chấp, bắt bớ và thủ tiêu giữa hai đảng Việt Minh và Việt Quốc càng ngày càng gia tăng. Giữa năm 1945, Nguyễn Tường Tam trở về Hà Giang với quân đội, nhưng rồi lại quay lại Côn Minh và đi Trùng Khánh. Giai đoạn này đã được phản ánh trong Giòng Sông Thanh Thủy.
Theo lệnh của Nhất Linh từ Trung Quốc gửi về, báo Ngày Nay lại tục bản, khổ nhỏ, ngày 5 tháng 3 năm 1945 và trở thành cơ quan ngôn luận của Việt Nam Quốc Dân Ðảng, với Hoàng Ðạo, Khái Hưng, Nguyễn Gia Trí và Nguyễn Tường Bách.
Biến cố 19 tháng 8 năm 1945 bùng nổ. Việt Minh lên nắm chính quyền. Ngày Nay bị đóng cửa và phân tán.
Sau chiến tranh Việt Pháp ngày 19 tháng 12 năm 1946, Khái Hưng rời Hà Nội, tản cư về quê vợ ở Nam Ðịnh. Tại đây, bị công an Việt Minh bắt, ông bị thủ tiêu năm 1947.
Hoàng Ðạo và Nguyễn Tường Bách chạy sang Trung Quốc. Hoàng Ðạo mất ở Quảng Châu tháng 8 năm 1948.
Thời điểm1946, Việt Minh và Quốc Gia chủ trương hòa hoãn và hợp tác. Ðầu tháng 6/1946, Nguyễn Tường Tam trở về Hà Nội. Hợp tác với chính phủ liên hiệp kháng chiến, giữ ghế Bộ trưởng ngoại giao, cầm đầu phái đoàn Việt Nam dự hội nghị trù bị Ðà Lạt.
Ðược cử làm trưởng phái đoàn đi dự hội nghị Fontainebleau, nhưng ông từ chối và bỏ sang Tầu, gặp cựu hoàng Bảo Ðại, và ở lại Trung Hoa 4 năm.
Cuối năm 1950, ông trở về Hà Nội và tuyên bố không thuộc đảng phái nào, không hoạt động chính trị. Tháng 4/195 , vào Nam, mở nhà xuất bản Phượng Giang, tái bản những sách Tự Lực Văn Ðoàn.
Năm 1953 lên Ðà Lạt ở ẩn, sống với hoa lan ven suối Ða Mê.
1958 rời Ðà Lạt về Sài Gòn, chủ trương tờ Văn Hóa Ngày Nay, phát hành được 11 số thì bị đình bản.
Dính líu đến vụ đảo chính ngày 11/11/1960, ông bị chính quyền Ngô Ðình Diệm gọi ra xử ngày 8/7/1963. Nhất Linh uống thuốc độc tự tử ngày 7/7/1963.
Tác phẩm
Trong 40 năm hoạt động văn học và chính trị, Nhất Linh đã hoàn thành trên 20 tác phẩm, và những sách sau đây đã được xuất bản:
Nho phong, viết năm 1924, in năm 1926
Người quay tơ, 1926
Anh phải sống, viết chung với Khái Hưng 1932-1933
Gánh hàng hoa, viết chung với Khái Hưng 1934
Ðời mưa gió, viết chung với Khái Hưng 1934
Nắng thu, 1934
Ðoạn tuyệt, 1934-1935
Ði Tây, 1935
Lạnh lùng, 1935-1936
Hai buổi chiều vàng, 1934-1937
Thế rồi một buổi chiều, 1934-1937
Ðôi bạn, 1936-1937
Bướm trắng, 1938-1939
Xóm Cầu Mới, 1949-1957
Viết và đọc tiểu thuyết, 1952-1961
Giòng sông Thanh Thủy, 1960-1961.
(Tiểu sử soạn năm 1996)
Nhìn lại sự nghiệp Nhất Linh
Ngày nay, hầu như không ai chối cãi giá trị của Nhất Linh, Khái Hưng, Thạch Lam, Hoàng Đạo và Tự Lực Văn Ðoàn trong công việc cải tạo xã hội, giải phóng phụ nữ, sau Hồ Biểu Chánh ở trong Nam, họ đã đặt nền móng cho một nền văn học quốc ngữ ở Bắc, mà trước và sau họ chưa có một văn đoàn nào đạt được ảnh hưởng sâu xa trong xã hội như vậy. Nhưng còn một khía cạnh khác ít được chú ý, và có lẽ quan trọng hơn, đó là tư tưởng của Nhất Linh, dòng ý thức sâu sắc về sự thoát ly của con người, về những nét tiêu cực trong lý tưởng cách mạng, về tính ngắn hạn của hạnh phúc, về sự trường tồn của văn hóa, văn nghệ... Những yếu tố cơ bản này, vừa lặn sâu dưới đáy các tác phẩm, vừa bao trùm toàn bộ những sáng tác của Nhất Linh, kể từ tập truyện ngắn Người Quay Tơ viết năm 1926 đến những tác phẩm cuối cùng như bộ trường thiên Dòng Sông Thanh Thủy[3] viết năm 60-61. Như vậy, tìm hiểu Nhất Linh cũng là đào xới những ẩn tưởng chìm sâu trong lòng tác phẩm, mà một «đọc đi» chưa thể thấu, cần có thêm một «đọc lại ».
Sự nghiệp văn học của Nhất Linh có thể chia làm hai giai đoạn: Giai đoạn đầu từ 1932 đến 1936 với các tác phẩm chính mang tính luận đề: Anh Phải Sống, Gánh Hàng Hoa, Ðoạn Tuyệt, Lạnh Lùng ... Và giai đoạn sau, từ Ðôi Bạn, Bướm Trắng đến Xóm Cầu Mới, Dòng Sông Thanh Thủy, Nhất Linh đã ra khỏi giới hạn luận đề để viết về những khắc khoải nội tâm của con người.
Có một nghịch lý là đối với phần đông độc giả, dường như tên tuổi Nhất Linh chỉ gắn liền với các tác phẩm luận đề như Ðoạn Tuyệt, Lạnh Lùng, ... Khi Nhất Linh từ bỏ tiểu thuyết luận đề, đấu tranh xã hội để bước vào tiểu thuyết nghệ thuật và tư tưởng, thì Ðôi Bạn, Bướm Trắng đã ít người đọc hơn.
Sau 1954, Nhất Linh cho ra đời những tác phẩm không kém phần quan trọng, nhưng ít được dư luận biết đến, hoặc nếu đề cập, cũng không được đánh giá đúng mức, đó là tập tiểu luận Viết Và Ðọc Tiểu Thuyết và hai cuốn trường giang tiểu thuyết Dòng Sông Thanh Thủy và Xóm Cầu Mới [4].
Ở Ðoạn Tuyệt, Lạnh Lùng Nhất Linh vẽ nên cảnh xung đột trực tiếp giữa lối sống cũ và mới. Ðể bênh vực người phụ nữ, Nhất Linh đã không ngần ngại đẩy hoàn cảnh đến mức độ cực đoan nhất, lấy phần quyết thắng về phe Loan, người phụ nữ tân thời, tranh đấu cho quyền làm người trong xã hội Khổng Mạnh.
Ở Ðôi Bạn, Nhất Linh đi xa hơn. Ông không dựa trên tình tiết, không dựa trên cốt truyện để xây dựng tiểu thuyết nữa. Nhất Linh đi sâu vào nội tâm, xây dựng nghệ thuật trên sự tinh vi của nhận thức. Cảm giác, xúc giác, khứu giác là những yếu tố chính trong cơ lực con người, bắc cầu giữa tâm giới và ngoại giới. Nhất Linh cho người đọc thưởng thức những mùi hương, những say sưa của hạnh phúc, của ánh nắng chiều, của mầu thời gian thoáng nhạt. Dũng với Loan trong Ðôi Bạn đã khác xa Dũng với Loan trong Ðoạn Tuyệt. Dũng Loan trong Ðôi Bạn "cao" hơn, giúp ta nhớ lại, duyệt lại, học lại những cảm giác đã mất, dẫn ta bước vào thời gian và không gian liên tưởng, cho ta những rung động mới, những ấn tượng "tinh khôi ban đầu".
Bướm Trắng đi sâu vào khía cạnh triết lý. Trương, trong Bướm Trắng, biết mình bị lao, chỉ còn sống được có một năm, bập bềnh giữa sống và chết. Qua Trương, Nhất Linh phân tâm con người trước cái chết; một sự phân tâm chính mình, có tính cách tiền định. Bằng lối nhìn trầm lặng, Nhất Linh bình thản phanh phui các cửa ngõ nội tâm biến dạng và bối rối của Trương, không phải để tìm kiếm một lối thoát cho Trương hay cho mình, mà để cùng nhập cuộc phiêu lưu của một người mất hướng.
Thanh Thủy là một dòng sông nhỏ, chảy qua biên giới Việt Trung, gần Hà Giang. Dòng Sông Thanh Thủy là cuốn tiểu thuyết duy nhất của Nhất Linh viết về chính trị. Dòng Sông Thanh Thủy được viết khá vội vàng, trong thời điểm 60-61. Thời kỳ Nhất Linh đã bị chính quyền Ngô Ðình Diệm truy lùng và bắt bớ. Về phương diện kỹ thuật tiểu thuyết, Dòng Sông Thanh Thủy hơi loãng, thua Ðôi Bạn, Bướm Trắng và Xóm Cầu Mới, nhưng có giá trị lịch sử và nhân văn. Truyện về giai đoạn kinh hoàng của cách mệnh, hai đảng Việt Nam Quốc Dân Ðảng, gọi tắt là Việt Quốc, và Việt Minh thanh toán nhau trong bắt bớ và thủ tiêu. Thế mèo vồ chuột của hai đảng đã được Nhất Linh mô tả trong Dòng Sông Thanh Thủy một cách lạnh lùng và tường tận.
Xóm Cầu Mới tác phẩm dang dở của Nhất Linh, cuốn tiểu thuyết không có cốt truyện, được Phượng Giang in thành hai tập, trên 700 trang. Bản thảo bị thất lạc nhiều năm -theo nhà xuất bản Phượng Giang- tình cờ tìm thấy vào ngày giỗ thứ mười của Nhất Linh. Ðây là tác phẩm quan trọng mang những kỳ vọng của Nhất Linh về một bộ tiểu thuyết trường giang trên mười ngàn trang, diễn tả những phức tạp muôn mặt của cuộc đời. Tác phẩm được viết đi viết lại tất cả 5 lần. Lần đầu năm 40 tại Hà Nội. Lần thứ hai năm 43 tại Quảng Châu. Lần thứ ba năm 49 tại Hương Cảng. Về nước năm 51, Nhất Linh viết lại lần thứ tư tại Hà Nội. Và trước khi in một số chương trên Văn Hóa Ngày Nay, Nhất Linh sửa lại lần chót bên dòng suối Ða Mê, tại Fim Nôm Ðà Lạt vào năm 57.
Xóm Cầu Mới viết về cuộc sống của một xóm nhỏ, với năm gia đình, địa vị xã hội khác nhau, trong nửa đầu thế kỷ XX. Khác với những tiểu thuyết trước, thường giới hạn trong một hạng người: trí thức tiểu tư sản, như trường hợp Gánh Hàng Hoa, Ðoạn Tuyệt, Lạnh Lùng, Ðôi Bạn, Bướm Trắng. Ở Xóm Cầu Mới Nhất Linh khảo sát nhiều hạng người. Ông tạo ra một xã hội nhỏ, trong đó con người giàu, nghèo đều có tương quan mật thiết với nhau, mỗi nhân cách là một chân dung nhân linh hoạt và sâu sắc. Những giăng mắc xã hội và nội tâm đều đồng quy trong Xóm Cầu Mới. Nhất Linh đã viết được sự sống.
Ý thức thoát ly tìm hạnh phúc trong Đôi Bạn
Gió lên! Gió nữa lên!, Gió lên! Lạy trời gió lên! Những lời cầu nguyện của hai chị em đứa bé nhặt lá bàng trong đêm khuya vang lên như một nguyện cầu giải thoát, báo hiệu ý thức thoát ly trong Đôi Bạn. Gió lên! Gió nữa lên! trên bến đò gió và bến đò đời.
Nhặt lá bàng mở đầu Đôi Bạn[5] xuất thần đưa ra hai bối cảnh: Một Nhất Linh bất động trước tờ giấy trắng sao trắng thế. Chữ cứ bặt vắng. Bỗng có tiếng bật ra: "Trời muốn trở rét" và ngòi bút chạy... trong khi bên ngoài những âm khác đồng thanh: Gió lên! Gió nữa lên! Tiếng hai đứa bé cầu trời, chúng chạy lăng quăng, nhặt, bó, nhặt, bó, con chị mắng thằng em, tiếng chúng vang trong đêm khuya cùng tiếng lá bàng, chạm vào tường, lăn xuống đất. Chuyện ngoài đời, chuyện đời trên giấy, cả hai không liên hệ gì, nhưng đã thần cảm gặp nhau trong đêm nay. Những đứa bé ấy có thật không? Hay chỉ là tưởng tượng? Dũng nữa? Dũng, người bạn tha thiết yêu cầu Nhất Linh viết về đời mình, bởi "những nỗi đau khổ, băn khoăn của tôi, hẳn cũng là những nỗi băn khoăn của anh, của các bạn chúng ta" (Nhặt lá bàng). Dũng là ai? Là Nhất Linh hay cũng là tưởng tượng? Tất cả đều mờ ảo, trùng phức nhưng có một điều chắc chắn rõ ràng là động cơ, động cơ nào đã thúc đẩy cuộc đời và tưởng tượng xích lại gần nhau? Động cơ nào đã gọi những tiếng vang trong tiềm thức Nhất Linh, tiếng đứa bé, tiếng Dũng, tiếng Loan, tiếng đôi bạn, tiếng các bạn cùng cất lên trong tác phẩm như muốn giao hưởng những hình hài, những cảm xúc, khổ đau, hạnh phúc của cuộc đời? Động cơ ấy phải là gió. Gió ngẫu nhiên đến bất ngờ như hứng và rét trở thành phương tiện ngôn ngữ: Trời muốn trở rét. Gió, rét đã nhiều lần đến, rồi đi, nhưng chỉ có hôm nay, lúc này, chúng mới tạo thành một hợp âm của xuất thần và ngôn ngữ: cả hai cùng cầu gió, bởi không có gió chắc gì lá đã rơi, hứng đã đến, mà có gió trời lại rét lắm, gió đem chia ly, gió tạo ý thức thoát ly, gió làm vật đổi sao rời, gió gây nghịch cảnh; tiểu thuyết và cuộc đời xoay quanh cái trục nghịch cảnh ấy: vừa mong gió, vừa ngại gió bởi gió đem rét mướt, gió sẽ chia lìa, nhưng nếu không có gió sẽ chẳng có thoát ly, chẳng có hành trình ... đôi bạn.
*
"Anh phải sống vượt ra ngoài xã hội bình thường" câu nói và cũng là lời tự nhủ của Dũng hay của Nhất Linh, như thể từ miệng Khái Hưng nói ra; Dũng, con một ông tuần phủ và đời Dũng hình như có cái gì rất giống đời Khái Hưng "Tôi sinh ra đã phải chọn một sự bất công là sống trong cảnh giàu sang không đích đáng, tôi không có quyền hưởng, tôi không muốn hưởng". Những người bạn Dũng cũng thế, cũng có những nét giống Nhất Linh, Khái Hưng, và con đường họ đi, cái chết của họ cũng bí mật không khác gì cái chết của những Khái Hưng, Hoàng Đạo, ... cuộc đời họ hình như chỉ là "một sự tìm kiếm không bao giờ ngừng". Dũng là một mẩu Khái Hưng? Dũng là một mẩu Nhất Linh? Dù từ cái xương sườn, xương sống của Nhất Linh hay Khái Hưng chui ra Dũng, hay từ tình bạn cụ thể của hai người thoát thai thành đôi bạn, điều đó không mấy quan trọng, chỉ biết Dũng là một tâm hồn "trung ương" phủ giàn lên một thế hệ. Dũng tạo ra một sự say mê tập thể, Dũng có khả năng quyến rũ nhiều tầng lớp thanh niên lên đường, và đó là phần nội lực tinh thần của Tự Lực Văn Đoàn mà Nhất Linh là người chủ soái, đã nắm bắt, để nhào nặn nên Dũng. Đôi bạn Dũng Trúc phải chăng là xạ ảnh của Nhất Linh-Khái Hưng? Rồi Dũng/Loan đồng điệu với Trương/Thu trong Bướm Trắng, Triết/Thoa trong Hai Buổi Chiều Vàng, Thanh/Ngọc trong Giòng Sông Thanh Thủy, Nghĩa/Nhung trong Lạnh Lùng, Siêu/Mùi trong Xóm Cầu Mới ... Những nhân vật của Nhất Linh, nói theo ngôn ngữ bây giờ, có một quan hệ "liên văn bản" với nhau, với thời cuộc và với chính tác giả. Họ cùng có một ý chí "muốn vượt ra ngoài hoàn cảnh sống của mình". Muốn thoát ly. Thoát ly gia đình. Thoát ly xã hội. Thoát ly cuộc đời. Những nhân vật của Nhất Linh dù là bạn hay người tình, chỉ gặp nhau một thời, không sống trọn đời, bởi họ không tin có một thứ hạnh phúc kéo dài trọn kiếp. Có thể nói Lan và Ngọc trong Hồn Bướm Mơ Tiên đã "khai trương" thế giới "đôi bạn", rồi tất cả những "đôi bạn" của đôi bạn Nhất Linh-Khái Hưng đã tạo nên một thế giới sống ngoài hiện thực, trong tiểu thuyết Tự Lực Văn Đoàn. Thế giới này như một vòm trời tân tạo phản ảnh những suy tư, trăn trở của thế hệ thanh niên những năm 30-40, những chao đảo xã hội thời Pháp thuộc, những đụng chạm cũ-mới, những nỗi đau của lựa chọn làm quan hay làm cách mạng? Ở hay đi? Những trăn trở ấy đã bám sát, hấp dẫn thanh niên, làm kim chỉ nam dẫn đường cho họ. Nhưng thế giới của Dũng và các bạn cũng lại vô cùng bất lực và xa lạ với thực tế cuộc đời, bởi họ đã nhìn thấy những bi đát trong phận người mà không thể tìm ra một giải pháp.
*
Dũng muốn thoát ly gia đình vì chàng không thể sống mãi trong cảnh giàu sang của gia đình mà chàng biết là không chính đáng và "hễ cứ lúc nào chàng dịu lòng để cố tìm cách yêu cha thì chàng lại đau xót thấy những hành vi tàn ác của ông tuần mà chàng tưởng đã quên hẳn rồi, hiện ra như bức rào ngăn cản" (trang 188). Thấy những bộ mặt khốn khó của dân làng, những người túng quẫn, cùng khổ, bị ông tuần đánh, chửi, Dũng khó chịu vì những người bị đánh không kháng cự, mà trái lại, còn nói nịnh: "Bẩm, cụ lớn đánh là cụ lớn thương, hôm thượng thọ cụ cố, cụ lớn cầm đầu con rập vào tường [...] Thế mới biết cụ lớn còn khỏe" (trang 98). Dũng muốn bênh vực họ nhưng rồi cuối cùng "chàng nhận thấy ông tuần và những người dân trong làng có liên lạc mật thiết với nhau [...] chàng thấy chàng trơ vơ đứng riêng hẳn ra ngoài" (trang 186). Cái thế giới phản kháng, chống lại mọi áp bức mà Dũng mong muốn, không có trong đầu óc dân làng. Họ yên phận chịu nhận số kiếp yếu kém "từ đời kiếp nào rồi". Mối tương quan đàn áp và chịu đựng giữa ông tuần và dân làng là một tương quan mà Dũng không cắt nghĩa được. Dũng thấy mình ngoại cuộc, ở đây không ai cần Dũng, bởi cuộc đời không cần những Don Quichotte. Những nhận thức ấy đã dẫn đến quyết định: "Chàng cầm dao cắt mạnh quả hồng làm đôi ... (trang 189), "giản dị như không ... phải đoạn tuyệt hẳn mới gọi là đi ... Chàng muốn được như con bướm thoát khỏi cái kén tối tăm" (trang 190). Nhưng thoát ly không có nghĩa là tìm ra một lý tưởng. Bởi Dũng biết chắc là không có lý tưởng, khi Thái đi, Dũng đã tự hỏi: "Anh Thái đi như vậy để làm gì? Chẳng qua không biết làm gì nữa thì liều lĩnh" (trang 31) và "Dũng có cái cảm tưởng rằng Thái đi như là đi thay cho mình, hình như tất cả những nỗi chán chường, đau khổ của một đời mình, Thái đã đem theo hết" (trang 32).
Cuộc đời "quằn quại" của Thái dường như gắn liền vớiø cuộc đời Nhất Linh, Khái Hưng và những người bạn của họ: Chống Pháp? Không chống Pháp? Theo Việt Quốc? Việt Cách? hay Việt Minh? tất cả rồi cũng chỉ là để "Thỉnh thoảng lại nghe tin một người trong bọn chết đi hay bị tù tội, rồi ai nấy, trước số mệnh, chỉ việc cúi đầu, yên lặng, nơm nớp đợi đến lượt mình" (trang 106).
"Cái chết của Thái đối với Dũng chỉ là một sự thoát ly" (trang 105). Hoặc như Tạo chấp nhận cái chết một cách vui vẻ "Tôi không sợ chết đâu [...] đất mát lắm" (trang 149). Cả những người bạn của Tạo cũng nghĩ "kể như anh ấy thì chết là thoát" (trang 167).
Ngay từ Đôi Bạn, Dũng đã biết ra đi không phải để tìm đến một lý tưởng cách mạng mà Dũng biết chắc là ra đi rồi sẽ chết như Phương, như Thái, như Tạo ... "như biết bao người bạn của Dũng [...] vụt biến đi không để lại một vết tích gì." (Nhặt lá bàng). Như vậy, ở thời điểm 1936, thời điểm viết Đôi Bạn, mọi người chưa kịp lên đường, Nhất Linh đã xác định không có lý tưởng và mọi ra đi, thoát ly, chỉ là "đi tìm kiếm, sự tìm kiếm không bao giờ ngừng ấy, có lẽ là sự an ủi độc nhất" (Nhặt lá bàng).
Rồi đúng như vậy, Nhất Linh đã đi hết cuộc đời mà chưa tìm thấy, chưa giải quyết được những trăn trở lựa chọn giữa cách mạng và văn học, giữa xuất thế và nhập thế..., những trăn trở ấy vẫn dùng dằng Nhất Linh đến giây phút cuối và vẫn còn dầy vò thế hệ sau Nhất Linh.
Thoát ly còn có một ý nghĩa cụ thể, đó là sự từ chối thứ hạnh phúc "trường cửu" trong tình nghĩa vợ chồng, với người không yêu như Khánh, hoặc với người yêu, như Loan.
Ở lại, trước hết là sẽ phải cưới cô Khánh, con cụ Thượng Đặng, người vợ môn đăng hộ đối mà cha đã chọn và sẽ phải chấp nhận đời sống "thừa" như Trường và Đính, hai anh và như "tất cả mọi người trong nhà, trong họ, thảy đều sống bám vào một mình ông tuần và cho thế là một sự tự nhiên, một cái phúc" (trang 87).
Nhưng ở lại còn có thể có một con đường khác là làm trái lời cha, cưới Loan làm vợ. Làm trái lời cha không khó vì xưa nay Dũng vẫn làm, cái khó là làm trái lòng mình, bởi đã bao lần khi nghĩ đến "chàng sẽ cưới Loan làm vợ ... rồi suốt đời hai người gần nhau, yêu nhau mãi mãi ... Thế rồi sau làm sao? Lại ngày nọ tiếp ngày kia ... không chờ đợi." (trang 48-49). Chính "ý nghĩ chán nản này", xuất phát từ nội tâm của Dũng "làm bận trí Dũng một cách ác nghiệt" (trang 63), đã gián tiếp chỉ đạo sự thoát ly của Dũng.
*
Ở buổi mà mọi "hoài nghi" về cuộc sống còn rất hiếm trong văn chương quốc ngữ, Nhất Linh lại "đem lòng" hoài nghi hạnh phúc, thứ hạnh phúc vợ chồng vẫn được "công nhận" như một "giá trị phổ quát của nhân loại", cũng như đã hoài nghi lý tưởng đấu tranh khi mọi người chưa kịp lên đường. Nghi ngờ hạnh phúc "trăm năm" nhưng Nhất Linh tin vào hạnh phúc khoảnh khắc, những giây phút hạnh phúc và những giây phút sống lại những giây phút hạnh phúc ấy. Những khoảnh khắc hạnh phúc sẽ chết, nhưng sự sống lại chúng trong ta là trường cửu, vượt ra ngoài ý muốn của con người; sự sống lại ấy mới thật bất tử. Và điều đó được cảm nhận trong Đôi Bạn như một quan niệm độc đáo về hạnh phúc và là cơ nguyên của sáng tạo.
Cái hạnh phúc ấy có sẵn ở trong mỗi người, kể cả những người không có hạnh phúc: đó là những giây phút ngắn ngủi của cảm xúc, của những linh cảm hạnh phúc, của đợi, của chờ, của nhớ, của nghĩ đến người mình nhớ, mong người ấy nhớ mình hơn là mình nhớ người ấy ... Những linh cảm ấy thường đến trong yên lặng, cho nên những trang đẹp nhất Nhất Linh viết về tình yêu, về sự tỏ tình là ... yên lặng. Tình yêu không diễn tả bằng lời mà bằng mắt, bằng tim: Nhất Linh thao túng "yên lặng" trong một thế giới mới, thế giới của cảm xúc, thế giới thần bí mà mọi sự đều khả thể.
"Dũng vòng hai tay ra phía sau làm gối ngửa mặt nhìn lên. Ánh nắng trên lá thông lóe ra thành những ngôi sao; tiếng thông reo nghe như tiếng vọng ra, đều đều không ngớt; Dũng có cảm tưởng rằng cái tiếng ấy đã có từ đời kiếp nào rồi nhưng đến nay còn vương lại âm thầm trong lá thông.
Không nghe tiếng Loan và Thảo nói chuyện nữa, Dũng nghiêng mặt quay về phía hai người. Chàng thấp thoáng thấy hai con mắt đen của Loan. Thấy Dũng bắt gặp mình đương nhìn trộm, Loan vội nhắm mắt lại làm như ngủ; song biết là Dũng đã trông thấy rồi, nàng lại vội mở mắt ra, rồi qua những ngọn lá cỏ rung động trước gió, hai người yên lặng nhìn nhau" (trang 209-210)
Nhất Linh đã "vớt" từ yên lặng ra những âm thanh và màu sắc. Âm thanh và màu sắc của ánh nắng chiếu trên lá thông "lóe" ra như những vì sao. Nhạc thông reo từ kiếp nào còn vương lại, âm thầm trong lá; sống lại trong đổi trao giữa hai người qua ánh mắt. Và đó là hạnh phúc. Hạnh phúc ở những khoảnh khắc mình yên lặng nghe mình: "Chàng cố ngồi thật yên lặng để hoàn toàn nghĩ đến cái vui sướng của lòng mình" (trang 63).
Nhưng hạnh phúc không chỉ là những giây phút vui sướng, hạnh phúc còn ẩn trong nỗi buồn, ví dụ như khi mình tìm ra đường hầm của một niềm đau bí mật:
"Dũng châm một điếu thuốc lá hút rồi đưa mắt ngắm nghía đám người nhà quê thảm đạm, quấn áo xơ xác trước gió, đương đứng đợi bên bờ sông. Họ đứng yên, không nói, vẻ mặt bình tĩnh, không nghĩ ngợi gì; chuyến đò mà họ đợi sang, Dũng thấy là hình ảnh của cả cuộc đời; họ sinh ra, sống thản nhiên ít lâu, không hiểu vì cớ gì rồi lại khuất đi như những người bộ hành, một buổi chiều đông, qua bến đò, in bóng trong chốc lát trên dòng nước trắng của cuộc đời chảy mãi không ngừng.
Dũng ngẫm nghĩ:
- Buồn có lẽ vì tại trông thấy bến đò, mình như thấy rõ hình ảnh cuộc đời. Sống mà nghĩ đến mình sống thì bao giờ cũng buồn [...] Bến đò không buồn lắm, buồn nhất là những cái quán xơ xác của các bến đò. Mình là những cái quán ấy, đứng yên trong gió lạnh nhìn cuộc đời trôi qua trước mắt" (trang 71)
Sống mà nghĩ đến mình sống thì bao giờ cũng buồn, mình là những cái quán đứng yên trong gió lạnh, nhìn cuộc đời trôi qua trước mắt, những nhận thức về đường đi của nỗi buồn này có thể chỉ qua một lần rồi mất đi, nhưng nó không chết hẳn, nó có khả năng sống lại, và sự hồi sinh ấy thường xẩy ra ở những lúc bất ngờ nhất: một ngọn gió, một mùi hương, một bến đò ...
*
Do đó, hạnh phúc ở đây vừa trực tiếp, vừa gián tiếp. Trực tiếp là những giây phút sống trong thực tại: nhìn (một người) yêu, ngắm (một đóa) hoa, đợi (một ngọn) gió, đón (một mùi) hương ... Và gián tiếp là những lúc nhớ lại những nhìn, ngắm, đợi, đón, ... đó, những giây phút mà nhà văn muốn lưu lại mãi mãi:
"Mùi hoa khế đưa thoảng qua, thơm nhẹ quá nên Dũng tưởng như không phải là hương thơm của một thứ hoa nữa. Đó là một thứ hương lạ để đánh dấu một quãng thời khắc qua trong đời: Dũng thấy trước rằng độ mười năm sau, thứ hương đó sẽ gợi chàng nhớ đến bây giờ, nhớ đến phút chàng đương đứng với Loan ở đây. Cái phút không có gì lạ ấy, chàng thấy nó sẽ ghi mãi ở trong lòng chàng cũng như hương thơm hoa khế hết mùa này sang mùa khác thơm mãi trong vườn cũ" (trang 26)
Có thể nói rằng Nhất Linh đã tìm ra một thứ "định thức" của hạnh phúc, ở đây là mùi hương+trí nhớ=hạnh phúc, nhưng những yếu tố của vế đầu tiên có thể thay đổi không ngừng, một chỗ khác, Nhất Linh viết:
"Nền trời lúc đó, Dũng thấy như một tấm lụa trong; một con bướm trắng ở vườn sau bay vụt lên cao rồi lẫn vào màu trời. Dũng tự nhiên nghĩ đến một bãi cỏ rộng trên đó có Loan và chàng, hai người cùng đi ngược chiều gió; nàng mặc một tấm áo lụa trắng và gió mát thơm những mùi cỏ đưa tà áo nàng phơ phất chạm vào tay chàng êm như cánh bướm." (trang 45)
Lại một định thức khác của hạnh phúc: thiên nhiên+tưởng tượng=hạnh phúc. Như vậy hạnh phúc là một định thức biến thiên không ngừng, từ những dư âm hoàn toàn khác nhau, khi biết hòa âm phối khí thì ta có ... hạnh phúc. Hạnh phúc, như thế, là sự hòa hợp của âm thanh trong âm nhạc, là sự điều phối của màu sắc trong hội họa, là sự ngẫu hợp của chữ nghĩa trong thi ca. Nhưng điều thiết yếu là những định thức biến thiên ấy cần những xúc tác như hương, gió ...
*
Nhất Linh tinh tế bao nhiêu trong nhận thức thì ông cũng lại càng thực tế bấy nhiêu trong cái biết của mình: Biết "hạnh phúc" cũng như "nghệ thuật" chỉ là những hợp âm dễ vỡ, dễ tan, không thể nắm bắt được, tựa như "những con đom đóm bay qua ao bèo, lúc tắt lúc sáng như những ngôi sao lạc biết thổn thức" (trang125).
Hạnh phúc là những con đom đóm trong đêm? Hay là tà áo của Loan, chạm vào tay Dũng như những cánh bướm? Có lẽ cả hai. Một điều chắc chắn là hạnh phúc nằm trong khoảnh khắc và cái khoảnh khắc bí mật ấy, luôn luôn, Nhất Linh muốn níu nó lại: "Dũng có cái cảm tưởng rằng thời khắc ngừng hẳn lại; ánh nắng lấp lánh trên lá cây cũng thôi không lấp lánh nữa ... Chàng và cảnh vật chung quanh như không có nữa, chỉ là một sự yên tĩnh mông mênh, trong đó tiếng Loan vang lên" (trang 61), "không còn phút sau nữa: thời gian ngay lúc đó sẽ ngừng lại mãi mãi" (trang 63). Thời gian sẽ ngừng lại. Đó là ước vọng của Dũng. Nhưng thời gian chưa bao giờ ngừng lại và đó là bất hạnh của hạnh phúc. Khiến mọi ảo tưởng về một hạnh phúc trường cửu đều trở nên đáng sợ và vô nghĩa: đóa hoa không trường cửu, cánh bướm không trường cửu, đến cả thân phận con người cũng phù du ... Như vậy có gì trường cửu trên cuộc sống này? Hẳn là sự trường cửu của những phút giây hạnh phúc đã chết đi và sống lại trong ký ức. Mỗi lần hồi sinh chúng lại là những cánh bướm đã thoát xác, đã đổi dạng thay hình ... Cho nên nếu muốn có những luân hồi của kỷ niệm thì phải sống xa người tình, sống ngoài kỷ niệm, phải xa bến đò Gió thì mỗi lần đến một bến đò, mới hồi tưởng lại và gió và đò ... phải sống xa Loan mới có thể hồi tưởng những phút giây hạnh phúc được nhìn Loan và được Loan nhìn lại ... Thoát ly khỏi Loan để được yêu Loan mãi mãi ... để khỏi rơi vào cảnh vợ chồng ngày ngày bị những tính toán vụn vặt của đồng tiền, mảnh cơm, manh áo bào mòn thể xác, bị những giờ giấc quen thuộc đi, về, cơm, nước, con cái ... giết chết kỷ niệm, giết chết tình yêu ... Tình yêu, cũng giống như nghệ thuật, là những bóng đom đóm chụm đầu vào nhau như một chùm ảo ảnh mà con người càng tìm cách sở hữu, lại càng thấy bất lực. Tình yêu cũng như nghệ thuật, không thể sở hữu được mà chỉ có thể cảm thức từ yên lặng, trong yên lặng, như Nhất Linh, để từ cõi yên lặng ấy, vớt ra những xúc động, những nhục cảm say sưa nhất của con người. Yên lặng nghe "một cơn gió lạnh lùa vào đượm mùi thơm hắc của hoa cau" (trang196), yên lặng ngắm nắng trong vườn cùng với Loan và Dũng "thỉnh thoảng một sợi tơ trời từ trên cao là là xuống, lấp lánh, hai người sợ tơ trời vương vào mình cùng giơ tay đón lấy rồi nhìn nhau mỉm cười khi thấy trong tay không có gì cả, hình như sợi tơ vừa tan đi cùng ánh sáng" (trang 195).
Trong cuộc đời ruổi chạy để bắt kịp xe bus, bắt kịp métro, chen chúc trong đám kẹt xe đô thị, trong chớp loạn của truyền hình, ciné với những chiến tranh hành tinh giả tưởng, trong chụp giật kinh tế, chiếm đoạt môi trường, tranh chấp phát minh khoa học ..., con người có rất ít thì giờ dành cho những giây phút "yên lặng nghe lòng mình sung sướng", những giây phút thoát ly hạnh phúc Nhất Linh.
Nỗi đau hiện sinh trong Bướm Trắng
"Nếu chỉ có một năm để sống" bạn sẽ làm gì? Đây có thể là đề tài một cuốn phim hồi hộp, một cuốn tiểu thuyết hấp dẫn hay một tác phẩm văn học phân tâm. Nhất Linh chọn giải pháp thứ ba: Bướm Trắng là một ăng-kết của Trương về bản ngã mình. Trương bị lao và bác sĩ cho biết chàng chỉ có thể sống được một năm nữa là cùng. Nhất Linh đem máy ghi âm đặt vào óc Trương để ghi lại những ý nghĩ, những phản ứng của Trương từ khi biết mình chỉ còn một thời gian sống nhất định.
Phản ứng đầu tiên của Trương là ghi vào nhật ký, ngày 21/2: Hôm nay mình chết (Bướm Trắng, NXB Đời Nay tái bản, 1970, trang 34). Đó là cái chết đầu tiên, sau khi biết mình sắp chết, cái chết này biểu hiện tính cách hóa thân của hai từ Bướm Trắng và đưa Trương vào đoạn đời thứ nhì, đoạn đời mà Trương quyết định rằng từ nay "chàng sẽ nếm đủ các khoái lạc ở đời, chàng sẽ sống đến cực điểm, sống cho hết để không còn ao ước gì nữa, sống cho chán chường. Trương thấy mình nô nức hồi hộp mà lại sung sướng nữa. Chàng sung sướng vì chàng thấy mình như con chim thoát khỏi lồng, nhẹ nhàng trong một sự tự do không bờ bến. Những cái ràng buộc, đè nén của cuộc sống thường không có nữa, chàng sẽ hết băn khoăn, hết e dè được hoàn toàn sống như ý mình.
- Chết thì còn cần gì nữa?" (trang 38)
Đặt ngược lại vấn đề, Albert Camus bắt đầu cuốn tiểu luận Le Mythe de Sisyphe (Huyền Thoại Sisyphe) bằng câu: "Chỉ có một vấn đề triết lý thật sự nghiêm túc: đó là tự tử, xét rằng đời đáng sống hay không đáng sống là trả lời câu hỏi cơ bản của triết học". Nhất Linh và Camus, đi từ hai con đường khác nhau nhưng dường như đều cùng muốn điều tra ý nghĩa của cuộc sống từ cái chết. Rồi Nhất Linh và Camus đều chết bất đắc kỳ tử. Camus, tai nạn xe hơi ở tuổi 47, Nhất Linh tự tử ở tuổi 57, một trùng hợp phi lý.
Cái chết, trước tiên, đối với Trương là một giải thoát, khi giao hẹn "hôm nay mình chết" là Trương đã tự hóa, từ một người bị ràng buộc, trở thành người tự do, hồi sinh trong cuộc sống mới, với hai lớp lang: biết mình sắp chết và quên rằng mình đang sống.
Ở lớp thứ nhất, Trương quyết định tìm vui trong trụy lạc: trụy lạc thể xác và tinh thần. Về thể xác, hưởng thụ hết những thú vui nhục dục trước khi chết và về tinh thần, chiếm hữu tình yêu của Thu, người con gái tình cờ gặp mà ngay sau đó Trương đã muốn yêu như một trò chơi: yêu cũng được mà không yêu cũng được.
Ở lớp thứ nhì, Trương sợ sống: không dám về nhà, muốn quên rằng mình đang sống, lẩn tránh những ý nghĩ của mình, sợ đối diện với chính mình. "Trương ở vào tình trạng một người không cần gì nữa, chỉ mong xảy đến cho mình một việc, bất cứ việc gì, miễn là khác thường để cho mình quên được sự sống" (trang 55). Hai trạng thái, hai lớp lang tâm thần ấy giao nhau trong một môi trường không có lối thoát: Sự trụy lạc mà Trương tìm đến như một ao ước hưởng thụ hết trước khi chết, không đem lại cho Trương tị ti thỏa mãn nào, và cuộc tình đối với Thu, mới đầu chỉ là một trò chơi, sau đã chiếm đoạt tâm hồn Trương, chi phối tư tưởng Trương như một định mệnh thứ ba: quái ác, tưởng (yêu) đùa lại hóa (yêu) thật, tưởng chết lại không chết, lại sống, cứ sống. Chính cái sống thừa, sống ra ngoài mọi ước vọng ấy, đã chơi khăm Trương, bởi mọi toan tính về định mệnh đều vô nghĩa: không ai có thể biết trước được định mệnh, kể cả những thầy thuốc giỏi nhất và cũng không ai dự đoán được kết quả một cuộc tình. Trương như con bướm trắng lượn trong các nẻo tâm tư của chính mình, Trương bay hết nơi này đến nơi khác, từ những phăng-tát cực đoan của một người bệnh bị cái chết thường trực ám ảnh, đến những giây phút đẹp đẽ cũng như tồi tệ của một người bình thường, nhảy cóc từ những ý nghĩ trong sáng, dịu dàng nhất đến những toan tính đen tối, đê hèn nhất. Trương là bướm trắng bay trong não trạng của chính mình, Trương hành động, nhận xét mình hành động, mà không hiểu những gì xẩy ra quanh mình, cho mình.
*
Cuộc phiêu lưu của Trương, sau khi tuyên bố "chết", mở đầu bằng một chinh phục: Trương vừa nhìn thấy Thu, thấy Thu giống Liên, người yêu của chàng đã chết vì bệnh lao ba năm trước, "chàng có cái ý oái oăm muốn Thu sẽ yêu chàng" (trang 16). Cuộc tình này là một thứ cú-đờ-phút, vừa lãng mạn lại ráo hoảnh, trâng tráo đúng như ý nghĩ của Trương "muốn yêu thì sẽ yêu" (trang 17), một cuộc đánh đố, muốn là làm được và Trương đã làm được thật. Nhưng trò chơi nào cũng có thể dẫn đến một thực tại không chơi, đầy bí ẩn không thể giải quyết, thân phận Trương chỉ là một cánh bướm không biết mình sẽ đi đến đâu, như mỗi con người đều là những cánh bướm bay trong định mệnh phi lý của chính mình. Trương là bướm trắng di chuyển theo mạch nghĩ của Nhất Linh, theo những ghềnh thác suy tư của Nhất Linh. Trương sống mà như chết, chết mà như sống, không biết những suy tư và hành động ấy sẽ dẫn mình đến đâu. Nhất Linh vừa tạo ra Trương, vừa là Trương, vừa bị Trương dẫn vào cái chốn không biết ấy.
Trước đây, khi còn chăm chỉ đi học, Trương có một thể xác và tâm hồn có thể gọi là "lành mạnh"; nhưng cái tôi "lành mạnh" này đã chết bởi vì nó không thật, bởi vì nó chỉ là một nửa Trương, nửa thánh thiện. Bướm trắng là hồn Trương, nhưng mảnh hồn này không "siêu thoát" theo nghĩa nhà Phật mà nó là người, nó là cái thực, nó là Trương toàn diện theo đúng nghĩa con người. Chính cái hồn bướm trắng này đã đưa Trương vào khám nghiệm tử thi của chính mình, đào ra những ngõ ngách sâu kín trong tâm hồn đích thực của mình. Trương trong Bướm Trắng, đời hơn Dũng, người hơn Dũng trong Đôi Bạn, bởi trong Trương những va chạm của xấu tốt là thường trực, những ám ảnh của ham muốn, dục tình, tính toán, lừa lọc ... là hàng ngày. Nếu trong Đôi Bạn, Nhất Linh vẫn còn là một nhà văn lãng mạn chủ tâm tìm cái đẹp, thì ở Bướm Trắng, ông đã đoạn tuyệt với lãng mạn, Nhất Linh lạnh lùng hơn, tự do hơn, từng trải hơn, ông đã đứng xa cuộc đời, đứng ngoài cuộc đời để nhìn con người cho rõ.
Bởi những ngõ ngách tâm linh phức tạp và mâu thuẫn của Trương không thể dùng ngọn đuốc tình cảm lãng mạn để soi tỏ mà phải bay lượn như bướm trắng thoát tục, mới có thể trung dung chiếu vào đó những ánh sáng neutre, không thiên vị: Trương sống tự do buông thả như một kẻ muốn quên mình đang sống, như một gã kiệt lực muốn leo Hy Mã Lạp Sơn, đi từ mâu thuẫn này đến mâu thuẫn khác, đôi khi hai mâu thuẫn chung sống với nhau như hình ảnh kiêu sa của Thu nằm chung màn với những cô gái đêm hôi hám trong những nhà săm tồi tàn nhất; rồi những ý nghĩ đen tối như mua dao để giết Thu, những ám ảnh kỳ dị bị Thu giết, cùng chung sống trong đầu với những giây phút thần tiên thơ mộng: "Trương ngủ thiếp đi, chàng thấy mình cứ cố nhoi lên để tránh mũi dao mà Thu đưa vào cổ mình, nhưng có một sức mạnh ghê gớm giữ chặt lấy chàng, đè nặng lên hai bên ngực. Mũi dao đã chạm vào cổ, nhưng chàng không đau đớn gì cả: một dòng máu chảy ngang cổ xuống gáy lạnh như một dòng nước đá mới tan, Trương kêu thét lên: "Em giết anh" và giật mình tỉnh dậy. [...] Chuông đồng hồ buông năm tiếng ngắn. Qua khe cửa, trời hãy còn tối [...] Ngoài đường cái có tiếng lăn lạch cạch của một chiếc xe bò đi qua. Trương đoán là một xe rau ở ngoại ô lên chợ sớm. Lòng chàng lắng xuống và từ thời quá vãng xa xăm nổi lên một hình ảnh yêu quý của tuổi thơ trong sáng: Khu vườn rau của mẹ chàng với những luống rau diếp xanh thắm, những luống thìa là lá nhỏ như sương mù và hôm nào trời nắng, những mầm đậu hòa lan tươi non nhú lên qua lần rơm ủ. Rồi đến khi luống đậu nở hoa trắng có những con bướm rất xinh ở đâu bay về ..." (trang 141).
Như vậy không chỉ có tâm hồn Trương là cánh bướm mà cảnh vật xung quanh cũng là những cánh bướm biến ảo không ngừng, Nhất Linh đã tìm thấy một giao thoa vô cùng tế nhị giữa Đông và Tây, giữa thiện và ác, giữa mơ mộng và ác mộng; tất cả những đối cực ấy xẩy ra trong tiềm thức của Trương, trong cái vùng u tối bí mật của bản ngã mà trước Bướm Trắng, chưa có tiểu thuyết gia Việt Nam nào thật sự đi vào, thật sự thám hiểm.
*
Nhất Linh viết Bướm Trắng năm 38-39. Bốn năm sau, 1942 ở Pháp, Albert Camus cho in tập tiểu luận Le mythe de Sisyphe (Huyền Thoại Sisyphe), rồi tiểu thuyết L'étranger (Người Xa Lạ), tiếp theo là kịch bản Le malentendu (Ngộ Nhận) và sau cùng là tiểu thuyết La chute (Sa Đọa).
Tất nhiên là hai nhà văn này không đọc nhau, Nhất Linh không đọc Camus trước khi viết Bướm Trắng, nhưng có một ngẫu nhiên trùng hợp lạ lùng là những chủ đề ẩn trong Bướm Trắng về tính chất phi lý của cuộc đời, về vấn đề tự tử, về sự ngộ nhận, về tính sa đọa của con người -những đề tài chủ yếu của Camus- đều có mặt trong tác phẩm của Nhất Linh. Tại sao lại có một sự gặp gỡ kỳ lạ như vậy? Nhất là khi triết học hiện sinh bắt đầu phát triển ở Pháp thì Tự Lực Văn Đoàn đã hầu như hoàn tất nhiệm vụ khai phá của mình, những tác phẩm chính của Tự Lực Văn Đoàn đã viết xong. Vậy chỉ có thể trả lời câu hỏi này bằng một câu hỏi khác: Phải chăng Nhất Linh đã tạo ra một cõi hiện sinh của mình, một hình thức tra vấn bản ngã rất Đông phương, rất Trang Tử?
Trước tiên, đối với Nhất Linh, ngộ nhận và phi lý là điều kiện sống của con người. Nếu ở Camus, phi lý có thể đưa đến giết người (Meursault trong L'étranger giết người vì ánh nắng mặt trời chiếu vào mắt) và trong "nghề" giết người, ngộ nhận có thể đưa đến mẹ giết con, chị giết em mà không biết (Le malentendu), thì ở Nhất Linh, tình yêu tuyệt đối giữa Trương và Thu là ngộ nhận và phi lý, Thu yêu Trương trên căn bản ngộ nhận do phi lý đưa đẩy:
"Trương nhìn theo Thu. Khi nàng đi khuất sau cái thành bể xây, Trương gấp vội bức thư bỏ vào túi. Chàng nhìn cửa buồng bên lưỡng lự một lúc rồi đi vào buồng. Chàng đến gần bên giường. Nhìn qua khung cửa sổ ra ngoài không thấy bóng ai, Trương với chiếc áo cánh của Thu rồi úp mặt vào chiếc áo mà chàng âu yếm vò nát trong hai bàn tay. Lụa áo Trương thấy mềm như da người và mùi thơm cay cay, không giống hẳn mùi thơm của nước hoa, xông lên ngây ngất. Trương cảm thấy mình khổ sở vô cùng; chàng lấy làm lạ sao mình lại đau khổ đến thế, đau khổ như một người sắp chết, cảm tưởng lúc ấy giống hệt cảm tưởng đêm qua khi chàng nhìn trộm bàn tay của Thu trên tấm chăn.
Trong lúc ấy Thu đã đi gần đến nhà khách bỗng quay trở lại. Nàng mang máng thấy có vẻ gì bất thường trong cử chỉ của Trương vừa rồi. Như cái máy, nàng quay trở lại, nàng cũng không biết tại sao và quay trở lại để làm gì. Đi khỏi cái bể xây, Thu dừng lại vì thoáng thấy Trương trong buồng. Nàng chăm chú nhìn và khi đã hiểu: nàng đứng yên lặng, khắp người rờn rợn như có ai sờ vào da thịt mình. Thấy Trương bỏ chiếc áo vắt vào chỗ cũ, nàng giật mình, đứng lùi khuất sau thành bể" (trang 59).
Một sự tiếp xúc thể xác ra ngoài thể xác mà sau này nhiều nhà văn, đạo diễn điện ảnh Việt Nam đã chịu ảnh hưởng sâu sắc. Cuộc tình của Trương và Thu thật sự bắt đầu từ giây phút ấy, giây phút mà phi lý và ngộ nhận trùng hợp: Nếu Thu không quay lại, không nhìn thấy cảnh này thì có lẽ Thu đã không bị Trương chinh phục. Tại sao Thu quay lại? Thu cũng không biết tại sao và quay trở lại để làm gì? Việc Thu quay lại là một việc hết sức phi lý, không giải thích được: phi lý và bất khả tri, là những điều kiện của hiện sinh con người. Vì quay lại, nhìn thấy "cảnh ấy" cho nên Thu đã tin rằng "Trương yêu nàng và tôn trọng nàng một cách siêu việt" (trang 11). Đành rằng tất cả những khía cạnh ấy trong tình yêu của Trương đều có thật, nhưng mới chỉ là một nửa sự thật. Thu ngộ nhận vì chỉ biết nửa sự thật, Trương còn một nửûa khác mà Thu không biết: Viết thư tình giả dối, lấy nước rỏ lên làm giả nước mắt, cho nhòe chữ đi, Trương thụt két, đánh bạc, hút thuốc phiện, chơi gái, ... Trương biết mình bị ho lao mà vẫn muốn chiếm đoạt Thu, đánh lừa Thu, cho Thu tưởng là mình cao thượng, tình thật Trương biết rõ: "căn bản của tâm hồn mình, một căn bản vô luân, khốn nạn" (trang 138).
Trương gặp Thu là một chuyện tình cờ, yêu Thu một cách vô lý: "Hay có lẽ Thu cũng yêu chàng tự nhiên, yêu một cách vô lý như chàng yêu Thu vô lý bấy lâu" (trang 199).
*
Tính chất vô lý, phi lý của cuộc đời hiện ra ngay từ những trang đầu: là một sinh viên trường Luật, đang chăm chỉ học hành, thấy mình chớm lao, Trương đi khám bệnh, bác sĩ tuyên bố một câu xanh rờn: "Phổi và tim ấy cũng còn được một năm nữa là ít" (trang 32). Câu nói cỏn con của Chuyên, người thầy thuốc gà mờ, đã hóa kiếp đời Trương: Trương bỏ học, bán nhà bán đất của cha mẹ để lại để tiêu xài xả láng, sống cho hết mình trong một năm trước khi chết. Đời Trương hoàn toàn đảo lộn, từ lành mạnh xuống sa đọa một cách phi lý, chỉ vì một câu nói. Mà không chỉ có đời Trương, những đời khác, cũng quay gót chuyển hướng ít nhiều sang sa đọa một cách phi lý như thế: Mùi, cô hàng xóm ngây thơ ngày xưa trở thành cô gái điếm què bây giờ, Quang yêu đời trở thành ăn chơi, chết vì bệnh, Nhan sẵn sàng rơi vào tay "người anh họ" hào phóng, "có lương tâm" là Trương, cả Thu, một cách nào đó Thu cũng sa đọa, nhắm mắt chiều chuộng những đòi hỏi điên rồ của Trương. Trương đang ở dưới đáy của tuyệt vọng, lại được Mùi cầu khẩn Trương kéo nàng ra khỏi con đường tội lỗi: phi lý hết sức. Tất cả mọi giăng mắc của cuộc đời là một mớ bòng bong phi lý, ngộ nhận và bất khả tri.
Trong sa đọa, Trương tiêu xài cuộc đời mình như một trò cá ngựa, đem dồn hết tiền (vừa thụt két) đánh vào con ngựa Risque-tout (trang 165) và thua hết canh bạc đời. Trương thua, bởi người ta không thể nào sống gấp được (trang 155) cũng như không ai có thể ăn hết một lúc tất cả những thức ngon trong đời, những thứ mình cứ tưởng là ngon, khi đã nhét đầy miệng, chúng không còn hấp dẫn nữa, mà lại buồn nôn. Do đó, "chàng không bao giờ thấy được sung sướng trong chơi bời, trái hẳn với ý chàng lúc mới ốm" (trang 126). Thậm vô lý. Quanh Trương toàn là vô lý và không biết. Trương thụt két sắp bị bắt vào tù. Thu hỏi: Sao anh làm việc ấy? Trương trả lời: Không biết (trang 178). Trương tự hỏi: Thực tình chàng có yêu Nhan không? Chàng cũng không hiểu rõ (trang 189). Mùi đòi theo Trương. Theo anh à? Không thể được. Vô lý hết sức (trang 186). Đi bên Mùi, Trương tự nhủ: Đi với một con đĩ què. Vô lý (trang 182). Người ta có cảm tưởng như nhân vật Meurseult trong Người Xa Lạ của Camus là hậu thân của Trương: một sự ngẫu nhiên trùng hợp phi lý hết sức.
Ngay cả đến những ước muốn của tình yêu: được Thu yêu dù là "điều mà trước kia chàng không dám ước tới nay đã thành sự thực, sao chàng vẫn không thấy lòng mình thỏa mãn.
- Chỉ có thế thôi à? (trang 123) Trương tự hỏi. Có lúc Trương "mong được thỏa nguyện về vật dục để thôi không nghĩ đến Thu nữa" (trang 252). Thậm chí Trương còn nhận thấy đưa thư cho Thu và thụt két đều cho Trương những cảm tưởng giống hệt nhau, "chàng không muốn thụt két, nhưng biết trước là thế nào cũng thụt két, cũng như khi trước biết là không nên đưa thư mà vẫn cứ phải đưa thư" (trang 160). Tâm sự của Trương, không khác gì tâm sự của Meurseult. Họ là những người xa lạ với chính mình, với người xung quanh, một niềm cô đơn tuyệt đối trong cuộc hiện sinh tàn nhẫn.
Tất cả những nhận thức ấy đẩy Trương đến chán chường. Chán sống. Tại sao không tìm một giải pháp? Tại sao không tự tử và Trương nghĩ "cách tốt hơn hết là nhồi một viên đạn nhỏ vào trong sọ. Tạch một cái, thế là hết. Ngọt như mía lùi" (trang 155).
Nhưng tự tử được không phải là dễ, "hèn nhát thì không bao giờ tự tử được, mà có can đảm như trời cũng không thể tự tử được. Tự tử được hay không là ở cảnh chứ không ở người" (trang 140).
Ở đây, Nhất Linh lại nói đến cảnh, tức là hoàn cảnh, làm ta liên tưởng tới situation của Sartre, tất nhiên là Trương không thể tự tử được vì chàng chưa bị hoàn cảnh đẩy đến cùng. Nhưng Nhất Linh, hơn 20 năm sau, đã bị hoàn cảnh đẩy đến cùng.
*
Nhất Linh, trong Bướm Trắng, đã tiên tri số phận, tra vấn những tranh chấp vật lộn giữa sống và chết, giữa cao cả và sa đọa, những quằn quại của con người trước những phi lý, bất khả tri của định mệnh. Sự biết mình không sống lâu cho phép Trương để lộ mặt trái của chính mình. Và càng để cho cái bộ mặt này hành động, Trương càng ngại nhìn thấy nó, càng không muốn về nhà, sợ sự đối diện với chính mình, cái đối diện cay nghiệt nhất và cũng tàn ác nhất, đó là sự đối diện với chính mình, đối diện với cái xấu, cái chết.
Sự tự hủy của Trương chỉ là sự rút ngắn "cái tôi", muốn dìm nó đi, cho nó chết trước thời hạn, để những "bầy nhầy" của nó khỏi làm bợn tư tưởng của mình. Nhưng không ai vượt được định mệnh. Cái chết không do sự quyết định của con người -kể cả những người tự tử- mà phải có sự tập hợp của nhiều yếu tố, nhiều hoàn cảnh, tóm lại là phải có sự quần hợp những hoàn cảnh đẩy đến cùng, đến hố sâu nhất của tuyệt vọng. Tựu trung, cái chết vẫn là chuyện của ngẫu nhiên, bí mật của định mệnh.
Nhất Linh, với Bướm Trắng, đã bỏ xa những bạn đồng hành. Trong khi những người cùng thời vẫn còn miệt mài trong tiểu thuyết hiện thực xã hội, ông đã bước ra ngoài hiện thực và đi vào địa hạt tâm thần. Khi mọi người vẫn còn là bác sĩ toàn khoa, ông đã trở thành bác sĩ chuyên môn, dùng phương pháp nội soi để chiếu vào những ngõ ngách sâu xa nhất của tâm hồn con người, đối diện với sống và chết, với tình yêu và cái chết, với cao cả và tội ác, với định mệnh và hư vô. Những câu hỏi về thực chất của tình yêu, của lòng nhân ái, của cao cả, của sa đọa được Nhất Linh tìm kiếm và rọi chiếu bằng một thứ ánh sáng vô minh, bằng những hình ảnh phũ phàng thơ mộng, bằng một văn phong nhẹ nhàng thoát tục: Bướm Trắng mở ra bối cảnh một Trang Tử bàn về cốt lõi của vấn đề hiện sinh con người. Nhưng ở đây không có ngôn ngữ nặng chất duy lý của triết học, ở đây là triết học đã hóa thân thành bướm trắng. Đó là nghệ thuật Nhất Linh. Nghệ thuật dùng cái đẹp để chuyên chở tư tưởng. Và ở đó, Nhất Linh gần Trang Tử hơn những nhà lập thuyết triết học hiện sinh, hiện đại.
Xóm Cầu Mới, một khởi thủy
Đối với Nhất Linh, mỗi tiểu thuyết là một chặng đường, Xóm Cầu Mới tổng kết những chặng đường nghệ thuật và tư tưởng, Nhất Linh đem hết kinh nghiệm sống và viết của đời mình để tạo nên tác phẩm. Ở đây không còn chủ đề, không còn đấu tranh xã hội, cũng không phơi bầy một triết lý sống nữa, mà chỉ có đời trần trụi. Đời sống. Trong Xóm Cầu Mới, Nhất Linh đã đạt đến cái đích của tiểu thuyết mà ông mong muốn "không phải là sự diễn tả đời sống nữa, nó chính là đời sống, đời sống rung động và hồi hộp, mà không chỉ là đời sống bên ngoài mà còn là đời sống bên trong, đời sống bí ẩn của tâm hồn"[6]. Nhất Linh tạo không gian nội tâm và ngoại giới của mỗi nhân vật và đi sâu vào không gian ấy như thể ông bị nhân vật lôi cuốn đi, từ Mùi, Siêu, đến những người xung quanh như Tý, Bé, Triết, Mạch, ông Lang Hàn, U già, vợ chồng bác Lê, Nhỡ, Đỗi, Bà Chủ Nhật Trình, ông Năm Bụng, cậu Ấm, cụ Án v.v...
Nhất Linh không xây dựng nên nhân vật nữa mà chính những nhân vật dựng nên cõi viết Nhất Linh. Xóm Cầu Mới mở đầu bằng những hàng:
"Mùi sực thức giấc nhưng còn mơ màng chưa tỉnh hẳn. Tiếng gió trong lá cây, ở xa xa, không biết nàng nghe thấy thực hay chỉ là tiếng trong giấc mơ; tiếng lá loạt soạt làm nàng cảm như đâu đây có ai vừa kéo chăn đắp cho khỏi lạnh, tay nàng bất giác kéo một góc chăn phủ lên chỗ ngực để hở. Một nỗi vui lành mạnh thấm nhuần khắp thân thể và hình như người nàng vẫn vui suốt cả đêm qua, bây giờ hơi tỉnh nàng mới nhận thấy: "Ban đêm mình nằm mê thấy một chuyện gì chắc vui lắm."[7]
Tất cả những động tác của Mùi ở đây chỉ làm nổi bật phần cốt yếu là sinh hoạt tâm linh. Hành động đáng chú ý nhất là "kéo chăn" lên đắp trên ngực, cũng không phải chủ đích của Mùi mà là vì Mùi cảm thấy như đâu đây có ai kéo chăn đắp cho khỏi lạnh, cho nên tay nàng bèn "bất giác" kéo một góc chăn lên để đắp chỗ ngực để hở. Vậy ngay đến hành động kéo chăn lên đắp ngực cũng là một hành động mơ hồ, như trong vô thức. Và trong 50 trang tiếp theo là hồi ức về những việc xẩy ra hôm qua, từ khi nhận được thư Siêu báo tin sẽ về Xóm Cầu Mới, xa hơn nữa đến thời tuổi thơ của Siêu và Mùi, những giận dữ, những trò chơi và cái hôn đầu của tuổi mười ba. Rồi khi Siêu đi xa, Mùi vả tay vào dậu găng cho chẩy máu để ăn vạ v.v...
Tất cả những động tác, những ký ức và hồi tưởng chạy dài trong đầu khi Mùi nằm trên giường còn ngái ngủ. Trước Xóm Cầu Mới dường như chưa có tiểu thuyết gia Việt Nam nào sử dụng "hồi tưởng" lâu như vậy. Ở đây có một sự êm ả rất Đông phương và một táo bạo rất Tây phương.
Có mối tương quan nào đó giữa chương đầu Xóm Cầu Mới và chương đầu của A la recherche du temps perdu (Đi Tìm Thời Gian Đã Mất) của Marcel Proust. Đoạn "Một Buổi Sáng" trong Xóm Cầu Mới có gì tương tự như đoạn Combray của Proust, cậu bé Proust thao thức trên giường với tiếng gọi của kỷ niệm, của suy tưởng. Tất nhiên không có gì chứng minh Nhất Linh chịu ảnh hưởng Proust. Trong tập tiểu luận Viết Và Đọc Tiểu Thuyết cũng không thấy Nhất Linh nhắc đến Proust mà ông khâm phục Tolstoi. Nhưng cách xây dựng tiểu thuyết của Nhất Linh không giống cái "không khí" Tolstoi nữa, tức là đã ra khỏi thế kỷ XIX để bước vào thế kỷ XX mà hồi tưởng, mơ mộng và ký ức được tận dụng triệt để với Marcel Proust. Nhất Linh trong Xóm Cầu Mới sử dụng hồi tưởng và ký ức như một lợi khí mới của văn học. Và nếu có mối tương quan nào giữa Nhất Linh và Marcel Proust thì chỉ ở chỗ hai nhà văn này cùng dùng những yếu tố đó và chỉ ở chỗ đó mà thôi vì sự khác biệt của họ rất rõ ràng: văn phong của Proust dồn dập, nhiều dòng, nhiều trang, tràn đầy âm thanh, hình ảnh, mầu sắc v.v..., Proust là người "dụng văn" trong khi Nhất Linh ngắn, gọn, đơn giản, ông chủ trương không làm văn (nữa), tức là bỏ lối viết văn chương của thời lãng mạn để trở về với lối viết nguyên thủy "có lời là vì ý, được ý hãy quên lời" rất Nam Hoa Kinh[8].
Nét chung giữa Proust và Nhất Linh là cả hai đều cho người đọc cái ấn tượng an lạc, hạnh phúc trong những giây phút sống lại kỷ niệm. Ở Proust là chiếc bánh madeleine chấm nước trà bất hủ. Ở Nhất Linh là dậu găng, là những cánh hoa mộc, là những chiếc bánh gai, những ngày lụt lội, những con ma ở gốc đa, ở lăng cụ Quận, những con lợn của bác Lê và những cái cốc đầu con của bác ấy. Là thằng Tý thông minh, là U già lẩm cẩm hay nói ngang phè mà có lý, là bà ký Ân Chủ Nhật Trình hay nõ mồm, mở mồm ra là "người trần mắt thịt ơi!", là ông giáo Đông Công Ích Tin Lành vừa buôn đạo vừa buôn công phiếu. Là ông Năm Bụng giắt năm chai rượu lậu trong bụng, là cụ Án bắt ruồi, cậu Ấm nói dối vợ đi bắn vịt trời để hút thuốc phiện v.v... Cái thế giới đã qua như một thời vang bóng, được Nhất Linh dựng lại như một thế giới đang còn sống bây giờ, một xã hội trúc đầu nghiêng xuống, một xã hội về chiều. Tính chất nghiêng xuống ấy là nòng cốt tác phẩm. Nghiêng xuống mà không bi quan, vẫn hóm hỉnh và hạnh phúc:
Cụ Án nghiêng người nhấc cái vung nồi cá kho dứa đặt trên cái hỏa lò con nhìn vào trong nồi và hít mũi mấy cái. Lứa cá kho này cụ thấy ngon hơn mọi lần. Trong đời cụ, cụ chỉ thích nhất ăn cá kho dứa, mùa nào không có dứa tươi thì cụ nấu cá với dứa hộp và Hải đi Hà Nội mua đạn bao giờ cũng nhớ mua mấy hộp dứa biếu cụ. Độ trước khi cụ Án ông còn sống bắt cụ rời nhà quê lên ở trên tỉnh, cụ được nếm đủ các thứ sơn hào hải vị nhưng cá kho dứa cụ vẫn thấy ngon nhất. Cá kho ăn lại đỡ tốn, mỗi miếng cá bé tý cũng ăn được bao nhiêu là cơm. Biết tính cụ nên có ai biếu cụ là biếu cá và phải là cá còn tươi nguyên. Cụ tự tay kho lấy và kho xong thì cụ treo ngay trên giường cụ ngồi, vừa tầm tay với.
Cụ đậy vung nồi và tay lại cầm lấy cái que đập ruồi. Chỉ trừ lúc giã trầu ở cối, còn thì lúc nào tay cụ cũng cầm que đập ruồi. Cụ ghét và sợ ruồi lắm. Nhưng ở chung quanh chỗ cụ ngồi thì lại có đủ các thứ để nhử ruồi đến thật nhiều; ngoài nồi cá, lại có những xâu cá mắm, những chai mật ong và những quả chuối bao giờ cũng chín đen chín nát. Vì cụ bại một chân đi phải chống nạng nên ít khi cụ đi lại. Giang sơn cụ và cả đời cụ vì thế thu hẹp trong phạm vi cái giường cụ ngồi. Tất cả những thứ gì cụ cần dùng đều để ở trên giường và ở cái tủ chè cạnh giường. Chỉ trừ có số tiền cụ để dành được là cụ dấu ở chỗ khác.
Vì cụ không đi lại được nên chỉ đánh được những con ruồi ở trên giường. Để bắt ruồi chung quanh giường cụ nuôi cò ruồi, nhưng con cò không được bắt ruồi trên giường. Có con ruồi nào vừa bay đến đậu trên chiếu mà con cò định mổ thì cụ đã nhanh tay đập trước; đập xong cụ hất ruồi xuống đất cho cò ăn. Lần nào con cò nhanh hơn mổ cướp của cụ một con ruồi trên chiếu là cụ lấy cán que đập ruồi đập vào đầu con cò một cái để phạt nó hỗn. Có một con cò lâu dần hiểu được chỗ đó nên không bao giờ mổ tranh ruồi của cụ; cụ thích lắm và khoe với tất cả mọi người, nhưng sau con ấy bị chó cắn chết mất (trang 288, 289, sđd).
Còn gì bi hài hơn một cụ Án về già, từ một cụ Án bà quyền quý, có thể đã có thời dựa vào uy thế cụ ông, hét ra lửa, vậy mà bây giờ giang sơn cụ thu hẹp lại còn có cái giường, mà cũng không phải cả cái giường, các thứ lủng củng chiếm đến nửa, phần còn lại cụ ngồi chung với ruồi, cụ đập ruồi, tranh với cò, bên cạnh nồi cá kho, xâu cá mắm ... Hoàn cảnh cụ không khác gì lắm với gia đình bác Lê, những ngày nước lên phải ngủ chung với lợn. Nhưng cảnh cụ còn bi đát hơn, vì cụ có con cò tâm đắc nhất thì nó lại bị chó cắn chết.
Không thể biết rõ Xóm Cầu Mới ở vào thời nào, chỉ biết mang máng như là khoảng nửa đầu thế kỷ XX, bản đồ Xóm Cầu Mới mang máng giống bản đồ huyện Cẩm Giàng, Nhất Linh làm bàng bạc thời gian, tạo nên tính chất vô định của tất cả những thời đại đang suy tàn. Mà thời đại nào rồi cũng phải suy tàn, những người muôn năm cũ, hồn ở đâu bây giờ, như câu thơ Vũ Đình Liên, đó là lý do tồn tại của những kẻ đi tìm thời gian đã mất.
*
Xóm Cầu Mới là một xã hội giai cấp mà lại như không còn giai cấp, các giai cấp đã lộn tùng phèo, chỉ có tương quan giữa người và người: giữa bác Lê và thằng Tý, giữa cụ Án và những con ruồi, con cò, giữa Mùi và U già, giữa Bé và Đỗi, giữa bác Lê gái và bác Lê trai, v.v... và trong những tương quan ấy, phái mạnh, hay phái khỏe, thường có vẻ kém thế trước phái yếu.
Cụ Án thua xa con ruồi, yếu thế hơn con cò, bác Lê trai, trừ lúc say rượu làm càn, còn thì vẫn sợ bác gái nen nét, rồi bác gái lại thua thằng Tý, Mùi khôn ngoan nhưng chẳng bao giờ cãi lý được với U già ... Những trái khoáy ấy gián tiếp hóm hỉnh lật đổ những lập thuyết hùng hồn về các sự đấu tranh giành quyền bình đẳng như đấu tranh giai cấp, đấu tranh nhân quyền... Trong Xóm Cầu Mới, các hình thức đấu tranh trở thành ngớ ngẩn, bởi mối tương quan giữa người và người, người và vật, ở đây, là một tương quan tự nhiên, tự tại, cuộc đời bầy ra như thế: trong những bất bình đẳng đã có bình đẳng, đó là mối tương quan nguyên thuỷ mà các lớp áo ngoài như giầu sang, sức mạnh, thế quyền ... chỉ hời hợt phủ lên. Nhất Linh gạt bỏ lớp áo ngoài thô thiển, để khắc họa con người từ những nét nguyên thủy, bản năng và do đó, chúng thật hơn tất cả những chân dung đã bị tù túng trong những lớp áo choàng xã hội.
Xóm Cầu Mới là một cái làng nguyên thủy, từ đó phát xuất những "mẫu người", "mẫu mô tả", "mẫu tâm lý", chúng tạo nên một "trường phái Nhất Linh" với những đặc điểm:
- Khắc họa chân dung bằng cách đặt tên: Nhất Linh tạo ra những biệt hiệu mang hình ảnh và tư cách con người. Lối đặt tên như vậy nằm trong đời sống, nhưng khi ông đưa vào tiểu thuyết nó trở thành một khởi thủy. Những khuôn mặt như bà Chủ Nhật Trình, ông Năm Bụng, ông giáo Đông Công Ích Tin Lành ... là những tiên phong, vì trước ông, chưa thấy ai đưa ra một "hệ thống" đặt tên như thế và sau ông, có những ông Ba Thê Đồng Thời, anh Bốn Thôi, ông Bốn Tản, chị Bốn Chìa Vôi ... của Võ Phiến. Đó là một nối tiếp "truyền thống" Nhất Linh, hay chỉ là sự trùng hợp ngẫu nhiên? Chắc không phải ngẫu nhiên, vì trong những tác phẩm đầu của Võ Phiến, chưa thấy xuất hiện cách đặt tên như vậy.
- Khắc họa chân dung bằng một câu nói, một dáng điệu như bà Chủ Nhật Trình luôn luôn mở miệng ra là "người trần mắt thịt ơi", Triết hay "ngồi buồn", bác Lê hay "cốc đầu" các con ... Cách xác định cá tính nhân vật bằng một nét cố hữu này từ Tolstoi chuyển đến Nhất Linh, rồi từ Nhất Linh qua Nhật Tiến, tạo ra những nhân vật cực kỳ sống động trong Thềm Hoang với những cô Huệ mở mồm ra là "khỉ gió đùng lăn!", cô Đào mở mồm là "khắm chửa!"...
- Khắc họa toàn cảnh bằng một chi tiết (phương pháp hoán dụ).
Nhất Linh không chỉ ảnh hưởng đến những người đến sau bằng cách đặt tên, hoặc cách sống động hóa nhân vật mà còn ở cả lối nhận xét chi li, và nhất là cách mô tả toàn cảnh bằng một chi tiết mà sau này người đọc có thể thấy lại trong các tác phẩm của Võ Phiến, Võ Đình... Biện pháp hoán dụ chỉ dùng một chi tiết va chạm thể xác như đụng chạm ngón tay, bàn chân hoặc đôi khi không cần va chạm thể xác mà chỉ một cái nhìn trộm cũng đủ diễn tả những mãnh liệt của nhục cảm trong đầu các nhân vật.
Nhất Linh đã dùng thủ pháp này từ Bướm Trắng trong hai xen độc đáo: Trương nhìn trộm bàn tay của Thu trên tấm chăn "trên nền vải trắng một bàn tay của Thu hiện ra trước mắt chàng" (trang 54), và Trương úp mặt vào chiếc áo cánh của Thu "nhìn qua khung cửa sổ ra ngoài không thấy bóng ai, Trương với chiếc áo cánh của Thu rồi úp mặt vào chiếc áo mà chàng âu yếm vò nát trong hai bàn tay. Lụa áo Trương thấy mềm như da người và mùi thơm hơi cay, không giống hẳn mùi thơm của nước hoa -xông lên ngây ngất" (trang 59). Trong cả hai xen, đều không có "công-tắc" thể xác trực tiếp, Nhất Linh không cần mô tả kỹ càng theo lối viết hiện thực, cũng không cần cường điệu bằng bất kỳ một thái quá nào. Tất cả được dàn dựng như một tấu khúc.
Chi tiết "bàn tay của Thu trên nền vải trắng" là khúc dạo đầu, dẫn đến những đam mê siêu hình trong các điệp khúc kế tiếp: ám ảnh "bàn tay" triền miên chi phối Trương, thức, ngủ, lúc nào cũng mơ tưởng đến "bàn tay". Rồi từ bàn tay, Trương lây sang chiếc áo cánh Thu vắt trên ghế. Tới đây, tất cả chỉ mới là thầm, trộm. Nhưng đến lúc gặp Thu, Trương (lộ liễu) chăm chú nhìn vào "bàn tay" làm cho "nàng thấy ngượng và rờn rợn sợ" (trang 58). Tức khắc, những ám ảnh không còn siêu hình nữa mà đã truyền sang Thu như một luồng điện thể xác gần như sinh lý, chúng dẫn đến đỉnh cao là xen hai: Trương úp mặt vào chiếc áo cánh khi Thu đi khuất; nhưng Thu lại quay lại, nhìn trộm thấy việc Trương làm. Nguồn phát xuất nhục cảm, ở đây, là những cái nhìn, nhìn trộm. Điểm nhìn trộm kích thích ngũ quan, làm chúng nổ bùng lên như một hỏa diệm sơn cảm giác.
*
Ở Xóm Cầu Mới, Nhất Linh thao túng các nhân vật bằng chính giác quan và fantasme của họ. Mùi, có lẽ là nhân vật tiểu thuyết đầu tiên của Việt Nam, có những fantasme tính dục táo bạo. Nhưng tính "đĩ ngầm" của nàng được trình bầy một cách tự nhiên, tế nhị, gợi cảm và "vô tội". Mùi trở thành một "trường hợp", một biểu tượng của nhục cảm, bởi Mùi là một mẫu người bản năng, nguyên thủy, đã được Nhất Linh cởi bỏ lớp áo ngoài của luân lý xã hội. Mùi "ngủ" với lá thư của anh Siêu, Mùi quất tay vào dậu găng cho chẩy máu, hai lần Mùi rửa chân với anh Siêu ở hai "nồng độ" khác nhau, mưa lụt, Mùi bắt anh Siêu bế, Mùi nằm trên giường của anh Siêu, .... Những hành động của Mùi tự nhiên như Đỗi dẫm lên chân Bé (để tỏ tình), như ông Giáo Đông "cầm nhầm" cái khăn che mắt của Bé lại hí hửng tưởng là khăn mùi-xoa của Mùi ...
Chuyện đôi con dì yêu nhau là một sự loạn luân cấm kỵ. Nhưng Nhất Linh đã phiêu lưu vào thế giới cấm kỵ ấy một cách thản nhiên. Một Nhất Linh hoàn toàn tự do, biết mình nắm trọn mọi nhu yếu cần thiết của kỹ thuật và nghệ thuật viết văn, biết mình có thể san định những khoảng trời bão táp. Nhất Linh đưa hết sở trường của mình vào tác phẩm. Xóm Cầu Mới bắt đầu bằng hình ảnh: Mùi tỉnh dậy, sau một đêm hạnh phúc với "lá thư" của Siêu, người anh họ, Mùi "phạm cấm" lần đầu vì đã "nằm ngủ một đêm với bức thư của anh Siêu", như một Eva ăn trái táo, và từ đó phát xuất cá tính của Mùi, một cô gái quê, con một cụ Lang, sống hồi đầu thế kỷ. Mùi có quán bán nước, bán thuốc, bán bánh cuốn, bán gạo. Mùi là hình ảnh cô gái quê tần tảo, một bà Tú Xương tương lai, là cô hàng xén trong truyện ngắn Thạch Lam, là cô hàng xóm trong thơ Nguyễn Bính. Đó là phần hình thức. Về mặt tư tưởng, Mùi táo bạo và sống động hơn nhiều. Mùi có một đời sống nội tâm phức tạp mà các cô kia chưa bao giờ có. Mùi mới hơn cả Loan trong Đôi Bạn, Đoạn Tuyệt, khác hẳn Nhung trong Lạnh Lùng, và tự do hơn nhiều cô gái tỉnh thành thời nay. Nàng dám để cho nhục cảm dẫn dắt, không lúc nào Mùi bị mặc cảm hoặc tự kiềm chế, mặc dù biết tình yêu của nàng với Siêu là cấm kỵ:
"Mặc dầu Siêu với nàng là đôi con dì không lấy được nhau nhưng cái mãnh liệt của tình yêu ấy không mảy may làm nàng sợ hãi; nàng lại thấy mừng không ngờ mình yêu đến thế. Nàng đón lấy nó như hiện giờ này nàng đón lấy cơn gió lạnh sắc đương quất vào hai bên má" (trang 19, sđd).
Trong Văn Học Việt Nam ít có cô gái quê nào táo bạo như Mùi. Mùi tự do và biết mình tự do vì Mùi tạo nên hoàn cảnh mà không chạy theo hoàn cảnh. Tình yêu của Mùi và Siêu đậm dấu ấn thể xác nhưng lại là thứ thể xác não thùy, phát xuất từ tình yêu nguyên thủy, xẩy ra ở trong óc nên không thể phạm tội. Không riêng về tình yêu nhục dục mà tất cả những nhân vật hay những bối cảnh mà nhân vật tạo ra trong Xóm Cầu Mới, đều ít nhiều nằm trong trạng thái bản năng nguyên thủy. Ví dụ trí thông minh của thằng Tý, phát xuất tự bản năng: mới chín tuổi nó đoán được ý bố nó, nó đoán được ý con lợn, nó tìm những giải pháp lô-gích đo quần áo mà mẹ nó không nghĩ ra v.v... Tình yêu của Đỗi và Bé cũng là một tình yêu bản năng: Cặp trai gái làng này tỏ tình bằng cách dẫm chân lên nhau, rồi những ngón chân ấn lên một tý, mỗi lần ấn là một lần tăng nồng độ tình yêu. Nỗi buồn của Triết, em trai Mùi, cũng là nỗi buồn nguyên thủy, Mùi không biết tại sao em mình hay ngồi buồn, cả đến việc chơi bươm bướm của Triết, Triết chơi với những con "bươm bướm ma", và đó lại là một lối chơi buồn mà chính Triết cũng không biết là mình buồn. Tính lẩm cẩm của U già là một hình thức truy lùng sự thật, tìm về nguyên thủy: Thật ra U già không lẩm cẩm, u còn lô-gích nữa là khác, U già lật tẩy những ý nghĩ trong đầu Mùi. Mùi biết là lần nào mình cãi nhau với U già cũng thua, nhưng nhà vắng quá, thỉnh thoảng Mùi phải tìm cách cãi nhau với U cho có tiếng nói, và U già mỗi lần thấy Mùi gắt là lại nói ngang phè. Những cơn say của bác Lê là để thỏa mãn cái thèm, che lấp cái nhát, cái bản năng sợ vơ. Bác biết trước là uống rượu vào sẽ đánh vợ đánh con, nhưng bác không thể tránh được, bác cố nhịn, nhưng đến phút chót cái thèm vẫn ăn đứt bác và bác lại chịu thua cái thèm ... Tất cả những "kỹ thuật" xây dựng nhục dục trên bàn tay, cánh tay, ngón chân, trên những mảnh thân nhỏ nhất, trong những cử chỉ tầm thường nhất, do Nhất Linh sáng tạo, sẽ được Võ Phiến thừa kế như một môn đệ và Võ Đình nối tiếp Võ Phiến.
Xóm Cầu Mới tập hợp những con người trong trạng thái bản năng nguyên thủy. Nhất Linh tìm đạt đến cối rễ của cá tính, của bản ngã, như thể ngòi bút của ông đã là nhân vật; rồi chính những nhân vật ấy lại dẫn dắt ngòi bút đi, tạo nên những cuộc đời chưa thành hình. Xóm Cầu Mới là tác phẩm dang dở, hình như Nhất Linh mới viết được có một phần ba, cũng là một tác phẩm chưa thành hình. Ngòi bút vừa xây nên nhân vật lại vừa từ nhân vật đi ra, tự nhiên như không phải tả gì cả. Có thể là Nhất Linh đã tìm được nguồn cội hành vi và cảm giác của con người và có lẽ đó là sự thành công sâu sắc nhất của Nhất Linh.
Nhất Linh, Giòng Sông Thanh Thủy
Nhất Linh bắt đầu viết Giòng Sông Thanh Thủy ngày 28/11/1960. Cuốn đầu, Ba Người Bộ Hành, 248 trang, trong vòng một tháng. Hai tập sau chắc cũng hoàn tất rất nhanh bởi toàn bộ ba cuốn, hơn 600 trang, được nhà Đời Nay in năm 1961, hai năm trước khi Nhất Linh quyết định tự chấm dứt đời mình.
Tại sao lại có Giòng Sông Thanh Thủy? Bộ tiểu thuyết vượt ra ngoài cõi viết của Nhất Linh, một người mà cho đến năm 1960 vẫn loại chính trị ra ngoài văn học? Phải chăng Nhất Linh muốn để lại một tự phán của nhà văn Nhất Linh về nhà chính trị Nguyễn Tường Tam, và qua đó là bản án của văn học đối với cách mạng?
Giòng Sông Thanh Thủy là một trường giang tiểu thuyết, gồm: Ba Người Bộ Hành, Chi Bộ Hai Người và Vọng Quốc. Toàn bộ viết về thời kỳ cách mạng Việt Nam tại Trung Hoa, thời kỳ 44-45, trên trục Côn Minh, Khai Viễn, Mông Tự, Hà Giang mà hoạt động chính trị của Việt Minh và Việt Nam Quốc Dân Đảng, ở vào thế phải diệt nhau bằng những phương tiện tàn bạo nhất: ám sát, thủ tiêu. Hai nhân vật chính trong truyện: Ngọc, cán bộ Việt Quốc, Thanh, cán bộ Việt Minh, đều biết người nọ có nhiệm vụ phải giết người kia nhưng đồng thời họ cũng yêu nhau bằng một tình yêu tuyệt đối: tình yêu đến chết.
Về văn phong và nghệ thuật, Giòng Sông Thanh Thủy không phải là tác phẩm nổi bật nhưng là cuốn sách mạnh nhất về tư tưởng và chính trị của Nhất Linh, ông điều tra về con người, về các guồng máy chỉ đạo con người, về tội ác, về sự nhân danh lý tưởng, tổ quốc dẫn đến tội ác, về chỗ đứng của tình yêu, bên cạnh tội ác. Tóm lại là sự sa đọa của con người trong các guồng máy cách mệnh Việt Quốc và Việt Minh nói riêng, và qua đó là sự sa đọa của con người trong các guồng máy cách mạng nói chung.
Giòng Sông Thanh Thủy không phải là cuốn tiểu thuyết chống Cộng sản, bênh Việt Nam Quốc Dân Đảng, ở đây Nhất Linh đứng lên trên địa vị đảng trưởng, ông dùng địa vị nhà văn để phân tích tâm lý và hành động của những người bẩm sinh hiền lành, nhân ái, nhưng khi đã sa vào guồng máy cách mạng, có thể trở thành những kẻ sát nhân lạnh lùng, không chút rùn tay, chùn bước. Giòng Sông Thanh Thủy là tác phẩm phản đề, phản lại những mẫu người cách mệnh trước, như Dũng, như Trúc v.v..., những nhân vật lãng mạn làm cách mạng mà không nhúng tay vào tội ác. Với Giòng Sông Thanh Thủy, Nhất Linh xác định: cách mạng và tội ác đi đôi với nhau, không thể khác. Trong Giòng Sông Thanh Thủy, Nhất Linh nhà văn, kết án Nguyễn Tường Tam nhà cách mạng, và đưa ra chân lý: cái đẹp trong văn chương và ý nghĩa nhân bản của văn học sẽ còn tồn tại lâu dài, như thơ Tô Đông Pha, Đỗ Phủ, trong khi những thành bại chiến tranh Chu Du, Tào Tháo ... đều đã trôi vào quên lãng. Hiển nhiên hơn, 40 năm trôi qua, Nhất Linh nhà văn vẫn còn tồn tại, trong khi nhà cách mệnh Nguyễn Tường Tam đã đi vào bụi bặm của thời gian. Đó là ý nghĩa sâu xa của tác phẩm.
*
Giòng Sông Thanh Thủy được cấu trúc như một tiểu thuyết trinh thám mà các đối thủ truy tìm chỗ hở của nhau để ra tay, toàn thể lồng trong không khí nghi ngờ, một nỗi nghi ngờ bệnh hoạn: không biết đối phương là ai? Là gián điệp đơn phương hay nhị trùng? Kẻ mình sắp giết có phải là nội gián cho địch? Hay chính mình sẽ bị địch giết trước? Ba Người Bộ Hành mở vào cạm bẫy, rình rập tay ba giữa Ngọc, Tứ và Nghệ. Trong khi Chi Bộ Hai Người, tìm sự đối chất tay đôi giữa Ngọc và Thanh. Cuối cùng, Vọng Quốc theo dõi đường về cõi chết của hai người.
Những nhân vật chính (cán bộ Việt Quốc và Việt Minh) xuất thân ở những môi trường khác nhau, họ tình cờ làm cách mệnh hơn là vì lý tưởng.
Ngọc (Việt Quốc) đang đi học, vì gia cảnh sa sút nên phải bỏ dở để học nghề đan ren ở làng bên cạnh. Ngọc yêu Thúy, con ông chủ. Thúy ho lao, mất. Đang bàng hoàng trước cái chết của Thúy, Ngọc được Lê, anh ruột Thúy dẫn vào cách mạng, trở nên một cán bộ giao liên, phụ trách thủ tiêu những phần tử Việt Minh. Thanh (Việt Minh) được lệnh trà trộn vào hàng ngũ Việt Quốc ở Vân Nam và Hà Giang, quyến rũ Ngọc, giết Ngọc và tiêu diệt toàn bộ Việt Quốc. Thanh xuất thân con nhà giàu, có học, lấy chồng nhưng người chồng chơi bời, tiêu hết tiền hồi môn của vợ, hai người ly dị, Thanh gặp người tình thứ nhì, lại bị lừa lần nữa, thất vọng, gia nhập Việt Minh.
Những nhân vật khác cũng theo cách mệnh vì những lý do cá nhân hơn là vì lý tưởng, như Nam, trước làm y tá, vì nhà sa sút nên phải lấy một người chồng Tàu, theo chồng sang Văn Sơn; chồng chết, ở hẳn lại Vân Nam, làm nghề thầy thuốc, đỡ đẻ và gia nhập Việt Quốc, thi hành các vụ thủ tiêu. Nam, dưới mắt Ngọc, "là người rất hiền lành thế mà bây giờ nàng cũng giết người không khác gì chàng" (Ba Người Bộ Hành, trang 110). Về việc Nam thủ tiêu Vương Đức, một cán bộ Việt Minh, Ngọc nghĩ: "chàng chưa hiểu được tại sao một người đàn bà nhu mì như Nam lại có thể giết người, mà lại tự ý giết một cách độc ác như thế, chàng thốt nhớ lại câu Thanh nói: "Bị cái guồng máy nó lôi kéo." [...] Ý nghĩ về cái tốt, cái xấu ở đời lại lảng vảng trong đầu óc chàng, [...] cũng như Tứ và Nghệ, đều là những người tốt, có lòng nhân đạo [...] Ngay lúc Nam kể cho chàng nghe về việc giết Đức, chàng không khỏi ghê tởm vì lòng độc ác của con người; chàng thấy thương hại cho Đức khi bị Nam bóp cổ; đôi mắt mờ ấy biết đâu đã không đau khổ vì không hiểu và biết đâu Đức không có cha mẹ, vợ con hay một người yêu và trước khi chết đã không nghĩ tới những người thân yêu đó" (Ba Người Bộ Hành, trang 115)
Ngọc không hiểu tại sao Nam, một phụ nữ hiền lành, một bà đỡ, một thầy thuốc chuyên chữa bệnh cho người nghèo, một người "cứu nhân độ thế" mà lại có thể giết người không gớm tay, cũng như Ngọc không hiểu được chính mình, tại sao có thể thẳng tay thủ tiêu hai cán bộ Việt Minh, Tứ và Nghệ, một cách tàn ác và lạnh lùng không kém.
Ba Người Bộ Hành, mổ xẻ sự "không hiểu" ấy và mô tả tâm lý rình rập giữa Ngọc, Tứ và Nghệ. Cả ba đều đã dùng những thủ đoạn "dối trá, gian giảo, độc ác để hạ thủ nhau": "Họ rình nhau như những con thú dữ mà người nào cũng vì một lý tưởng mình cho là cao đẹp" (Ba Người Bộ Hành, trang 207). Ở đây, Nhất Linh đã viết những trang lạnh lùng và rùng rợn nhất về tội ác của con người, nhân danh cách mạng. Ngọc dẫn Tứ và Nghệ đến một chỗ được gọi là "chỗ ấy", tức là nơi Ngọc sẽ thi hành bản án; trên đường xuyên núi rừng, phong cảnh hùng vĩ, Ngọc vừa đi vừa hát "Chàng cất tiếng hát cao giọng, đi thật mau cho bước chân ăn nhịp với bài hát mà chàng cố hát thật mau:
Hồn nước muôn năm sống cùng non nước!
Ngày nay ta noi tấm gương anh hùng,
Dù khó thế mấy quyết cùng nhau bước,
Chàng chuyển sang điệp khúc:
Mau, mau đồng lòng, tay cầm tay, trông cờ nước, ta đều bước,
Tuốt gươm, thề với núi sông ...
Hồn nước muôn năm sống cùng ...
Bài hát ấy là của Lưu Hữu Phước, đảng viên Việt Quốc trong thời kỳ bí mật từ trong nước truyền ra." (Ba Người Bộ Hành, trang 214)
Nhất Linh đã dùng tâm lý nghệ thuật để giải thích câu hỏi: Tại sao một người "bình thường" như Ngọc, có thể giết người -người đồng loại- cùng chung một lý tưởng đánh đuổi ngoại bang như thế? Câu trả lời có thể rất đơn giản: Họ giết người theo đơn đặt hàng của "tổ quốc". Lạnh lùng hành sự, không chút chùn tay, vì cho rằng mọi hành động của họ đều "vì tổ quốc", đều được tổ quốc phù trợ. Tổ quốc trở thành Thượng Đế, một thứ cứu cánh biện minh cho phương tiện. Tổ quốc -cái tổ quốc ấy- được những giáo sĩ, tông đồ, thừa sai, ... rao giảng. Mỗi nhóm thừa sai có một ý nghĩa tổ quốc khác nhau: Tông phái Việt Minh và thiền phái Việt Quốc không cùng chung quan niệm về tổ quốc, về chính thể, về tổ chức xã hội... dù họ cùng là người Việt. Cho nên những pháp tăng như Lưu Hữu Phước, nay có thể cổ võ cho Việt Quốc, mai trở cờ đón gió Việt Minh, nhưng vẫn ở trong lòng "tổ quốc" và vẫn có thể nhân danh tổ quốc để thanh toán, loại trừ nhau. Ở đây, cái ác của con người đã được mặc đồng phục tổ quốc để hành sự. Ngọc cũng là người bình thường như tất cả mọi người, nhưng khi cái ác trong anh được tổ quốc trưng dụng, anh có thể bình tĩnh làm những hành động điên cuồng nhất mà lương tâm không mảy may dầy vò. Lương tâm đã bị "chính nghĩa" chinh phục, nó cấm khẩu.
Vô hiệu hóa được lương tâm, Ngọc sung sướng thưởng thức cảnh đẹp, say sưa với nhịp bước hùng ca và tự do hành sự. Sau khi đã bỏ thuốc độc trong cà phê cho Tứ và Nghệ rồi, "chàng nhấc thây của Nghệ và Tứ đem ra đặt sát gần bức vách núi rồi đẩy mạnh một cái. Hai cái xác rơi từ trên cao xuống, lọt vào khe mấy tảng đá. Đứng ở trên còn thấy hở ba cái chân, Ngọc bẻ một cành cây rậm lá quăng xuống, chàng phải quăng xuống bốn năm cành mới có một cành trúng và che phủ mấy cái chân hở. [...]
Ngọc ngẩng lên: trời cao và xanh, lơ lửng một vài đám mây trắng. Các ngọn núi bao bọc chung quanh dưới ánh sáng mùa thu trong có một vẻ đẹp rực rỡ mà vẻ đẹp của trời thu như còn xa hơn nữa; nắng đẹp ở vườn sau nhà Thanh, nắng làm rám da mấy quả lựu và làm hồng đôi gò má Thanh đương đứng ngắm những cánh hoa lựu trắng, nắng còn đẹp ở những nơi xa xa nữa; lúc này Nga đương ra vườn cất quần áo đã khô, lòng chợt nhớ đến chồng, mong ngày chồng về; nắng đẹp ở trong vườn người chị thân yêu của chàng giờ này có lẽ đương cau mũi và mắng chàng:
- Thằng Ngọc chết tiệt, đi đâu biệt tích không một lá thư gửi thăm nhà." (Ba Người Bộ Hành, trang 237-238).
Phải có một bản lĩnh cao cường như Nhất Linh mới có thể hòa trộn tội ác trong bối cảnh trời cao, mây rộng, yêu nước và yêu người như thế. Như để báo trước chủ đề: thế giới tâm linh không có lằn ranh thiện ác, trước khi vào truyện Nhất Linh đã dẫn hai câu thơ Nguyễn Du:
...Trời kia đã bắt làm người có Nhân[9]...
... Đã mang lấy nghiệp vào thân...
Và lời Pascal:
Vérité en deçà des Pyrénées, erreur au delà.
(Bên này dãy núi Pyrénées là sự thực, bên kia là sai lầm).
Nhất Linh thay rặng Pyrénées của Pascal bằng dòng sông Thanh Thủy: Trong con người không có rặng Pyrénées, cũng không có dòng sông Thanh Thủy, hoặc nếu có thì cả núi lẫn sông đều chìm lấp trong cái vực chung thiện ác là trái tim.
Ngọc và Thanh là tên một loài lan quý (Giòng Sông Thanh Thủy in 10 bản trên giấy Thanh Ngọc với 17 phụ trang do chính Nhất Linh vẽ). Lan Thanh Ngọc mà Nhất Linh đã tha thiết vun trồng bên dòng suối Đa Mê, được minh họa ở trang đầu với những dòng:
Sắc trong Thanh Ngọc hương thơm mộng
Một thoáng mơ tiên thoảng xuống trần.
Thơ và họa dạo đầu, phác thảo chân dung hai nhân vật chính, vừa trong như Ngọc, vừa Thanh như lan, nhưng chẳng bao lâu sẽ hóa thân thành ác quỷ, một khi họ bị guồng máy cách mệnh cuốn về hai phía đối đầu: quốc gia và cộng sản. Thanh Ngọc chỉ là tại kiếp, trước họ đã có tiền kiếp Linh Giang, sau họ là hậu kiếp Bến Hải. Hai trăm năm, hai mươi năm, vận hạn ngắn dài, tùy theo lịch sử và con người, nhưng tựu trung tất cả đều là những linh hồn đồng bệnh.
Cho nên, tác phẩm của Nhất Linh không chỉ viết cho một thời mà ông viết cho nhiều thời, không chỉ là sự tranh chấp giữa Việt Quốc - Việt Minh những năm 45, mà còn bao trùm những tranh chấp đã có từ trước Nhất Linh, sau Nhất Linh... hai trăm năm, hai ngàn năm ... những guồng máy tranh chấp chưa bao giờ ngừng quay từ khi có loài người. "Thanh nói với Ngọc:
- Cái guồng máy ấy vẫn còn, còn mãi. Anh đã xem Đông Chu Liệt Quốc và Tây Hán chứ?
- Có, tôi có đọc nhiều lần.
- Đấy, anh xem cái guồng máy đã có từ mấy nghìn năm trước. Anh chắc còn nhớ Vệ Ưởng nước Tần, Phạm Lãi với Văn Chủng nước Việt, Hàn Tín với Trương Lương đời Tây Hán. Vệ Ưởng, Văn Chủng, Hàn Tín đều bị cái guồng máy nó nghiền nát nhừ cũng như nó sẽ nghiến anh Ninh và cả anh nữa. [...] Anh bị lôi cuốn vào đó và tôi cũng vậy." (Chi Bộ Hai Người, trang 86)
Thanh gần gũi với Nhất Linh, tâm hồn nghệ sĩ, yêu cái đẹp, có tư tưởng. Đã bao lần Thanh muốn bỏ tất cả để tìm đến thiên thai với Ngọc. Họ đã sống những giây phút thần tiên, lãng mạn với nhau, đã đi thuyền trong trăng, đã dạo vườn đào Côn Minh như Lưu Nguyễn. Thanh đã muốn bỏ tất cả tục lụy, tranh chấp, chém giết, nhưng guồng máy không tha cho Thanh, không tha cho Thanh-Ngọc. Như Thanh, Nhất Linh cũng đã bỏ tất cả, lên Đà Lạt tu tiên, tìm một cõi đam mê, vượt khỏi bậm bụi cuộc trần, nhưng rồi rút cục Nguyễn Tường Tam cũng không thoát khỏi guồng máy, lại trở về trần, trở về với đấu tranh chính trị, để rồi bị guồng máy chính trị nghiền nát. Nhất Linh gánh cái nghiệp của nhà văn và nhà cách mạng: cả hai đều biết rất rõ về nhau nhưng không buông tha nhau và đeo đuổi nhau đến hơi thở cuối cùng. Văn chương và cách mạng đối với Nguyễn Tường Tam Nhất Linh như Ngọc và Thanh, như lan Thanh Ngọc, là một thứ tình yêu lạ lùng, tình yêu đến chết.
Khi Ngọc và Thanh biết đích xác nhiệm vụ của nhau, họ cùng đi với nhau đoạn đường cuối tên là Vọng Quốc. Họ cùng vọng quốc như nhau, cùng rời Côn Minh đi về biên giới, vượt cầu sang sông Thanh Thủy, về Hà Giang để phụng sự đất nước.
Đất nước là của chung, nhưng cách phụng sự đất nước của đảng họ lại khác. Cho nên phải giết nhau. Đoạn đường cuối ấy được Ngọc cảm nhận như sau: "Ngọc cho cuộc đi với Thanh về Hà Giang như một cuộc tìm kiếm thiên thai; thân chàng dù có bị guồng máy nghiến nát nhưng linh hồn chàng theo lời Thanh vẫn thường nói, sẽ tan đi như hạt muối trong nước hay biến thành một niềm vui hòa loãng trong cái mênh mông của hư vô. Phạm Lãi, Tây Thi chết đã mấy nghìn năm nhưng tâm hồn hai người vẫn tồn tại trong tâm hồn nhân loại." (Vọng Quốc, trang 92)
Trong hành trình này, hai người đã đồng ý với nhau rằng trước khi chết, nếu được nhìn một hình ảnh đẹp, nghe một điệu nhạc hay, thì cái chết chắc sẽ bớt đau hơn. Và họ cũng đạt đến giây phút thần tiên ấy:
"Thanh để hết cả tâm hồn khe khẽ ngâm, tiếng thoảng nhẹ như hơi gió trong đêm trăng sương mù:
Đêm sương thoảng tiếng ai trong gió,
Lòng hỏi lòng biết có hay không?
Hay chăng tiếng vọng mơ mòng
Của lòng mình nói cho lòng mình nghe...
Tiếng ngâm rứt đã từ lâu nhưng dư âm còn vang mãi trong hồn Ngọc. Tự nhiên chàng nghĩ đến hôm đi chơi hồ, Thanh ngâm bài phú Xích Bích và nói bây giờ còn đâu Tào Tháo, Chu Du nhưng câu thơ hay của Tô Đông Pha và ánh trăng trong trên dòng Xích Bích thì còn mãi mãi. Chàng nghĩ Thanh và chàng có thể lát nữa sẽ chết, Việt Quốc, Việt Minh ám hại lẫn nhau cũng không còn nữa. Nhưng tiếng ngâm của người yêu thì như mãi mãi bàng bạc trong không gian của những đêm sương lạnh." (Vọng Quốc, trang 208).
Có phải đó là chúc thư văn học của Nhất Linh? Phải chăng Nhất Linh muốn nhắn lại rằng tất cả những tranh giành, quyền lực, lý tưởng ... rồi sẽ chết cùng với con người. Nhưng tiếng thơ không chết. Tô Đông Pha không chết, cũng như Nguyễn Tường Tam đã phần nào chìm trong quên lãng nhưng Nhất Linh sẽ sống mãi với Đôi Bạn, Bướm Trắng, Xóm Cầu Mới, Giòng Sông Thanh Thủy ... trong lòng người.
Với Nhất Linh, thực thể duy nhất đọng lại, kết tinh trên đống xương tàn, trên những nấm mồ của các guồng máy đấu tranh, vẫn là cái đẹp. Cái đẹp là khối tinh anh kết tụ cả thiên nhiên, vũ trụ lẫn con người. Cái đẹp có giá trị phi lịch sử, phi thời gian. Vượt trên mọi tranh chấp, cái đẹp không phải giết người mà vẫn bất tử. Cái đẹp là cứu cánh, cứu rỗi, không độc tôn như Thượng Đế mà đa dạng, ai cũng có thể chiếm hữu và chia xẻ. Bản thân cái đẹp có thể chinh phục tất cả mọi linh hồn mà chẳng cần mảy may bạo động.
Paris, tháng 5/2002, tháng 6/2003
[1] Viết theo tiểu sử Nhất Linh, Nguyễn Ngu Í, Sống Và Viết Với ..., Sàigòn 1966, Xuân Thư in lại, không đề năm. Trong chú thích, Nguyễn Ngu Í viết: "Tiểu sử này, do chính Nhất Linh đọc cho tôi viết và đã xem lại trước khi in, tôi xin giữ trọn vẹn và không thêm đoạn đời từ thu 1954 đến thu 1963, để giữ chút kỉ niệm về anh. Khi tái bản sẽ in bổ túc." Và Nguyễn Ngu Í mất tháng 8 năm 1977 tại Sài Gòn. Hình như sách chưa tái bản khi còn sinh thời Nguyễn Ngu Í, cho nên chúng ta không có được phần tiểu sử Nhất Linh từ 54 đến 63, do chính ông biên soạn.
[2] Trích Chân Dung Nhất Linh của Nhật Thịnh, t.128-129, Ðại Nam tái bản, không đề năm, Tú Mỡ trả lời Lê Thanh trong bài Phỏng vấn các nhà văn.
[3] Nhất Linh viết là Giòng Sông Thanh Thuỷ.
[4] Các cháu của Nhất Linh như Duy Lam, Thế Uyên, đều có ý chê những tác phẩm của ông in sau 1954. Cả em ruột Nhất Linh, Nguyễn Tường Bách cũng viết trong hồi ký: "Sau này, ở miền Nam, anh lại viết thêm vài cuốn như Xóm Cầu Mới, Giòng Sông Thanh Thủy ... Những tác phẩm này kém xa ngày trước vì anh không còn những cảm thụ độc đáo như ngày còn trẻ và cũng mất cả vẻ hồn nhiên trong tâm linh, sau khi đã trải qua những ngày vật lộn chính trị kinh hồn." (Việt Nam, Những Ngày Lịch Sử, t. 50, Nhóm Nghiên Cứu Sử Ðiạ, Montréal, 1981)
[5] Nhà xuất bản Đời Nay, hải ngoại in lại, không đề năm.
[6] Viết Và Đọc Tiểu Thuyết, Nhất Linh, nhà xuất bản Đời Nay, 1969, trang 69, câu này Nhất Linh trích từ lời của một nhà phê bình viết về cuốn Anna Karénine của Tolstoi, mà ông cho là một mẫu mực của tiểu thuyết.
[7] Xóm Cầu Mới, Phượng Giang, 1973, in lại ở Hoa Kỳ, không đề năm, không đề nhà xuất bản, trang 13.
[8] Những nhà văn lớp sau như Bình Nguyên Lộc, Võ Phiến... đã ít nhiều chịu ảnh hưởng. Nhất là Võ Phiến, trong lối mô tả chi tiết, ông hay nhắc đến lời Nhất Linh (trong Viết Và Đọc Tiểu Thuyết) khuyên những ai muốn viết tiểu thuyết hay đừng quan tâm tới câu văn hay. Thật ra, lời khuyên của Nhất Linh chỉ có tính cách tương đối vì một người không theo "trường phái" Nhất Linh như Vũ Khắc Khoan vẫn được Nhất Linh quý trọng.
[9] Nhất Linh viết nhầm, thực ra câu thơ Nguyễn Du là: Trời kia đã bắt làm người có thân
Mau, mau đồng lòng, tay cầm tay, trông cờ nước, ta đều bước,
Tuốt gươm, thề với núi sông ...
Hồn nước muôn năm sống cùng ...
Bài hát ấy là của Lưu Hữu Phước, đảng viên Việt Quốc trong thời kỳ bí mật từ trong nước truyền ra." (Ba Người Bộ Hành, trang 214)
Nhất Linh đã dùng tâm lý nghệ thuật để giải thích câu hỏi: Tại sao một người "bình thường" như Ngọc, có thể giết người -người đồng loại- cùng chung một lý tưởng đánh đuổi ngoại bang như thế? Câu trả lời có thể rất đơn giản: Họ giết người theo đơn đặt hàng của "tổ quốc". Lạnh lùng hành sự, không chút chùn tay, vì cho rằng mọi hành động của họ đều "vì tổ quốc", đều được tổ quốc phù trợ. Tổ quốc trở thành Thượng Đế, một thứ cứu cánh biện minh cho phương tiện. Tổ quốc -cái tổ quốc ấy- được những giáo sĩ, tông đồ, thừa sai, ... rao giảng. Mỗi nhóm thừa sai có một ý nghĩa tổ quốc khác nhau: Tông phái Việt Minh và thiền phái Việt Quốc không cùng chung quan niệm về tổ quốc, về chính thể, về tổ chức xã hội... dù họ cùng là người Việt. Cho nên những pháp tăng như Lưu Hữu Phước, nay có thể cổ võ cho Việt Quốc, mai trở cờ đón gió Việt Minh, nhưng vẫn ở trong lòng "tổ quốc" và vẫn có thể nhân danh tổ quốc để thanh toán, loại trừ nhau. Ở đây, cái ác của con người đã được mặc đồng phục tổ quốc để hành sự. Ngọc cũng là người bình thường như tất cả mọi người, nhưng khi cái ác trong anh được tổ quốc trưng dụng, anh có thể bình tĩnh làm những hành động điên cuồng nhất mà lương tâm không mảy may dầy vò. Lương tâm đã bị "chính nghĩa" chinh phục, nó cấm khẩu.
Vô hiệu hóa được lương tâm, Ngọc sung sướng thưởng thức cảnh đẹp, say sưa với nhịp bước hùng ca và tự do hành sự. Sau khi đã bỏ thuốc độc trong cà phê cho Tứ và Nghệ rồi, "chàng nhấc thây của Nghệ và Tứ đem ra đặt sát gần bức vách núi rồi đẩy mạnh một cái. Hai cái xác rơi từ trên cao xuống, lọt vào khe mấy tảng đá. Đứng ở trên còn thấy hở ba cái chân, Ngọc bẻ một cành cây rậm lá quăng xuống, chàng phải quăng xuống bốn năm cành mới có một cành trúng và che phủ mấy cái chân hở. [...]
Ngọc ngẩng lên: trời cao và xanh, lơ lửng một vài đám mây trắng. Các ngọn núi bao bọc chung quanh dưới ánh sáng mùa thu trong có một vẻ đẹp rực rỡ mà vẻ đẹp của trời thu như còn xa hơn nữa; nắng đẹp ở vườn sau nhà Thanh, nắng làm rám da mấy quả lựu và làm hồng đôi gò má Thanh đương đứng ngắm những cánh hoa lựu trắng, nắng còn đẹp ở những nơi xa xa nữa; lúc này Nga đương ra vườn cất quần áo đã khô, lòng chợt nhớ đến chồng, mong ngày chồng về; nắng đẹp ở trong vườn người chị thân yêu của chàng giờ này có lẽ đương cau mũi và mắng chàng:
- Thằng Ngọc chết tiệt, đi đâu biệt tích không một lá thư gửi thăm nhà." (Ba Người Bộ Hành, trang 237-238).
Phải có một bản lĩnh cao cường như Nhất Linh mới có thể hòa trộn tội ác trong bối cảnh trời cao, mây rộng, yêu nước và yêu người như thế. Như để báo trước chủ đề: thế giới tâm linh không có lằn ranh thiện ác, trước khi vào truyện Nhất Linh đã dẫn hai câu thơ Nguyễn Du:
...Trời kia đã bắt làm người có Nhân[9]...
... Đã mang lấy nghiệp vào thân...
Và lời Pascal:
Vérité en deçà des Pyrénées, erreur au delà.
(Bên này dãy núi Pyrénées là sự thực, bên kia là sai lầm).
Nhất Linh thay rặng Pyrénées của Pascal bằng dòng sông Thanh Thủy: Trong con người không có rặng Pyrénées, cũng không có dòng sông Thanh Thủy, hoặc nếu có thì cả núi lẫn sông đều chìm lấp trong cái vực chung thiện ác là trái tim.
Ngọc và Thanh là tên một loài lan quý (Giòng Sông Thanh Thủy in 10 bản trên giấy Thanh Ngọc với 17 phụ trang do chính Nhất Linh vẽ). Lan Thanh Ngọc mà Nhất Linh đã tha thiết vun trồng bên dòng suối Đa Mê, được minh họa ở trang đầu với những dòng:
Sắc trong Thanh Ngọc hương thơm mộng
Một thoáng mơ tiên thoảng xuống trần.
Thơ và họa dạo đầu, phác thảo chân dung hai nhân vật chính, vừa trong như Ngọc, vừa Thanh như lan, nhưng chẳng bao lâu sẽ hóa thân thành ác quỷ, một khi họ bị guồng máy cách mệnh cuốn về hai phía đối đầu: quốc gia và cộng sản. Thanh Ngọc chỉ là tại kiếp, trước họ đã có tiền kiếp Linh Giang, sau họ là hậu kiếp Bến Hải. Hai trăm năm, hai mươi năm, vận hạn ngắn dài, tùy theo lịch sử và con người, nhưng tựu trung tất cả đều là những linh hồn đồng bệnh.
Cho nên, tác phẩm của Nhất Linh không chỉ viết cho một thời mà ông viết cho nhiều thời, không chỉ là sự tranh chấp giữa Việt Quốc - Việt Minh những năm 45, mà còn bao trùm những tranh chấp đã có từ trước Nhất Linh, sau Nhất Linh... hai trăm năm, hai ngàn năm ... những guồng máy tranh chấp chưa bao giờ ngừng quay từ khi có loài người. "Thanh nói với Ngọc:
- Cái guồng máy ấy vẫn còn, còn mãi. Anh đã xem Đông Chu Liệt Quốc và Tây Hán chứ?
- Có, tôi có đọc nhiều lần.
- Đấy, anh xem cái guồng máy đã có từ mấy nghìn năm trước. Anh chắc còn nhớ Vệ Ưởng nước Tần, Phạm Lãi với Văn Chủng nước Việt, Hàn Tín với Trương Lương đời Tây Hán. Vệ Ưởng, Văn Chủng, Hàn Tín đều bị cái guồng máy nó nghiền nát nhừ cũng như nó sẽ nghiến anh Ninh và cả anh nữa. [...] Anh bị lôi cuốn vào đó và tôi cũng vậy." (Chi Bộ Hai Người, trang 86)
Thanh gần gũi với Nhất Linh, tâm hồn nghệ sĩ, yêu cái đẹp, có tư tưởng. Đã bao lần Thanh muốn bỏ tất cả để tìm đến thiên thai với Ngọc. Họ đã sống những giây phút thần tiên, lãng mạn với nhau, đã đi thuyền trong trăng, đã dạo vườn đào Côn Minh như Lưu Nguyễn. Thanh đã muốn bỏ tất cả tục lụy, tranh chấp, chém giết, nhưng guồng máy không tha cho Thanh, không tha cho Thanh-Ngọc. Như Thanh, Nhất Linh cũng đã bỏ tất cả, lên Đà Lạt tu tiên, tìm một cõi đam mê, vượt khỏi bậm bụi cuộc trần, nhưng rồi rút cục Nguyễn Tường Tam cũng không thoát khỏi guồng máy, lại trở về trần, trở về với đấu tranh chính trị, để rồi bị guồng máy chính trị nghiền nát. Nhất Linh gánh cái nghiệp của nhà văn và nhà cách mạng: cả hai đều biết rất rõ về nhau nhưng không buông tha nhau và đeo đuổi nhau đến hơi thở cuối cùng. Văn chương và cách mạng đối với Nguyễn Tường Tam Nhất Linh như Ngọc và Thanh, như lan Thanh Ngọc, là một thứ tình yêu lạ lùng, tình yêu đến chết.
Khi Ngọc và Thanh biết đích xác nhiệm vụ của nhau, họ cùng đi với nhau đoạn đường cuối tên là Vọng Quốc. Họ cùng vọng quốc như nhau, cùng rời Côn Minh đi về biên giới, vượt cầu sang sông Thanh Thủy, về Hà Giang để phụng sự đất nước.
Đất nước là của chung, nhưng cách phụng sự đất nước của đảng họ lại khác. Cho nên phải giết nhau. Đoạn đường cuối ấy được Ngọc cảm nhận như sau: "Ngọc cho cuộc đi với Thanh về Hà Giang như một cuộc tìm kiếm thiên thai; thân chàng dù có bị guồng máy nghiến nát nhưng linh hồn chàng theo lời Thanh vẫn thường nói, sẽ tan đi như hạt muối trong nước hay biến thành một niềm vui hòa loãng trong cái mênh mông của hư vô. Phạm Lãi, Tây Thi chết đã mấy nghìn năm nhưng tâm hồn hai người vẫn tồn tại trong tâm hồn nhân loại." (Vọng Quốc, trang 92)
Trong hành trình này, hai người đã đồng ý với nhau rằng trước khi chết, nếu được nhìn một hình ảnh đẹp, nghe một điệu nhạc hay, thì cái chết chắc sẽ bớt đau hơn. Và họ cũng đạt đến giây phút thần tiên ấy:
"Thanh để hết cả tâm hồn khe khẽ ngâm, tiếng thoảng nhẹ như hơi gió trong đêm trăng sương mù:
Đêm sương thoảng tiếng ai trong gió,
Lòng hỏi lòng biết có hay không?
Hay chăng tiếng vọng mơ mòng
Của lòng mình nói cho lòng mình nghe...
Tiếng ngâm rứt đã từ lâu nhưng dư âm còn vang mãi trong hồn Ngọc. Tự nhiên chàng nghĩ đến hôm đi chơi hồ, Thanh ngâm bài phú Xích Bích và nói bây giờ còn đâu Tào Tháo, Chu Du nhưng câu thơ hay của Tô Đông Pha và ánh trăng trong trên dòng Xích Bích thì còn mãi mãi. Chàng nghĩ Thanh và chàng có thể lát nữa sẽ chết, Việt Quốc, Việt Minh ám hại lẫn nhau cũng không còn nữa. Nhưng tiếng ngâm của người yêu thì như mãi mãi bàng bạc trong không gian của những đêm sương lạnh." (Vọng Quốc, trang 208).
Có phải đó là chúc thư văn học của Nhất Linh? Phải chăng Nhất Linh muốn nhắn lại rằng tất cả những tranh giành, quyền lực, lý tưởng ... rồi sẽ chết cùng với con người. Nhưng tiếng thơ không chết. Tô Đông Pha không chết, cũng như Nguyễn Tường Tam đã phần nào chìm trong quên lãng nhưng Nhất Linh sẽ sống mãi với Đôi Bạn, Bướm Trắng, Xóm Cầu Mới, Giòng Sông Thanh Thủy ... trong lòng người.
Với Nhất Linh, thực thể duy nhất đọng lại, kết tinh trên đống xương tàn, trên những nấm mồ của các guồng máy đấu tranh, vẫn là cái đẹp. Cái đẹp là khối tinh anh kết tụ cả thiên nhiên, vũ trụ lẫn con người. Cái đẹp có giá trị phi lịch sử, phi thời gian. Vượt trên mọi tranh chấp, cái đẹp không phải giết người mà vẫn bất tử. Cái đẹp là cứu cánh, cứu rỗi, không độc tôn như Thượng Đế mà đa dạng, ai cũng có thể chiếm hữu và chia xẻ. Bản thân cái đẹp có thể chinh phục tất cả mọi linh hồn mà chẳng cần mảy may bạo động.
Paris, tháng 5/2002, tháng 6/2003
[1] Viết theo tiểu sử Nhất Linh, Nguyễn Ngu Í, Sống Và Viết Với ..., Sàigòn 1966, Xuân Thư in lại, không đề năm. Trong chú thích, Nguyễn Ngu Í viết: "Tiểu sử này, do chính Nhất Linh đọc cho tôi viết và đã xem lại trước khi in, tôi xin giữ trọn vẹn và không thêm đoạn đời từ thu 1954 đến thu 1963, để giữ chút kỉ niệm về anh. Khi tái bản sẽ in bổ túc." Và Nguyễn Ngu Í mất tháng 8 năm 1977 tại Sài Gòn. Hình như sách chưa tái bản khi còn sinh thời Nguyễn Ngu Í, cho nên chúng ta không có được phần tiểu sử Nhất Linh từ 54 đến 63, do chính ông biên soạn.
[2] Trích Chân Dung Nhất Linh của Nhật Thịnh, t.128-129, Ðại Nam tái bản, không đề năm, Tú Mỡ trả lời Lê Thanh trong bài Phỏng vấn các nhà văn.
[3] Nhất Linh viết là Giòng Sông Thanh Thuỷ.
[4] Các cháu của Nhất Linh như Duy Lam, Thế Uyên, đều có ý chê những tác phẩm của ông in sau 1954. Cả em ruột Nhất Linh, Nguyễn Tường Bách cũng viết trong hồi ký: "Sau này, ở miền Nam, anh lại viết thêm vài cuốn như Xóm Cầu Mới, Giòng Sông Thanh Thủy ... Những tác phẩm này kém xa ngày trước vì anh không còn những cảm thụ độc đáo như ngày còn trẻ và cũng mất cả vẻ hồn nhiên trong tâm linh, sau khi đã trải qua những ngày vật lộn chính trị kinh hồn." (Việt Nam, Những Ngày Lịch Sử, t. 50, Nhóm Nghiên Cứu Sử Ðiạ, Montréal, 1981)
[5] Nhà xuất bản Đời Nay, hải ngoại in lại, không đề năm.
[6] Viết Và Đọc Tiểu Thuyết, Nhất Linh, nhà xuất bản Đời Nay, 1969, trang 69, câu này Nhất Linh trích từ lời của một nhà phê bình viết về cuốn Anna Karénine của Tolstoi, mà ông cho là một mẫu mực của tiểu thuyết.
[7] Xóm Cầu Mới, Phượng Giang, 1973, in lại ở Hoa Kỳ, không đề năm, không đề nhà xuất bản, trang 13.
[8] Những nhà văn lớp sau như Bình Nguyên Lộc, Võ Phiến... đã ít nhiều chịu ảnh hưởng. Nhất là Võ Phiến, trong lối mô tả chi tiết, ông hay nhắc đến lời Nhất Linh (trong Viết Và Đọc Tiểu Thuyết) khuyên những ai muốn viết tiểu thuyết hay đừng quan tâm tới câu văn hay. Thật ra, lời khuyên của Nhất Linh chỉ có tính cách tương đối vì một người không theo "trường phái" Nhất Linh như Vũ Khắc Khoan vẫn được Nhất Linh quý trọng.
[9] Nhất Linh viết nhầm, thực ra câu thơ Nguyễn Du là: Trời kia đã bắt làm người có thân
LÊ HẢI LĂNG * LÚ VÀ DU CÔN
Nhật ký Tam Sa diễn nghĩa: Quái Lú, Quang Côn
Bắc Kinh ngày... tháng... năm...
Tập Cận Bình túm cổ một số nhà báo ra dằn mặt:
- Ta đã nói rồi nhà báo phải trung thành với ta, tại sao lại có kẻ phản đối.
Một nhà báo cả gan giơ tay lên:
- Chủ tịch đánh tham nhũng nhưng thực chất là tập trung quyền hành về một mối kia mà. Bằng chứng là Panama papers lộ ra ánh sáng gia đình bà con ngài dính líu.
- Tại sao nghe thế lực phản động? Ta đã chặn hết thông tin xuyên tạc rồi mà? Nhà ngươi là người TQ hay là loại người nào mà nghe tin nước ngoài?
- Tôi sinh đẻ ở Bắc Kinh.
- Nhà ngươi nói ta tham nhũng. Thế thì ta đưa nhà ngươi ra Tam Sa để coi ta bỏ bao nhiêu tiền ra mua cái bọn Ba Đình Việt Nam, để biết ta bành trướng biên cương biển đảo thế nào, mai kia cả cái giãi đất hình chữ S là Đại tam sa của ta đó.
- Xin phục ngài. Tôi xin tình nguyện đi. Nhờ ngài mà chủ nghĩa quốc gia dân tộc sáng loè trong đầu tôi.
Ngày... tháng... năm...
Tiếp đồng chí Thường Vạn Toàn để ổn định theo phương châm 16 chữ vàng và tinh thần 4 tốt như là một hợp đồng bán nước xong. Quái Lú tiếp Chủ tịch đảng CS Mỹ John Bachtell. Quái Lú thông báo “Xây dựng Đảng Cộng sản Việt Nam trong sạch, vững mạnh, tiếp tục lấy chủ nghĩa Marx Lenin và tư tưởng Hồ Chí Minh làm nền tảng, giữ vững bản chất của Đảng là đội tiên phong của giai cấp công nhân, nhân dân lao động và dân tộc Việt Nam.”
Quái Lú khoe thành tích;
- Dân VN có 90 triệu mà để 4 triệu rưỡi đảng viên CS chúng tôi cầm đầu cỡi cổ cai trị đấy! Đồng chí có đáng ca ngợi thành tích vĩ đại không?
John mở miệng cầu tài:
- (Thông dịch) Đ/c giỏi thật. Như đ/c thấy đấy, năm ngoái qua Mỹ ghé thăm tôi, mà chỉ có báo chí đảng CSVN dàn cảnh chụp hình đem về nước tuyên truyền. Tôi chán cái bọn dân Mỹ lắm, mấy trăm triệu dân mà chẳng ai đếm xỉa cái đảng CS do tôi lãnh đạo. Vậy đ/c chỉ cách cho tôi với nào.
Quái Lú rung đùi:
- Ối chà! Có khó gì đâu. Kêu gào dân chúng đứng dậy, đảng đứng ra cướp chính quyền, xong rồi đặt một chế độ độc tài toàn trị như nước tôi đã làm. Người dân nào hó hé đứng dậy chống đảng thì công an đưa vào nhà đá đếm lịch. Đảng ngồi trên hiến pháp, đã có luật phá rối trị an, luật chống người thi hành công vụ, điều luật nhiều lắm như cái rừng lúc xử cũng rừng nốt như 79, 88, 245, 258... Thế cho nên chúng tôi mới hô hào đảng CSVN quang vinh muôn năm đó!
- (Thông dịch) Cám ơn đ/c đã chỉ đường. Thời đại Việt Nam HCM độc tài rạng rỡ muôn năm!
Quái Lú nở nụ cười rồi xổ tiếng “đế quốc sừng sỏ”:
- You are welcome.
Ngày... tháng... năm...
Quái Lú cầm tờ báo đảng lên dằn giọng:
- Đ/c làm trùm đảng hay sao mà chưa gì đã áo gấm về quê Ninh Bình làm rùm beng lên thế!
Quang côn thả cái thanh kiếm ra khỏi tay, rồi thanh minh thanh nga:
- Đ/c nghĩ coi, đ/c tái chức bao nhiêu ông nghị bà nghị vỗ tay, được báo chí lên khuôn hình ảnh được nguyên TBT Lê Khả Phiêu gọi là người nhân hậu, rất cương quyết trong công việc “giữ lại ngôi vị”. Còn tôi lên voi chỉ có em Ngân cầm hoa chụp hình, đ/c thương tình tôi với chớ!
- Thế có đại biểu QH khen nhân hậu không thấy sướng cái lỗ mũi à.
- Ối chà! Vì một lời khen mà trên mạng hàng triệu người đào mã đấy. Có ai lại đi khen nghề người chuyên môn tra khảo, đánh đập ép cung, giết người bằng dây thòng vào cổ không cần gươm dao là người nhân hậu đã chớ.
Quái Lú uống một ngụm nước rồi sùi mép đầy bọt:
- Thế ta mới cài đặt vào chức chủ tịch nước dân mới sợ còn đòi gì nữa?
Quang côn gật gù:
- Thì cũng bởi vậy cho nên tôi về Ninh Bình có thảm đỏ, có dàn chào, có thị uy không những dân sợ mà lính cũng sợ.
- Thôi được rồi. Làm cái gì qua mặt ta thì đi xa xa như vậy cũng không đến nỗi nào. Có cái là nhà báo bưng bô lên tít ghê quá cũng ảnh hưởng quyền hành ta.
- Tôi biết mà. Mọi việc đ/c Tập ở xa cũng như đ/c ở gần ra chỉ chiếu gì mà tôi dám cãi. Nếu tôi cãi lại thì cũng mang thân phận như Đại tướng Đỗ Bá Tỵ được đề cử làm Phó chủ tịch quốc hội mà thôi.
- Đó là truyền thống sinh hoạt cuả đảng mà. Không nhớ đại tướng Giáp bị đày đi trông coi kế hoạch sinh đẻ. Cũng tại vì mình có sao người ta mới đối xử với mình như thế!
- Đ/c nhắc tôi mới nhớ là đ/ c Lê Đức Thọ cũng có lần nói: Đảng là tao, tao là đảng.
- Đúng rồi. Đại hội 12 không có ta là đảng, đảng là ta làm sao hai ta có quyền cao chức trọng thế này đã chứ! Không thấy tôi 72 tuổi rồi mà còn lam lũ bôn ba vì đảng vì tiền như thế này. À thằng X để lại dấu ấn nợ nần quá trời, phải gấp gáp kiếm chỗ nào nuôi và củng cố đảng chứ!
- Vô ghế ngồi chưa nóng đít, tôi đã gia hạn 1 năm về thị thực cho các kiều bào sinh sống ở Mỹ vá các nước khác, đó cũng là “hòa hợp” kêu gọi khúc ruột ngàn dặm gởi tiền về và cũng để “hòa giải”những bất đồng trong đảng vì thiếu nơi chấm mút đó.
- Nảy giờ ta nói toạc móng heo chuyện nội bộ, đ/c có tật hay mang về quê khoe để được tiếng, nhớ chuyện đâu bỏ đấy nhé!
- Nghề công an sắt máu đầy tay vướng tới cổ đầu mà đ/c lại dạy tôi thế này. Đ/c quên Trần Quốc Hoàn ra tay giết cô Xuân phục vụ bác chắc!
- Nhắc bác làm tôi chảy nước mắt thương bác suốt đời không vợ không con. Đẻ đứa con đảng cũng không cho nhận. Vì đạo lý đảng giao, bác hy sinh đến thế là cùng!
05.04.2016
NS. TÔ HẢI 8 CÁ THÁNG TƯ
Ngày Cá tháng Tư đáng nhớ... khi được các "nghỉ sỹ" sắp về vườn biến thành ngày... nói thật!
Nhạc sĩ Tô Hải - Không ai có thể ngờ được, kể cả vua Trọng và các thứ cơ quan đầu não của đảng cộng sản dỏm này là: để tránh cho ông chủ tịch nước phải thề thốt trung thành với dân vào... giữa ngày “Nói dối 1/4”, bà chủ tịt cuốc hụi mới đã được lệnh mới: Cho phép đại biểu góp ý với đảng-nhà lước thêm một ngày (ngoài chương trình định sẵn) (*)
Thế là, có tới cả 60 ông bà nghị đăng ký “tự do tư tưởng liều mạng phen này”! Thà có 10 phút huy hoàng rồi tắt mãi còn hơn mang cái ấm ức ở trong bụng mà không có dịp xì nó ra... Quả thật chưa bao giờ không khí hội trường “Diên Hỏng” lại mang tính chất vui vẻ, thậm chí... “văn chương chữ nghĩa” đến thế!
Không còn cái cảnh “ai nói cứ nói, việc ta, ta cứ... ngủ!”.
Không còn mấy cái cảnh tụng kinh nghị quyết, thổi ống đu đủ cho các “anh trên” bụng thêm to, mũi thêm phổng!
Ít hẳn cảnh hàng chục con vẹt đều đồng hót lên một câu “Tôi hoàn toàn đồng ý với báo cáo của đồng chí...”
Có những cái tên xưa nay kiệm lời như ông nghị Lê Văn Lai (Quảng Nam), lần này bỗng dưng nói khá hay, khá hình tượng về những gì mình bị dồn ép” phải nghe, phải tin và phải miễn cưỡng đồng ý. Ông nói, rất hiên ngang:
“Tôi ngạc nhiên khi trong tất cả báo cáo của Chính phủ và các cơ quan hữu quan đánh giá về Biển Đông đều cho rằng “đảm bảo chủ quyền, lợi ích quốc gia”. Đánh giá “đảm bảo chủ quyền quốc gia” trong khi người ta xây sân bay, kéo pháo hạm, đưa máy bay tiêm kích, o ép dân, cướp bóc dân, thậm chí là giết dân… Người ta sắp tuyên bố những điều xâm phạm tới chủ quyền như là dùng các chuyến bay cắt ngang các chuyến bay truyền thống được quốc tế công nhận”.
Dù có một phút huy hoàng rồi chợt tắt thì ông nghị Lai
cũng phải liều một phen nhân ngày cá tháng 4 nói thật" này.
Dù đã cố “ép” suy nghĩ của mình để đồng thuận với đánh giá của Chính phủ là “đảm bảo chủ quyền quốc gia”, nhưng ông Lai thừa nhận: “Tôi xin nói thật là “ép” không nổi” - xin đọc toàn văn ở đây.
Ông Lai còn đưa cả hình tượng Galileo [1564-1642 nhà thiên văn người Ý] trước khi lên dàn hỏa vẫn giữ nguyên ý kiến: “Trái đất vẫn quay” như để nhắc nhở mọi người: “Không có cái chuyện chủ quyền vẫn được bảo đảm” như đảng đã khẳng định!!!
Nhưng đáng trân trọng hơn cả là đại biểu Trương Trọng Nghĩa (luật sư Sài-gòn) ông đã thẳng thừng lên án sự việc “sai lầm nghiêm trọng đã rồi” của đảng-nhà nước. Đó là quan điểm: “Nhìn kẻ thù là bạn, coi nhân dân là thù”.
Là luật sư nên ông nghị Nghĩa biết đóng vai quan tòa
đọc cáo trạng lên án những kẻ tội phạm mà ai cũng biết đó là ai.
Trong bản văn mà Tuổi Trẻ 02/04/2016 đăng lại (không đề rõ ngày phát biểu và nơi chốn, bối cảnh phát biểu, nơi Mục Chính trị - Xã hội => Thời sự - Suy nghĩ) với Title là Nỏ thần chớ để
sa tay giặc..., Ông Trương trọng Nghĩa nói:
Phải lấy lợi ích quốc gia dân tộc, lợi ích của người dân là mục tiêu cao nhất, nghĩa là phải xác định cho đúng ta, bạn, thù. Ta là đồng bào 54 dân tộc Việt Nam đang sống ở Việt Nam và hải ngoại, ta là nhân dân ta.
Bạn là những ai ủng hộ một nước Việt Nam độc lập, chủ quyền, giàu mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh.
Còn thù là thế lực thù địch, đó là những thế lực cản trở đổi mới, cản trở phát triển, xâm hại lợi ích quốc gia, dân tộc, lợi ích của nhân dân, làm cho nước ta suy yếu, lệ thuộc nước ngoài, chia rẽ khối đại đoàn kết toàn dân, phá hoại an toàn, an ninh của đất nước.
Ngoài những thế lực thù địch ấy thì còn lại là ta và là bạn của ta cho dù có sự khác biệt về phương pháp, về quan điểm và về nhận thức.
Xác định không đúng ta, bạn, thù, có thể xảy ra tình hình thay vì thêm bạn, bớt thù thì lại thêm thù, bớt bạn, coi bạn là thù và coi thù là bạn, thay vì đánh vào địch thì lại đánh vào ta, thay vì tăng cường đại đoàn kết thì lại làm suy yếu đại đoàn kết dân tộc.
Toàn văn Nỏ thần chớ để
sa tay giặc... xin đọc ở đây hoặc các ảnh chụp màn hình ở bài.
Đặc biệt trong khi kết luận, ông đã sửa thơ Tố Hữu thành ra như sau:
“Nỏ thần chớ để sa tay giặc
Mất cả đất liền mất biển sâu”.
Từ đầu đến cuối bản “cáo trạng” ông không dung một đại từ cụ thể “chúng ta”, “các ông”, “các đồng chí” nào, mà rất rõ ràng xác định, ông đứng trên cương vị “quan tòa” mà buộc tội thẳng thừng những sai lầm của “ai đó” mà đứa trẻ lên ba cũng có thể chỉ đúng mặt gọi đúng tên, làm cho báo chí lề đảng cũng như lề dân đều thích thú trích đăng hay đăng lại toàn bộ bản “cáo trạng” nảy lửa này mà mà VTV1, khi tường thuật tại chỗ đã... “đục bỏ”!?
Chủ đề “cốt lõi” thứ hai sau Ngoại Xâm là Nội Xâm cũng được các đại biểu nhân dân “chết thôi cũng phải “mỉa mai” một phen cho “đỡ... nhục”
Những hình tượng tham ô, lãng phí, chạy chức, chạy quyền, hành dân, hành xí nghiệp, nước trong cũng như nước ngoài được tổng kết thành hình tượng, thanh thơ, vè.
Ví dụ:
“Trải thảm đỏ nhưng dưới thảm đỏ lại là thảm đinh”, hoặc “đất lành chim đậu, nhưng chim chưa kịp đậu đã... nhậu hết chim”.
Tóm lại, chưa bao giờ, các nghị sỹ được một phen nói thật, phê phán mọi đường lối đối nội lẫn đôi ngoại của “ai đó” mà không sợ bị vua chánh đảng coi là “suy thoái”, là “tự diễn biến”, là “lực lượng thù địch” cần phải “xử lý” nữa.
Liệu rồi đây... sau ngày cá tháng Tư 2016, các ngày khác trong năm, toàn dân VN có còn được nghe những điều đáng nghe như ngày không nói dốI vừa qua?
Hay rồi đây, dưới sự “uốn nắn” (có thể mất mạng như chơi), của ông trùm công an không biết... cười chuyên “coi dân là thù, coi thù là bạn”, nay lên làm chủ tịch nước mới?
Liệu rồi đây... cái nghị trường được đảng thay thế, cơ cấu cho dân bầu sắp tới có ai, ngay đầu khóa dám đăng ký Nói Thật lấy 1/100% những điều sống còn của đất nước như các vị đại biểu khóa trước đã nhân ngày cá tháng Tư mà tỉnh ngộ ra mình đã hùa theo sự dối trá suốt cuộc đời làm nghị…gật dù quá muộn màng?
Tớ dám cá cái mạng già này với bất cứ ai là... nói dối sẽ trở lại suốt 364 ngày sau cái ngày cá tháng tư đáng nhớ này.
(*) Trong sự kiện Cuốc hụi của Đẻng họp phiên tổng kết nhiệm kỳ những ngày cuối tháng 3/2016.
PANAMA PAPERS - KINH TẾ VIỆT CỘNG -TRUYỆN VÕ KỲ ĐIỀN
PANAMA PAPERS
« Panama Papers » : « Choáng, chóng mặt và ghê tởm »
Vụ bê bối «Panama Papers» chiếm trang nhất nhiều báo MỹREUTERS/Kacper Pempel/Illustration
Cụm từ « Panama Papers » xuất hiện đặc kín trên các trang nhất báo Pháp số ra ngày 05/04/2016. Le Monde trên trang nhất, với hai mầu chủ đạo đen và đỏ, bên dưới hàng tít đậm « Tiền cất giấu của các lãnh đạo Nhà nước ». « Cơn chấn động thế giới vụ Panama Papers » như nhận xét của Le Figaro. Libération cho rằng « Vụ Panama Papers : Đấy còn là cuộc chiến thuế khóa ». Hay như « Để chấm dứt với các thiên đường thuế », tựa của La Croix.
Đây chắc chắn là vụ rò rỉ lớn nhất trong lịch sử, Le Figaro nhận định. Hiện chỉ mới có một phần thông tin được công bố. Le Figaro tin rằng vụ tai tiếng toàn cầu này sẽ gây ra một dư chấn mạnh, và nhiều quốc gia có nguy cơ bị chao đảo.
Trước mắt, tại Iceland, vụ việc đang gây ra một cuộc khủng hoảng chính trị : Phe đối lập yêu cầu thủ tướng từ chức và thông báo biểu tình. Về phần mình, « Nga tố cáo đó là một âm mưu của tình báo Mỹ », trong khi đó tại Trung Quốc, « Đảng Cộng sản bị vấy bẩn », tựa các bài nhận định của Le Figaro. Trước các tiết lộ tày đình, theo lệnh của chính quyền, truyền thông Nhà nước hoàn toàn im hơi lặng tiếng. Le Figaro và Les Echos cho biết là trang mạng của ICIJ (Liên minh các phóng viên điều tra) đã bị chặn hoàn toàn tại Trung Quốc.
Đối với Le Monde, nhật báo chính tham gia vào cuộc điều tra với hàng trăm tờ báo khác trên thế giới, vụ « Panama Papers » này đã thật sự gây « choáng, bàng hoàng, và ghê tởm », như tựa đề nhận xét của bài xã luận.
« Choáng » là do các con số đưa ra : Gần 11,5 triệu tài liệu nội bộ của văn phòng luật sư Mossack Fonseca bị rò rỉ ; 107 báo đài tại 76 quốc gia phối hợp điều tra phân tích ; 214.000 công ty bình phong đã được Mossack Fonseca thành lập hay quản lý tại 21 thiên đường thuế và cho các khách hàng đến từ 200 quốc gia khác nhau.
Tiếp đến, « ghê tởm » là do những cái tên được phát hiện. Từ quốc vương Ả Rập Xê Út, tổng thống Achentina, thủ tướng Iceland… và cả những người thân cận các nhà lãnh đạo đã về hưu hay còn đang tại quyền như người thân tổng thống Nga Vladimir Putin, người thân chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình. Tổng cộng danh sách đưa ra có đến 128 các nhân vật chính trị cao cấp trên toàn thế giới (thẩm phán cấp cao, thống đốc ngân hàng trung ương, bộ trưởng, nghị sĩ…) nằm bên cạnh các trùm ma túy, các tỷ phú và danh thủ bóng đá.
Và cuối cùng toàn bộ bức tranh giải mã đã khiến cho các nhà điều tra cảm thấy phải « chóng mặt ». Cuộc điều tra lần này là một cuộc điều tra đầy đủ nhất và cập nhật nhất. « Panama Papers » cho thấy rõ « tiền bẩn » được đặt cạnh « tiền sạch ». Các dòng vốn « xám » đến từ việc lậu thuế lẫn chung cùng với « tiền đen » có từ các hoạt động tội ác, buôn lậu, tham nhũng và lạm dụng quyền lực.
Chống trốn thuế : Cuộc chiến dài hơi
Câu hỏi đặt ra làm thế nào chấm dứt tình trạng lạm dụng các công ty bình phong để trốn thuế ? Le Monde trong bài xã luận cho biết rằng « đấy sẽ là một cuộc chiến dài hơi ».
Một quan điểm cũng được La Croix đồng chia sẻ. Tờ nhật báo công giáo này khẳng định kiểu rò rỉ này cũng không phải là cái đầu tiên. Nhưng sự việc cho thấy đòi hỏi cấp bách một cuộc chiến toàn cầu chống lại các tập đoàn bình phong và các thiên đường trốn thuế. Những thành công đó đã được ghi lại nhưng công việc không dừng lại ở đó. Vấn đề là phải đấu tranh chống nạn biển thủ công quỹ và gian lận trên diện rộng gây thiệt hại cho vô số thường dân.
Phải giảm bớt những vùng xám rộng lớn ở đó mọi thứ không hẳn là bất hợp pháp. Nhưng đây là nơi các doanh nghiệp có cửa hiệu riêng và những cá nhân đơn giản chỉ « dị ứng » với thuế khóa lại cùng đồng hành với những tên tội phạm nguy hiểm nhất : các băng đảng mafia và các tổ chức khủng bố nằm lẫn trong số những khách hàng tốt nhất của mạng lưới tiền đen.
Người Miến Điện miền Bắc mong muốn về nhà
Dù bị vụ « Panama Papers » lấn át, nhưng La Croix cũng dành riêng hai trang báo trong mục Grand Format để bàn về xã hội Miến Điện, với bài viết đề tựa : « Những người đi di tản ở phía bắc Miến Điện mong đợi hòa bình ».
Giải quyết xung đột sắc tộc, một hồ sơ gai góc mà chính phủ thân quân sự mãn nhiệm đã để lại cho tân chính phủ dân sự đầu tiên, vừa lên nắm quyền đầu tháng 4/2016. Bất chấp thỏa thuận hòa bình được ký kết giữa chính phủ cựu quân nhân với tất cả các nhóm sắc tộc vũ trang hồi tháng 10/2015, nhưng việc hồi hương những người di tản sẽ còn dài và nhiều khó khăn.
Nguyên nhân : « Hàng ngàn loại mìn sát thương nằm khắp các ngôi làng và những ai đặt mìn cũng không cho biết chỗ. Thậm chí có nhiều binh sĩ cũng bị trúng ngay chính mìn của mình », theo như giải thích của ông Noel Naw Lat, giám đốc nhánh Caritas tại Miến Điện.
Bên cạnh đó, quân đội Miến Điện còn thường xuyên bị cáo buộc lợi dụng vị thế của mình để đòi hỏi nhiều vùng lãnh thổ hơn với các sắc tộc thiểu số. Nhiều tổ chức phi chính phủ tố cáo tình trạng phân chia nguồn thu có được từ khai thác tài nguyên thiên nhiên, dẫn đến việc làm gia tăng căng thẳng trong khu vực.
Đi đâu cũng được nhưng không về Thổ Nhĩ Kỳ
Thỏa thuận giữa Thổ Nhĩ Kỳ và Liên Hiệp Châu Âu về việc trả di dân lại về Thổ Nhĩ Kỳ theo nguyên tắc « một đổi một » đã bắt đầu có hiệu lực từ hôm qua. Báo chí Pháp tiếp tục bàn luận về chủ đề này. Le Figaro trên trang nhất thông báo : « Những người tị nạn bị trả về đầu tiên đã đến Thổ Nhĩ Kỳ ».
Cụ thể là « tại Lesbos, việc trục xuất người tị nạn đã bắt đầu ». 202 người bị trục xuất đã được đưa về bên kia bờ biển Egée. « Một sự trở về đượm vẻ lo âu » như một bài nhận định khác của Le Figaro. Theo tinh thần thỏa thuận, trong đợt trục xuất đầu tiên, 750 người sẽ phải hồi hương trong vòng ba ngày.
Đối với nhiều người tị nạn Syria, « Đi đâu cũng được nhưng không về Thổ Nhĩ Kỳ » theo như lời một thanh niên trẻ với phóng viên La Croix. Đối với anh, về lại Thổ Nhĩ Kỳ là « trở về với cái chết ». Một mối lo cũng được bà Gauri Vangulik, phó giám đốc tổ chức Ân Xá Quốc Tế tại Châu Âu đồng chia sẻ trên Le Figaro : « Hy Lạp không thể tiếp nhận thêm người tị nạn, nhưng Thổ Nhĩ Kỳ cũng chưa hẳn là một nước an toàn cho những người này ».
Bầu cử sơ bộ tại Mỹ : Wisconsin đặt dấu chấm hết cho Trump ?
Một hồ sơ khác cũng thu hút sự chú ý báo chí Pháp là bầu cử sơ bộ tại Hoa Kỳ. Le Figaro nhận thấy : « Trump đang phạm sai lầm tại Wisconsin ». Nhiều người ủng hộ ông Trump nay bắt đầu cảm thấy ngán ngẩm vì những lời nói hớ của ông.
Tuy nhiên, Les Echos lưu ý là bầu sơ bộ tại Wisconsin sẽ là một cuộc « bỏ phiếu quan trọng ». Chính cuộc sơ bộ này có thể chặn đà tiến của ông Donald Trump trong việc giành chức ứng viên tranh cử tổng thống cho đảng Cộng Hòa. Les Echos cho rằng nếu thua tại đây, nhà tỷ phú người Mỹ này sẽ gặp nhiều khó khăn hơn trong các bước kế tiếp để có thể thu đủ số phiếu của đại cử tri (1.237 phiếu). Điều này có thể mở ra một hội nghị đảng Cộng Hòa vào tháng 7 này tại Cleveland, và như vậy có thể làm nổi lên một ứng viên khác.
Về phần ông Bernie Senders, Les Echos nhận định Wisconsin có thể sẽ là một bước đệm mới cho ông, vốn được lòng cử tri tại đây, trước khi đến New York, sân nhà của bà Clinton. Có lẽ vì vậy mà Libération đề tựa là « Clinton-Sanders : cuộc chiến dài hơi nhất ».
« Sắc đẹp » nỗi lo muôn thuở
Đây là nhận định của La Croix trên mục Khoa học và Đạo đức. Nếu như những quy ước về sắc đẹp thay đổi theo tuổi tác và các nền văn hóa, những quy ước đó đang áp đặt một chuẩn xã hội mang tính ràng buộc. Một chuẩn mực mà đang có những tác động bất công lên nam và nữ giới.
Trước mắt, tại Iceland, vụ việc đang gây ra một cuộc khủng hoảng chính trị : Phe đối lập yêu cầu thủ tướng từ chức và thông báo biểu tình. Về phần mình, « Nga tố cáo đó là một âm mưu của tình báo Mỹ », trong khi đó tại Trung Quốc, « Đảng Cộng sản bị vấy bẩn », tựa các bài nhận định của Le Figaro. Trước các tiết lộ tày đình, theo lệnh của chính quyền, truyền thông Nhà nước hoàn toàn im hơi lặng tiếng. Le Figaro và Les Echos cho biết là trang mạng của ICIJ (Liên minh các phóng viên điều tra) đã bị chặn hoàn toàn tại Trung Quốc.
Đối với Le Monde, nhật báo chính tham gia vào cuộc điều tra với hàng trăm tờ báo khác trên thế giới, vụ « Panama Papers » này đã thật sự gây « choáng, bàng hoàng, và ghê tởm », như tựa đề nhận xét của bài xã luận.
« Choáng » là do các con số đưa ra : Gần 11,5 triệu tài liệu nội bộ của văn phòng luật sư Mossack Fonseca bị rò rỉ ; 107 báo đài tại 76 quốc gia phối hợp điều tra phân tích ; 214.000 công ty bình phong đã được Mossack Fonseca thành lập hay quản lý tại 21 thiên đường thuế và cho các khách hàng đến từ 200 quốc gia khác nhau.
Tiếp đến, « ghê tởm » là do những cái tên được phát hiện. Từ quốc vương Ả Rập Xê Út, tổng thống Achentina, thủ tướng Iceland… và cả những người thân cận các nhà lãnh đạo đã về hưu hay còn đang tại quyền như người thân tổng thống Nga Vladimir Putin, người thân chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình. Tổng cộng danh sách đưa ra có đến 128 các nhân vật chính trị cao cấp trên toàn thế giới (thẩm phán cấp cao, thống đốc ngân hàng trung ương, bộ trưởng, nghị sĩ…) nằm bên cạnh các trùm ma túy, các tỷ phú và danh thủ bóng đá.
Và cuối cùng toàn bộ bức tranh giải mã đã khiến cho các nhà điều tra cảm thấy phải « chóng mặt ». Cuộc điều tra lần này là một cuộc điều tra đầy đủ nhất và cập nhật nhất. « Panama Papers » cho thấy rõ « tiền bẩn » được đặt cạnh « tiền sạch ». Các dòng vốn « xám » đến từ việc lậu thuế lẫn chung cùng với « tiền đen » có từ các hoạt động tội ác, buôn lậu, tham nhũng và lạm dụng quyền lực.
Chống trốn thuế : Cuộc chiến dài hơi
Câu hỏi đặt ra làm thế nào chấm dứt tình trạng lạm dụng các công ty bình phong để trốn thuế ? Le Monde trong bài xã luận cho biết rằng « đấy sẽ là một cuộc chiến dài hơi ».
Một quan điểm cũng được La Croix đồng chia sẻ. Tờ nhật báo công giáo này khẳng định kiểu rò rỉ này cũng không phải là cái đầu tiên. Nhưng sự việc cho thấy đòi hỏi cấp bách một cuộc chiến toàn cầu chống lại các tập đoàn bình phong và các thiên đường trốn thuế. Những thành công đó đã được ghi lại nhưng công việc không dừng lại ở đó. Vấn đề là phải đấu tranh chống nạn biển thủ công quỹ và gian lận trên diện rộng gây thiệt hại cho vô số thường dân.
Phải giảm bớt những vùng xám rộng lớn ở đó mọi thứ không hẳn là bất hợp pháp. Nhưng đây là nơi các doanh nghiệp có cửa hiệu riêng và những cá nhân đơn giản chỉ « dị ứng » với thuế khóa lại cùng đồng hành với những tên tội phạm nguy hiểm nhất : các băng đảng mafia và các tổ chức khủng bố nằm lẫn trong số những khách hàng tốt nhất của mạng lưới tiền đen.
Người Miến Điện miền Bắc mong muốn về nhà
Dù bị vụ « Panama Papers » lấn át, nhưng La Croix cũng dành riêng hai trang báo trong mục Grand Format để bàn về xã hội Miến Điện, với bài viết đề tựa : « Những người đi di tản ở phía bắc Miến Điện mong đợi hòa bình ».
Giải quyết xung đột sắc tộc, một hồ sơ gai góc mà chính phủ thân quân sự mãn nhiệm đã để lại cho tân chính phủ dân sự đầu tiên, vừa lên nắm quyền đầu tháng 4/2016. Bất chấp thỏa thuận hòa bình được ký kết giữa chính phủ cựu quân nhân với tất cả các nhóm sắc tộc vũ trang hồi tháng 10/2015, nhưng việc hồi hương những người di tản sẽ còn dài và nhiều khó khăn.
Nguyên nhân : « Hàng ngàn loại mìn sát thương nằm khắp các ngôi làng và những ai đặt mìn cũng không cho biết chỗ. Thậm chí có nhiều binh sĩ cũng bị trúng ngay chính mìn của mình », theo như giải thích của ông Noel Naw Lat, giám đốc nhánh Caritas tại Miến Điện.
Bên cạnh đó, quân đội Miến Điện còn thường xuyên bị cáo buộc lợi dụng vị thế của mình để đòi hỏi nhiều vùng lãnh thổ hơn với các sắc tộc thiểu số. Nhiều tổ chức phi chính phủ tố cáo tình trạng phân chia nguồn thu có được từ khai thác tài nguyên thiên nhiên, dẫn đến việc làm gia tăng căng thẳng trong khu vực.
Đi đâu cũng được nhưng không về Thổ Nhĩ Kỳ
Thỏa thuận giữa Thổ Nhĩ Kỳ và Liên Hiệp Châu Âu về việc trả di dân lại về Thổ Nhĩ Kỳ theo nguyên tắc « một đổi một » đã bắt đầu có hiệu lực từ hôm qua. Báo chí Pháp tiếp tục bàn luận về chủ đề này. Le Figaro trên trang nhất thông báo : « Những người tị nạn bị trả về đầu tiên đã đến Thổ Nhĩ Kỳ ».
Cụ thể là « tại Lesbos, việc trục xuất người tị nạn đã bắt đầu ». 202 người bị trục xuất đã được đưa về bên kia bờ biển Egée. « Một sự trở về đượm vẻ lo âu » như một bài nhận định khác của Le Figaro. Theo tinh thần thỏa thuận, trong đợt trục xuất đầu tiên, 750 người sẽ phải hồi hương trong vòng ba ngày.
Đối với nhiều người tị nạn Syria, « Đi đâu cũng được nhưng không về Thổ Nhĩ Kỳ » theo như lời một thanh niên trẻ với phóng viên La Croix. Đối với anh, về lại Thổ Nhĩ Kỳ là « trở về với cái chết ». Một mối lo cũng được bà Gauri Vangulik, phó giám đốc tổ chức Ân Xá Quốc Tế tại Châu Âu đồng chia sẻ trên Le Figaro : « Hy Lạp không thể tiếp nhận thêm người tị nạn, nhưng Thổ Nhĩ Kỳ cũng chưa hẳn là một nước an toàn cho những người này ».
Bầu cử sơ bộ tại Mỹ : Wisconsin đặt dấu chấm hết cho Trump ?
Một hồ sơ khác cũng thu hút sự chú ý báo chí Pháp là bầu cử sơ bộ tại Hoa Kỳ. Le Figaro nhận thấy : « Trump đang phạm sai lầm tại Wisconsin ». Nhiều người ủng hộ ông Trump nay bắt đầu cảm thấy ngán ngẩm vì những lời nói hớ của ông.
Tuy nhiên, Les Echos lưu ý là bầu sơ bộ tại Wisconsin sẽ là một cuộc « bỏ phiếu quan trọng ». Chính cuộc sơ bộ này có thể chặn đà tiến của ông Donald Trump trong việc giành chức ứng viên tranh cử tổng thống cho đảng Cộng Hòa. Les Echos cho rằng nếu thua tại đây, nhà tỷ phú người Mỹ này sẽ gặp nhiều khó khăn hơn trong các bước kế tiếp để có thể thu đủ số phiếu của đại cử tri (1.237 phiếu). Điều này có thể mở ra một hội nghị đảng Cộng Hòa vào tháng 7 này tại Cleveland, và như vậy có thể làm nổi lên một ứng viên khác.
Về phần ông Bernie Senders, Les Echos nhận định Wisconsin có thể sẽ là một bước đệm mới cho ông, vốn được lòng cử tri tại đây, trước khi đến New York, sân nhà của bà Clinton. Có lẽ vì vậy mà Libération đề tựa là « Clinton-Sanders : cuộc chiến dài hơi nhất ».
« Sắc đẹp » nỗi lo muôn thuở
Đây là nhận định của La Croix trên mục Khoa học và Đạo đức. Nếu như những quy ước về sắc đẹp thay đổi theo tuổi tác và các nền văn hóa, những quy ước đó đang áp đặt một chuẩn xã hội mang tính ràng buộc. Một chuẩn mực mà đang có những tác động bất công lên nam và nữ giới.
http://vi.rfi.fr/quoc-te/20160405-%C2%AB-panama-papers-%C2%BB-%C2%AB-choang-chong-mat-va-ghe-tom-%C2%BB
Panama Papers : 3 trong số 7 ủy viên thường trực Bộ Chính Trị Trung Quốc bị liên lụy
Chủ
tịch Trung Quốc Tập Cận Bình, thủ tướng Lý Khắc Cường cùng các vị lãnh đạo khác đến dự phiên họp Quốc hội ngày 08/03/2016.REUTERS/Jason Lee
Trung Quốc tiếp tục bối rối vì vụ tai tiếng Panama Papers. Theo tiết lộ của báo New York Times, 3 trong số 7 ủy viên thường trực Bộ Chính Trị Trung Quốc đương nhiệm bị liên lụy. Thân nhân của những nhân vật này có tên trong danh sách vừa được tiết lộ hôm đầu tuần.
Ba nhân vật đầy uy quyền trong hàng ngũ đảng Cộng Sản Trung Quốc gồm chủ tịch Tập Cận Bình, trưởng ban tuyên giáo Trung ương Lưu vân Sơn, phó thủ tướng Trương Cao Lệ. Bản thân phó thủ tướng Trung Quốc họ Trương là con rể cố chủ tịch Đặng Tiểu Bình.
Theo nhật báo Mỹ, New York Times số ra ngày 06/04/2016, con rể ông Trương Cao Lệ trực tiếp nắm giữ 3 công ty bình phong hoạt động tại thiên đường thuế khóa quần đảo Virgin được đặt dưới quyền kiểm soát của vương quốc Anh. Liên quan đến ông Lưu Vân Sơn, nhân vật đứng thứ 5 trong ban Thường Vụ Bộ Chính Trị đảng Cộng Sản Trung Quốc, con dâu của ông làm chủ và điều hành một công ty Trung Quốc cũng trên quần đảo này.
Nhân vật lãnh đạo số 1 Trung Quốc hiện nay, ông Tập Cận Bình, cũng bị liên lụy do ông anh rể Đặng Gia Quý. Ông Đặng là một trong những thân chủ của tổ hợp luật sư Panama, Mossak Fonseca. Theo tiết lộ điều tra năm 2009, khi Tập Cận Bình còn đang ủy viên thường trực Bộ Chính Trị, ông Đặng Gia Quý là cổ đông duy nhất của hai công ty đóng trên quần đảo Virgin. Mối liên hệ này được hãng tin Bloomberg phát hiện từ năm 2012, và phơi bày ra ánh sáng vài tháng trước khi ông Tập lên lãnh đạo đất nước và phát động chiến dịch chống tham nhũng với quy mô lớn.
Bên cạnh ba tên tuổi trong Bộ Chính Trị nói trên, một số cựu lãnh đạo Trung Quốc cũng đang bị tai tiếng. Trong số này phải kể đến phó chủ tịch Trung Quốc trong giai đoạn từ 2002 đến 2007, Tăng Khánh Hồng : Anh trai ông Tăng có tên trong danh sách đen. Nhiều nhân vật khác đã lập công ty bình phong ở hải ngoại, trong số đó phải kể đến con trai cố tổng bí thư Hồ Diệu Bang ; cháu gái của cựu ủy viên Bộ Chính Trị Trung Quốc Giả Khánh Lâm. Về phần cựu thủ tướng Lý Bằng, người được mệnh danh là « tên đồ tể của Thiên An Môn », con gái của vị này, bà Lý Tiểu Lâm, đã ngự trị trên thị trường điện lực Trung Quốc. Cùng chồng, bà lập hãng Cofic Investment năm 1994. Theo lời luật sư đại diện cho bà Lý Tiểu Lâm, công ty của bà đứng ra làm môi giới cho các dịch vụ chuyển trang thiết bị công nghiệp của châu Âu sang thị trường Trung Quốc.
Publicite, fin dans 8 secondes
Ngoài ra 1/3 các công ty bình phong sử dụng dịch vụ của Mossak Fonseca là các tập đoàn Trung Quốc và trong số các chủ nhân của những công ty này, thường xuất hiện tên tuổi là con cháu của hay gia đình của các nhà lãnh đạo Trung Quốc.
http://vi.rfi.fr/chau-a/20160407-panama-papers-tq-tai-tieng
CELIA HATTON * TIỀN TRUNG QUỐC
Dòng tiền TQ chảy ra nước ngoài thế nào?
- 7 tháng 4 2016
Dòng tiền của giới lãnh đạo và nhà giàu Trung Quốc đang chảy ra từ Đại lục qua các giao dịch ẩn danh với tốc độ lớn chưa từng có.
Các giao dịch lớn được thực hiện thông qua các đại lý chuyền tiền tại Hong Kong và xa hơn.Hồ sơ Panama tiết lộ làm thế nào gia đình của các nhà lãnh đạo của Trung Quốc giữ tiền ở nước ngoài.
Và bây giờ, bản phân tích của Hiệp hội Nhà báo điều tra quốc tế cho thấy gần một phần ba thương vụ của hãng luật Mossack Fonseca đến từ văn phòng tại Hong Kong và Trung Quốc - khiến Trung Quốc trở thành thị trường lớn nhất và Hong Kong là văn phòng bận rộn nhất của hãng.
Hồ sơ Panama cũng cho thấy những người giàu nhất Trung Quốc có xu hướng tin tưởng vào việc đầu tư ra nước ngoài.
Khoảng 1.000 tỷ đôla Mỹ được chuyển khỏi Trung Quốc năm ngoái, làm cạn kiệt dự trữ ngoại hối quốc gia.
Điều này có thể gây bất ổn cho toàn bộ nền kinh tế Trung Quốc.
Và thân nhân của các nhà lãnh đạo của Trung Quốc nằm trong danh sách những người cất giấu tài sản ở nước ngoài.
Image copyright Reuters Báo chí trước đây từng đề cập đa số trong những cái tên này liên quan đến các ngân hàng ở nước ngoài. Tuy nhiên, Hồ sơ Panama xuất hiện trong thời điểm gay cấn với lãnh đạo Trung Quốc.
Việc sở hữu công ty hải ngoại không phải là bất hợp pháp ở Trung Quốc, nhưng sự tồn tại của các cơ sở tài chính bí mật đặt ra nghi vấn về gia đình của các nhà lãnh đạo Trung Quốc.
Các quan chức Cộng sản Trung Quốc được cho có lối sống "trong sạch", không thu lợi từ chức quyền, theo điều lệ đảng. Và quan trọng là gia đình họ cũng không được lạm dụng quyền lực của người thân để thu lợi.
'Thiếu minh bạch'
Willy Lam, nhà phân tích chính trị tại Đại học Hong Kong, cho biết Tập Cận Bình đã tự miêu tả ông là "người theo chủ nghĩa thuần túy về đạo đức và thanh đạm".Việc cất giữ các khoản tiền lớn trong tài khoản ở nước ngoài "chắc chắn đi ngược lại những lời giáo huấn của ông Tập và điều lệ Đảng Cộng sản", ông nói.
"Rất khó để kết luận con của cán bộ cấp cao làm giàu phi pháp vì pháp luật Trung Quốc thiếu minh bạch."
Chẳng hạn, Mossack Fonseca giúp Đặng Gia Quý, anh rể ông Tập, lập ba công ty tại quần đảo Virgin thuộc Anh.
Tuy nhiên, hãng luật không điều tra cao mối liên hệ chính trị của ông Đặng khi giúp ông lập các công ty trong năm 2004 và 2009.
Hiện chưa rõ những công ty này được dùng để làm gì dù một công ty bị giải thể và hai công ty kia không hoạt động vào thời điểm ông Tập nắm quyền lãnh đạo Đảng Cộng sản năm 2012.
Nhưng trớ trêu là từ khi lên nắm quyền, ông Tập Cận Bình đã phát động chiến dịch chống tham nhũng mạnh mẽ trong đảng Cộng sản. Hơn 300.000 quan chức bị thanh trừng vì vi phạm luật chống tham nhũng của đảng chỉ tính riêng trong năm 2015.
"Người ta lo lắng về việc giữ tiền ở Trung Quốc vì hai lý do," Andrew Collier”, nhà phân tích Trung Quốc độc lập có trụ sở tại Hong Kong lý giải.
"Thứ nhất, kinh tế Trung Quốc đang tăng trưởng chậm lại. Thứ hai, lãnh đạo Đảng đang chống tham nhũng khiến một số người tìm cách chuyển tiền ra nước ngoài."
Tháng trước, Ủy ban chống tham nhũng Trung Quốc thừa nhận rằng hầu hết dòng tiền chảy qua ngả Hong Kong và cam kết sẽ ngăn chặn việc này, dù đó có thể là nhiệm vụ bất khả.
Luật Trung Quốc quy định công dân nước này chỉ có thể chuyển tối đa 50.000 đôla/năm ra nước ngoài. Bất cứ khoản nào nhiều hơn thế thường được chuyển ngân bất hợp pháp.
http://www.bbc.com/vietnamese/world/2016/04/160407_how_china_wealth_sneaked
VŨKIM HẠNH * VÌ SAO SANG MỸ
Vì sao doanh nghiệp Việt giải thể ra đi?
- 5 tháng 4 2016
\
Tôi đến thăm một công ty giày thể thao làm ăn khá ở khu công nghiệp quận T.P, nghe nói đang chuẩn bị tung ra nhiều sản phẩm mới đưa về tận các vùng xa Tây Nguyên và các tỉnh cực nam, cả những vùng xa ở Campuchia.
Cầm trên tay sản phẩm của họ, đôi dép nhựa đen của đàn ông, nhìn như bằng da, láng đẹp, công ty bán cho mối sỉ có 25 ngàn đồng. Cùng loại, hàng Thái đang có giá gấp đôi, thậm chí gấp 3 mà trông xấu hơn.
Tôi hỏi, mở rộng xưởng máy chứ?
Giám đốc, một kỹ sư kinh doanh giỏi, trả lời: "Đúng là cần nhưng cứ phân vân mãi, vì khó. Đang tìm thuê một phân xưởng mới, chừng 1000 mét vuông mà cả khu công nghiệp này, người ta chỉ muốn bán đứt, không muốn cho thuê.
"Họ bán nhà máy, phân xưởng nhiều lắm, bán rần rần, để đi. Cũng có công ty bán để thu hẹp sản xuất lại, chuyển hàng cho các hộ gia đình bên ngoài gia công. Có người bán đứt luôn công ty, chuyển nghề hay đi xa."
Buổi chiều, trời vào tối, trong văn phòng một công ty đang sản xuất mạnh, bán hàng rất tốt mà sao câu chuyện làm ăn buồn vậy?
Khu công nghiệp này cũng không khác gì các nơi khác , doanh nghiệp Việt đang nhỏ dần, teo tóp dần. Chủ các công ty đã lặng lẽ tính, đang lặng lẽ rút lui theo những con đường riêng.
Một khoảng xám lạnh băng, phẳng lì, xám và lạnh buốt. Một lớp khói lạnh che mờ số phận mù mịt của các doanh nghiệp nhỏ. Nhưng bên dưới là sự quẫy đạp để sinh tồn của doanh nghiệp, là sóng ngầm dữ dội.
Giải thể hàng loạt
Năm 2015, Bộ Kế hoạch và Đầu tư cho biết có hơn 80.000 doanh nghiệp đóng cửa và giải thể.
Nhiều ngày tôi trò chuyện về “tương lai” kinh doanh với các chủ doanh nghiệp. Thường, giọng họ ráo hoảnh, không than van, không cảm xúc.
Cũng ráng tính lâu rồi, mà giờ hết sức. Con mình đẻ ra, đâu ai muốn bán hay bóp mũi nó. Nhưng giờ cạn máu. Chi phí vốn quá đắt, 12%/ năm, thuế cao, phí vận hành lớn, mất kênh siêu thị vì chen lấn không nổi lại thanh tra kiểm tra liên miên.
Nghe nói Nhật, Mỹ, doanh nghiệp vay vốn lãi suất có 3%, Việt Nam mình cho vay tới 12%; hàng lậu, hàng giả thì không cần vốn luôn. Nhưng làm ăn thời này, quan trọng nhất là phải có “đường dây” để chạy, để lo, mình không có đường dây, cuối cùng đành gom tiền tính đường khác.
Đổi nửa triệu đô lấy thẻ xanh
Lại có câu chuyện “đường khác” mà không biết có nhiều người biết không.
Ở những công ty đa quốc gia, công ty dịch vụ hay các tập đoàn lớn của nhà nước, trong những bữa ăn trưa chung, hay bữa nhậu chiều tối, mốt thời thượng bây giờ là hỏi nhau, đưa chuyện thân mật, bình thường (mà có hơi...khoe chút, khoe kín đáo một cách khá hở hang): sao, mấy đứa nhỏ xong thẻ xanh rồi chứ, mua nhà xong chưa, nhanh nhanh đi, cân nhắc gì, bờ Đông một cái, bờ Tây một cái, mình xong hết rồi !...
Quả đúng như một chia sẻ của Luật sư Hồ Minh Kính: “Làm việc cho chương trình EB5 mới thấy số người giàu có VN đầu tư vào Mỹ 500.000 USD để đổi lấy thẻ xanh cho gia đình ngày càng tăng, chủ yếu là doanh nhân ở độ tuổi 40-50, sở hữu nhiều triệu đô la.
"Nước Mỹ đang thu hút chất xám và dòng tiền từ VN... Người đã đầu tư 500.000 đô la nhận thẻ xanh sẽ mua nhà, mua xe, mang tiền qua Mỹ thêm vài lần 500.000 đô la nữa.
"Dòng kiều hối chảy về Việt Nam từ Mỹ khoảng 7-8 tỷ đô la, thì dòng đô la chảy ra cũng không ít: du học, chữa bệnh, du lịch...và bây giờ thêm kênh đầu tư, chuyển dịch tài sản. Làm được nhiều hồ sơ, thu nhập tốt hơn nhưng sao trong lòng vẫn man mác buồn."
'Tị nạn giáo dục'
Mốt thịnh hành nữa của 8X, 9X là đi học, đi làm rồi tính chuyện định cư luôn nước ngoài. Nhân lực có học thật, có năng lực thật lặng lẽ ra đi mà nhiều nhất là con cán bộ to.
“Tị nạn giáo dục” là chuyện ai cũng biết.
Nền kinh tế này đi về đâu, nền sản xuất èo uột tiến tới kiểu gì.
Hội nhập sâu, thế tất yếu là các nước phải cạnh tranh với nhau mạnh mẽ về thể chế để thu hút vốn, công nghệ, nhân lực và nhân tài, bằng cải cách môi trường kinh doanh và năng lực cạnh tranh quốc gia.
Các nhà lãnh đạo Việt Nam đang làm gì, có mảy may quan tâm về tình thế phải cạnh tranh và cục diện cạnh tranh sống còn (để hành động, hành động thay vì chỉ tuyên ngôn) với các nước về thể chế, cũng là để cho doanh nghiệp Việt Nam tồn tại hầu góp hơi, góp sức cho nền kinh tế?
Khoảng xám lạnh băng trên bề mặt đời sống kinh tế, sẽ có cách gì chuyển sáng dần lên không hay chính sự thờ ơ, thụ động, vô trách nhiệm sẽ khiến sóng ngầm vụt trồi lên thành sóng thần?
Bài đã được đăng trên Facebook của nhà báo Vũ Kim Hạnh hôm 3/4/2016.Đọc thêm bình luận trên Facebook của BBC Tiếng Việt.
THANH TRÚC * VONG LINH TÙ TRẠI BA SAO
Những vong linh tù cải tạo trại Ba Sao
Nghe hoặc Tải xuống 
Tấm bia thờ 626 tù cải tạo miền Nam chết ở Ba Sao, Hà Nam.
Photo by Pham Thanh Nghiên
Photo by Pham Thanh Nghiên
Ba Sao, nhà tù lớn ở Nam Hà, miền Bắc Việt Nam, nơi sau 30 tháng Tư 1975 nhiều sĩ quan và công chức miền Nam, mà chế độ mới gọi là tù cải tạo, đã qua đời trong những ngày tháng kham khổ nhọc nhằn nơi đây.
Một cựu tù chính trị Việt Nam hiện sống tại Pháp, đã nhắn với cựu tù nhân lương tâm Phạm Thanh Nghiên:
Có một tấm bia thờ những người tù đã chết ở trại Ba Sao, Nam Hà. Nghe nói tấm bia được đặt trong một ngôi chùa ở miền Bắc. Ngoài tấm bia ra còn có một am thờ những người tù này, được dựng ngay khu đất thuộc trại giam. Người làm tấm bia này là một cựu giám thị nhà tù Ba Sao. Em cố gắng đi tìm các anh ấy nhé.
Chính lời nhắn tha thiết “đi tìm các anh ấy nhé” đã thôi thúc cô Phạm Thanh Nghiên lên đường, tìm kiếm, nhìn thấy rồi trở về với cảm xúc thể hiện qua bài Ba Sao Chi Mộ:
Thực ra thì tôi có thông tin này từ mùa hè năm ngoái khi tôi chưa hết án quản chế. Nhưng vì tôi cần tìm hiểu thêm và sau đó hết án tù nhà, đi lại dễ dàng hơn là tôi đi để tìm hiểu sự thực về thông tin mà người anh đồng tù đã cung cấp cho tôi.
Và thực ra bước đường tìm kiếm cũng không quá là vất vả, tôi cũng đi một vài ngày. Đến bây giờ phải cám ơn Chúa cám ơn Phật vì có lẽ tôi là người may mắn để mà tìm đến địa chỉ ngôi chùa không chính xác. Tôi phải xin lỗi là những thông tin cụ thể hơn thì tôi không thể chia sẻ được vì lý do tế nhị cũng như an toàn an ninh cho những người cung cấp tin cho tôi. Điều này tôi cũng đã viết trong phần một của bài Ba Sao Chi Mộ, ngay cả tên của các nhân vật họ cũng yêu cầu tôi phải thay đổi. Họ sợ đến mức độ như thế nhưng trong sự sợ hãi đó thì họ cũng cứ cho mình thông tin, đấy là điều tôi cho rằng rất là đáng quí.
Một điều nữa là ngay như giới tính của viên giám thị cũng như tên chùa và tấm bia thì tôi cũng nói một cách chung chung thôi. Ngay cả điều này cũng để cho thấy mức độ tế nhị, thậm chí là nghiêm trọng, mà một vài người đánh giá rằng đây là chuyện bí mật. Nhưng những thông tin mà tôi đưa ra trong bài Ba Sao Chi Mộ là có thật.
Và cũng thật khó để có thể diễn tả hết tâm trạng, cô Phạm Thanh Nghiên kể tiếp, khi được chỉ cho thấy một tấm bia khiêm nhường tại một góc khuất trong căn phòng linh của nhà chùa:
Họ sợ đến mức độ như thế nhưng trong sự sợ hãi đó thì họ cũng cứ cho mình thông tin, đấy là điều tôi cho rằng rất là đáng quí.
- Phạm Thanh Nghiên
Khi bước chân vào nhà linh tôi cũng không tránh được cái cảm giác hơi rờn rợn hơi sợ hãi một chút. Ban đầu thì rất khó tìm vì không có hình ảnh. Trong hình dung của tôi chắc tấm bia rất lớn, tôi cứ tìm kiếm tấm bia như trong trí tưởng tượng của mình thôi, nhưng khi vị sư tìm thấy và chỉ cho tôi, khi tôi ngước mắt lên nhìn thì lập tức hai hàng nước mắt của tôi ứa ra. Một tấm bia không có tên, chỉ có giòng chữ 626 người đã tử vong tại Ba Sao giai đoạn 1975-1988. Phải nói một cảm giác như mình vừa tìm thấy một điều gì rất là thiêng liêng. Như tôi nói trong bài viết, đó là những người tôi khẳng định tất cả đều là quân nhân cán chính từng phục vụ trong chế độ Việt Nam Cộng Hòa chứ không dính dáng gì đến những người cộng sản hay những người dân thường cả.
Tôi cảm tưởng như có một mối giao cảm, một mối dây liên hệ nào đó mang tính tâm linh giữa tôi, một con nhóc sinh sau năm ’75, với những người đã bảo vệ một chế độ mình đã từng hiểu lầm rằng đó là một chế độ xấu xa, chế độ gọi là ngụy. Tôi cảm nhận được sự thiêng liêng và sự ấm áp, nói thật tôi chưa bao giờ trải qua cái cảm giác như thế nên diễn tả bằng lời cũng rất là khó.
Lòng tốt vẫn còn...
Bằng những ngón tay run rẩy lập cập vì xúc động, cô Phạm Thanh Nghiên đã chụp được hình ảnh tấm bia rồi cất giữ nó như một bảo vật. Với cô, chuyện càng khó tin hơn nữa khi biết một trùm cai tù, tức quản giáo hoặc giám thị trại giam Ba Sao, Nam Hà, đã dựng tấm bia và một am thờ những người của bên kia chiến tuyến.
Những bình tro cốt của 14 tù cải tạo mang từ Ba Sao về một nhà thờ ở Sài Gòn. Hình do VAF cung cấp.
Theo lời vị trụ trì thuật lại với cô Phạm Thanh Nghiên, cách đây vài năm có một Phật tử đưa một cựu giám thị trại tù Ba Sao đến chùa. Người giám thị này trao cho sư một danh sách gồm 626 người tù đã chết trong trại Ba Sao từ 1975 cho đến 1988, ngỏ ý muốn làm một tấm bia đặt trong chùa để 626 vong linh này được hương khói tử tế.
Đây không phải ngôi chùa đầu tiên mà họ đến gõ cửa xin đặt bia. Trước đó, các chùa trước đều tìm cách thoái thác vì sợ. Nỗi sợ của những người tu hành là nếu giữ một danh sách toàn “sĩ quan ngụy” và công khai đặt tấm bia thì e chùa sẽ bị lắm phiền phức.
Được hỏi có cách nào liên lạc với người Phật tử và viên cựu giám thị trại giam Ba Sao, vị sư trả lời là rất khó vì sau khi làm xong tấm bia thì người quản giáo không bao giờ trở lại chùa, ngay cả người đưa viên giám thị đến cũng vắng bóng.
Về cái am thờ 626 người đã chết, vị sư cho cô Phạm Thanh Nghiên biết có nghe nói là nằm trong một khu đất thuộc trại giam Ba Sao nhưng chưa bao giờ đến thăm.
Chỉ người giám thị hoặc người Phật tử mới biết chỗ mà đưa tới, khẳng định của sư khiến cô Phạm Thanh Nghiên hiểu ra sự mịt mù của vấn đề. Cô vẫn gắng xin được xem qua danh sách 626 người tù đã chết nhưng sư nói rằng người trông coi sổ sách đi vắng nên hẹn cô hôm khác trở lại:
Lần khác tôi đến chùa thì sư đi vắng, tôi gọi điện thì thầy nhận ra giọng tôi ngay, thầy thông báo rằng rất tiếc vì chùa đã hóa đã đốt đi trong dịp rằm tháng Bảy lễ Vu Lan vì nghĩ rằng để cũng chẳng làm gì cả.
Vị sư báo tin xong thì vội vàng gác máy, để lại một Thanh Nghiên với cảm giác hụt hẫng cùng cực:
Tôi nghĩ rằng dù như thế nào thì vẫn có phần trăm nào đó của sự hướng thiện trong con người của người cai tù này. Mặc dù cái xã hội cái ác được lên ngôi thì cái thiện vẫn cứ nẩy mầm.
- Phạm Thanh Nghiên
Tôi thấy mọi sự trước mắt mình như tối sầm lại bởi vì tôi đã rất là mong chờ đến ngày hẹn để đến lấy danh sách. Chưa bao giờ tôi có cảm giác thất vọng kinh khủng khi đã không hoàn thành cái mục tiêu, cái nhiệm vụ mà mình đặt ra cho chính mình. Đối với họ thì để chẳng làm gì cả nhưng đối với chúng ta thì nó là vô giá. Tôi tin chắc một điều nó sẽ là một bằng chứng lịch sử sau này về những đau thương mà người dân Việt Nam nói chung cũng như những cựu quân nhân cán chính Việt Nam Cộng Hòa nói riêng bị bách hại. Nói thật là trong phút chốc đó tôi cảm thấy mọi sự trước mắt mình như sụp đổ.
Khi tôi trấn tĩnh lại thì tôi không tin, tôi không tin rằng cái danh sách ấy đã bị đốt đi. Thời gian tới tôi sẽ vẫn cố gắng để có được cái danh sách đó trong khả năng có thể. Nếu như họ cứ khăng khăng thì tôi không làm cách nào được nhưng tôi vẫn cứ hy vọng.
Con số 626 tù cải tạo miền Nam chết vì bệnh tật, đau khổ và đói khát trong trại tập trung Ba Sao ở Nam Hà trên thực tế có thể cao hơn. Cựu quân nhân miền Nam Nguyễn Đạc Thành, năm 1979 từ trại 9 Yên Bái trên biên giới phía Bắc được chuyển xuống trại tù Nam Hà, gọi là Ba Sao:
Trại Ba Sao chia ra nhiều khu, khu A dành cho cấp tướng, cấp bộ trưởng hay tổng trưởng. Khu B dành cho sĩ quan cấp tá, khu C dành cho tù hình sự.
Trại Ba Sao gọi là khó khăn nhất, hắc ám nhất của công an. Nói tới Ba Sao là người miền Bắc đã rất là sợ. Con số 626 có thể còn hơn nữa chứ không ít hơn đâu bởi vì việc quản lý ăn uống rất khó khăn, không được nấu nướng hay là gì cả cho nên anh em kiệt sức rất nhiều, binh hoạn chết chóc đương nhiên xảy ra. Trại này rất lớn, còn có 3 cái nghĩa địa nữa và con số tù chết có lẽ là hơn số 626 đó rất nhiều.
Họ được chôn ở đâu?Tuy nhiên, vẫn lời ông Nguyễn Đạc Thành, phần đông tù cải tạo không chết trong trại Nam Hà mà chết tại trại Mễ. Trại Mễ nằm trên một khu vực có tên là Cánh Đồng Mễ, chạy từ Nam Định ra Phủ Lý, nơi những tù bị bịnh từ Ba Sao được chuyển ra mà nếu chết thì được chôn tại đây.
Danh sách 126 người chết tại trại tập trung Ba Sao. Hình do VAF cung cấp
Tôi đã đến Cánh Đồng Mễ và đã thấy cảnh hoang tàn ở đó rồi. Người ta cắt một phần của cánh đồng nghĩa địa này bán cho một công ty hóa chất.
Năm 2009, con của ông trung tá Cao Kim Chẩn chết tại Nam Hà, em Cao Kim Minh, đã ra ngoài Nam Hà để bốc mộ cha. Số mộ của ba em là 49, em gởi cho tôi cái danh sách 126 tù cải tạo tại Cánh Đồng Mễ này. Sau đó tôi lập tức ra Nam Hà, đi tìm cái nghĩa địa trên Cánh Đồng Mễ này.
Song song đó thì tôi được quen biết với con của đại tá cảnh sát Tôn Thất Dẫn. Chị Trinh con của đại tá Dẫn đã đi ra ngoài trại Nam Hà để xin bốc mộ cha, trại đã chỉ ra cái nghĩa địa ở Cán Đồng Mễ.
Cô ấy ra ngoài nghĩa địa thì mới thấy chính quyền địa phương đã cắt một phần nghĩa địa để bán cho công ty hóa chất. Tại đây cô hỏi thì ban giám đốc công ty hóa chất cho biết họ đã bốc tất cả những ngôi mộ trong phần đất của họ, mỗi một hài cốt bỏ vào trong một cái hũ sành.
Cần biết vì có cả mộ thường dân trong nghĩa địa của Cánh Đồng Mễ nên những cái tiểu sành đựng hài cốt tù cải tạo được đánh dấu riêng và được chôn trong một ngôi mộ chung.
Từ Sài Gòn, chia sẻ với Thanh Trúc về việc liên quan, con gái cố đại tá cảnh sát Tôn Thất Dẫn cho biết trong hai mươi mấy cái tiểu sành chị tìm thấy trên Cánh Đồng Mễ và đưa qua xét nghiệm thì 14 cái được xác nhận là hài cốt tù cải tạo, trong đó một cái là hài cốt thân phụ của chị.
Chị Trinh đã xin phép đưa tất cả 14 hũ hài cốt này về Nam, an vị trong một nhà thờ ở Sài Gòn.
Đó là những chi tiết về quân dân cán chính miền Nam đã nằm xuống tại trại tù Ba Sao ở miền Bắc sau năm 1975. Không ai rõ con số 126 người xấu số ở Ba Sao mà VAF Sáng Hội Việt Mỹ thu thập được có nằm trong danh sách 626 người tù tử vong Ba sao mà cựu tù nhân lương tâm Phạm Thanh Nghiên mong muốn tìm ra hay không.
Tại sao một giám thị Ba Sao lại tìm đến một ngôi chùa để lập bia thờ 626 vong hồn tù cải tạo chết trong trại, cựu tù nhân lương tâm Phạm Thanh Nghiên nói rằng điểm duy nhất cô có thể lý giải là:
Không có lý do gì để người giám thị làm như vậy cả, chưa kể tính chất nhạy cảm và nguy hiểm nữa. Lý giải bằng tâm linh thì tôi cho rằng có thể có một biến cố nào khiến vị cai tù này làm được cái việc như thế. Tôi nghĩ rằng dù như thế nào thì vẫn có phần trăm nào đó của sự hướng thiện trong con người của người cai tù này. Mặc dù cái xã hội cái ác được lên ngôi thì cái thiện vẫn cứ nẩy mầm.
Trả lời câu hỏi tương tự, cựu tù chính trị Nguyễn Đạc Thành, giám đốc VAF Sáng Hội Việt Mỹ, từng về Việt Nam bốc mộ và cải táng hơn 500 bộ hài cốt tù cải tạo miền Nam từ Nam ra Bắc, nêu thí dụ hiếm hoi về một cán bộ mà ông dấu tên, một người có lòng mà ông và bạn đồng tù không thể quên khi còn ở trại 9 Yên Bái:
Tôi cảm nhận được sự thiêng liêng và sự ấm áp, nói thật tôi chưa bao giờ trải qua cái cảm giác như thế nên diễn tả bằng lời cũng rất là khó.
- Phạm Thanh Nghiên
Trong thời gian ở tù thì rất nhiều quản giáo và nhiều vệ binh rất tàn ác nhưng cũng có một vài vị có lương tâm. Tôi nói thí dụ một cán bộ ở trại 9 đã khóc khi thấy chúng tôi bị giam cầm một cách khắc nghiệt như thế này. Ông đã lén cho chúng tôi đào trộm sắn để ăn để có thể hồi sức lại.
Cái thứ hai nữa là khi mà ông chuyển chúng tôi về trại giam Nam Hà thì ông quay mặt vào tường ông khóc. Tôi nói cái này chắc chắn anh em trong trại 9 không ai phản đối hết, ông đã thương và che chở chúng tôi, chúng tôi đã phục hồi lhttp://www.rfa.org/vietnamese/programs/OverseasVietnamese/how-many-died-in-the-concentrat-camp-of-ba-sao-tt-04072016133017.htmại được ở trại 9 để về Nam Hà ở tù tiếp.
Theo tôi nghĩ người quản giáo đó đã làm một việc rất nguy hiểm, nếu bị phát giác họ sẽ bị mất việc. Đó là tình cảm của riêng họ đối với anh em tù cải tạo mà thôi, tôi nghĩ là có chứ không phải không có.
Đích xác bao nhiêu người tù cải tạo miền Nam đã bỏ mạng trong trại Ba Sao ở Nam Hà nói riêng là bài toán chưa có đáp số. Chỉ biết thầm lặng cảm ơn những tấm lòng nhân ái từ người quản giáo nào đó ở Ba Sao, của vị sư thầy nào đó ở một ngôi chùa nhỏ ngoài Bắc mà có ngày cựu tù nhân lương tâm Phạm Thanh Nghiên sẽ đưa quí vị cũng như Thanh Trúc đến như đã hứa.
Xin hãy cùng Thanh Trúc cầu xin mọi điều bình an đến cho những người có trái tim nhân hậu.http://www.rfa.org/vietnamese/programs/OverseasVietnamese/how-many-died-in-the-concentrat-camp-of-ba-sao-tt-04072016133017.html
Wednesday, April 6, 2016
VÕ KỲ ĐIỀN * CON CHÓ ĐI LẠC
CON CHÓ ĐI LẠC
Chú Cân khập khiểng chưn thấp chưn cao đi vô nhà bếp, cặp mắt ngó láo liêng. Căn bếp khá rộng, đồ đạc ngổn ngang. Chú thấy thầy An đương ngồi lặt một thúng rau muống, lá héo vàng bên cạnh hồ nước, vách đầy rêu xanh. Lần nào cũng vậy, khi đi ngang đây chú cũng thấy mấy thầy giáo làm anh nuôi, lặt rau. Hôm nay lại tới phiên thầy An. Cái ông thầy nầy dạy Sử mà lại có ngón đờn thật ngọt. Mấy ngón tay ổng lặt rau, cũng lanh như khi ổng gảy trên dây đờn. Thầy An thấy chú Cân lò dò tới, bèn hỏi:
-Chú muốn kiếm cái gì vậy ?
-Bữa hổm tôi có để một cuộn dây luộc trên đầu tủ, bữa nay sao mất tiêu kiếm hổng ra ?
Nói rồi chú định quay đi. Cả người chú choán hết cái khung cửa cây nhỏ xíu. Trong nhà bếp, ngoài nồi nêu, soong chảo, chén dĩa, còn có một đống cuốc xẻng của ban lao động để ngổn ngang bên vách. Thầy An đưa tay chỉ một nùi dây dừa móc trên cây cột đen xám vì khói bếp:
-Phải chú muốn kiếm sợi dây nầy không ?
Chú mừng rỡ vói tay lấy, miệng trả lời:
-Ừa, vậy mà nãy giờ tôi kiếm hoài hổng thấy.
Cầm cuộn dây dài trong tay, dáng vui vẻ chú hỏi:
-Bữa nay thầy trực nhà bếp hả ? Sao hôm qua tôi cũng thấy thầy ở đây ?
-Đáng lẽ bữa nay tới phiên thầy Định. Nhưng tôi không thích dạy, bèn kiếm cách đổi với thẩy... Làm bếp cực nhưng khỏi phải nhức đầu. Nói tới đó thầy bèn so sánh:
-Lẩm rẩm vậy mà tôi thấy chú ngon lành. Cả cái trường nầy có chú là sướng. Trên thì có anh Chín hiệu trưởng, kế đó là chú...
Rồi như sợ bị hiểu lầm, thầy An tiếp:
-Ở thời nầy không dính líu tới ngụy quân ngụy quyền, không nhà cửa, đất đai, tiền bạc mà lại có bà con cách mạng làm lớn thì là hạng nhứt, phải không chú Cân ?
Chú Cân vừa dợm đi, vừa trả lời:
-Trong trường ai cũng nói y như thầy mà tôi thấy có sướng gì đâu. Tháng nào tôi cũng được tuyên dương cá nhân tiên tiến...
Rồi chú hạ thấp giọng, ngập ngừng:
-Tiên tiến mà không có tiền cũng hổng sướng...
Nói xong chú quay ra, cái chưn có tật đi khập khiễng, tay tháo lần cuộn dậy. Sợi dây dừa nhỏ bằng ngón tay út được tuôn ra thẳng dài kéo lệt bệt trên sàn xi măng. Chú thắt một mối ở đằng đầu, lấy tay ướm ướm cho mối thắt chặt lại. Nắng đã bắt đầu nong nóng. Ngoài sân trường ánh sáng chói chang. Căn phòng của chú Cân ở cuối sân, cạnh kho chứa đồ cũ của nhà trường, cách nhà bếp một khoảng đất trống cỏ mọc lan tràn. Chú không có thì giờ để làm cỏ dọn dẹp. Từ sáng sớm phải mở cổng trường, quét lớp quét sân. Công việc bề bộn kéo dài mãi cho đến chiều tối, nhứt là cho đến mấy ngày gần Tết như lúc nầy. Trong lớp ngoài sân chỗ nào cũng rác ngập đầu. Chú lo dọn dẹp hằng mấy chục phòng học vừa đủ hết hơi, còn sức đâu mà lo tới cái phòng riêng nữa. Cái phòng chỉ dành để ngủ, có được một cái giường và một cái bàn còn dùng được. Bên vách để một đống đồ cũ vụn vặt gồm có bàn học trò, ghế ngồi gãy chưn, bảng viết lủng lổ.
Hồi sáng nầy lúc trời còn lờ mờ tối, chú đương ngủ bỗng giựt mình vì nghe tiếng lục đục dưới gầm giường. Cứ tưởng là có ăn trộm, chú nằm im để lắng nghe. Có tiếng quào rột rột ở bên vách, hồi lâu có tiếng gâu gâu nho nhỏ. A, thì ra có con chó đi lạc vô phòng. Đương ngủ bị phá đám đâm bực mình, thuận tay chú vớùi lấy thanh cũi để kế bên quăng mạnh. Khúc củi lớn nặng, trúng cái bịch trên lưng, con chó kêu ẳng ẳng cong đuôi chạy mất.
Chú nằm cố ngủ nướn thêm một chút. Trời còn tối mò mò, giấc ngủ không chịu đến. Nằm trên giường mà đầu óc chú nghĩ ngợi lan man. Còn mấy ngày nữa là hết năm. Làm việc quần quật mà vẫn không dư một đồng một chữ để ăn Tết. Cuộc đời không buồn mà vẫn chưa thấy gì vui. Ngày tháng cứ lần lượt qua, tết nhứt tới hồi nào không hay. Đã trên hai mươi năm giúp việc cho trường nầy, chú quen mặt hầu hết các thầy cô giáo. Có người đổi tới rồi có người đổi đi. Riêng năm nay, mới có mấy tháng mà trường đổi tới ba ông hiệu trưởng. Ông hiệu trưởng cũ người Bắc di cư, dáng nghiêm nghị, nói năng điềm đạm, chững chạt. Tuy vậy có nhiều lần ông nói chú không hiểu. Một hôm ông nhờ chú mua dùm gói thuốc hút. Chú lấy tiền rồi đi vụt ra cửa. Ông nói :
-Không gấp, làm gì mà cuống lên thế ?
Chú nghe xong ngạc nhiên quay trở lại, hỏi :
-Ông nói cái gì tôi không hiểu, cuống lên là cái gì ?
Thấy cái mặt chú ngơ ngác, mấy ông giáo sư ngồi bên cười ầm lên. Một lần khác trong bữa tiệc tất niên, ông hiệu nhờ chú mua thêm một ít lạc rang. Chú ngó quanh ngó quất, cuối cùng khều khều thầy Định hỏi nhỏ:
-Lạc rang là món gì vậy ?
Đến khi được thầy Định giải nghiã cho biết, chú tiu nghỉu:
-Sao ổng hổng chịu nói đậu phọng, tui đâu có hiểu tiếng Bắc !
Dù vậy chú vẫn kính nễ ông hiệu trưởng vì ông học rất giỏi. Các thầy cô giáo sư cùng học sinh cũng kính trọng và thương yêu ông lắm. Riêng đối với chú, ông hiệu rất vui vẻ, dễ chịu. Thỉnh thoảng ông thường cùng chú tâm sự. Chú ít nói mà thích nghe. Có món gì ngon ông thường rủ chú cùng ăn. Tình thầy trò cũng như tình anh em. Rồi ngày cách mạng về, ông hiệu của chú bị bắt đi học tập nơi khỉ ho cò gáy nào cũng không biết nữa. Chú buồn lắm. Ông hiệu mới tới người Nam, nghe nói lúc trước làm giáo viên bên trường tiểu học, có theo Việt Cộng một thời gian. Ông nầy thì quá tốt đối với chú, nói tiếng Việt Nam dễ nghe. Ngày ông mới về trường, trong buổi họp hội đồng giáo viên, ông đã mời chú ngồi ở hàng ghế danh dự rồi ca tụng chú không tiếc lời. Chú cảm động muốn khóc. Đầu óc suy nghĩ hoài mà cũng không hiểu tại sao mấy ông giáo sư học giỏi như vậy mà lại không được khen, trong khi đó sức học của chú còn thua mấy đứa học trò lớp nhỏ. Chú có hỏi thầy An, thầy nầy giải nghiã:
-Nhà trường xã hội chủ nghiã đặt nặng trọng tâm lao động. Người nào lao động giỏi thì người đó được khen. Chú lao động giỏi nhứt, nhiều nhứt ở đây thì được khen là phải rồi, thắc mắc gì nữa...
-Ủa, tôi tưởng là trường dạy đọc sách với làm toán chớ. Ai ngờ bây giờ lại dạy lao động, ngộ quá hả. Mà nói vậy đi học làm chi, dốt như tui coi bộ sướng hơn...
Thầy An gật đầu nói nho nhỏ:
-Bây giờ tụi tôi muốn dốt hết mà không được. Lở học giỏi, khổ muốn chết. Chú thấy ông hiệu của mình không ?
Rồi cũng không bao lâu lại đổi tới ông hiệu mới nữa. Ông nầy cũng người Bắc nhưng là đảng viên, tánh tình lại khó chịu. Tiếng Bắc của ông lại khác xa ông hiệu cũ. Ông nói nhiều chữ khó hiểu quá. Cái gì mà "đại bộ phận" "hạ quyết tâm" "chủ yếu "ø "động viên" "quản lý "... chú hoàn toàn mù tịt . Ông khó tánh nên chú không dám hỏi lại. Phần lớn chú phải đoán mò, nhiều khi lịnh một đàng mà làm một nẻo. Ông lại ưa rầy la nạt nộ nhân viên. Thỉnh thoảng còn đi vô phòng chú ngó từ trên xuống dưới, lấy món nầy món kia đem về phòng riêng để dùng. Tết nầy chắc ông ta ở lại trường chớ làm sao mà về Bắc ăn Tết cho kịp... Nghĩ vẩn nghĩ vơ một lúc chú chợt nhớ tới con chó. Phải chi có được một con như vậy cũng đủ vui với bà con lối xóm ba ngày Tết.
Ừ, mà tại sao chú không bắy lấy con chó đó làm thịt ? Hình dáng con chó hồi nảy hiện rõ trong đầu. Nó đứng gần cái cột vuông, bụng thon lưng dài, bốn cẳng cao cao, lông vàng vàng, cái đuôi chỏng lên trời. Cái loại chó vàng nầy có hạng lắm chớ. Ông già Sáu ở cuối xóm trong những cơn nhậu ba ngù thường ngâm nga câu thiệu "nhứt mực, nhị vàng, tam khoang, tứ đốm". Nó chỉ thua có con mực, còn loại chó đốm, chó vá, chó cò là đồ bỏ. Trời ơi, con chó ngon lành đứng ngay trước miệng, vậy mà chú tính không ra, đầu óc tối tăm thế nào mà lại đánh đuổi nó đi. Thiệt là uổng của trời. Có cái ngu nào lớn hơn cái ngu của chú sáng hôm nay hay không ?
Chú tức mình lấy tay đập xuống giường rồi chỗi dậy. Rửa mặt qua loa, chú cầm lấy cây chổi, bắt đầu công việc của một ngày. Công việc nhàm chán đã hai mươi năm qua không thay đổi. Từ các lớp chú quét lần ra ngoài hành lang. Rác rến đầy khắp. Chú phải đem ra đổ ở hố rác nhiều lần. Mãi cho đến cuối sân, trong ánh sáng mờ mờ, chú chợt thấy con chó đi vẩn vơ xung quanh gốc điệp, cái mình tròn lẳng, cái bụng thon thon. A, nó vẫn còn đây. Chú cố nhớ lại ở cái xóm nầy, gần trường học đâu có ai có con chó giống con nầy. Chắc là ở xa đi lạc, không có gì phải bận tâm. Chú lại gần lấy cây chổi đập đập, đe dọa. Con chó quay đầu lại nhìn, bốn chưn từ từ bước tới. Chú lùa nó lần về phòng. Không ngờ con vật lại dễ thương ngoan ngoản đến như vậy. Nó đi từ từ mà không chạy. Con chó quên mất khúc củi và người quăng. Đến khi nó lọt vô trong phòng chú đóng ập cửa lại, khoá kỹ rồi yên chí trở ra tiếp tục công việc cho xong.
Buổi sáng đó chú quét mấy cái hành lang dài mà không thấy mệt. Xong rồi chú đi lại nhà bếp để kiếm sợi dây cột chó. Khi thắt xong cái mối thì chú đã về tới trước cửa phòng. Bên trong có tiếng chó gâu gâu. Chú mở khoá, đưa tay đẩy nhẹ cửa. Con chó lạ vẫn còn đứng ở đầu giường nhìn chú gừ gừ, mắt ngơ ngác. Con chó dài đòn mà mập, bốn cẳng thon thon cao cao, cái đuôi dựng đứng. Chú làm bộ không ngó tới nó, lo làm một vài công việc khác. Con vật không đề phòng đi đi lại lại bình thản, cái đuôi nghiêng ngả như cái cán cờ. Chú Cân nắm chắc sợi dây, xuất kỳ bất ý vòng vô cổ chó giựt mạnh. Con chó hoảng hốt, tông chạy ra cửa. Cả thân hình nó bị sợi dây ghì mạnh, hai chưn trước bị giựt lên hỏng đất, hai chưn sau khụy xuống, cổ bị xiết chặt. Bốn chưn nó cựa đạp lung tung, miệng kêu ăng ẳng thiệt lớn nhưng tới lúc bị nghẹt thì chỉ nghe tiếng khè khè. Nó đành chịu trận nằm im. Chú Cân lui cui cột đầu dây còn lại vô gốc cột, miệng cười hể hả, trong bụng khoái chí. Đúng là của trời cho. Cái số được ăn ngon thì dẫu nằm nhà đồ ăn cũng tới ngay miệng.
Chú Cân càng suy nghĩ càng sung sướng. Chú khoái chí xách cái ấm nước bằng nhôm đen thui đi ngay ra nhà bếp để nấu một bình nước trà. Thầy An vẫn còn ngồi đó nhưng đang nấu cơm cho buổi ăn trưa. Cơm đã gần chín. Chú Cân lại gần đặt ấm nước ở bếp kế cận:
-Tết nầy thầy có về Sàigòn không ?
-Về chớ chú. Mai là tôi đi. Mùng sáu mới trở lên.
Chú Cân cười cười:
-Phải thầy không về, ở lại trường ăn Tết với tui. Vui lắm. Tui vừa bắt được con chó ngon lành, định rủ thêm vài người bạn lối xóm với mua vài lít rượu đế là có một cái Tết huy hoàng. Mà thầy có thích ăn thịt chó không ?
-Tiếc quá, tôi chưa được ăn lần nào. Không phải không ăn được nhưng gia đình không cho ăn nên thôi. Chớ rắn rùa, lươn, ếch, chuột, dơi gì tôi cũng làm ráo nạo. Nhiều khi cũng muốn thử một lần cho biết nhưng chưa có cơ hội...
Chú Cân hứng chí:
-Ờ, ờ, có dịp nên thử một lần, ngon lắm. Không có loại thịt nào qua nổi. Thôi Tết nầy ở lại đây đi. Con nầy mười người ăn cũng không hết. Thầy không nghe mấy ông giáo Bắc kỳ nói sao -"sống trên đời không ăn miếng dồi chó, chết xuống âm phủ biết có hay không" Tôi cam đoan thầy ăn thử một lần thì mê luôn. Người ta nói như vầy -thịt chó dính vô kẻ răng quên không xỉa, ba ngày miệng vẫn còn thơm !
Thầy An cười ngất:
-Thôi thôi, chú Cân ơi ! Tôi tin rồi, nói nữa nghe phát thèm. Tết nầy tôi dám ở lại lắm à nghen... Thế nào tôi cũng phải ăn một lần cho biết. Mà chú có biết cách làm thịt không?
Chú Cân trợn mắt khoa tay:
-Nghề ruột của tôi mà thầy. Ở xóm nầy ai muốn" hạ cờ tây" là phải nhờ tôi đó. Làm riết rồi đâm quen tay. Nội cái vụ cột bốn chưn cũng phải có cách, không phải dễ đâu. Nè nghe, trước hết mình phải cột chặt miệng nó lại cho khỏi cắn. Rồi cột hai chưn sau lại với nhau. Hai chưn trước mình bẻ ngoặt lên trên lưng rồi mới cột dính lại. Cột như vậy thì nó hết dãy dụa. Rồi mình lựa cái mạch máu lớn ở trên cổ mà cắt. Khi nào nó sùi bọt mép ra là chết...
-Ủa, chớ chú không bỏ vô bao bố dìm xuống sông cho chết sao ?
-Làm như vậy thì dễ hơn nhưng mình không làm món tiết canh được. Tui làm theo cách của người Bắc, thịt nó trắng ngon hơn. Còn nhận nước thì thịt đỏ bầm hết ngon. Còn cái vụ làm lông phải thui bằng rơm thiệt kỹ, nếu không vậy thì hôi, khó ăn. Lúc bắt đầu làm, phải nấu một nồi nước sôi lớn, khi cắt tiết xong, lấy gáo múc nước sôi xối từ từ cho đều. Khi nhổ lông phải cho khéo đừng để tuột da. Nhổ rồi lấy rơm đốt để thui. Không được đốt nóng quá, ngọn lửa phải đều, lấy quạt quạt nhè nhẹ cho lửa táp đều đặn vào thân chó. Bao nhiêu lông còn sót lại đều phải đốt cho cho cháy sạch. Da bắt đầu vàng từ từ. Nhưng phải tránh đừng để ngọn lửa nóng hăng quá, da nứt hết. Khi nào thấy da vàng đều, mỡ bắt đầu chảy ra bốc mùi thơm là được. Hấp dẫn lắm thầy An ơi, lúc đó mình tự nhiên nghe đói bụng rồi lại thèm một ly đế nữa...
-Uả, vậy là chú làm món thịt chó nướng hay thịt chó quay hả ?
Chú Cân cười khoát tay:
-Đâu phải, nãy giờ là tui chỉ mới làm lông thôi. Còn phải rửa lại cho thiệt sạch, rồi để lên trên một cái nia lót lá chuối, lấy dao mổ bụng, cắt đầu, cắt bốn chưn để riêng. Còn bộ đồ lòng phải làm cho thiệt kỹ. Ruột non để dành làm dồi. Đừng có cắt cái bao tử với ruột, để hai thứ dính nguyên như vậy. Cái bao tử cắt phân nửa ở trên, phân nửa dưới dính với ruột phải xát muối, cạo rửa cho thiệt sạch, lộn vô lộn ra cho kỹ. Rồi mình lấy cái bao tử làm cái quặng để nhét huyết, mỡ, đậu xanh, rau thơm vô rồi luộc. Nên nhớ nhét lưng lưng thôi. Vì khi nấu, đậu xanh nó nở ra, dồn cứng quá, khúc dồi nó bể thì hư hết. Nước luộc đó mình bỏ vô vài nắm gạo, một lon đậu xanh, nấu chung với tim, gan, phèo phổi, thì có được một nồi cháo thượng hảo hạng. Cháo bào ngư ở Chợ Lớn cũng không bằng...
Câu chuyện đến hồi gay cấn, cái món thịt chó nghe mà sao hấp dẫn như vậy. Người nói lẫn người nghe, cả hai đều ứa nước miếng, bụng đói cồn cào. Chú Cân định tả tiếp các món khác bỗng thấy anh Chín hiệu trưởng chợt đến, chú ngưng ngang. Các giáo viên khác lục tục kéo vào nhà bếp. Anh Chín đứng ngay ở khung cửa hẹp, hỏi giọng hách dịch:
-Sáng nay chú làm gì mà để một đống rác ngùn ngụn ở giửa sân thế kia ?
Chú Cân bị hỏi bất thần, không kịp chuẫn bị, lính quính trả lời lắp bắp:
-Tại, tại, con chó...
Anh Chín hỏi dồn:
-Con chó nó làm ra được đống rác đấy hả ? Mà chú nói con chó gì đấy ?
Chú Cân thiệt thà khai ra:
-Dạ, dạ, sáng nay tự nhiên có con chó nó chun rào vô trường. Em chờ hoài không thấy ai kiếm nên biết chó đi lạc không có chủ, em mới bắt..
Anh Chín hiệu trưởng nghe tới đây bèn sửa lại điệu bộ nghiêm trọng, ngó lướt qua các giáo viên đứng vây quanh.
-Rồi chú để nó ở đâu, đã làm thịt chưa ?
-Dạ, dạ chưa. Em còn cột nó ở trong phòng.
Anh Chín suy nghĩ thiệt lẹ trong đầu rồi cười gằn, miệng nói trơn tru:
-Chú có biết con chó đó của ai không ? Tôi nói cho biết, nó là của tôi. Tối hôm qua tôi xin được của một người quen.
Chú Cân nghe xong rụng rời. Giấc mơ mới có nửa chừng thì bị sụp đổ. Mồ hôi rịn ra lấm tấm trên mặt. Hình ảnh con chó thui vàng ngậy chập chờn. Mùi mỡ thơm phảng phát đâu đây. Những khúc dồi luộc, những miếng thịt nướng, thịt luộc trong ba ngày Tết lởn vởn trong đầu. Chú biết là anh Chín hiệu trưởng nói láo để giựt cho bằng được con chó, nhưng biết làm sao bây giờ. Chú đành nuốt nước miếng... rồi ngó qua thầy An. Thầy An cũng biết rõ câu chuyện y như chú vậy nhưng đành câm miệng, không dám có ý kiến. Bộ muốn đi học tập bỏ vợ bỏ con chết đói sao mà dám chọc giận xếp lớn. Thầy đành cười cười, dáng tự nhiên, không lộ vẻ binh ai. Tuy trong thâm tâm thầy đứng về phe chú Cân, đồng thời cũng tự thấy tủi nhục. Nhìn sự bất công mà không dám can thiệp thì thiệt là hèn. Ôi, cái nợ cơm áo khiến người ta ích kỷ nhỏ mọn.
Trong cái giây phút căng thẳng đó, tự nhiên chú Cân đâm nổi khùng sẳng giọng:
-Anh Chín nói láo để giựt con chó của tui. Anh nói con chó của anh xin, vậy chớ lông nó màu gì ? Chó mực, chó cò, chó vện hay chó vá, chó bẹc-giê ? Anh nói trúng, tôi trả liền.
Cái phản ứng của chú Cân quá dữ dội, anh Chín hiệu trưởng không ngờ tới. Đám thầy giáo thấy tình hình căng thẳng, đều đổ dồn lại để coi. Họ thấy cái mặt của anh Chín từ màu đỏ đổi sang màu vàng, từ vàng đổi thành xanh, rồi cái môi anh run run. Làm ra dáng thật tự nhiên, anh vổ vai chú Cân:
-Chuyện không có gì, chú đừng có nóng. Tôi đã làm gì nào. Ối dào, con chó ấy hở. Hôm qua trời tối quá, tôi nhìn không rõ lắm... hình như nó màu trăng trắng...
Anh nói xong liếc nhanh qua mặt chú Cân. Thoáng thấy chú nhếch mép vẻ tỉnh táo, anh nghĩ là trật nên tiếp theo:
-Mà cũng hơi vàng vàng.
Rồi anh tiếp luôn cho chắc ăn:
-Cũng có vài đốm đen đen.
Chừng như cảm thấy câu trả lời chưa vững, bên ngoài có tiếng mấy thầy cô giáo xì xào, đối phương có vẻ chưa nao núng, anh Chín tỏ dáng thân thiện:
-Thôi tôi đề nghị với chú Cân thế nầy nhé - mình thịt chung rủ anh em trong trường đánh chén với nhau một bửa bằng thích. Con chó của tôi cũng như của chú... mà cũng là của chung hết cả thẩy anh em ở đây. Ta cùng nhất trí nhé !
Chú Cân lấy lại bình tĩnh, không còn sợ hãi chút gì nữa. Chú gằn giọng:
-Anh nói trật lất. Con chó gì mà màu vàng vàng, đen đen, trắng trắng. Tui không trả. Anh làm gì tui thì làm. Đi tới đâu tui cũng tới...
Nói xong chú đứng dậy bỏ đi ra, mặt hầm hầm. Chú Cân bữa nay ngon lành thiệt. Chỉ độ một lát, cả trường từ thầy đến trò, ai cũng biết cái tin sôi động hấp dẫn là chú Cân dám chơi anh Chín hiệu trưởng. Tất cả đều hả hê sung sướng vì được người thay mình mà trả hận dùm.
Nhưng cái niềm vui đó chỉ kéo dài được cho tới chiều. Gần giờ tan học, người ta thấy chú Cân lôi con chó vàng, cái đuôi chỏng lên trời, tay cầm mảnh giấy lên trình diện trên ty, cái mặt méo xẹo. Mảnh giấy có ghi mấy hàng chữ viết tay nguệch ngoạc: "...có con chó của Ty Giáo Dục đi lạc vô Trường Cấp Ba Thị Xã. Yêu cầu đồng chí hiệu trưởng cho người tìm kiếm và giao hoàn về Ty ngay trong chiều nay...." Cái miếng giấy đáng ghét đó ở bên dưới lại có đóng dấu son đỏ chói với chữ ký của Sáu Việt, trưởng ty, rõ ràng. Chú Cân làm sao dám cãi. Ánh nắng buổi chiều còn vương trên các đọt cây ven đường. Cái khoảng cách từ trường đến Ty bữa nay sao mà xa lơ xa lắc !
°
Chiều ba mươi Tết năm ấy, ở nhà anh Sáu trưởng ty có một bữa tiệc thịt chó. Mọi người đã say ngà ngà. Đầy bàn chén dĩa ly tách ngổn ngang. Trong phòng mùi thịt nướng thơm phức, mùi rượu đế cay nồng. Anh Chín hiệu trưởng với tay lấy một cặp chả, gỡ ra để vào đĩa trước mặt anh Sáu:
-Mời anh Sáu dùng thử một miếng chả nướng. Chả nầy nướng bằng than tàu, quạt liền tay cho mỡ rỏ xuống than rồi nó bốc khói, khói quyện lấy vào miếng chả... Anh để ý nhé, nó thơm quá đi mất anh ạ. Ôi chao, cái mùi thơm phưng phức, thơm quá là thơm !
Sáu Việt miệng hớp một ngụm rượu, tay tuốt gắp chả, gật gù:
-Đúng đấy, con chó béo bở như thế nầy, phải dành cho dân cán bộ Hà Nội chính cống bọn mình bồi dưỡng mới đúng. Chứ để cho bọn Nam bộ ấy mà thịt con cầy nầy thì phí lắm. Tụi nó có làm ra trò trống gì. Giá mà không có mưu kế của chúng mình thì nó đã lọt vào tay cái thằng gì... gì ấy nhĩ, ôi chao hỏng bét ! Cứ kể như là vất đi....
Võ Kỳ Điền
(trích trong Kẻ Đưa Đường, 1986 )
NGUYỄN NGỌC CHÍNH * DANH TỪ GỐC PHÁP
Ngôn ngữ Sài Gòn xưa:
Vay mượn từ tiếng Pháp
Nguyễn Ngọc Chính
Sang đến thời kỳ “một trăm năm đô hộ giặc Tây”. Việt Nam nói chung và Sài Gòn nói riêng đã trở thành thuộc địa của Pháp. Cũng vì thế, tiếng Pháp đã có ảnh hưởng sâu rộng đến đời sống văn hóa, xã hội của người Việt. Tiếng Pháp được sử dụng trong các văn bản, giấy tờ của Chính phủ Bảo hộ và trong giảng dạy ở nhà trường, bên cạnh đó là các loại sách báo thâm nhập đời sống thường ngày của người dân.
Chữ Quốc ngữ, vốn được tạo ra bởi một số nhà truyền giáo Tây phương, đặc biệt là linh mục Alexandre de Rhodes (tác giả cuốn Từ điển Việt-Bồ-La năm 1651), với mục đích dùng ký tự Latinh làm nền tảng cho tiếng Việt. “Latinh hóa” chữ Việt ngày càng được phổ biến để trở thành Quốc ngữ, chịu ảnh hưởng bởi những thuật ngữ, từ ngữ mới của ngôn ngữ Tây phương, nổi bật nhất là văn hóa Pháp.
Khi chiếm được ba tỉnh Nam Bộ, người Pháp đã nắm trong tay một công cụ vô cùng hữu hiệu để truyền bá văn hoá đồng thời chuyển văn hoá Nho giáo sang văn hoá Phương Tây. Tờ Gia Định Báo là tờ báo đầu tiên được phát hành bằng chữ Quốc ngữ vào năm 1865, khẳng định sự phát triển và xu hướng của chữ Quốc Ngữ như là chữ viết chính thức của nước Việt Nam sau này.
Đối với người bình dân, việc tiếp nhận tiếng Pháp đến một cách rất tự nhiên. Người ta có thể nói “Cắt tóc, thui dê” để chỉ ngày Quốc khánh Pháp 14/7, Quatorze Juliet. Người ta có thể dùng tiếng Tây “bồi” nhưng lại không cảm thấy xấu hổ vì vốn liếng tiếng Pháp của mình vốn chỉ đếm được trên đầu ngón tay. Để tả con cọp, người ta có thể dài dòng văn tự: “tí ti giôn, tí ti noa, lủy xực me-xừ, lủy xực cả moi”. Diễn nôm câu này là một chút màu vàng (jaune), một chút màu đen (noir), nó ăn thịt ông (monsieur), nó ăn thịt cả tôi (moi).
Nhân đây cũng xin nói thêm về những đại danh từ nhân xưng như toa (anh, mày – toi), moa hay mỏa (tôi, tao – moi), en hay ẻn (cô ấy, chị ấy – elle), lúy hay lủy (anh ấy, hắn – lui), xừ hay me-xừ (ông, ngài – monsieur)... Học trò trường Tây, những nhà trí thức khoa bảng hay cả những kẻ tỏ ra “thời thượng” ngày xưa thường dùng những đại từ này. Cũng vì thế có một câu mang tính cách châm chọc: “Hôm qua moa đi xe lửa, buồn tiểu quá nên moa phải đái trên đầu toa” (toa ở đây có 2 nghĩa: toa xe lửa nhưng cũng có ý là toi (anh) trong tiếng Pháp).
Nói thêm về hỏa xa, người Pháp xây dựng đường xe lửa đầu tiên ở Việt Nam tại Sài Gòn từ năm 1881. Đây là đoạn đường ray (rail) từ Cột cờ Thủ Thiêm đến bến xe Chợ Lớn, dài 13km. Mãi đến năm 1885 chuyến xe lửa đầu tiên mới được khởi hành và một năm sau, tuyến đường Sài Gòn-Mỹ Tho dài 71km bắt đầu hoạt động. Sau đó, mạng lưới đường sắt được xây dựng trên khắp lãnh thổ Việt Nam, dùng kỹ thuật của Pháp với khổ đường ray 1 mét. Tính đến năm 1975 miền Nam có khoảng 1.240km đường ray nhưng vì chiến cuộc nên chỉ được sử dụng khoảng 60%.
Nhà ga cũng có xuất xứ từ tiếng Pháp gare. Ga là công trình kiến trúc làm nơi cho tàu hoả, tàu điện hay máy bay đỗ để hành khách lên xuống hoặc để xếp dỡ hàng hoá. Từ sự vay mượn này ta có thêm những từ ngữ như sân ga, trưởng ga, ga chính, ga xép… Nhân nói về ga tưởng cũng nên nhắc lại động từ bẻ ghi (aiguiller) tức là điều khiển ghi (aiguille) cho xe lửa chuyển sang đường khác. Trong tiếng Việt, bẻ ghi còn có nghĩa bóng là thay đổi đề tài, chuyển từ chuyện mình không thích sang một đề tài khác.Xe lửa ngày xưa
Có những từ ngữ xuất xứ từ tiếng Pháp nhưng vì lâu ngày dùng quen nên người ta cứ tưởng chúng là những từ “thuần Việt”. Chẳng hạn như cao su (caoutchouc), một loại cây công nghiệp được người Pháp du nhập vào Việt Nam qua hình thức những đồn điền tại miền Nam. Ngôn ngữ tiếng Việt rất linh động trong cách dùng từ ngữ cao su qua các biến thể như giờ cao su (giờ giấc co dãn, không đúng giờ), kẹo cao su (chewing-gum), bao cao su (còn gọi là “áo mưa” dùng để tránh thai hoặc tránh các bệnh lây nhiễm qua đường tình dục)…
Nhà băng (banque) là một chữ quen dùng trong ngôn ngữ hàng ngày còn xà bông cũng là loại chữ dùng lâu ngày thành quen nên ít người để ý xuất xứ của nó là từ tiếng Pháp, savon. Ở miền Bắc, xà bông được cải biên thành xà phòng, là chất dùng để giặt rửa, chế tạo bằng cách cho một chất kiềm tác dụng với một chất béo. Nổi tiếng ở Sài Gòn xưa có xà bông Cô Ba của Trương Văn Bền, dùng dầu dừa làm nguyên liệu chính.
Chúng ta thấy ngôn ngữ Việt vay mượn từ tiếng Pháp trong rất nhiều lãnh vực. Về ẩm thực, tiếng Việt thường mượn cả cách phát âm đến tên của các món ăn có xuất xứ từ phương Tây. Vào nhà hàng, người phục vụ đưa ra mơ-nuy (thực đơn – menu) trong đó có những món như bít-tết (chữ bifteck của Pháp lại mượn từ nguyên thủy tiếng Anh – beefsteak), những thức uống như bia (rượu bia – bière, được chế biến từ cây hốt bố hay còn gọi là hoa bia – houblon), rượu vang (rượu nho – vin)…
Về thịt thì có xúc-xích (saucisse), pa-tê (paté), giăm-bông (jambon), thịt phi-lê (thịt thăn, thịt lườn – filet). Các món ăn thì có ra-gu (ragout), cà-ri (curry)… Khi ăn xong, khách xộp còn cho người phục vụ tiền puộc-boa (tiền thưởng – pourboire). Ngày nay từ boa hay bo được dùng phổ biến với ý nghĩa cho tiền thưởng, hay còn gọi là tiền phong bao hoặc tiền phục vụ.
Từ rất lâu, ở Sài Gòn xuất hiện các loại bánh mì theo kiểu Pháp, miền Bắc lại gọi là bánh tây với hàm ý du nhập từ Pháp. Có nhiều loại bánh đặc biệt như bánh mì ba-ghét (loại bánh mì nhỏ, dài – baguette), bánh pa-tê-sô (một loại bánh nhân thịt, ăn lúc nóng vừa dòn vừa ngon – pathé chaud), bánh croát-xăng (hay còn gọi là bánh sừng bò – croissant).
Bánh “pathé chaud”
Người Sài Gòn thường ăn sáng với bánh mì kèm theo nhiều kiểu chế biến trứng gà như ốp-la (trứng chỉ chiên một mặt và để nguyên lòng đỏ – oeuf sur le plat), trứng ốp-lết (trứng tráng – omelette) hoặc trứng la-cóc (trứng chụng nước sôi, khi ăn có người lại thích thêm một chút muối tiêu – oeuf à la coque).
Món không thể thiếu trong bữa ăn sáng là cà phê (café). Cà phê phải được lọc từ cái phin (filtre à café) mới đúng điệu. Người miền Bắc ít uống cà phê nên sau năm 1975 vào Sài Gòn nhiều người đã mô tả cái phin cà phê một cách rất “gợi hình”: “cái nồi ngồi trên cái cốc”.
Ngôn ngữ về trang phục cũng chịu ảnh hưởng rất nhiều từ tiếng Pháp. Bình thường hàng ngày người ta mặc áo sơ-mi (chemise), cổ tay có cài khuy măng-sét (manchette). Khi đi tiệc tùng hoặc hội họp thì mặc áo vét (vest) hay bộ vét-tông (veston) kèm theo chiếc cà-vạt (cravate) trên cổ áo sơ mi. Trời hơi lạnh có thể mặc bên trong áo vét một chiếc gi-lê (gilet) và hai tay mang găng (gants) cho ấm.
Ngay cả quần áo lót bên trong cũng mượn từ tiếng Pháp. Phụ nữ trên thì mang xú-chiêng (nịt ngực – soutien-gorge) dưới thì có xì-líp (slip). Nam giới thì mặc áo may-ô (maillot) bên trong áo sơ-mi. Mặc quần thì phải có xanh-tuya (dây nịt – ceinture) và khi trời nóng thì mặc quần sóc (quần ngắn, tiếng Pháp là short được mượn từ tiếng Anh shorts).
Trang phục có thể được may từ các loại cô-tông (vải bông – coton) hoặc bằng len (làm từ lông cừu – laine). Trên đầu có mũ phớt (feutre, một loại mũ dạ), mũ be-rê (béret, một loại mũ nồi)… dưới chân là đôi dép săng-đan (sandales), sau này người Sài Gòn lại chế thêm dép sa-bô (sabot nguyên thủy tiếng Pháp là guốc).
Mũ phớt
Đi lính cho Tây thì được phát đôi giày săng-đá (giày của lính – soldat). Loại lính nhảy dù, biệt kích (ngày nay là đặc công) gọi là còm-măng-đô (commando). Một đoàn xe quân sự có hộ tống được gọi là công-voa (convoi, trông cứ như con voi trong tiếng Việt!). Thuật ngữ quân sự chỉ những công sự xây đắp thành khối vững chắc, dùng để phòng ngự, cố thủ một nơi nào đó được gọi là lô-cốt có xuất xứ từ blockhaus. Ngày nay, chữ lô cốt còn được dùng chỉ những nơi đào đường, thường được rào chắn, vây kín mặt đường, cản trở lưu thông.
Xưa kia cảnh sát được gọi qua nhiều tên: mã-tà (xuất xứ từ tiếng Pháp matraque, có nghĩa là dùi cui), sen đầm (gendarme), phú-lít (police), ông cò (commissaire)… Lực lượng thuế quan (ngày nay gọi là hải quan) được gọi là đoan (douane), lính đoan còn có nhiệm vụ đi bắt rượu lậu là một mặt hàng quốc cấm thời Pháp thuộc.
Nông phẩm thì có đậu cô-ve (còn gọi tắt là đậu ve – haricot vert), đậu pơ-tí-poa (đậu Hòa Lan có hột tròn màu xanh – petits-pois), bắp sú (bắp cải – chou), súp-lơ (bông cải – chou-fleur), xà lách (salade), cải xoong (còn gọi là xà lách xoong – cresson), cà-rốt (carotte), ác-ti-sô (artichaut)…
Tiếng Tây cũng đi vào âm nhạc. Từ điệu valse, tango… đến đàn piano (dương cầm), violon (vĩ cầm), kèn harmonica (khẩu cầm)... Ở các đăng-xinh (khiêu vũ trường – dancing) luôn có ọc-két (ban nhạc – orchestre) chơi nhạc và xuất hiện một nghề mới gọi là ca-ve (gái nhẩy – cavalière). Ngày nay người ta dùng từ ngữ ca-ve với ý chỉ tất cả những cô gái làm tiền, khác hẳn với ý nghĩa nguyên thủy của nó.
Người phương Tây dùng nhiều sữa và các sản phẩm của sữa nên đã đưa vào ngôn ngữ tiếng Việt những từ ngữ như bơ (beurre), pho-mát (fromage), kem (crème)... Nổi tiếng ở Sài Gòn có hai nhãn hiệu sữa Ông Thọ (Longevity) và Con Chim (Nestlé) như đã nói ở phần trên.
Có người cắc cớ thắc mắc, đàn ông mà lại là ông già thì làm sao có sữa? Xin thưa, hình tượng “Ông Thọ chống gậy” trên hộp sữa chỉ muốn nói lên tuổi thọ (longévité) của người dùng sữa. Trường hợp của Nestlé cũng vậy. Con Chim thì làm gì có sữa? Thực ra thì logo của Nestlé là một tổ chim (gồm chim mẹ và 2 chim con) nhưng người Việt mình cứ gọi là sữa Con Chim cho tiện.
Logo của Nestlé
Cũng vì thế mới có nhiều câu chuyện khôi hài về sữa Con Chim. Chú Ba Tàu, chủ tiệm “chạp phô”, giải thích vì sao sữa Con Chim lại bán với giá mắc hơn những sữa khác: “Sữa con bò vì có nhiều vú nên rẻ, sữa mẹ chỉ có 2 vú nên đắt nhưng Con Chim nhỏ chút xíu, vắt được 1 lon sữa là quý lắm thì phải mắc tiền nhất chớ!”.
Các ông lại giải thích một cách hóm hỉnh khi các bà thắc mắc Con Chim làm gì có sữa: “Tại mấy bà không để ý đấy thôi, con chim khi hứng chí cũng tiết ra một thứ sữa màu trắng đục, đó không phải là sữa thì là gì?”.
Thế mạnh của Nestlé là các sản phẩm sữa bò khác như Núi Trắng (Lait Mont-Blanc) và sữa bột Guigoz. Ngày xưa, những gia đình trung lưu đều nuôi con bằng sữa bột Guigoz. Tôi vẫn còn nhớ cảm giác khi ăn vụng một thìa Guigoz của em út: vừa bùi, vừa béo, những hạt sữa nhỏ ly ty như tan ngay trong miệng.
Sữa bột Guigoz được chứa trong một cái lon bằng nhôm, cao 15cm, có sọc ngang, bên trong lại có sẵn thìa để giúp người pha dễ đo lường. Khi dùng hết bột, các bà nội trợ không vứt lon như những loại sữa khác vì lon Guigoz có nắp đậy rất kín nên được “tái sử dụng” trong việc đựng đường, muối, tiêu, bột ngọt…
Những người thiết kế lon Guigoz chắc hẳn chưa bao giờ nghĩ cái lon lại có nhiều công dụng sau khi sữa bột ở bên trong đã dùng hết. Lon Guigoz đã theo chân những tù nhân cải tạo như một vật “bất ly thân”. Những người “tưởng đi học có 10 ngày” mang theo lon Guigoz để đựng các vật dụng linh tinh như bàn chải, kem đánh răng, vài loại thuốc cảm cúm, nhức đầu để phòng khi cần đến.
Lon Guigoz thường được chúng tôi gọi tắt là “lon gô”. Học tập càng lâu lon gô càng tỏ ra “đa năng, đa hiệu”. Muốn múc nước từ giếng lên thì dùng gô làm gàu, buổi sáng thức dậy dùng gô làm ly đựng nước súc miệng, nhưng gô còn tỏ ra đặc biệt hữu ích khi dùng như một cái nồi để nấu nước, thổi cơm, luộc măng (lấy ở trên rừng), luộc rau, luộc khoai mỳ (“chôm chỉa” khi đi “tăng gia sản xuất”)… nghĩa là làm được tất cả mọi công việc bếp núc.
Chúng tôi ở trong một căn cứ cũ của Sư đoàn 25 tại Trảng Lớn (Tây Ninh) nên có cái may là còn rất nhiều vỏ đạn 105 ly. Người cải tạo săn nhặt những vỏ đạn về và chế thành một cái lò “dã chiến” và lon gô để vào trong lò vừa khít, tưởng như 2 nhà thiết kế vỏ đạn và lon gô đã ăn ý với nhau “từng centimét” ngay từ khâu thiết kế ban đầu! Ai chưa có lon gô thì nhắn gia đình tìm để đựng đồ ăn mỗi khi được vào trại “thăm nuôi”.
Sau 30/4/75 lon gô trở nên hữu dụng vì công nhân, sinh viên, học sinh dùng lon gô để đựng cơm và thức ăn cho bữa trưa. Người Sài Gòn thường đeo một cái túi đựng lon gô khi đi làm, một hình ảnh không thể nào quên của “thời điêu linh” sau 1975.
Tình cờ tôi bắt gặp trang web
(http://www.teslogos.com/ancienne_boite_de_lait_guigoz_collector_collection .html) của Pháp quảng cáo bán lon sữa Guigoz cho những người sưu tầm, giá lên tới 15 euro cho một lon Guigoz xưa, dĩ nhiên là chỉ có lon không, không có sữa!
Sữa bột Guigoz
Người Pháp khi đến Việt Nam mang theo cả chiếc ô-tô (xe hơi – auto, automobile). Xe xưa thì khởi động bằng cách quay ma-ni-ven (manivelle) đặt ở đầu xe, sau này tân tiến hơn có bộ phận đề-ma-rơ (khởi động – démarreur). Sau khi đề (demarrer), xe sẽ nổ máy, sốp-phơ (người lái xe - chauffeur) sẽ cầm lấy vô-lăng (bánh lái – volant) để điều khiển xe… Về cơ khí thì người Sài Gòn dùng các từ ngữ như cờ-lê (chìa vặn – clé), mỏ-lết (molete), đinh vít (vis), tuốc-nơ-vít (cái vặn vít – tournevis), công-tơ (thiết bị đồng hồ – compteur), công tắc (cầu dao – contact)…
Bây giờ nói qua chuyện xe đạp cũng có nhiều điều lý thú. Chiếc xe đạp trong ngôn ngữ Việt mượn rất nhiều từ tiếng Pháp. Trước hết, phía trước có guy-đông (thanh tay lái – guidon), dưới chân có pê-đan (bàn đạp – pedale), săm (ruột bánh xe – chambre à air) và phía sau là bọc-ba-ga (để chở hàng hóa – porte-bagages).
Chi tiết các bộ phận trong xe đạp cũng… Tây rặc. Có dây sên (dây xích – chaine), có líp (bộ phận của xe đạp gồm hai vành tròn kim loại lồng vào nhau, chỉ quay tự do được theo một chiều – roue libre), rồi phanh (thắng – frein) ở cả bánh trước lẫn bánh sau. Thêm vào đó còn có các bộ phận bảo vệ như gạc-đờ-bu (thanh chắn bùn – garde-boue) và gạc-đờ-sên (thanh che dây xích – garde-chaine).
Mỗi chiếc xe đạp xưa còn trang bị một ống bơm (pompe) để phòng khi lốp xe xuống hơi. Bên cạnh đó người ta gắn một chiếc đy-na-mô (dynamo – bộ phận phát điện làm sáng đèn để đi vào ban đêm). Tôi còn nhớ khi tháo tung một cái dynamo cũ thấy có một cục man châm gắn vào một trục để khi trục quay sẽ sinh ra điện.
Hồi xửa hồi xưa, đi xe đạp không đèn vào ban đêm rất dễ bị phú-lít thổi phạt nên nếu xe không đèn, người lái phải cầm bó nhang thay đèn! Sài Gòn xưa có các nhãn hiệu xe đạp mổi tiếng như Peugoet, Mercier, Marila, Follis, Sterling… Đó là những chiếc xe đã tạo nên nền “văn minh xe đạp” của những thế hệ trước và một nền “văn hóa xe đạp” còn lưu lại trong ngôn ngữ tiếng Việt của người Sài Gòn xưa
Nguyễn Ngọc Chính
No comments:
Post a Comment